Защир ялясэяров


Гара-йара тюрядижисинин (Баж. Антщражис)



Yüklə 1,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/26
tarix16.02.2017
ölçüsü1,28 Mb.
#8548
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   26

Гара-йара тюрядижисинин (Баж. Антщражис)   
Сапрофит басиллярдян тяфриги яламятляри  
Тяфриги 
яламятляр 
Bacillus чинсинин бактерийа нювляри 
Bac. 
antщracis 
Bac. 
cereus 
B.megateriум 
B. 
mycoides 
Bac. 
subtilis 






Щярякятлилик  





Капсула 
ямяляэятирмя 





Щемолиз (ганлы 
агарда) 




± 
Пенсиллиня 
щяссаслыг (Мирвари 
феномени) 





Гара йара фагына 
щяссаслыг  





Аь сичанлар 
цчцн патоэенлик  

± 



Лйуминесенсийа 
едижи серумла 
(гара йара) 
реаксийа  





 
Серолоъи  мцайиня.  Бу  мягсядля  Пресипитасийа  реаксийасы  вя 
диффуз  пресипитасийа    реаксийасы  истифадя  едилир.  Е.Н.Шлйаков 
тяряфиндян тяклиф едилмиш Антраксин, хястялийин аллерэик диагнозунда 
истифадя олунур. 
Щал-щазырда  Антраксин  васитясиля,  хястялийя  йолухмуш 
инсанларын ашкар едилмяси щяйата кечирилир. 
Тяфриги  диагноз.  Епизоотолоъи,  клиники  вя  лабораторийа 
мцайиняляринин  нятижяляриня  ясасланараг,  Гара-йара  хястялийи 
Пастереллйоз,  Емфизаматоз  карбункул,  Йаман  шиш,  Брадзот, 
ентеротоксемийа вя пироплазмидозлардан тяфриг олунур. 
Мцалижя. 
Хястялийин 
мцалижясиндя 
Гара-йара 
ялейщи 
щипериммун  серум,  гаммаглобулин,  антибиотиклярдян  (пенсиллин, 
бисиллин,  стрептомисин,  амписиллин,  тетрасиклин,  еритромисин)  комплекс 

 
27 
формада  мцвафиг  дозаларда  истифадя  олунур.  Гара-йаранын 
карбункулйоз  формасы  заманы,  мцалижя  йерли  илтищабялейщи  олараг 
апарылыр.  Бу  заман  кристалл-карбол  туршусунун  3-5%-ли  мящлулунун 
ишлядилмяси еффектли нятижя верир.  
Гара-йара 
ялейщи 
щипериммун 
серум 
хырдабуйнузлу 
щейванлара, донуз вя бузовлара 50-100 мл, ири буйнузлу щейванлара 
вя атлара 100-200 мл дозада вена дахилиня йеридилир. 
Анафилаксийа  шокунун  мейдана  чыхмамасы  цчцн,  габагжа 
серум 0,1-1 мл дозада вена дахилиня  вурулур  вя  30 дягигя кечмиш, 
там доза инйексийа едилир.  
Антибиотикляр мцвафик дозаларда, сериумла бирэя ишлядилир. Яэяр 
хястянин  температуру  12  саат  мцддятиндя  ашаьы  дцшмцрся,  мцалижя 
курсу  тякрар  едилмялидир.  Гара-йара  заманы  мцалижя  курсу  3-4 
эцндцр.  
Иммунитет. Гара йарадан тябии саьалмыш щейванларда, хястялийя 
гаршы  узун  муддятли  вя  эярэин  иммунтет  йараныр.  1940-жы  илдя 
Н.Эинсбург  СТИ  ваксини  ялдя  етмишдир  ки,  щазырда  бу  ваксиндян 
байтарлыг  вя    тиббдя  эениш  истифадя  едилир.    1989-жу  илдя  гойунларын 
Гарайарасына  гаршы  55№  штаммдан  щазырланмыш  йцксяк 
иммуноэенлийя  малик  дири  ваксин  тяклиф  едилмишдир.  Йцксяк  еффектли 
бу  ваксин  щазырда  мцвяффягиййятля  тятбиг  едилир.    ДЕНИ  вя  СТИ 
ваксинляри  иля  пейвянд  олунмуш  щейванларда,  10  эцн  кечмиш 
иммунитет йараныр вя гейри щяссаслыг бир  илядяк давам едир. 
Боьаз  щейванлар (доьума 2 ай галмыш), йени доьмушлар, арыг 
вя зяиф щейванлар, кюрпяляр вя щямчинин  башга инфексион хястяликлярля 
йолухмуш щейванлар пейвянд едилмямялидир. 
Пассив  иммунизасийа  мягсядиля  щипериммун  серумдан  вя 
ондан  айрылмыш  гаммаглобулиндян  истифадя  олунур.  Инсанларда 
ваксино профилактика плана уйьун олараг, дири СТИ Гарайара ваксини 
иля 21 эцнлцк фасиля иля 2 дяфя дяриусту апарылыр. Реваксинасийа ися щяр 
ил  апарылмалыдыр.  Бу  мягсядля  ясасян  Гара-йара  тюрядижисинин  дири 
културасы  иля  ишляйян,  хястялик  тюрядижиси  иля  сирайятлянмиш  патолоъи 
материалын  мцайиняси  иля  мяшьул  олан  инсанлар,  щямчинин 
зообайтарлыг ишчиляри пейвянд олунурлар.  

