Az ə rbaycan Respublikasının ayrı-seçkiliy
Yüklə 144,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3.4.3.1. Avropa İ nsan Hüquqları Konvensiyası v ə mallar, xidm ə tl ə r v ə ya ş ayı ş yeri il ə t ə min olunma m ə s ə l ə l ə ri A İ HM-in t ə fsirin ə ə sas ə n 8-ci madd ə şə xsi h ə yata, o cüml ə d ə n iqtisadi v ə sosial xarakterli ə laq ə l ə r ə malik olmaq üçün müvafiq n ə tic ə l ə ri özünd ə ə ks etdir ə bil ə c ə k f ə aliyy ə t növl ə rin ə aid halları ə hat ə edir. Eyni zamanda, A İ HM 8-ci madd ə y ə ə sas ə n m ə nzil toxunulmazlı ğ ı hüququnun izah olunması il ə ba ğ lı çox geni ş yana ş maya yol verir. Qeyd olundu ğ u kimi, ev anlayı ş ına furqonlar v ə treyl ə rl ə r kimi nisb ə t ə n “qeyri- ə n ə n ə vi” ya ş ayı ş yerl ə ri d ə daxildir. A İ HM dövl ə t m ə nzil-kommunal t ə s ə rrüfatının uzun müdd ə t ə rzind ə pis şə raitd ə olmasını v ə sakinl ə r üçün ç ə tinlikl ə r yaratmasını qeyri-insani r ə ftarı t əş kil ed ə bil ə n bir amil hesab edir. Misal: Moldovanın v ə ba ş qalarının Rumıniya Respublikasına qar ş ı (No. 2) i ş in ə ə sas ə n, iddiaçılar sonradan çox g ə rgin bir şə raitd ə sökülmü ş evl ə rind ə n çıxarılmı ş dılar. 149 Evl ə rin yenid ə n tikilm ə si prosesi h ə ddind ə n artıq l ə ng gedirdi v ə onlar üçün müv ə ə ti olaraq ayrılmı ş ya ş ayı ş yerl ə ri çox keyfiyy ə tsiz idi. A İ HM b ə yan etmi ş dir ki: “… iddiaçıların son 10 il ə rzind ə ki ya ş ayı ş şə raiti, xüsus ə n d ə h ə ddind ə n artıq sıx şə kild ə ya ş amaları il ə ba ğ lı v ə ziyy ə ti v ə antisanitariya mühiti v ə bütün bunların iddiaçıların s ə hh ə tin ə v ə rifahına çox z ə r ə rli t ə sirin göst ə rm ə si, üst ə g ə l onların bu cür şə raitd ə ya ş amalı olduqları müdd ə t v ə müvafiq orqanların bu m ə s ə l ə y ə ümumi münasib ə ti iddiaçıların l ə yaq ə tini alçaldaraq, onlarda alçalma v ə t ə hqir olunma kimi hissl ə rin yaranmasına s ə b ə b olaraq ümumi psixi durumlarının k ə skin şə kild ə pisl əş m ə sil ə n ə tic ə l ə nm ə y ə bilm ə zdi.” A İ HM dig ə r amill ə rl ə yana ş ı, bu cür q ə na ə ti r ə hb ə r tutaraq A İ HK-nın 3-cü madd ə sin ə zidd olaraq alçaldıcı r ə ftarın ba ş verdiyini mü ə yy ə n etmi ş dir, baxmayaraq ki, yuxarıda verilmi ş b ə yanatın ifad ə olunma t ə rzi bu cür q ə na ə t ə g ə lm ə k üçün t ə kc ə ya ş ayı ş yerind ə ki şə raitin t ə svir olunmasının kifay ə t etdiyini göst ə rir. 150 Misal: Dokiçin Bosniya v ə Herseqovina Respublikasına qar ş ı i ş in ə ə sas ə n, ə riz ə çi onun mülkiyy ə t hüququna müdaxil ə olundu ğ unu iddia edirdi. 