Защир ялясэяров


Хястялийин  эедиши  вя  клиники  яламятляри



Yüklə 1,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/26
tarix16.02.2017
ölçüsü1,28 Mb.
#8548
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   26

Хястялийин  эедиши  вя  клиники  яламятляри.  Хястялийин  инкубасийа 
дюврц  1-3  эцндцр.  Инсанларда  инкубасийа  дюврц  3-8  эцндцр. 
Хястялик жаванларда ити, йашлыларда ися йарымити вя хроники формаларда 
эедир.  Хястялийин  клиники  нишаняляри,  хястялийин  эедишаты  вя 
формасындан асылыдыр. 
Хястялийин дюрд формасы:  
Дяри  некробактериозуну  (дяри  вя  дяриалты  тохуманын 
зядялянмяси); 
Селикли гишаларын вя  тохумаларын некробактериозу; 

 
98 
Дахили органларын некробактериозу; 
Некробактериозлу остит вя остеомиелит мювжуддур. 
Дяри некробактериозу хястялийин ян чох йайылмыш формасыдыр. 
Селикли  гишаларын  Некробактериозу  ясасян  кюрпяляр  арасында 
гейдя алынмагла, хястялийин бу формасына 1(бир) щяфтялийя  гядяр йаш 
групунда  олан  щейванлар  арасында  тясадцф  олунур  вя  юзцнц 
некротики  стоматит  формасында  бирцзя  верир.  Хястялийя  тутулмуш 
фярдляря дцзэцн мцалижя курсу тятбиг олунмадыгда, адятян 7-10 эцн 
мцддятиндя, хястяляр сепсис вя црякчатышмазлыьындан тяляф олур. 
Дахили  органларын  Некробактериозу  заманы,  дахили  бядян 
температурасынын  кяскин  йцксялмяси  вя  эцжлц  исщал  (йашыл-боз 
рянгдя) характерик яламятлярдян сайылыр. 
Патолоъи  просесин  локализасийа  йериндян  асылы  олараг,  илтищаби 
просес  дяри  вя  селикли  гишаларда,  дахили  паренхиматоз  органларда, 
сцмцк  тохумасында  нязяря  чарпыр.  Интищаби  просес  нащиййяси  агрылы 
олмагла,  цмуми  зяифлик  баш  верир,  нябз  вя  тяняффцс  щярякятляри 
тезляшир,  цмуми  бядян  температурасы  йцксялир. Хястялийин  хошхассяли 
эедишаты  заманы,  просеся  тутулмуш  тохумаларда  саьалма  мцшащидя 
едилир  вя  3-4  щяфтя  мцддятиндя  там  саьалма  баш  верир.  Хястялийин 
бядхассяли эедишиндя,  
Патолоъи  просес  бир  сащядян  дигяриня  кечяряк,  дярин 
тохумаларда некротики илтищаб баш верир. 
Некробактериоз  цчцн  характерик  олан  яламятлярдян  бири 
ятрафларын  зядялянмясидир  ки,  бу  заман  да  патолоъи  просес  ясасян 
дырнаг  нащийясиндя  формалашыр.  Просеся  тутулмуш  нащийядя  иринли 
некротик  вя  гангренозлу  илтищаб  мцшащидя  едилир.  Илтищаби  просес 
сцрятляндикжя  сцмцк  вя  ойнагларын  баь  системи  дя  зядялянир. 
Нятижядя дырнаг башмаьы гопуб дцшцр. Хястялик заманы просеся бир 
вя йа щяр ики ятраф тутула билир. Хястялик нятижясиндя аьыз бошлуьунун 
селикли  гишаларырын  зядялянмяси  (кюрпялярдя)  баш  вердикдя,  селик 
гишаларын  цзяриндя  йаралар  вя  некроз  ожаглары  мцшащидя  едилир.  Бу 
заман хястя йенидян имтина едир, эювшямя акты позулур вя саливасийа 
эцжлянир.  Илтищаби  просесин  дяринляшмяси  заманы,  некротики  илтищаб 
аьыз  бошлуьундан  тяняффцс  йолларына  кечир,  нятичядя  тяняффцс 