 
28 
Профилактика  вя  мцбаризя  тятбирляри.  Гара-йарайа  гаршы 
профилактик  тядбирляр  планы,  Байтарлыг  вя  комплекс  тибби-санитарийа 
тятбирляри планына бюлцняряк щяйата кечирилир. Бу мягсядля Байтарлыг 
хидмяти  щяйата  кечирилян  заман,  Гара-йарайа  эюря  гейри  саьлам 
мянтягялярин  паспортлашдырылмасы,  к/т  щейванларынын  плана  уйьун 
олараг  иммунизасийасы,  мелиорасийа  вя  агротехника  тятбирляринин 
щяйата  кечирилмясиня  нязарят,  щейван  мяншяли  ярзаг  мящсулларынын 
щазырланма  технолоэийасы,  емалы,  сахланылмасы,  транспортировкасы 
байтарлыг-санитарийасы гайдаларына мцвафиг олараг тянзимлянмяли вя 
бу  ишляря  жидди  байтарлыг  нязаряти  тямин  олунмалыдыр.  Епизоотик 
осагларын 
дцзэцн 
олараг 
епизоотолоъи 
мцайиняси 
щяйата 
кечирилмякля, 
щейванларда 
гара-йаранын 
вахтында 
мцасир 
диагностика  методлары  иля  арашдырылараг,  хястялярин  хцсуси 
изолйаторларда  йерляшдиряряк  мцалижя  олунмасы,  хястяликдян  юлмцш 
щейванларын мювжуд Байтарлыг ганунунун тялябляриня уйьун олараг 
зярярсизляшдирилмяси  жидди  олараг  хцсуси  нязарят  формасында  щяйата 
кечирилмялидир. Тясяррцфатларда жари вя сон дезинфексийа тядбирляринин 
апарылмасы ящалинин  байтарлыг-санитарийа ишляри иля маарифляндирилмяси 
диггят мяркязиндя олмалыдыр. 
Тясяррцфатда  хястялик  гейдя  алындыгда,  карантин  гойулур, 
хястяляр  айрылараг  изолйаторда  мцалижя  олунур.  Диэяр  щейванлар 
термометрийа  едилир  вя  нязарятдя  сахланылыр.  Хястяликдян  юлмцш 
щейванлар  дяриси  иля  бирликдя  йандырылыр.  Йем  галыглары,  пейин  вя 
яшйалар  хлорлу  ящянэля  гарашдырылараг  ясасян  йандырылыр,  йахуд 
щейван гябристанлыьында 2 метр дяринликдя басдырылыр. Жясяд дцшмцш 
мювжуд олан торпаг сащяси 5 %-ли фяал хлор мящлулу иля (1м
2
 10 литр) 
зярярсизляшдирилмялидир.  Карантин сон юлум вя йа саьалмадан 15 эцн 
кечмиш эютурулур вя йекун дезинфексиа апарылыр.  
Комплекс Тибби-Санитарийа тятбирляриня: 
Гара-йарайа  эюря  гейри-саьлам  мянтягялярдя,  цмуми-
санитарийа  профилактика  тятбирляринин  щяйата  кечирилмясиня  нязарят, 
еляжя  дя  щейван  мяншяли  ярзаг  мящсулларынын  истещсалы,  емалы, 
сахланмасы  вя  нягл  олунмасына  жидди  нязарят,  инсанларын  ваксино 
профилактикасы,  йолухмуш  инсанларда  хястялийин  арашдырылмасы  цчцн, 
мцасир  диагностика  цсулларынын  тятбиги,  бу  бахымдан  мянтягялярин 