151 Ə riz ə çi keçmi ş Yuqoslaviyanın süquta u ğ ramasından ə vv ə l h ə rbi m ə kt ə bd ə mühazir ə l ə r oxuyurdu v ə h ə min ölk ə nin silahlı qüvv ə l ə rinin ə m ə kda ş ı idi. O, Sarayevo şə h ə rind ə m ə nzil almı ş dı, lakin Bosniya v ə Herseqovinada müharib ə ba ş ladıqdan sonra m ə kt ə b hazırkı Serbiya Respublikasının ə razisin ə köçürüldüyünd ə n iddiaçı da oraya ged ə r ə k Serbiyanın h ə rbi qüvv ə l ə rin ə üzv olmu ş dur. Münaqi şə ba ş a çatdıqdan sonra Bosniya v ə Herseqovinanın yerli orqanları onun mülkiyy ə t 149 Moldovanın v ə ba ş qalarının Rumıniya Respublikasına qar ş ı (No. 2) A İ HM-d ə ki 41138/98 v ə 64320/01 saylı, 12 iyul 2005-ci il tarixli i ş l ə ri. 150 A İ HM-in presedent hüququ mü ə yy ə n şə raitd ə diskriminativ r ə ftarın alçaldıcı r ə ftara b ə rab ə r tutuldu ğ unu göst ə rir. M ə s ə l ə n, Smit v ə Qreydinin Böyük Britaniyaya qar ş ı A İ HM-d ə ki 33985/96 v ə 33986/96 saylı, 27 sentyabr 1999-cu il tarixli i ş l ə rin ə baxın. 151 Dokiçin Bosniya v ə Herseqovina Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki 6518/04 saylı, 27 may 2010-cu il tarixli i ş i. 62 hüququnu b ə rpa etm ə kd ə n imtina etmi ş dil ə r. Milli s ə viyy ə d ə q ə bul edilmi ş q ə rar iddiaçının Bosniya v ə Herseqovinanın ə razisind ə ki h ə rbi ə m ə liyyatlarda i ş tirak etmi ş xarici h ə rbi qüvv ə l ə rd ə xidm ə t etm ə kl ə v ə t ə n ə x ə yan ə t etm ə si il ə ə saslandırılırdı. A İ HM bu i şə A İ HK-nın dig ə r madd ə l ə ril ə yana ş ı, 14-cü madd ə si ə sasında baxaraq yuxarıdakı q ə rarın sad ə c ə olaraq iddiaçının etnik m ə n şə yind ə n ir ə li g ə ldiyini hesab etmi ş dir (mü ə yy ə n şə xsin hansısa silahlı qüvv ə l ə rd ə xidm ə t etm ə si onun etnik m ə n şə yinin göst ə ricil ə rind ə n biridir), lakin bu iddiaçının sözüged ə n silahlı qüvv ə l ə rin ə formal m ə nsubiyy ə tind ə n ba ş qa faktiki olaraq hansısa xainlik ə m ə linin göst ə ricisi kimi q ə bul olunmamalıdır. Bununla ə laq ə dar olaraq, iddiaçının mülkiyy ə t hüququnun b ə rpa olunmaması v ə ya onun üçün t ə zminatın öd ə nilm ə m ə si, yaxud alternativ m ə nzilin t ə qdim olunmaması onun mülkiyy ə t hüququnun pozulması kimi qiym ə tl ə ndirilmi ş dir. Misal: Bahın i ş ind ə 152 Syerra-Leone v ə t ə nda ş ı olan qadın iddaçıya Böyük Britaniyada qalmaq üçün müdd ə tsiz icaz ə verilmi ş dir. Müvafiq olaraq onun azya ş lı o ğ lu da dövl ə t fondlarına yardım üçün müraci ə t etm ə d ə n anası il ə birlikd ə qalmaq icaz ə si almı ş dır. İ ddiaçının o ğ lu onun yanına g ə ldikd ə n sonra iddiaçının kiray ə götürdüyü ota ğ ın sahibi onun o ğ lunun da bu otaqda qala bilm ə y ə ciyini bildirmi ş dir. Bel ə olduqda, o, münasib ya ş ayı ş yeri tapmaq m ə qs ə dil ə yerli orqanlara müraci ə t etmi ş dir. Yerli orqanlar köm ə k göst ə rm ə y ə razılıq vemi ş di, lakin onun o ğ lu immiqrasiya n ə zar ə ti altında oldu ğ undan ona növb ə d ə k ə nar xidm ə t göst ə rm ə kd ə n imtina