 
99 
чятинляшир,  аускултасийа  заманы  вехукулйар  вя  хырылтылы  тяняффцс 
ешидилир. 
Илтищаб  нащийясиндя  дифтеритики  пярдя  эюрцнцр,  аьыздан  гаты 
майе ахыр. Гузуларда юскцряк вя исщал баш верир. Аь жийярдя серозлу-
фибринозлу плеврит вя бронхопневмонийа баш верир, гаражийяр, цряйин 
метастатик  илтищаби  нязяря  чарпыр,  нящайят  хястяляр  тяляф  олур.  Кюрпя 
щейванларда  йолухма,  бязян  эюбяк  васитясиля  щяйата  кечир.  Бу 
заман  хястялик  фярдлярдя  олдугжа  аьыр  формада  эетмякля, 
ойнагларда, еляжя дя дахили органларда некротики илтищаби просес баш 
верир вя хястянин юлцмцня сябяб олур. 
Некробактериозлу  остит  вя  остеомиелит  хцсусиля  жаван 
щейванларда нязяря чапмагла, ятраф сцмцкляринин, щямчинин онурьа 
сцмцйцнцн  илтищаба  уьрамасы  иля  характерирлянир.  Хястялик  узун 
мцддят  давам  етдикдя,  сцмцклярдя  деформасийалар,  онурьа 
сцтунунда  яйилмя  диггяти  жялб  едир,  надир  щалларда  саьалма  баш 
верир. Жинсиййят органларынын некробактериозу олдугжа аьыр формада 
эедир. Просеся тутулмуш нащийядя, селик гиша яввялжя сары рянгдя олур, 
сонра  илтищаби  просесин  сцрятля  инкишафы  нятижясиндя,  щямин  нащийядя 
некротики илтищаби просес формалашыр.  
Патолоъи  просес  чох  вахт  балалыьа  сирайят  едяряк,  онун 
дифтеритики  гангренозлу  илтищабына  сябяб  олур.  Жинсиййят  йолундан 
кяскин  пис  ийли  майе  ахыр.  Хястялик  боьазлыьын  сон  дюврляриндя  баш 
вердикдя,  аборт  вя  сонун  лянэимяси  мейдана  чыхыр,  метрит  вя 
ендометрит инкишаф едир. 
Некробактериоза тутулмуш йашлы ири буйнузлу щейванларда арха 
ятрафлар патоморфолоъи просеся уьрайараг, щярякят аьрылы олур. Боьаз 
щейванларда  аборт  баш  веря  билир.  Клиники  олараг  кюрпя  бузовларда 
аьыз  вя  бурун  бошлуьунун  селик  гишаларынын,  еляжя  дя  удлаьын 
зядяляняряк, просеся тутулмасы диггяти жялб едир. Хястялийя тутулмуш  
йашлы  донузларда,  дяри  юртцйцнцн  мцхтялиф    сащяляриндя  иринли-
некротики  йаралар  ямяля  эялир.  Чошгаларда  ися  некротики-дерматит, 
стоматит вя ринит гейдя алыныр. 
Хястялийя  тутулмуш  шимал  маралларында,  хястялик  аьыз  формада 
кечмякля,  ашаьы  ятрафларын  флегмонозлу-иринли  илтищаби  вя  артрити  баш 
верир.  Кюрпялярдя  ися  стоматит  вя  гастроентерит  даща  характерикдир. 