 
29 
епидемиолоъи мцайиняси, хястялярин дцзэцн госпиталлашдырылараг жидди 
мцалижя  олунмасы,  хястя  инсанларын  йерляшдийи  мцщитдя  сямяряли 
дезинфексийа  тятбирляринин  ишляниб,  щазырланараг  щяйата  кечирилмяси, 
тюрядижи  иля  сирайятлянмиш  ярзаг  мящсулларынын  ляьви,  яшйаларын 
зярярсизляшдирилмяси кими мцщцм ишляр аиддир. 
Инсанлар  арасында  гара-йаранын  баш  вермясиндя,  гара-йара  иля 
хястялянмиш  вя  бу  хястяликдян  юлмцш  щейванлар,  ясас  хястялик 
мянбяйи  олмага  мцщцм  рола  маликдир.  Она  эюря  дя  щяр  щансы 
тясяррцфатда  гара-йара    хястялийи  гейдя  алынмышса,  дярщал  Сящиййя 
ишчиляри  мялуматландырылмалы  вя  инсанларын  бу  хястяликдян  мцщафизя 
олунмасы  мягсядиля  мцвафиг  тядбирляр  щяйата  кечирилмялидир. 
Цмумиййятля  инсанларын  тящлцкясизлийи  мягсядиля  щейванлар  Байтар 
нязаряти  иля  хцсуси  йерлярдя    (саллагхана  вя  с.)  кясилмялидир.  Ят  вя 
диэяр  щейван  мящсулларынын  сатылмасында  даим  ъидди  санитарийа 
нязаряти  олмалы,    истифадясиня  иъазя  верилмяйян  ят  вя  башга  щейван 
мящсулларынын сатылмасы гадаьан едилмялидир. 
Хястяликдян 
юлмцш 
щейванларда, 
юлцмцн 
сябяби 
мцяййянляшдирилимямиш  дярисинин  сойулмасы  вя  ятинин  щяр  щансы 
мягсяд цчцн истифадяси гадаьан олунмалыдыр. 

 
30 
БОТУЛИЗМ  (Бotulismus) 
 
Ботулизм-  инсан  вя  щейванларын  кяскин  эедишли  гида  вя  йем 
токсикоинфексийасы олуб, Мяркязи Синир-Системинин аьыр зядялянмяси, 
дил, удлаг, алт чянянин вя скелет язяляляринин ифличи или характерлянир. 
Тарихи  мялумат.  1820-1822-жи  иллярдя  Алман  тядгигатчысы 
Йустинус Кернер инсанларда хястялийин симптомларыны гейдя алмышдыр. 
Тядгигатчы  инсанлар  арасында  колбасадан  зящярлянмя  заманы, 
зящярлянмянин  епидемиолоэийасы  вя  клиникасынын  тясвирини  вермишдир 
вя хястялийи Ботулизм адландырмышдыр. 
Хястялийин  тюрядижиси  1897-жи  илдя  Ерменэел  тяряфиндян  ашкар 
едилмиш вя  онун спор ямяля эятирян анаероб  микроб олдуьу сцбут 
едилмишдир. 
Хястялик  тюрядижиси  иля  сирайятлянмиш  ветчинанын  инсанлар 
тяряфиндян  истифадяси  заманы  зящярлянмяси  вя  юлдцкдян  сонра 
инсанларын  далаь  вя  баьырсагларындан  тюрядижи  айрылмыш,  микроб  Ba-
cillus  botulinus  (латынжа  botulus-колбаса)  адландырылмышдыр. 
Тядгигатчы хястялийин сябябини «Колбаса зящяри» щесаб етмишдир. 
Щейванларда  Ботулизм  хястялийи  щаггында  мялумат,  ХХ  ясрин 
яввялляриня тясадцф едир. 
Кечмиш  ССРИ-дя  илк  дяфя  атларда  (1931)ботулизм  щаггында 
Р.В.Конишев  вя  С.Х.Гамалейа,  донузларда    (1937)  Р.Ф.Чух 
мялумат вермишляр. 1936-жы илдя ися И.А.Дукалов йемдян йолухмуш 
ат жямдяйиндян хястялик тюрядижисини айырмышдыр. 
1903-жц  илдя  Рус  алими  С.В.Констансев  гызыл  балыгдан 
зящярлянмяни  тядгиг  едян  заман,  Bacillus    ishtiismi  адлы  аналоъи 
тюрядижи айырмышдыр. 
Щолландийалы  алим  Ван  Ерменэел  1896-жы  илдя  хястялик 
тюрядижисинин културасыны ялдя етмишдир. 1925-жи илдя  Мезон вя  Стерн 
хястялийя  гаршы  Анатоксинин  ишлядилмясинин,  йцксяк  эярэинликли 
антитоксик иммунитетин йаратдыьыны мцяййян етмишляр.  
1967-жи  илдян  Ф.И.Каган  вя  Н.М.Никифорова  Самурларын 
ботулизми вя пастерелйозуна гаршы Ассосасийалы ваксин щазырламышлар.  
Хястялийин  тюрядижиси.  Clostridium  botulinum,  полиморф, 
Граммцсбят,  токсин  вя  спор  ямяляэятирян,  щярякятли  анаеробдур. 