etmi ş dil ə r, baxmayaraq ki, qeyri-ixtiyari evsiz şə xs statusu ona t ə xir ə salınmadan köm ə kliyin göst ə rilm ə sin ə icaz ə verirdi. A İ HM iddiaçının m ə ruz qaldı ğ ı f ə rqli r ə ftarın onun v ə t ə nda ş lıq m ə nsubiyy ə td ə n deyil, o ğ lunun şə rti immiqrant statusuna malik olmasından ir ə li g ə ldiyini mü ə yy ə n etmi ş dir. İ mmiqrant statusu il ə ba ğ lı seçim etm ə k elementinin mövcudlu ğ unu n ə z ə r ə alaraq, bu z ə mind ə ba ş vermi ş f ə rqli r ə ftar üçün t ə l ə b olunan ə saslandırma t ə bii v ə dem ə k olar ki, d ə yi ş ilm ə z şə xsi ə lam ə tl ə r ə sasında ba ş vermi ş ayrı-seçkilik üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş ə saslandırma kimi ə saslı olmaya bil ə r. Bu i ş in predmeti, y ə ni ehtiyacı olanların ya ş ayı ş yeril ə t ə min edilm ə si m ə s ə l ə si öz xarakterin ə gör ə sosial-iqtisadi bir m ə s ə l ə oldu ğ undan, dövl ə t ə nisb ə t ə n geni ş qiym ə tl ə ndirm ə ç ə rçiv ə l ə ri t ə klif olunmu ş dur. İ ddiaçıya növb ə d ə nk ə nar xidm ə tin göst ə rilm ə sind ə n imtina olunduqda heç bir özba ş ınalı ğ a yol verilm ə mi ş dir. O ğ lunun Böyük Britaniyaya g ə lm ə k üçün icaz ə sin ə ə lav ə edilmi ş şə rtl ə r bar ə d ə tam m ə lumatlı olan iddiaçı o ğ lunu bu ölk ə y ə g ə tirdikd ə onun buradakı ya ş ayı ş ının t ə min edilm ə si üçün müvafiq dövl ə t fondlarına müraci ə t etm ə m ə k t ə l ə bil ə faktiki olaraq razıla ş mı ş dır. Öz statusuna gör ə növb ə d ə nk ə nar xidm ə t hüququna malik olan, Böyük Britaniyada qanunsuz ya ş ayan v ə ya köm ə k üçün dövl ə t fondlarına müraci ə t etm ə m ə k şə rtil ə bu ölk ə y ə g ə l ə n, h ə mçinin heç bir şə rt olmadan g ə l ə n şə xsl ə r arasında f ə rql ə rin qoyulması ə saslandırılandır. Bu i ş d ə qanunvericilik çox mühüm bir m ə qs ə d ə , daha konkret des ə k son d ə r ə c ə m ə hdud resursların müxt ə lif kateqoriyalı namiz ə dl ə r arasında ə dal ə tli şə kild ə bölü ş dürülm ə si i ş in ə xidm ə t edir. A İ HM evsiz qalmaq t ə hlük ə sil ə üzl əş mi ş iddiaçının n ə tic ə d ə böyük ehtimalla keçirdiyi narahatlıq hissl ə rini diqq ə tsiz qoymayaraq qeyd etmi ş dir ki, o faktiki olaraq heç vaxt evsiz qalmamı ş dır v ə onun o ğ lu il ə birg ə evsiz qalmaq t ə hlük ə si yaransa idi yerli orqanlar qanunla n ə z ə rd ə tutulmu ş ba ş qa öhd ə likl ə r ə ə sas ə n onlara köm ə k göst ə rm ə li olacaqdılar. Bel ə olan t ə qdird ə onunla növb ə d ə nk ə nar qaydada r ə ftar olunanlarla b ə rab ə r şə kild ə r ə ftar olunacaqdı: yerli orqanlar ona ba ş qa bir inzibati ə razid ə öz ə l sektor t ə r ə find ə n icar ə y ə veril ə n ya ş ayı ş yeri tapacaq idi v ə h ə min ə razid ə 17 ay ə rzind ə ya ş ayı ş yeri il ə t ə min olunaca ğ ını t ə klif ed ə c ə k idi. Bununla