 
100 
Некробактериозла  хястя  довшанларда,  некротики  стоматит  вя  ринит, 
дяриалты  тохумада  иринли-некротиики  оъагларын  формалашмасы  ясас 
симптомлардан  сайылыр.  Атларда  дырнаг  нащийясиндя  гангреналарын, 
ойнагларда  некроз  ожагларын  инкишафы  характерик  олараг  нязяря 
чарпан яламятлярдяндир. 
Инсанларда  хястялик  тюрядижисинин  дахил  олдуьу  йердя,  гара 
рянэдя  некротики  йара  формалашыр.  Реэионар  лимфа  дцйцнляриндя 
шишкинлик  вя  илтищаб  просеси  баш  верир.  Бядян  температуру  39-40
0
C-
дяк  йцксялир.  Хястялик  ойнагларын  илтищабы  вя  пневмонийа 
формасында да инкишаф едя билир. Ганын йолухмасы нятижясиндя дахили 
органларда абсесляр формалашыр. 
Патолоъи-анатомики 
дяйишикликляр. 
Хястяликдян 
юлмцш 
щейванларын  аьыз  бошлуьунда,  селик  гишаларда  илтищаби  просес 
мцшащидя  олунмагла,  кюпцклц  майе  эюрцнцр.  Аьыз  апаратынын, 
додаьын  вя  удлаьын  селикли  гишалары,  шишкинли  олмагла,  бязи  йерлярдя 
шорвари кцтляйя бянзяр чюкцнтц мцшащидя олунур. Щямин чюкцнтцляр 
селик гишалардан айрылан заман, йери ганайыр. Просеся тутулмуш селик 
гишаларда некроз ожаглары сятщи вя дярин ола биляр. 
Юлмцш  щейванын  жямдяйи  йарылан  заман,  некротики  стоматит, 
ендометрит,  аь  жийярляр,  гаражийяр,  бюйрякляр,  далагда  метастатик 
просесляр гейдя алыныр ки, бунун нятижясиндя дя овал йахуд, кянарлары 
нащамар  мцхтялиф  юлчцлярдя  капсуласыз,  бозумтул-сары  рянгдя 
ожаглар  диггяти  жялб  едир.  Реэионар  лимфа  дцйцнляри  щяжмжя 
бюйцйцр. 
Патолоъи-анатомики  йарма  заманы  Трахейада  сарымтыл-аь 
рянгдя пис ийли майе диггяти жялб едир. Бязи щалларда мядя-баьырсаг 
трактында да илтищаб просеси нязяря жарпыр. Эювшяйян щейванларда бу 
просес  ясасян  мядя  юнлцкляриндя,  бязи  щалларда  ися  баьырсагларда 
мцшащидя олунур. Мядя юнлцкляринин селик гишаларында, сарымтыл-боз 
рянгдя чюкцнтц нязяря чарпыр ки, бунларында алтында чящрайы рянгдя 
йаралар мцшащидя едилир. 
Гарамал вя маралларда мядя юнлцкляриндян ишгянбя вя торжуг 
некротики зядялянмяйя мяруз галыр. Бязи щалларда просеся китабчада 
тутула  биляр.  Ятрафларын  илтищаб  просесиня  тутулмасы  нятижясиндя, 
мцхтялиф  бюйцклцкдя  йаралар,  некроз  ожаглары  эюрцнцр.  Дяри, 

 
101 
дяриалты-тохума, язяля вя баь системи Патолоъи просеся уьрамыш олур. 
Язялялярдя  сивишляр  нязяря  чарпыр  ки,  бурадан  да  пис  ийя  малик  ирин 
кцтляси  ахыр.  Жинсиййят  органларынын  илтищабы  заманы,  органларынын 
щяжмжя  бюйцмяси  балалыг  диварынын  галынлашмасы,  балалыг  йолунда 
хейли мигдарда гейри-шяффаф, фибрин кцтляси иля гарышыг майе мцшащидя 
едилир. 
Остит вя  остиомиелит заманы патоморфолоъи дяйишикликляр ян чох 
ятраф  сцмцклярдя  локализасийа  едир.  Хястялик  заманы  дахили 
органлардан,  Патолоъи-анатомики  дяйишиклийя  ян  чох  аь  жийярляр  вя 
гаражийяр уьрайыр. Гара жийярин мцайиняси заманы, галын капсула иля 
ящатя олунмуш мцхтялиф бюйцклцкдя авсес ожаглары диггяти жялб едир. 
Абсесляр  гаражийяр  паренхимасынын  дярин  вя  сятщи  гатларында 
мцшащидя  олунур.  Бундан  ялавя  паренхимада  иринли  фокуслар  да 
нязяря чарпыр ки, бу да секундар микрофлоранын тясири нятижясиндя баш 
верир. 
Аь жийярлярдя катарал илтищаб, бронх диварларынынг галынлашмасы, 
иринли  пневмонийа  вя  плевропневмонийа  гейдя  алыныр.  Аь  жийяр 
паренхимасында  да  мцхтялиф  бюйцклцкдя  иринли  фокусларын  гейдя 
алынмасы  да  характерикдир.  Мцайиня  заманы  диафрагманын  иринли-
фибринозлу  просеся  уьрамасы  диггяти  жялб  едир.  Хястялик  нятижясиндя 
далаьын  вя  гасыг  лимфа  дцйцнляринин  бюйцмяси  характерик  Патолоъи-
анатомики дяйишикликлярдяндир. Ейни заманда бюйрякляр дя, баьырсаг 
шюбясиндя,  щямчинин  баш  бейиндя  мцхтялиф  некротики  ожагларын 
формалашмасы, мцщцм ящямиййятя малик дяйишикликлярдяндир. 
Диагноз.  Некробактериоза  диагноз  Епизоотолоъи  мялуматлар, 
характерик клиники яламятляр, Патолоъи-анатомики дяйишикликляр, нязяря 
алынараг, Бактериолоъи мцайиняляр ясасында гойулур. 
Патолоъи  материал-  Бактериолоъи  мцайиня  мягсядиля  ясасян 
саьлам  тохума  иля  некрозлашмыш  тохума  арасындакы  сярщяддян 
нцмуня  эютцрцлцр.  Эютцрцлмцш  Патолоъи  нцмунядян,  тямиз 
култураны  ялдя  етмяк  чятин  олдуьуна  эюря,  некрозлашмыш  тохума 
Физиолоъи мящлулла йуйулур вя ялдя олунмуш чюкцнтц иля ада довшаны 
йолухдурулур.  Йолухдурулмуш  лабораторийа  щейваны  юлдцкдян 
сонра,  йарылараг,  просеся  тутулмуш  дахили  органлардан  нцмуня 