 
31 
Спорун формасы теннис ракетини хатырладыр. Микроб ири чюпформасында 
олуб,  узуну  4-9  вя  ени  0,5-1,2  мкм-дир.  Амил  капсула  ямяля 
эятирмир. Тюрядижи бцтцн анилин бойалары иля йахшы бойаныр. 
Clostridium  botulinum  ифраз  етдийи  токсин,  олдугжа  эцжлц 
зящярдир.  Clostridium  botulinum-ун  антиэенлик  структуруна  эюря 
бир-бириндян  фярглянян  7  (йедди)  типи,  А,  Б,  С,  Д,  Е,  Ф  вя  В 
мялумдур. С типи Св, Сб вя Сх йарымтипляриня бюлцнцр. 
Гейд  олунан  типляр  иммунобиолоъи  жящятдян  бир-бириндян 
фярглянир. 
Щяр  бир  типя  мяхсус    олан  токсин  юзцня  мяхсус  спесифик 
антитоксики  серумла  нейтраллашыр.  Токсинин  тяркибиндя  5  фактор, 
нейротоксин,  щемолизин,  щемолизин-щемагглйутинин,  липаза  вя 
протеаза фактору мювжуддур. Амилин токсинямяля эятирмя интенсивли 
18-36
0
С  температур  пЩ  7,0-7,6  олан    мцщитдя  даща  йахшы  тямин 
олунур. 
Clostridium  botulinumун  А,Б,С  типляри,  токсики  бахымдан 
даща  тящлцкялидир.  А  типиня  мянсуб  олан  токсинин  1/1000000  мл 
дозада  дяриалты  инйексийасы,  щинд  донузуну  юлдцрцр.  Бу  токсинин  1 
грамм дозасы 60 милйард  сичаны юлдцрцр ки,  бу сайда сичанын жями 
кцтляси 1200  тон тяшкил едир. 
3500  сичан  цчцн  нязярдя  тутулан  летал  доза,  инсан  цчцн 
юлдцрцжц  доза  сайылыр  (Р.Ф.Сосов  1974).  Р.Ф.Сосова  эюря  токсинин 
28,3 грамы, 24 мин баш иняйи мящв едя билир. 
Амили  културалашдырмаг  цчцн  Китт-Таросси,  Глцкозалы-ганлы 
Сейслер  агары,  Глцкозалы  Гара-жийярли  агар  гида  мцщитляриндян 
истифадя едилир. А,Б,С вя Д типляринин йетишдирилмяси цчцн 35
0
С, Е вя Ф 
типлярини йетишдирмяк цчцн 28-30
0
С оптимал температура сайылыр. 
Clostridium  botulinum    Глцкозалы  ганлы-агарда  шяффаф 
калонийалар  ямяля  эятирир  ки,  калонийаларын  кянарында  щемолиз 
йараныр. 
Китт-Таросси  мцщитиндя,  бярабяр  фонда  буланты  йаранмагла, 
газ ямяля эялир вя мцщит гахсымыш йаь ийи верир. Тюрядижи биокимйяви 
жящятдян фяалдыр. 