da, iddiaçının m ə ruz qaldı ğ ı r ə ftar m ə ntiqli v ə obyektiv şə kild ə ə saslandırılmı ş dır. 3.4.4. Ə dal ə t mühakim ə si hüququndan istifad ə Ayrı-seçkiliyi qada ğ an ed ə n direktivl ə rd ə mallara v ə xidm ə tl ə r ə aid hüquqlar sırasında ə dal ə t mühakim ə si hüququndan istifad ə m ə s ə l ə si konkret şə kild ə qeyd olunmasa da, bu hüququn mü ə yy ə n d ə r ə c ə d ə h ə min sıraya aid oldu ğ unu ehtimal etm ə k olar, çünki m ə hk ə m ə l ə r 152 Bahın Böyük Britaniyaya qar ş ı A İ HM-d ə ki 56328/07 saylı, 27 sentyabr 2011-ci il tarixli i ş i. 63 mükafatlandırma müqabilind ə ictimaiyy ə t üçün dövl ə t xidm ə tl ə rini göst ə rir. Eyni zamanda, ayrı- seçkiliyi qada ğ an ed ə n direktivl ə r insan hüquqlarının bu direktivl ə r ə uy ğ un t ə min edilm ə sin ə şə rait yaratmaq m ə qs ə dil ə m ə hk ə m ə v ə /v ə ya inzibati prosedurlarının t əş kil olunmasını üzv dövl ə tl ə rd ə n t ə l ə b edir. 153 Bundan ba ş qa, A İ qanunvericliyinin birm ə nalı şə kild ə mü ə yy ə n etdiyi prinsip insanların bu qanunvericilikd ə n ir ə li g ə l ə n hüquqlara ə sas ə n “s ə m ə r ə li ə dal ə t mühakim ə si hüququndan” faydalanmasını n ə z ə rd ə tutur. 154 Bel ə likl ə , mallar v ə xidm ə tl ə r ə aid hüquqlarda ə dal ə t mühakim ə si hüququnun ə ks olundu ğ u qeyd edilm ə s ə d ə , bu hüququn sözüged ə n direktivl ə rin icrasının t ə min edilm ə sil ə ə laq ə dar ə lahidd ə bir hüquq kimi (ayrı-seçkilik halının sübuta yetirilib-yetirilm ə m ə si t ə l ə bind ə n asılı olmayaraq) mövcud olması n ə z ə r ə alınmalıdır. 3.4.4.1. Avropa İ nsan Hüquqları Konvensiyası v ə ə dal ə t mühakim ə si Ə dal ə t mühakim ə si hüququndan istifad ə A İ HK-nın 6-cı madd ə sind ə n ə z ə rd ə tutulmu ş ə dal ə tli m ə hk ə m ə ara ş dırması kontekstind ə ə lahidd ə bir hüquq kimi t ə min olunur. A İ HM ə dal ə t mühakim ə si hüququndan istifad ə sah ə sind ə ayrı-seçkilik halları il ə ba ğ lı bir neç ə i şə baxmı ş dır. Misal: Paraskeva Todorovanın Bolqarıstan Respublikasına qar ş ı i ş in ə ə sas ə n, yerli m ə hk ə m ə nin milli azllıqlar arasında c ə zasızlıq ab-havasının öhd ə sind ə n g ə lm ə k z ə rur ə tini qeyd etm ə kl ə iddiaçıya şə rti c ə zanın verilm ə si m ə s ə l ə sini r ə dd etm ə si 14-cü madd ə il ə birg ə 6- cı madd ə nin pozulması kimi q ə bul olunmu ş dur. 155 Misal: Yuxarıda müzakir ə edilmi ş Moldovanın v ə ba ş qalarının Rumıniya Respublikasına qar ş ı (No2) i ş in ə ə sas ə n mü ə yy ə n edilmi ş dir ki, mülki v ə cinay ə t i ş i üzr ə ara ş dırmaların yekunla ş dırılması istiqam ə tind ə ba ş vermi ş h ə dsiz l ə ngim ə l ə r (ilk q ə rarın çıxarılması 7 il ç ə kmi ş dir) 6-cı madd ə nin pozulması hesab olunur. 