 
102 
эютцряляряк, гида мцщитляриня якилир, щямчинин  некроз ожагларындан 
йахма щазырланыр. 
Микроскопийа.  F.nekrophorum,  щярякятсиз,  граммянфи, 
чюпшякилли  микроорганизм  олуб,  спор  вя  капсула  ямяля  эятирмир. 
Патолоъи  просеся  уьрамыш  тохумадан  тохундурма  йолу  иля 
щазырланмыш  йахмаларда,  тюрядижиляр  гейри-бярабяр  бойанмагла, 
ситоплазма дянявярвари мцшащидя едилир. 
 Културал-биокимйяви 
вя 
патоэенлик 
хцсуситййяти. 
Амил 
анаеробдур. ПЩ 7,4-7,6 олан ят-пептонлу глцкозалы ганлы агар гида 
мцщитиндя хырда калонийалар ямяля эятирир. 
F.neжrophorum  глцкоза,  сахароза,  лактоза  вя  салисини 
ферментасийа-йа  уьрадыр,  ъелатини  вя  лахталанмыш  серуму  яритмир. 
Карбон газы вя индол ямяля эятирмир. 
Биолоъи  сынаг  мягсядиля  ада  довшанлары  вя  аь  сичанлардан 
истифадя  едилир.  Йолухдурма  адятян  дяриалты  цсулла  щяйата  кечирилир. 
Ада  довшанлары  йолухмадан  1-2  ай  кечмиш.  Аь  сичанлар  ися  8-14 
эцндян  сонра  юлцр.  Некробактериозун  атипик  формасыны  мцяййян 
етмяк  мягсядиля,  КВР-сы  тяклиф  едилмишдир.  Бунун  цчцн 
F.nekrophorum    гаражийярли  булйон  гида  мцщитин-дяки  цч  эцнлцк 
културасындан антиэен екстрактындан истифадя олунур. Антиэенин титри 
1:40 олмалыдыр. 
Тяфриги  диагноз.  Некробактериоз  ясасян  таун;  вируслу  диарейа; 
контаэиоз  плевропневмонийа;  йаман  катарал  иситмя;  дабаг 
хястяликлярдян тяфриг едилмялидир. 
Мцалижя.  Хястялийя  тутулмуш  щейванлар  айрылараг  хцсуси 
изолйаторларда  йерляшдирилир  вя  мцалижя  апарылыр.  Щейванлар 
йерляшдирилян  сащялярдя  дюшямя  гуру  олмалы,  йаьыш  вя  кцлякдян 
горунмалыдыр.  Хястяляри  мцалижя  етмяк  мягсядиля,  илкин  олараг, 
некротики  просеся  уьрамыш  ожаглар  тямизлянир,  щямин  нащийяляр 
антисептики мящлуллардан (щидроэен пероксид, калиум перманганат, 
мис  купоросу  вя  с.)  бири  иля  йуйулур.  Просеся  тутулмуш  нащийяйя 
Сулфаниламид  препаратлы  йахуд  тетрасиклин  вя  йа  пенсиллин  сырасы 
антибиотикляр ишлядилир. Дибиомисинля мцалижя йахшы нятижя верир. 