 
32 
Микроб протеолитик хцсусиййятя маликдир. Ъелатини яридир вя сцдц 
пептонлашдырыр. Бу заман карбон газы, аммонйак газы ямяля эялир, 
йаь туршусу айрылыр. 
Амил  глцкоза,  левулоза,  салисил,  малтоза  вя  глисерини 
ферментасийайа уьрадыр. 
Давамлылыьы.  Спорлу  тюрядижи  йцксяк  температурун  тясириня 
олдугжа давамлыдыр. Беля ки, спорлу амил 100
0
 С-дя 5 саата, 105
0
 С-
дя 2 саата, 120
0
 С-дя ися 20 дягигя мцддятиндя инактивляшир. 
Ят  мящсулларында  Clostridium  botulinum  токсини  гайнатмайа 
2 саат, майели мцщитлярдя ися 15-20 дягигя давам эятирир. 
Тюрядижи  тахылда  3  айдан  чох  мцддят  ярзиндя  йашама 
габилиййятини сахлайыр. Щязм ферментляри вя мядя ширяси токсиня тясир 
едя билмир. Бунун ися механизми юйрянилмямишдир. 
Ашаьы  температур  шяраитиндя  амил  узун  мцддят  йашама 
габилиййятини сахлайыр. Беля ки, 16
0
С-дя тюрядижи бир илядяк саь галыр. 
Clostridium  botulinumу  инактивляшдирмяк  цчцн  гамма  вя 
ултрабянювшяйи шуаларын комбинасийа тясири еффектлидир. 
Кимйяви  дезинфексийаедижи  маддялярдян  5%-ли  крезол  спорлу 
бактерийалары 24 саат, 10%-ли дуз туршусу 1 саат, 50%-ли формалин 24 
саат мцддятиня мящв едир
Епизоотолоъи  мялуматлар.  Тюрядижи  тябиятдя  эениш  йайылмышдыр. 
Ботулизмин  тюрядижисини  торпагдан,  пейиндян,  йем  нцмунясиндян, 
хараб  олмуш  мейвя  вя  тярявяздян,  ят  вя  балыг  мящсулларындан, 
саьлам  балыг  тохумасындан,  баьырсаг  вя  щейван  жясяд-ляриндян 
айырмаг мцмкцндцр. Инфексийанын резервуары торпагдыр. 
Хястялийя  яксяриййят  нюв  щейванлар  вя  гушлар  тутулурлар. 
Инсанлар  да  хястялийя  йцксяк  щяссаслыг  эюстярир.  Кцтляви  зящярлянмя 
щаллары илин исти вахтларында гейдя алыныр. 
Организмдя баш верян патолоъи просес, тюрядижинин щасил етдийи 
токсинля ялагядардыр. 
Щейван  вя  инсанларын  йолухмасы,  ясасян  алиментар  йолла  баш 
верир.  Йем  вя  гида  мящсулларына  сирайят  етмиш  амил,  анаероб 
шяраитдя, оптимал мцщитдя интенсив артыб чохалараг, токсин щасил едир. 
Ят  йейян  щейванларда  йолухма,  тюрядижи  иля  сирайятлянмиш, 
хараб олмуш ят вя балыг мящсуллары васитясиля щяйата кечир. 

 
33 
Ирибуйнузлу  щейванларда  вя  кечилярдя  хястялийи  адятян 
тюрядижинин  С  вя  Д  типии,  Атларда  А,Б,  С  вя  Д  типи,  хящдярили 
щейванларда  вя  гушларда  С  типи  тюрядир.  Ит,  пишик,  донуз    токсинин 
бцтцн типляриня нисбятян давамлыдыр. 
Clostridium botulinum токсининя лабораторийа щейванларындан
аь сичан, щинд донузу вя ада довшаны щяссасдыр. 
Ботулизми  инсанлар арасында А,Б, Е типляри ямяля эятирир. 
Щяшаратлар инкишаф сиклинин бцтцн дюврляриндя, амилин вегетатив 
вя  спор  формаларыны,  токсини  юзляриндя  сахлайыр  вя  токсинин  фяаллыьы 
тядрижян  зяифляйир.  Гушлар  бязян  юлмцш  беля  щяшяратларла  гидаланма 
заманы йолухурлар. 
Торпагда  фосфор  чатышмазлыьы,  хястялийин  баш  вермясиндя 
мцщцм рол ойнайыр. 
Инсанларда  хястялийя  тябии  щяссаслыг  йцксякдир.  Инсанларын 
йолухмасы,  ясасян  клостридийаларла  чирклянмиш  битки  вя  щейван 
мяншяли ярзаг мящсулларындан истифадя заманы баш верир. 
Инсанларда хястяликля йолухма, тюрядижи иля сирайятлянмиш ганын 
кючцрцлмяси,  клостридийаларла  чирклянмиш  щаванын  гябулу  заманы, 
(аероэен  йолла)  щямчинин  зядялянмиш  тохума  васитясиля  дя  щяйата 
кечя билир. 
Патоэенез.  Йем  вя  гида  амили  иля  организмя  дахил  олмуш 
токсин,  мядя-баьырсаг  трактындан  гана  сорулараг  бцтцн  цзвляр  вя 
цзвляр системиня йайылыр. Бу заман ян чох мяркязи вя периферик Синир-
Системи зядялянир. Токсинин тясириндян баш  бейинин мцхтялиф сащяляри 
зядялянир.  Токсики  тясирдян  синир  системиндя  функсионал    фяаллыг 
позулур.  Йолухмуш  фярдлярдя  паралитик  синдромлар  мейдана  чыхыр. 
Токсин  (глобулин)  баьырсаг  шюбясиня  дахил  олдугдан  сонра, 
дяйишилмямиш  формада  гана  сорулур  вя  нятижядя  о  жцмлядян, 
узунсов  бейиндя  синир  щцжейряляри  зядялянир,  цряк-дамар  системинин 
вя язялялярин фяалиййяти позулур.   
Ботулинус  токсининин  тясири  нятижясиндя,  организмдя  Асетил-
холинин  айрылмасы  просеси  лянэийир,  бунунла  ялагядар  олараг 
язялялярдя  щяряки  фяалиййят  олдугжа  зяифляйир.  Беля  олдугда  айры-айры 
орган  вя  системлярдя  нормал-физиолоъи  просесляр  позулур,  миокардин 
дистрофийасы  инкишаф  едир.  Бюйцк  дозада  токсики  тясир,  баш  бейин 