156 L ə ngim ə l ə rin çoxsaylı prosessual s ə hvl ə r s ə b ə bind ə n ba ş verm ə si mü ə yy ə n olunmu ş dur v ə bu fakt dövl ə t orqanlarının roman m ə n şə li iddiaçılara qar ş ı geni ş yayılmı ş diskriminativ r ə ftarla birlikd ə (14-cü madd ə il ə birg ə ) 6-cı madd ə nin pozulması kimi q ə bul olunmu ş dur. Misal: Anakomba Yulanın Belçika Krallı ğ ına qar ş ı i ş in ə gör ə , milli qanunvericiliy ə ə sas ə n, iddiaçının Belçika v ə t ə nda ş ı olmaması s ə b ə bind ə n nikahdan k ə nar do ğ ulmu ş u ş a ğ ın atası olan v ə onlardan ayrı ya ş ayan şə xsin atalıq hüquqlarını t ə sdiq etm ə k üçün dövl ə t v ə saitl ə rind ə n istifad ə ed ə bilm ə m ə si 14-cü madd ə il ə birg ə 6-cı madd ə nin pozulması kimi mü ə yy ə nl əş dirilmi ş dir. 157 Bu ə cn ə bil ə rin dövl ə t v ə saiti hesabına mütl ə q qaydada faydalanması hüququna malik olmaları dem ə k deyil. Sad ə c ə olaraq bu i ş in v ə ziyy ə tin ə g ə ldikd ə , A İ HM bir neç ə amili, o cüml ə d ə n iddiaçının öz ya ş ayı ş icaz ə sinin etibarlılıq müdd ə tinin artırılması m ə qs ə dil ə artıq müraci ə t etm ə sin ə baxmayaraq, o zaman etibarlı ya ş ayı ş icaz ə sin ə malik olmaması s ə b ə bind ə n r ə dd cavabı alması m ə s ə l ə sini ə sas götürmü ş dür. Bundan ba ş qa, A İ HM-in r ə hb ə r tutdu ğ u ba ş qa bir fakt ondan ibar ə t idi ki, atalıq hüququnun t ə sdiq edilm ə sil ə ba ğ lı 1 illik qada ğ aya ə sas ə n, onun ya ş ayı ş icaz ə sinin etibarlılıq müdd ə tinin artırılmasından asılı olmayaraq dövl ə t v ə saitl ə rind ə n istifad ə üçün müraci ə t etm ə m ə qs ə dil ə ə lav ə olaraq 1 il 153 “M əşğ ulluq sah ə sind ə b ə rab ə rliy ə dair” Direktivin 9(1)-ci, “Gender b ə rab ə rliyin ə dair” (yenid ə n baxılmı ş ) Direktivin 17(1)-ci, “Mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə gender b ə rab ə rliyin ə dair” Direktivin 8(1)-ci, “ İ rqi b ə rab ə rliy ə dair” Direktivin 7(1)-ci madd ə l ə ri. 154 M ə s ə l ə n, Vassilakis v ə ba ş qalarının Dimos Kerkirasa qar ş ı C-364/07 [2008] ECR I-90 saylı, 12 iyun 2010-cu il tarixli; Sahlstedtin v ə ba ş qalarının Komissiyaya qar ş ı C-362/06 [2009] ECR I-2903 saylı, 23 aprel 2009-cu il tarixli; Anqelidakinin v ə ba ş qalarının “Organismos Nomarkhiaki Aftodiikisi Rethimnis”- ə qar ş ı C-378/07 [2009] ECR I-3071 saylı, 23 aprel 2009-cu il tarixli, A Ə M-d ə ki i ş l ə rin ə baxın. 155 Paraskeva Todorovanın Bolqarıstan Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki. 37193/07 saylı, 25 mart 2010-cu il tarixli i ş i. 156 Moldovanın v ə ba ş qalarının Rumıniya Respublikasına qar ş ı (No. 2) A İ HM-d ə ki 41138/98 v ə 64320/01 saylı, 12 iyul 2005-ci il tarixli i ş l ə ri. 157 Anakomba Yulanın Belçika Krallı ğ ına qar ş ı A İ HM-d ə ki 45413/07 saylı, 10 mart 2009-cu il tarixli, 4.7-ci bölm ə d ə müzakir ə olunan i ş i. |