 
103 
Мцяййян  едилмишдир  ки,  дибиомисин  вя  башга  дийурант  групу 
антибиотикляр   F. Necrophoruma спесифик  тясир эюстярир. Дибиомисин 
щяр кг дири чякийя 20000 ТВ дозада, щяфтядя бир дяфя тятбиг олунур. 
Препарат 30 %-ли глисерин суспензийасында 0,5-1%-ли новокаиндя 
щялл едилмякля тятбиг олунур. Тетрасиклин, биомисин вя террамисин щяр 
кг  чанлы  кцтляйя  3-5  мг  щесабы  иля  эцндя  1  дяфя  язяля  арасына 
йеридилир. Мцалижя курсу 4-5 эцндцр. Сулфадимезин вя норсулфазол щяр 
кг дири чякийя 0,15 мг щесабы иля эцндя ики дяфя дахиля верилир. 
Чинсиййят  йолларынын  зядялянмяси  заманы.  Щямин  сащя  1:500 
калиум перманганат мящлулу иля йуйулур. Сон лянэийирся, механики 
цсулла  чыхарылыр,  сонра  чинсиййят  йолу  зяиф  антибиотик  мящлулла  о 
вахтадяк  йуйулур  ки,  щямин  йолдан  тямиз-шяффаф  майе  ахсын.  Даща 
сонра чинсиййят йолу йцксяк консентрасийалы антибиотик мящлуллары иля 
йуйулур вя антибиотик тампонлардан истифадя едилир. 
Некротик  остит  заманы,  дяриалтына  йод  препаратлары  инйексийа 
едилир.  Дахили  органларын  некробактериозу  заманы  мцалижя  сямяря 
вермир. 
Иммунитет. Хястяликдян саьалмыш фярдлярдя иммунитет йаранмыр 
вя  тякрар  хястялянмя  баш  верир.  Инсанларда  иммунопрофилактика 
васитяси щазырланмамышдыр. 
 Профилактика  вя  мцбаризя  тядбирляри.  Инкин  олараг  щейванларын 
сахланма  шяраити  оптимал  сявиййядя  тямин  олунмалыдыр.  Щейванлар 
йцксяк гидалылыг дяйяриня малик йем нормалары иля йемляндирилмялидир. 
Жидди Санитарийа-эиэиена гайдаларына ямял едилмялидир. 
Щейвандарлыг  биналарында  дюшямя  гуру  олмалы  вя  она  нязарят 
едилмялидир.  Гузу  кцзляриндя  дюшяняк  материаллары  тез-тез 
дяйишдирилмялидир.  Батаглыг  вя  эоллу-тиканлы  яразилярдя  щейванлар 
отарылмамалыдыр.  Щейванларын  дырнаг  нащийяляри  периодик  мцайиня 
едилмяли вя илдя ики дяфя 10 %-ли формалдещид вя йа 5 %-ли параформ иля 
ишлядилмялидир.  Йени  доьулмуш  щейванларын  кюбяйиня  йод  тинктурасы 
чякилмялидир. 
Щейвандарлыг  тясяррцфатларында  хястялик  баш  вердикдя, 
мящдудлашма 
тядбирляри 
щяйата 
кечирилир. 
Тясяррцфатлардан 
щейванларын  чыхалылмасына  вя  башга  йерлярдян  гябул  едилмясиня  йол 
верилмямялидир. Бцтцн щейванлар мцайиня олунур, некробактериозла 

 
104 
хястя  щейванлар  хцсуси  изолйаторларда  йерляшдириляряк  мцалижя 
апарылыр.  Диэяр  щейванларын  хястялянмямяси  цчцн,  хястялийи  тюрядян 
амилляр  арадан  галдырылыр.  Пейин  топланараг  биотермики  цсулла 
зярярсизляшдирилир.  Жари  дезинфексийа  апарылыр.  Бу  мягсядля  5%-ля 
натриум  гялявиси,  2%-лы  формалин,  20%-ли  сюнмцш  ящянэдян  истифадя 
едилир.  Мяжбури  кясилмиш  щейванларда  некротик  ожаглар  мящдуд 
характер  дашыйырса,  щямин  сащяляр  мцстясна  олмагла,  ят  цмуми 
гайдада  истифадя  едилир.  Септики  просес  заманы  жямдяк  утиля  верилир. 
Тясяррцфатларда  гойулмуш,  карантин  ахырынжы    саьалма  вя  йа 
юлцмдян  бир  ай  кечмиш  сон  дезинфексийа  апарылдыгдан  сонра 
эютцрцлцр.  
Инсанларда профилактика тядбирлярини щяйата кечирмяк мягсядиля 
щейванлар  сахланылан  заман  байтарлыг-санитарийа  гайдаларына  жидди 
ямял едилмяли, шяхси эиэийена тямин олунмалыдыр.  