 
34 
тохумасында  тяняффцс  просесини  позур.  Интоксикасийайа  мяруз 
галмыш  организмдя,  лейкоситлярин  бактериосид  тясири,  фяаллыьы,  кяскин 
шякилдя зяифляйир. 
Фагоситоза  уьрамыш  спорлар,  8  саат  сонра  веэетатив  формайа 
кечир.  Лейкоситляр  тяряфиндян  удулмуш  бактерийалар  лизися  уьрамыр-
мящв олмур вя нятижядя фагоситоз просеси позулур. 
Эедиши  вя  клиники  яламятляр.  Хястялийин  инкубасийа  дюврц  18 
саатдан, 16 эцнядякдир (бязян 1-3 эцн). 
Инсанларда бу дювр 6 саатдан 5-7 эцнядяк вя бязян даща чох 
давам едир. Орта щесабла ися 12-36 саатдыр. 
Ботулизм толксининин организмя дахил олмуш мигдарындан асылы 
олараг,  хястялийин  илдырымвары,  ити,  йарым  ити  вя  хроники  эедишат 
формалары мювжуддур. 
Хястялийин  илдырымвары  эедишаты,  синдромлар  гейдя  алынмадан 
гяфлятян юлцмля характерлянир. 
Ити  эедиш  заманы  хястялярдя  наращатлыг  мцшащидя  олунур. 
Чейнямя  акты  позулур,  аьыздан  майе  ахыр.  Щейванларда  щярякят 
координасийасы позулур, гыса мцддятли санжы яламятляри нязяря чарпыр. 
Хястялярдя удлаьын ифлижи диггяти жялб едир вя дил аьыздан салланыр, эюз 
гапаьы вя алт чяня ифлижя уьрайыр. 
Скелет 
язяляляринин 
тонусдан 
дцшмяси, 
щейванларда 
щярякятсизлийя сябяб олур.  Хястялярдя эюрцнян селикли гишалар  яввялжя 
щиперемийалашыр, сонра ися сианозлу эюрцнцр. 
Тяняффцсцн  тезляшмяси  вя  бурун  дяликляринин  эенишлянмяси 
диггяти жялб едир, нябз  дягигядя 80-100 дяфя вурур, аритмийа гейдя 
алыныр.  Хястялярдя  сидик  ихражы  чятинляшир.  Сидикдя  индикан,  зцлал  вя 
глцкоза  айрылыр.  Баьырсагларда  перисталтика  зяифляйир,  хястялийин 
сонунда  атонийа  инкишаф  едир,  нятижядя  гябизлик  вя  дефекасийанын 
чятинляшмяси  диггяти  жялб  едир.  Ити  эедиш  заманы  хястялик,  1-4  эцн 
давам едир. Хястялийин ити эедиши заманы леталлыг 90-95%-дир. 
Йарым  ити  эедиш  заманы  щейванларда  чейнямя  акты  позулур, 
цряк  фяалиййяти  зяифляйир.  Гябизлик  гейдя  алыныр,  дефекасийанын 
чятинляшмяси нязяря чарпыр. 

 
35 
Хроники  эедиш  заманы  хястялярдя  щярякят  чятинляшир,  щейванлар 
даща  чох  йатыр,  атлар  тез  арыглайыр.  Хроники  эедишдя  хястялик  3-4 
щяфтяйядяк давам едир, адятян саьалма иля нятижялянир. 
Гойун  вя  кечилярдя  ботулизм  бир  гайда  олараг  кяскин  ити 
эедишата маликдир. 
Хястялик  заманы  хяздярили  вящши  щейванларда  щалсызлыг  вя  арха 
ятрафларын  ифлижи  гейдя  алыныр.  Хястя  гушларда  щалсызлыг,  ганадларда 
ифлиж,  исщал  вя  гябизлик  гейдя  алыныр,  баш  йеря  яйилмиш  вязиййятдя 
дайаныр. 
Бязян Гарамалда хястялик хроники формада эетмякля 2 айадяк 
давам едир. 
Донузларда  Ботулизм  надир  щалларда  гейдя  алыныр.  Хястялярдя 
щярякят  координасийасы  позулур,  сясин  итмяси,  эюзлярин  тутулмасы 
характерик сайылыр 1-3 эцн ярзиндя юлцм баш верир. 
Инсанларда  Ботулизм  ити  эедишата  малик  олмагла,  ясас  цч 
синдромла характеризя олунур.  
1.
 
Цмуми интоксикасийа синдрому 
2.
 
Мядя-баьырсаг (Гастроинтестинал) синдрому 
3.
 
Паралитик синдром 
-  Цмуми  интоксикасийа  синдрому  заманы,  хястялярдя  цмуми 
щалсызлыг, баш аьрысы, баш эижяллянмяси щаллары гейдя алыныр.  
-  Мядя  баьырсаг  (Гастроинтестинал)  синдрому  цчцн  характерик 
олан  ясас  яламятляр,  гарын  нащиййясиндя  аьрылар,  цряк-буланмасы, 
гусма, сутка ярзандя 4-10 дяфя исщалын гейдя алынмасыдыр.  
-  Паралитик  синдром  цчцн  аьыз  бошлуьунун  гурумасы, 
метеоризм характерикдир.  
Инсанларда  хястялийя  йолухмадан  бир  нечя  саат  сонра,  бязян 
бир- ики сутка кечмиш эюрмя габилиййятинин позулмасы, эюзцн щяряки 
синирляринин  зядялянмяси  иля  ялагядардыр.  Хястялик  заманы  щятта  аьыр 
щалларда беля, организмин дахили бядян температурасы нормал галыр. 
хястялик заманы юлцм 20-70%-дир.  
Патолоъи –анатомик дяйишикликляр. Щейванларын йарылмасы заманы 
характерик  яламятлярдян  дяриалты  тохумада  сарылыг  нязяря  чарпыр, 
сятщи  ган  дамарларында  гаты  тцнд  гырмызы  рянэдя  ган  мцшащидя 
олунур.  Мядя  газла  долу  вязиййятдя  олмагла,  гейри-мцяййян 

 
36 
мигдарда йем кцтляси ашкар едилир. Назик баьырсаьын селик гишасы ган 
саьынтысы  иля  ящатяли  олур.  Йоьун  баьырсаг  шюбяси  вя  дцз  баьырсагда 
гаты кал кцтляси гейдя алыныр.  
Гаражийяр,  бюйрякляр  вя  далаьын  Паренхимасында  дяйишикликляр 
мцшащидя  олунмур.  Бир  гайда  олараг  аь  жийярлярдя  шишкинлик 
формалашыр,  бязи  щалларда  ися  плевмонийа  вя  гангрена  яламятляри 
гейдя  алыныр.  Гыртлаг  вя  удлагда  чох  сайлы  характерик  ган 
саьынтыларынын  олмасы,  мцщцм  диагностик  эюстярижи  сайылыр.  Мцайиня 
заманы баш бейиндя ган дамарларында дурьунлуг гейдя алыныр.  
Диагноз. Епизоотолоъи мялуматлар вя клиники яламятляр ясасында 
интоксикасийанын  мянбяйи  арашдырылыр.  Диагноз  бактериолоъи  анализ 
ясасында дягигляшдирилир.  
Патолоъи 
материал. 
Хястялийя 
шцбщяли 
тясяррцфатларда, 
щейванларын йемляндирилдийи йердя галмыш йем нцмуняси (ян азы 100 
грам),  хястялийин  тюрядижиси  вя  онун  токсинини  мцяййян  етмяк 
мягсядиля  юлмцш  щейванлардан  мядя  мющтявиййаты  (100-200  мл),  
назик  вя  йоьун  баьырсаьы  (ики  тяряфли  лигатура  гойулмалыдыр),  лимфа 
дуйунляри,  далаг,  баш-бейин  эютцрцляряк  мцайиня  мягсядиля 
лабораторийайа эюндярилир.  
Патолоъи  материал  эютцрцляркян,  токсинин  инактивляшмясинин 
гаршысыны алмыг цчцн, щяр нюв патолоъи нцмуня тцнд рянэли шцшя габа 
йерляшдирилмяли,  йахуд  нцмуня  гойулан  шцшя  габ  рянэсиз  олдугда 
гара  рянэли  каьызла  бцкцлмялидир.  Габларын  эерметик  баьланмасы 
важибдир.  
Лабораторийайа  гябул  едилмиш  нцмуня  тюрядижисинин  токсининя 
эюря  арашдырылыр,  тюрядижинин  културасыны  ялдя  етмяк  мягсядиля, 
нцмунядян  бярк  вя  майели  гида  мцщитляриня  якилир.  Дягиг  диагноз 
мягсядиля  Жл.ботулинум-ун  характерик  морфолоъи  вя  културал-
биокимйяви хцсусиййятляри ясасында арашдырылма апарылыр.  
Жл.ботулинум ири (4-6 мкм) щярякятли, грам мцсбят чюплярдир. 
Давамлы  спор  ямяля  эятирир  (гайнатмайа  5-6  саат  давам  эятирир), 
ямяля  эялян  спор  терминал  (бязян  субтерминал)  йерляшир.  Амил 
културадан  щазырланмыш  йахманын  микроскопийасы  заманы  теннис 
ракетини хатырладыр. 

 
37 
Жл.ботулинум  облигат  анаеробдур.  Майели  мцщитдя  бярабяр 
фонда  цмуми  буланты  ямяля  эятирир  вя  сонра  системдя  шяффафлыг 
йараныр  ки,  бу  да  формалашан  калонийанын  бир  суткадан  сонра 
мяхбяр  шцшясинин  дибиня  чюкмяси  иля  ялагядардыр.  Агар-агар  
мцщитиндя пахланы йахуд памбыг  комасына  бянзяр калонийа ямяля 
эитирир. Ганлы агар мцщитиндя, калонийаларын ятрафында щемолиз зонасы 
ямяля эялир. Амил протеолитик хцсусиййятя маликдир. Ъелитини яридир, газ 
ямяля  эятирмякля  сцдц  пептонлашдырыр.  Мцщитдя  карбон  газы, 
аммонйак,  йаь  туршусу  ямяля  эятирир.  Тюрядижи  Глукоза,  Малтоза 
вя  Глисерини    ферментасийайа  уьрадыр,  эцжлц  тясиря  малик  олан 
екзотоксин ифраз едир. Токсинин А, Б, Ж, Д, Е, Ф типляри мювжуддур. 
Токсинин щяр бир типии спесифик антиботилунус сериуму иля нейтраллашыр.  
Серолоъи  диагноз  цсулу.  Бу  мягсядля  нейтраллашма  реаксийасы 
тятбиг едилир. Реаксийаны гоймаг мягсядиля 5 (беш) ядяд сынаг шцшяси 
эютцрцлцр  вя  щяр  бириня  2-4  мл  мцайиня  олунан  екстакт  (патолоъи 
нцмунядян ялдя едилмиш) тюкцлцр. Даща сонра биринжи сынаг шцшясиня 
А  типинин  антисеруму,  икинжийя  Б  типинин,  цчцнжцйя  С  типинин, 
дюрдцнжцйя  Е  типинин  антисерумундан  0,6  мл  ялавя  едилир.  Бешинжи 
сынаг шцшяси нязарят олараг орадакы екстракта 0,6 мл физиолоъи мящлул 
ялавя  едилир.  Щазырланмыш  систем  37
0
С  температурда  термостатда 
сахланылдыгдан  сонра,  щяр  бир  сынаг  шцшясиндяки  гарышыгдан,  2  ядяд 
аь сичана 1 мл (щяр бириня) гарындахили йолухдурулур.  
Токсинля  щемолоъи  серумун  гарышыьы  инексийа  едилмиш  сичанлар 
саь галыр, нязарят групундакы сичанлар ися тяляф олур.  
Йем  нцмунясиндя  токсинин  мцяййян  едилмяси.  Бу  мягсядля 
шцбщяли  йемлярдян  нцмуня  эютцрцляряк,  айрылмыш  щинд  донузларына 
йедирдилир.  Яэяр  щинд  донузлары  щямин  йемдян  имтина  едирся,  йем 
нцмуняси  1:2  нисбятиндя  физиолоъи  мящлулла  гарышдырылыб,  щявянэдя 
язилир вя 2 саат мцддятиндя отаг температурасында сахланылыр. Сонра 
ялдя едилмиш екстракт Зейтс филтриндян сцзцлцр вя 3 щиссяйя бюлцнцр.  
Биринжи  щисся  нцмуня  лабораторийа  щейванларына  дяриалты 
инексийа едилир вя бу заман токсики тясирдян щейванлар юлцр. 
ЫЫ  щисся  нцмуня  80
0
С  температурда  30  дягигя  гыздырылдыгдан 
сонра  щинд  донузларына  инексийа  едилир.  Бу  мцддят  ярзиндя 

 
38 
термолабил  олдуьуна  эюря  токсин  парчаланыр  вя  нятижядя  инексийа 
едилмиш щинд донузлары саь галыр.  
ЫЫЫ щисся нцмуня токсинин спесификлийиня эюря истифадя едилир, бу 
мягсядля  нцмуня  полифалент  антитоксики  антиботулинус  серуму  иля 
гарышдырылараг 1-2 саат термостатда сахланылыр, сонра гарышыг дяриалты 
цсулла щинд донузларына йеридилир – яэяр филтратда токсин сахланыларса, 
о спесифик серумла нейтраллашыр вя щейванлар саь галыр.  
Гейд  олунан  нятижя  ботулизмин  дягиг  диагнозу  цчцн  ясас 
верир.  
Yüklə 1,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   26




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin