Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
Yüklə 13,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnternetdə: www.books.google.com
- 22 İyul - Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü, (1875) “ Mürəkkəb, lakin şərəfli inkişaf yolu keçmiş
- Bu tarixi unutmayaq 23 İyul - Ağdam rayonunun işğalı günü, (1993)
- Ümummilli lider Heydər Əliyev
- İnternetdə: www.az.wikipedia.orq
- Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur – “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011.
|
İnternetdə: www.books.google.com
234
, (1995)
.
Şokolad Günü ( World Chocolate Day) ilk dəfə 1995-ci ildə Fransada qeyd edilib. Tez bir zamanda məşhurluq qazanaraq Almaniya, İtaliya, İsveçrə və digər Avropa ölkələrində, eləcə də Avropadan kənarda keçirilməyə başlanılıb. Çox sevdiyimiz şokoladın və şokolad ağacının vətəni Mərkəzi və Cənubi Amerikadır. Əvvəllər içki kimi qəbul edilən bu şirniyyatın adı haqqında müxtəlif versiyalar var. Onlardan birinə görə, şokolad qədim astek sözü olub, "xocolatl" yəni, kakao paxlasından alınan içkinin adını bildirir. Mənası isə "acı su" kimi tərcümə olunur. Avropada "qara qızıl" adı ilə tanınması isə ispanlara məxsus olub. Şokoladın tarixi 3000 il əvvəlki dövrə aid edilən nemətlər sırasına daxildir. Təxminən bizim eradan 1500 il əvvəl Meksika körfəzi sahillərində yeni sivilizasiya meydana gəlmişdir. İrəli sürülən fikirlərə əsasən, məhz "kakao" sözü ilk dəfə olaraq onlar tərəfindən dildə "kakava" kimi tələffüz edilib. Dünyada sevgi rəmzi kimi tanınan ilk şirniyyat şokoladdır. Statistikaya əsasən, 20 yaşlı əksər gənclər məhz ağ şokolada üstünlük verir. Şokoladın tərkibindəki fenamin maddəsi, insanda sevgi hissi yaradır. Şokolad A, B, C, D, E, kalsium, kalium və natrium vitaminləri ilə zəngindir. Kakao və şokolad antiseptik xüsusiyyətlərə malik olub, dişi bir çox zərərdən qoruyurlar. Şokolad yeməklə qızdırma, soyuqdəymə xəstəliklərini dəf etmək olar. Dünyanın ən kalorili şokoladı südlü şokolad hesab edilir. Dünya qadınlarının 15%-i hər gün şokolad yeyir. İsveçrəlilər dünyada ən çox şokolad yeyən əhali sayılır. Belə ki, hesablamalara əsasən, bu ölkədə hər sakinə il ərzində 10 kq şokolad düşür. Müasir elm şokoladın tərkibində insanı psixoloji rahatladan elementlərin olduğunu göstərir. Tünd şokoladın növləri bədəndən endorfinin - insanda rahatlıq, xoşbəxtlik, məmnunluq və razılıq hissləri yaradan hormonu stimullaşdırır və əhval- ruhiyyəni yüksəldir. Həmçinin ehtimal olunur ki, şokolad xərçəng əleyhinə effektə malikdir və qocalma prosesini ləngidir.
www.books.google.com
235
İyul - Beynəlxalq Şahmat Günü, (1996) 1996-cı ildən 20 iyul dünyanın hər yerində Beynəlxalq Şahmat Günü kimi qeyd olunur. Bu bayram əsası 1924-cü ildə qoyulmuş Beynəlxalq Şahmat Federasiyasının (FİDE) qərarı ilə keçirilir. Bütün rəsmi yarışlar, o cümlədən kişi və qadınlar arasında dünya çempionatları, kişi, qadın, tələbə və yeniyetmələrin komanda birincilikləri, Avropanın komanda birinciliyi, Avropa Çempionlar kuboku, Panamerikan fərdi yarışları FİDE-nin himayəsi altında keçirilir. FİDE 1950-ci ildən kişilərə, 1976-cı ildən isə qadınlara beynəlxalq qrossmeyster adı verir. Azərbaycanda şahmat ən populyar idman növlərindən biridir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2009-2014-cü illərdə şahmatın inkişafına dair Dövlət Proqramı təsdiq edilmişdir. Ölkəmizdə şahmat ötən ilin 70-ci illərində inkişaf etməyə başlamışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə respublikada müasir şahmat məktəbi binaları tikilməyə başlanmış, gənclərin bu idman növünə marağı artmış, gənc və istedadlı şahmatçılar yetişmişdir.
236
“Mürəkkəb, lakin şərəfli inkişaf yolu keçmiş milli mətbuatımız həmişə xalqımızın şanlı tarixinin güzgüsü olmuşdur.” Ümummilli lider Heydər Əliyev
Azərbaycan mətbuatının banisi Həsən bəy Zərdabi böyük çətinliklərdən sonra Bakıda Azərbaycan dilində "Əkinçi" qəzetinin çap olunmasına nail olmuş və qəzetin ilk sayı 1875-ci ilin iyulun 22-də işıq üzü görmüşdür. "Əkinçi" qəzeti xalqımızın milli oyanışında, milli birliyinin möhkəmləməsində böyük rol oynamışdır. Qəzetin müttərəqqi ideyaları Rusiya hakim dairələrini narahat etmiş və iki il sonra qəzet bağlanmışdır. XIX əsrin sonlarında "Ziya", (1879), "Kəşkül" (1880), "Kaspi" (1880-1890-ci illər) qəzetləri nəşrə başlamışdır. XX əsrin əvvələrində C.Məmmədquluzadə, M. Şaxtaxtiniski, S.Hüseyn, Ö.Faiq Nemanzadə, Ü.Hacıbəyov və başqaları yeni demokratik mətbuatın yaranması uğrunda mübarizə aparırdılar. Həmin dövrdə "Həyat", "Açıq söz", "Azərbaycan" kimi demokratik ruhlu, milli qayəli qəzetlər meydana çıxmışdır. 1906-ci ildə "Molla Nəsrəddin " jurnalının nəşrə başlanması ilə Azərbaycan mətbuatında siyasi satiranın əsası qoyuldu. Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra bir çox milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış mətbuat sahəsində də özünü göstərdi. Bu gün ölkəmizdə yüzlərlə mətbu orqan- qəzet və jurnal fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə "Əkinçi" qəzetinin nəşrə başlandığı gün - 22 iyul Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü kimi qeyd olunur.
ilə qəbul edilən Konstitusiyasının 50-ci maddəsində söz, azad məlumat toplamaq azadlıqları, öz baxışlarının azad ifadə edilməsi və digər azadlıqlar möhkəmləndirilib. Azərbaycanda mətbuatın inkişafına töhfə verən digər vacib amil ölkənin nüfuzlu beynəlxalq təşkilata – Avropa Şurasına daxil olmasıdır. Təşkilata daxil olduqdan sonra ölkədə aparılan demokratik islahatlar söz və mətbuat azadlığının daha geniş təşəkkülünə şərait yaradıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2009-cu ilin martın sonunda imzaladığı sərəncamla Prezident yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi
Fondu yaradılıb. Fondun yaradılmasında məqsəd Azərbaycanda fikir, söz və mətbuat azadlığı şəraitini yaxşılaşdırmaqdır.
www.books.google.com
237
1986-cı ildə Beynəlxalq Balinaovlama Komissiyası (International Whaling Comission: IWC) bu heyvanların 200 illik amansız şəkildə qırılmasından sonra balina sənayesinə qadağa qoymuşdur. Bu qadağa indi də qüvvədədir və bütün dünyada balinaların ovlanması, o cümlədən balina ətinin ticarəti qadağan olunmuşdur. Lakin balina sənayesi bu heyvanlar üçün yeganə təhlükə deyil. Balinaların, delfinlərin və digər dəniz məməlilərinin yox olmasının daha bir səbəbi – onların delfinarilər, okeanariumlar və sirklər üçün tutulmasıdır. Buna görə də bu gün yalnız balinaların deyil, bütün dəniz məməlilərinin qorunması günü hesab olunur. Beynəlxalq Delfinovlama Komissiyası balinaların ovlanmasına qadağa tətbiq etdikdən sonra Yaponiya sanksiyalardan çəkinərək bu sazişə qoşulmağa məcbur olmuşdur. Lakin balinaların elmi məqsədlərlə ovlanması hüququ vardır. 2007-ci ildə balinaların ovlanma kvotası 950 balina təşkil edirdi. Həmin kvotaya görə, hər il Yaponiya ancaq üçə qədər balina ovlayırdı. Lakin həmin il yapon ―Nissin-maru‖ balina ovlama donanmasında yanğın baş verir və ―tədqiqat‖ üçün 508 heyvan öldürülür. Elmi işlər başa çatdıqdan sonra heyvanların əti əsasən yapon restoranlarında istifadə olunur. Beynəlxalq Balinaovlama Komissiyasının qadağası 19 fevralda qüvvəyə minmişdir. Hər il fevralın 19-da daha bir bayram – Beynəlxalq Balinalar Günü qeyd olunur. Bəzən müxtəlif ölkələrin ekoloji təşkilatları bu günü birlikdə məhvolma təhlükəsi qarşısında qalan hər bir növ dəniz məməlisinin müdafiəsinə həsr edirlər.
www.books.google.com
238
Bu gün 24 aprel 2011-ci ildə BMT-nin qərarı ilə təsis olunmuşdur. Bütün planetin marağında olan Beynəlxalq Dostluq Günü əsasən zorakılığa qarşı olmaqla, mədəniyyətlərin dostluğunu nümayiş etdirir. BMT-nin Baş Məclisi Paraqvayın təşəbbüsü ilə iyulun 30-nu Beynəlxalq Dostluq Günü elan etmişdir. Baş Məclis qurumun üzvü olan ölkələrə bu nəcib təşəbbüsü fəal təbliğ etməyi tövsiyə etmişdir. Bu münasibətlə Baş Məclis tərəfindən yekdilliklə qəbul edilmiş qətnamədə bütün dünya insanlarının ən nəcib və misilsiz hisslərinin təzahürü olan dostluğun aktuallığı və böyük əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Baş Məclis qurumun üzvü olan ölkələrə Beynəlxalq Dostluq Gününü öz adət-ənənələrinə uyğun qeyd etməyi məsləhət görmüşdür.
www.books.google.com
239 23 İyul - Ağdam rayonunun işğalı günü, (1993)
torpağımdır.” Ümummilli lider Heydər Əliyev Ağdam rayonunun 88.395 hektar ərazisi, 1 şəhəri, 119 kənd və qəsəbəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub. Rayonda işğaldan əvvəl 1736 hektar dövlət meşəsi, 710 hektar kolxoz meşəsi, 560 hektar yol, su və kanal kənarı, şəhərətrafı meşə sahəsi mövcud idi.
Rayonun ehtiyatı 64.863000 kubmetr olan mişar daşı, 140.464000 ton Çobandağ əhəng daşı, 44.708000 ton. Boyəhmədli və 25.197 min ton Şorbulaq gil yataqları işğal olunmuş ərazilərdə qalıb. Rayon ərazisindən keçən ən iri çay olan Xaçınçayın uzunluğu 104 km, sutoplayıcı sahəsi isə 657 kvadratmetrdir. Ağdam şəhərində yaşı 150-250 ilədək olan 14 ədəd, Boyəhmədli kəndi ətrafında isə yaşı 400 ilə çatan 71 ədəd Şərq çinarı təbiət abidəsi kimi qorunurdu. İşğal olunmuş ərazilərdən yaşı 400-ə çatan Şərq çinarı növündən olan ağacların doğranaraq Ermənistana aparılması və irigövdəli ağacların qırılaraq yığıldığı müşahidə edilib. Rayonun işğal altında olan Novruzlu, Yusifcanlı, Kəngərli, Çəlik, Qaradağlı Kəngərlisi, Göytəpə, Gülçülük kəndlərində 6330 hektar otlaq sahəsi erməni hərbçiləri tərəfindən yandırılıb. Yanğın zamanı "Qırmızı kitab"a və Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının "Qırmızı siyahısına" düşmüş müxtəlif sayda turac, qırqovul və gürzə məhv edilib. İşğal nəticəsində təhsil, səhiyyə, mədəniyyət ocaqları, yaşayış evləri, inzibati binalar dağıdılaraq yerlə- yeksan edilib. Erməni faşistləri tərəfindən aparılan bu ədalətsiz müharibə nəticəsində çoxsaylı həmvətənlərimiz qətlə yetirilmiş, itkin düşmüş, əsir götürülmüşdür.
altında daha da güclənmiş, daha da qüdrətli olmuşdur. Xalqımız inanır ki, dövlətimiz tərəfindən aparılan ardıcıl, məqsədyönlü siyasət torpaqlarımızın işğaldan azad olmasına gətirib çıxaracaqdır.
www.books.google.com
240
6 İyul - General Valeh Bərşadlının anadan olmasının 90 illiyi, (1927 -1999)
Valeh Əyyub oğlu Bərşadlı Qubadlı rayonunun Eyvazlı kəndində anadan olmuşdur. 14 yaşında könüllü hərbi xidmətə getmiş, iki hərbi təhsil ocağını (Bakı Zenit Artileriyası Məktəbini və Qırmızı Bayraqlı Kiyev Özüyeriyən Artileriyası Məktəbini) bitirmişdir. 50 yaşında sovet ordusunda general-leytenant rütbəsi almış ilk azərbaycanlıdır. Müstəqil Azərbaycanın 1992-ci ildə ilk müdafiə naziri və Azərbaycan tarixində ilk müvəffəqiyyətli Goranboy və Ağdərə əməliyyatlarını həyata keçirmiş Baş Qərargah rəisi olmuşdur. 1992-ci ildə tutduğu vəzifədən istefa vermişdir. Valeh Bərşadlı 43 il SSRİ Silahlı Qüvvələrində xidmət etmiş, tağım komandirliyindən ən nəhəng ordulardan (Almaniya Demokratik Respublikasında yerləşən sovet qoşun birləşmələrindən) birinin müavinliyinə qədər yüksəlmişdir. Valeh Bərşadlı 15 may 1999-cu ildə vəfat etmişdir. Məzarı Fəxri Xiyabandadır. İnternetdə: www.books.google.com
241
(1802-1870) Mirzə Kazım bəy (əsl adı Məhəmməd Əli Kazımbəy olmuşdur) Azərbaycan əsilli rus şərqşünası, tarixçı, türkşünas və filoloqudur. O, Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvü olmuşdur.
Atası Məhəmməd Qasım Kazımbəy Dərbəndin tanınmış ruhanilərindən olub. Babası Nazir Məhəmməd xan isə Dərbənd hakiminin baş xəzinədarı işləyib. Məkkəyə həcc ziyarətindən qayıdarkən atası Məhəmməd Qasım Kazımbəy Rəşt şəhərində (İndiki İran İslam Republikasının Gilan vilayəti) yerli hakim Bağır xanın qızı Şərəfnisə xanımla evlənir. Mirzə Kazım bəy məhz bu şəhərdə anadan olur. Bir qədər sonra atası Dərbəndə qazi təyin olunur və ailəsi ilə bu şəhərə köçür. Kazımbəy İslam dininin əsasları, Azərbaycan və fars dillərini kamil şəkildə öyrənməklə yanaşı, rus, türk və ərəb dillərinə də mükəmməl şəkildə öyrənir. 17 yaşında isə "Ərəb dilinin qramatikası" adlı kitab yazır. Atası oğlunun ruhani olmasını və İran və Ərəbistana dini təhsil dalınca getməsini istəyir. Kazımbəy bir sıra tarixi mövzularda kitabların müəllifidir. Türk dilində yazdığı "Əssəb əs- Səyyar" (―Yeddi planet‖) əsəri Krım xanlığının 1466-1737-ci illər aralığında tarixi haqqındadır. 1841-c ildə qələmə aldığı "Uyğurlar" əsərində isə qədim uyğurların tarixi haqqıda dəyərli elmi məlumatlar verir. O həmçinin, Məhəmməd Əvabinin "Dərbəndnamə" əsərini (XVII əsr Dağıstan tarixi haqqında əsər) ingilis dilinə tərcümə edir və 1856-ci ildə nəşr etdirir. Ən böyük tarixi əsəri isə 1865-ci ildə nəşr olunmuş "Bab və Babilər: 1848-52-ci illər İranda Dini və Siyasi Təlatümlər" əsəridir. Digər əsərləri isə başlıca olaraq İslam tədqiqatları mövzusunda olmuşdur: "Qurani-Kərimdə ahənglik" (1859), "Müridilik və Şamil" (1859), "İslam tarixi" (1860) və başqaları. 1828-ci ildə Britaniya Kral Şərqşünaslar Cəmiyyətinə üzv və Kazan Universitetində yenicə yaranmış "Türk dilləri" fakültəsinə rəhbər təyin olunur. 1835-ci ildə isə Rusiya Elmlər Akademiyasına müxbir üzv seçilir. 1839-cu ildə Demidov Mükafatına layiq görüləcək "Türk-tatar dillərinin qramatikası" adlı fundamental elmi monoqrafiyasını yazır. Qeyd etmək lazımdır ki, o dövrlər Rus imperiyasında əksər türk dilləri "Tatar" və ya "Türk-tatar" adlı vahid dilin ayrı-ayrı dialektləri kimi qəbul olunurdu. Bu əsərində Kazım bəy osmanlı, azəri və digər türk dillərinin və ya o zaman deyildiyi kimi dialektlərinin fonoloji, morfoloji və sintaksis təhlil və müqayisısini aparır. 1921-ci ildə Jan Denin "Türk dilinin qramatikası" (Osmanlı dialekti) əsərinin nəşrinə qədərki dövrdə Avropa universitetlərində əsas istinad ədəbiyyatı olaraq istifadə
edilib. Mirzə Kazımbəy 1870-ci il noyabr ayının 27-də vəfat etmişdir. İnternetdə: www.az.wikipedia.orq 242
Yubilyar yazıçı və şairlər 10 İyul - Şair, dramaturq Kəmalə Ağayevanın anadan olmasının 80 illiyi, (1937) Ağayeva Kəmalə Ağa qızı Naxçıvan şəhərində anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Xarici Dillər İnstitutunun fransız dili fakültəsində təhsil almışdır. 35 il orta məktəbdə fransız dili müəllimi işləmiş, eyni zamanda Naxçıvan Dövlət Dram Teatrında ədəbi hissə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Kəmalə Ağayeva Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Teatr Xadimləri Cəmiyyətinin üzvüdür. Şairə xanım yaradıcılığa lap erkən yaşlarından başlamışdır. Yazdığı əsərlər müntəzəm olaraq dövrü mətbuatda çap olunmuş, şeirlərinə musiqilər yazılmışdır. İlk şeirini 12 yaşında, ilk dram əsərini isə (―Məhsəti‖) 21 yaşında yazmışdır. Kəmalə Ağayeva 20 şeirlər kitabının, 16 mənzum dram əsərin, 200-ə qədər oçerk və bədii yazıların, həmçinin uşaqlar üçün ―Göyçək Fatma‖, ―Məlikməmməd‖, ―Tıq-tıq xanım‖ nağıl-pyeslərin müəllifidir. Qələmə aldığı dram əsərləri respublikanın bir sıra teatrlarında tamaşaya qoyularaq, müvəffəqiyyət qazanmışdır. K. Ağayevanın şeirləri rus, türkmən, özbək, tacik, fars, fransız və sair dillərə tərcümə olunub, özü də fransız dilindən ana dilimizə tərcümələr etmişdir. Kəmalə Ağayevanın yaradıcılığının əsas qayəsi mənəvi saflığa çağırışdır. Respublikanın Əməkdar mədəniyyət işçisi Kəmalə Ağayeva bir sıra xarici dövlətlərdə rəsmi səfərlərdə olub. Şairə müxtəlif medallar və fəxri fərmanlarla təltif olunub. Kitabları: ―Baharın sözü‖ (1962), ―Gül yarpağı‖ (1967), ―Sən olmasaydın‖(1974), ―Apardı sellər Saranı‖ (1977), ―Arpaçayın nəğməsi‖ (1978), ―Daş piyalə‖ (1982), ―O dağlarda gözüm qaldı‖ (1988), ―Məhsəti‖ (2001), ―Vətənə sevdalıyam‖ (2004) və s.
Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur – “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011. 243
26 İyul - Publisist, yazıçı Sabir Gəncəlinin anadan olmasının 85 illiyi , (1932)
Sabir Gəncəli Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. ADU- nun filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsində təhsil alıb.
Yazıçı tədqiqatlar, araşdırmalar nəticəsində ötən illər ərzində Azərbaycanın, Sankt-Peterburqun, Moskvanın dövlət arxivlərində, kitabxanalarında, Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan tarixi sənədlərdən, respublikamızın görkəmli alimlərinin, maarifçilərinin şəxsi arxivlərində olan albomlardan, sənədlərdən, dövrü mətbutda dərc edilmiş materiallardan, maarif və mədəniyyət xadimləri ilə apardığım müsahibələrdən, söhbətlərdən istifadə edərək 20-dən çox kitab, yüzlərlə tarixi oçerk, sənədli hekayə, iki sənədli povest yazıb. Azərbaycan, ingilis, rus, ərəb, fars dillərində çap olunmuş bu əsərlər oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. Onların arasında 1994-cü ildə "Hər sətirdə bir tarix...", 2001-ci ildə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində "Qadın, gözəllik və ülviyyət" adlı ilk qadın ensiklopedik toplular da vardır. Həmin toplularda ən qədim dövrlərdən bu günədək dünyada və xüsusilə Azərbaycanda qadın məsələsi, qadın azadlığı tarixi, dünya sivilizasiyasında ulu nənələrimizin, analarımızın rolu və fəaliyyəti işıqlandırılıb. Yazıçı 1960-cı ildə "Nəsildən nəslə" adlı kitab və bir sıra məqalə çap etdirib. Uşaqlarımızın, yeniyetmələrimizin bilik və dünyagörüşünü artırmaq, intellektual səviyyəsini inkişaf etdirmək üçün yazıçı "777 sual, 1001 cavab" adlı düşündürücü, əyləncəli ensiklopedik toplu hazırlamışdır.
500-dən çox rəngli,
ağ-qara, illüstrativ materiallarla zənginləşdirilmiş bu kitabda məqsəd gənc nəsli dünya mədəniyyəti, bəşəriyyətin əsrlər boyu əldə etdiyi bilik xəzinəsilə tanış etmək, dünya sivilizasiyasının keçdiyi çətin və şərəfli yolu, xalqımızın bu yolda əldə etdiyi nailiyyətləri əks etdirməkdir. Yazıçı ―Səhnə‖ və ―Cik-cik‖ qəzetlərinin məsul katibi kimi də çalışıb (1993-1996).
Sabir Gəncəli - tarix elmləri doktoru (1996), "Qızıl qələm" Mükafatı laureatıdır (1980-2000).
Yüklə 13,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|