 
105 
ТУЛЙАРЕМИЙА  (Tularemia) 
 
Тулйаремийа-тябииожаглы  инфексион  хястялик  олуб,  щеморроъи 
септисемийа,  бядян  температурасынын  йцксялмяси,  исщал,  лимфаденит 
(лимфа дцйцнляринин зядялянмяси), боьаз щейванларда бала салма вя 
еляжя  дя  мяркязи  синир  системинин  функсионал  фяаллыьынын  позулмасы 
симптомларынын  мейдана  чыхмасы  иля  сяжиййялянир.  Тулйаремийа 
факултатив трансмиссив инфексион хястяликдир. 
Тарихи мялумат.  Коле вя Щапин илк дяфя АБШ-нын Калифорнийа 
штатынын Тулйаре вилайятиндя хястялийи гейдя алараг онун тюрядижисини 
айырмышлар  вя  хястялийин  тюрядижиси  Б.Туларенсе  адландырылмышдыр. 
1912-жи  илдя  Мак-Кой  вя  Эепин  амили  хястя  сцмбцлгранлардан 
айырмаьа наил олмушлар. Кечмиш ССРИ-дя бу хястялийин тюрядижиси су 
сичовулларындан ялдя олунмушдур. К.А.Дорофейев (1947) тюрядижинин 
таксономийасынын  юйрянилмясин-дя  бюйцк  хидмятляр  эюстярмишдир. 
Тулйаремийа  тюрядижисинин  ясас  Биолоъи  хцсусиййятляринин  тятгиг 
олунмасы  Е.Франсисин  ады  иля  баьлыдыр  ки,  амил  онун  шяряфиня  олараг 
Франсиселла туларенсис адландырылыр.  
Тулйаремийа  Америка,  Авропа  вя  Асийа  юлкяляриндя  (Шимал 
йарымкцрясиндя)  эениш  йайылмышдыр.  Бу  хястялийя  ясасян  ири  чай 
щювзяляринядя (вади), су сичанларынын эениш йайылдыьы яразилярдя, еляжя 
дя эямирижилярин артыб чохалма  интенсивлийи йцксяк олан районларда 
даща  чох  тясадцф  олунур.  Турйаремийайа  гойунчулуг,  донузчулуг 
вя щямчинин хяз дярили вящши щейванлар сахланан тясяррцфатларда даща 
чох  раст  эялинир.  Кянд  тясяррцфаты  щейванларында  хястялийин 
юйрянилмяси  К.А.Дорофейев,  А.А.Авроров,  Г.В.Пашовун  ады  иля 
баьлыдыр.  
Хястялийин 
тюрядижиси
(Франжиселла 
туларенсис)-Франжиселла 
Дорофейев  жинсиндян  олуб,  2  биоварианты  мювжуддур.  Тулйаремийа 
бактерийалары 0,2-0,7 мкм юлчцйя малик олан, олдугжа хырда, кокка 
бянзяр вя чюпябянзяр щцжейрялярдян ибарятдир. Кющня кцлтуралардан 
щазырланмыш  йахмаларда  амил  ясасян  кокка  бянзяр  формада 
мцшащидя  олунур.  Хястялик  тюрядижиси  щярякятсиз,  Грам  мянфидир. 
Организмин  дахили  мцщитиндя  адятян  зяриф  капсула  ямяля  эятирир. 
Амил  Анилин  бойалары  иля  йахшы  бойаныр,  спор  ямяля  эятирмир, 

 
106 
Бойанма  заманы  полихромазийа  (уж  щиссяляри  йахшы  бойаныр) 
мцшащидя олунур.  
Тулйаремийа  бактерийалары  цчцн  полиморфизм  хцсусиййяти 
характерикдир. Онлар гантеля бянзяр, 0,1-0,2 мкм юлчцйя малик олан 
чох кичик кокка бянзяр, ири шарабянзяр формаларда ола билирляр. Бязян 
щазырланмыш  йахмаларда  чюпябянзяр  вя  узунлуьу  8  мкм-я      гядяр 
олан  сапшякилли  формаларда  мцшащидя  олунур.  Хястялик  тюрядижисинин 
субмикроскопики 
гурулушунун 
юйрянилмяси, 
ситоплазманын 
гранулйар,  нуклеоидин  ися  бактерийа  щцжейрясинин  мяркязиндя 
йерляшмясини эюстярир.  
Ф.Туларенсис  аероб,  ади  гида  мцщитляриндя  културалашмайан, 
37
0
Ж  температурада  зянэин  витаминли,  юдлу  гида  мцщитляриндя  (пЩ 
6,7-7,4    60  щисся    юд,  40  щисся  ися  0,85%-ли  НаЖл  олан  спесифик  гида 
мцщитляриндя) 2-14 сутка мцддятиндя инкишаф едяряк артыб чохалыр вя 
зяриф  ярп  формалы  калонийалар  ямяля  эятирир.  Амилин  йетишдирилмяси 
цчцн ян мягсядйюнлц гида мцщити систинли агар (тяркибиндя 0,05-0,1% 
систин  вя  1%  глцкоза  олан)  гида  мцщити  сайылыр.  Тюрядижинин 
биокимйяви  хцсусиййятляри  гейри-стабилдир.  Хястялик  тюрядижиси 
културалашма  заманы  индол  ямяля  эятирмир,  туршу  ямяля  эятирмякля 
глукоза,  малтоза,  леволоза,  маннозаны  ферментасийайа  уьрадыр.  
Екзотоксин ифраз етмир. Амилин вирулентлийи ви-антиэени иля баьлыдыр.  
Давамлылыьы. Тюрядижи нисбятян давамлы олмагла глисериндя 240 
эцн, тахылда 130 эцн, суда вя юлмцш эямирижилярин жясядиндя 90 эцн, 
торпагда  10  эцн,  ашаьы  температура  шяраитиндя  3  айдан  чох 
мцддятдя,  дондурулмуш  ятдя  ися  93  эцня  гядяр  йашама 
габилиййятини сахлайыр. Эцняшин дцз дцшян шцаларынын тясири алтында 30 
дягигяйя,  60
0
Ж  температура  щяддиндя  5-10  дягигя  мцддя-тиндя 
инактивляшир.  Кимйяви  дезинфексийаедижи  маддялярдян  3%-ли    лизол 
мящлулу, еляжя дя  3%-ли крезол мящлулу тюрядижини бир нечя дягигяйя 
юлдцрцр.  
Епизоотолоъи  мялуматлар.  Башлыжа  олараг  хястялийя  довшанлар, 
сичанлар,  су  сичовуллары,  ондатралар,  гундуз,  вящши  гушлар,  амфибийа 
вя  балыглар  тутулурлар.  Хястялийя  пишик  вя  итляр  нисбятян  аз  щяссаслыг  
эюстярирляр.   

 
107 
 Тябии  шяраитдя  инсанларда  хястялийя  щяссаслыг  чох  йцксякдир. 
Инсанларда  хястялийя  тутулма–тюрядижи  иля  сирайятлянмиш  эянялярин, 
аьжагандларын  дишлямяси  заманы,  щямчинин  зядялянмиш  дяри  юртцйц 
васитясиля тюрядижинин организмя дахил олмасы заманы баш веря билир. 
Тюрядижи аероэен йолла да организмя дахил ола билир вя йолухма баш 
верир. 
Кянд  тясяррцфаты  щейванлары  ися  хястялийя  аз  щяссаслыг  эюстярир. 
Йолухма  ясасян  эямирижиляр  васитясиля  щяйата  кечир.  Жаван  фярдляр, 
йашлылара  нисбятян  хястялийя  даща  чох  щяссаслыг  эюстяряк  йолухур. 
Лабораторийа  тяжрцбя  щейван-ларындан  аь  сичан  вя  щинд  донузлары 
хястялийя даща чох щяссасылыг эюстярир. Хястялийя йолухма тюрядижи иля 
чирклянмиш  йем  нцмуняси  вя  су  иля,  аспирасион  вя  трансмиссив 
йолларла  баш  верир.  Тулйаремийа  илин  йай  айларында  даща  чох 
мцшащидя  олунур  ки,  бу  да  щяшяратларын  вя  еляжя  дя  эямирижилярин 
фяаллашмасы  иля  сых  сцрятдя  баьлыдыр.  Хястяликля  йолухма  етималынын 
дяряжясиня эюря, щейванлар 3 групда бирляшдирилир.  
Ы груп – довшанлар, су сичовулу, даь сичаны вя чюл сичанлары. 
ЫЫ груп-  сцмбулгранлар, кирпиляр, боз вя гара сичовуллар. 
ЫЫЫ  груп-  йыртыжы  щейванлар  (бу  щейванларда  инфексион  просес 
адятян латент формада эедир). 
Патоэенез
Хястялийин 
тюрядижиси 
алиментар, 
аероэен, 
трансмиссив йолларла организмя дахил ола билир вя йолухма баш верир. 
Амил  организмя  щямчинин  тамлылыьы  позулмуш  дяридян  вя  еляжя  дя 
селик  гишалар  васитясиля  (хцсусиля  эюзцн  селикли  гишасы)  дахил  ола  билир. 
Тядгигатлар  нятижясиндя  мялум  олмушдур  ки,  Ф.Туларенсис  ясасян 
ретикуло –ендотериал елементлярля зянэин олан орган вя тохумаларда 
интенсив  олараг  чохалыр.  Тюрядижинин  контакт  вя  трансмиссив  йолла 
дахил олмасы заманы (йолухма заманы) мцхтялиф лимфа дцйцнляринин 
шишкинляшмяси, алиментар йолла дахил олма заманы удлагда шишкинлик, 
аероэен-аспирасион  йолла  дахил  олма  заманы  бронхларын  вя  аь 
жийярлярин зядялянмяси-патолоэийасы баш верир.  
Эедиши  вя  клиники  яламятляри.  Хястялийин  инкубасийа  дюврц 
щейванларда  4-12  эцн,  инсанларда  ися  1  эцндян  3  щяфтяйя  гядяр 
давам  едя  билир.  Тябии  олараг  хястялийин  тюрядижисиня  ян  чох 
гойунлар,  донузлар,  дявяляр,  ит  вя  пишикляр,  мешя  вя  ев  сичанлары, 

 
108 
ондатралар,  довшан  вя  чичовуллар,  лабораторийа  щейванларындан  аь 
сичан  вя  щинд  донузлары  щяссаслыг  эюстярирляр.  Атлар  да  бу  хястялийя 
йолухур. Хястялийя тутулмуш фярдлярдя цмуми зяифлик олмагла, дахили 
бядян температурасы 41
0
Ж-дяк йцксялир вя гыздырма 2-3 эцн давам 
едир.  Хястялийя  тутулмуш  фярдлярдя,  ганда  щемоглобинин  мигдары 
кяскин  олараг  ашаьы  дцшцр  вя  буна  эюря  дя  эюрцнян  селик  гишаларын 
рянэинин  сольунлашмасы  нязяря  чарпыр.  Сятщи  лимфа  дцйцнляриндя 
бюйцумя, исщал вя арыглыг мцшащидя олунур.  
Тулйаремийа  кянд  тясяррцфаты  щейванларында  септики  формада 
юзцнц  бирузя  верир,  дяриалты  лимфа  дцйцнляри  бюйцйцр.  Хястялик 
заман  ири  буйнузлу  щйеванларда  мастит,  атларда  аборт  характерик 
яламятляр сайылыр. 
Адятян  ири  буйнузлу  щейванлар,  атлар  вя  дявялярдя  хястялик 
симптомсуз  кечмякля,  боьаз  щейванларда  аборт  баш  верир.    Ейни 
заманда  тойуглар,  фазанлар  вя  эюйярчинляр  дя  хястялийи  адятян 
симптомсуз  кечириляр.  Хястялийя  тутулмуш  довшанларда  ринит  вя 
дяриалты  лимфа  дцйцнляринин  абсеси  даща  характерик  яламятлярдян 
сайылыр. Итлярдя цмуми зяифлик, сцрятли арыглама, ишыгдан гохма, бязян 
ися яксиня олараг эцняш алтында дайанма мцшащидя олунур.  
 Инсанларда  хястялик  заманы,  организмин  дахили  бядян 
температурасы  38-39
0
Ж-дяк  йцксялмякля  2-3  щяфтя  давам  едя  билир. 
Хястялярдя бядянин мцхтялиф нащиййяляриндя сызынтылы аьрылар, гяфлятян 
баш аьрысы вя язяля системиндя аьрылар, адятян цряк булантысы вя гусма 
баш верир.   
Хястялярдя конйуктивит гейдя алыныр вя сифят эизарыр. Гара жийяр 
вя далаг бюйцйцр. 
Инсанларда  хястялийин  клиники  хяритяси,  тюрядижинин  организмя 
эириш  ганысындан  асылыдыр.  Беля  ки,    трансмиссив  вя  контакт  йолухма 
заманы  мцхтялиф  лимфа    дцйцнлярин  бюйцмяси,  алиментар  йолухма 
заманы  удлаг  вя  баьырсагларын  зядялянмяси,  аероэен  йолухма 
заманы  ися  бронхларын  вя  аь  жийярлярин  зядялянмяси  характерик 
яламятляр сайылыр. 
Yüklə 1,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   26




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin