Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
ƏDLĠYYƏ NAZĠRLĠYĠNĠN FÖVQƏLADƏ TƏHQĠQAT KOMĠSS ĠYAS I
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ƏDLĠYYƏ NAZĠRLĠYĠNĠN FÖVQƏLADƏ TƏHQĠQAT KOMĠSS ĠYAS I - bax Fövqəladə Təhqiqat Ko- missiyası. ƏFƏNDĠYEV Abdulla Molla İbrahim oğlu (30.9.1897, Dağıstan - ?) - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentinin xüsusi qərarına (ba x Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) əsasən, dövlət hesabına ali təhsil almaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri. Ba kı rea lnı mə ktəbini bitirmiş (1916), Moskva Ko mmersiya İnstitutunun iqtisadiyyat şöbəsində 2-ci kursa qədər oxu muş, lakin maddi çətinlik üzündən təhsilini yarımçıq qoymağa məcbur o lmuşdu. Parlamentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qəra rına əsasən, təhsilin i dava m etdirmə k üçün Be rlin Ko mme rsiya institutuna (Almaniya) göndərilmişdi. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xaricdə dövlət hesabına təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin vəziyyətini öyrənən Azərbaycanlı Tələbələr İttifaqınm 1923-25 illər üçün məlu matında onun təhsilinin b itməsinə 6 ay qaldığ ı göstərilird i. Sonrakı taleyi barədə mə lu mat aşkar o lunma mışdır. ƏFƏNDĠYEV Hacı Hüseyn (?-?)- Azərbaycan milli azad lıq hərəkatın ın iştirakçılarından biri, A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentin in üzvü. A zərbaycan Milli Şu rasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən, Göyçay qəzasından Cümhuriyyət Parla mentinin tərkibinə da xil edilmişdi. ƏFƏNDĠYEV Məmmədəmin (14.2.1897, İrəvan - ?) -Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarına (bax Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) əsasən dövlət hesabına ali təhsil a lmaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri. Tiflisdəki imperator I A leksandr kişi gimnaziyas ını bitirmiş (1916), Moskva Universitetinin fizika-riyaziyyat şöbəsində təhsil almış, lakin maddi çətinlik üzündən təhsilin i yarımçıq qoymağa məcbur olmuşdu. Parla mentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qəra rına əsasən təhsilin i yol nəqliyyatı sahəsində davam etdirmək üçün Darmstadt institutuna (Almaniya) gö ndərilmişdi. A zərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xaricdə dövlət hesabına təhsil alan a zərbaycanlı tələbə lərin vəziyyətin i öyrənən Azərbaycanlı Tələbələr İttifaqının 1923-25 illər üçün mə lu mat ında M. Əfəndiyevin təhsilin in bitməsinə 1 il qald ığı göstərilirdi. Sonrakı ta leyi barədə məlu mat aşkar olun ma mışdır. ƏFƏNDĠYEV,Əfəndizadə Rəşidbəy İsmayıloğlu(1863, Şəki-31.8.1942, Şəki) - maarif xad imi, yazıçı, alim.Ruhani mə mu r ailəsində doğulmuşdur. Nu xada (Şəkidə)cü mə məscidindəki mo lla xanada ibtida i (1870-76), dörd sinifli ş əhər mə ktəbində orta (1876-79), Qori Müəllimlər Se minariyasında orta pedaqoji (1879-82), Ale ksandr Müəllimlər İnstitutunda (Tiflis) ali təhsil almışdır. Nu xa qəzasının Qutqaşen ikisinifli məktəbində (1882-92), Xaçmaz kənd məktəbində (1890-92) müdir, Qafqa z Müs əlmanla rı Ruhani İdarəsində kat ib müavini (1892-1900), Qori Müəllimlər Se minariyasının "tatar şöbəsi"ndə Azərbaycan dili və şəriət müəllimi (1902-16), İrəvan quberniyası xalq məktəblərinin mü fəttişi (1916-18) işləmişdir. Əfəndiyev 1918 ildə Bakıya gələrək, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin xalq maarifi sahəsində tədbirlərin in həyata keçirilməsinə ya xından kö mə k göstərmiş, maarif nazirinin ə mri ilə Bakı kişi seminariyasının dire ktoru təyin olunmuşdur. Maarif na zirliy i yanında əlifba ko missiyasının tərkibində latın qra fikasına keç mək üçün təqdim olun muş layihələrin mü zakirəsində fəal iştirak etmişdir. Sovet hakimiyyəti illərində Şəki pedaqoji texn iku munda müəllim işləmişdir. Əfəndiyev geniş yaradıcılıq diapazonuna malik yazıçı, alim idi. Əsasən, uşaq ədəbiyyatı, dramaturg iya və bədii tərcü mə sahəsində çalışmışdır. Əfəndiyev pedaqoji fəaliyyətinin ilk günlərindən məktəblərin milli zəmində hazırlan mış dərsliyə, uşaqların sağlam mündəricəli ədəbiyyata ehtiyacı ilə qarşılaşmış, orijinal əsərlərdən iqtibas və tərcümələrdən ibarət "Uşaq bağçası" (1898), "Bəsirətül-ətfal" (1901) dərsliklərini nəşr etdirmişdir. Hər iki dərslik Qafqazda və türk xalqları yaşayan digər bölgələrin məktəblərində tədris olunmuşdur. Əfəndiyevin adı Mirzə Fətəli A xundzadənin dra maturgiya ənənələrini inkişaf etdirən ko mediyanəvislər arasında şərəfli yer tutur. Məşhur pedaqoq A.O.Çernyayevskinin tövsiyəsi ilə "Qan ocağı" adlı ilk pyesini Qori seminariyasında yazıb tamaşaya qoyan Əfəndiyev 20 əsrin əvvəllərində "Qonşu qonşu olsa, kor q ız ərə gedər", "Saqqalın kəra mət i", "Pul də lisi", " Bir saç telinin q iy məti", "Tiflis səfərlə ri", "Qızılgül" əsərlərini nəşr etdirmişdir. İ.A.Krılovun təmsillə rin in mühüm b ir qis mini, A.S.Puşkinin, M.Y.Le rmontovun şeir v ə poemalarını, F.Şillerin "Ca m" mən zu məsini, Firdovsinin "Şahnamə" epopeyasından "Rüstəm və Söhrab" dastanının dilimizə çev irmişdir. Əfəndiyevin "Arvad məsələsi" adlı kitabı qızların təhsilinə və qadının cəmiyyətdə yeri probleminə həsr o lunmuşdur. O, iki hissədən ibarət "Müxtəsər şəriət" dərsliyin in də müəllifidir. Əfəndiyev etnoqrafiya ("Nu xada evlən mək adətləri", "Qəbələ mahalı", "Qutqaşen kəndi haqqında bir neçə məlu mat"), ədəbiyyatşünaslıq ("Azərbaycan türklərinə məxsus ədəbiyyat", "Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələri", " Lev Niko layeviç To lstoy", "Seyid Əzim Şirvani"), publisistika ("İbtidai savad t əlimi haqqında müsəlman ın rəyi", "Bizə kitab" nidası") sahəsində də fəaliyyət göstərmişdir.
349
Əfəndiyev Azərbaycan xalq əfsanə və rəvayətləri, adət və ənənələri barədə, həmçinin xalq sənətkarlığı və təba- bətinə aid mə lu matlar toplayıb, "Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey i ple myon Kavkaza" məc muəsində çap etdirmişdir. Əfəndiyev 1924 ildə A zərbaycanın 1-ci ölkəşünaslıq qurultayının nü mayəndəsi və etnoqrafiya cəmiyyəti Şəki şöbəsinin elmi katibi seçilmişdi. Rəşid bəy Əfəndiyev Azərbaycan xalqının milli oyanışında mühüm rol oynamışdır.
Əsərləri: Dram əsərləri, B., 1961; Seçilmiş əsərləri, B., 1979. Əd .: Abdullayev Ə., Görkəmli maarifçi-demokrat yazıçı R əşid bəy Əfəndiyev, B., 1960; Abdullayev A., Azərbaycan dilinin tədrisi tarixindən, B., 1966; Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı müntəxabatı (XIX-XX əsrlər) (tərtib edənləri X.M əmmədov, A.Həsənov), B., 2002; Əhmədov C, Azərbaycan ədəbiyyatının tədrisi tarixindən, B., 1971; Qurbanov Ş., Ömrün fikir karvanı, B., 1991.
sovetləşməsində fəal iştira k et miş partiya və dövlət xadimi.1903 ildən fəhlə hərəkatına qoşulmuş, marksist dərnəklərdə iştira k et mişdir. 1904 ildə Rusiya Sosial-De mo krat Fəhlə (bolşeviklə r) Partiyasına (RSDF(b)P) daxil olmuşdur. "Hümmət" bolşevik Əfəndizadə", "Məhbus", "Səma" və b. imza larla mətbuatda yazıları dərc olun muşdur. İnqilabi fəa liyyətinə görə 1907 ildə həbs olunaraq, Kazan quberniyasına sürgün edilmişdir. Kazan universitetinin tibb fakü ltəsini b itird ikdən sonra (1915) Nijni-Novqorod və Həştərxan quberniyalarında həkimlik et mişdir. Fevra l inqilabından (1917) sonra Bakıya qayıdaraq, Bakı Fəhlə Deputatları Sovetinə ü zv seçilmiş, onun nəzarət hey- ətinin tərkibinə daxil olmuşdur. 1917-18 illərdə RSDF(b)P BK bürosunun və "Hümmət"in Mərkəzi Ko mitəsinin tərkib inə, "Hü mmət" qəzetinin redaksiya heyətinə daxil id i. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra hakimiyyəti ə lə alan Ba kı Sovetinin iclasında (2 noyabr) iştirak etmiş, yeni seçilən Sovetin İcraiyyə Ko mitəsinin tərkib inə daxil o lmuşdur. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə siyasi fəaliyyətini Həştərxanda davam etdirmiş, 1919 ilin mayında Azərbaycanda və Qafqazda vəziyyət haqqında məlu mat vermək üçün Rusiya Ko mmunist (bolşeviklər) Partiyası (RK(b)P) Mərkəzi Ko mitəsinə ezam olun muş, Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası Xalq Milli İşlər Ko missarlığ ında çalışmışdır. Şərq xalqları ko mmun ist təşkilatların ın Moskvada keçirilən birinci (1918, noyabr) və ikinci (1919, noyabr-dekabr) Ümu mrusiya qurultayların ın ha zırlan ması və keçirilməsində iştirak etmişdir. Aprel işğalından (1920) sonra Azərbaycana qayıtmış, bolşevik işğalına qarşı Gəncə üsyanının yatırılmasında iştirak etmişdir. 1920 ilin iyunundan Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Mərkəzi Ko mitəsinin Gəncə quberniyasında fövqəladə müvəkkili və quberniya fövqəladə ko missarı o lmuşdur. Birinci Ümu mazərbaycan Sovetlər qurultayında (1921, may) Azə rbaycan Xalq Ko missarları Sovetinin tərkibinə seçilmiş və xa lq torpaq ko missarı təyin edilmişdi. Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (ZSFSR) v ə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqın ın (SSRİ) təşkilinin fəal iştira kç ısı olmuş, 1922-37 illərdə mü xtəlif məsul part iya və dövlət vəzifə lərində çalış mış, 1938 ildə repressiya olunmuşdur.
Əsərləri.: Seçilmiş əsərləri, B., 1977; yenə onun, Seçilmiş əsərləri, c.1-2, B., 1988-1990.
ƏFƏNDĠYEV Sü ley man bəy Əlisüleyman oğlu (1864, Ağdam - 21.2.1919, Gəncə) - hərbi xadim, A zərbaycan ordusunun general-mayoru. İlk təhsilin i Gəncədə almış, Yelizavetqrad süvari məktəbin i bitirmişdir (1885). 1912 ildə polkovnik rütbəsinə layiq görüləndə, Əfəndiyev Qafqaz ordusunda polis -keşikçi dəstəsinin təftiş-yoxlama işləri ü zrə baş nəzarətçisi id i. Nü munəvi xid mətinə görə "Müqəddəs Anna" ordeninin 2-c i və 3-cü, "Müqəddəs Stanislav" və "Müqəddəs Vlad imir" ordenlərinin 3-cü dərəcələri ilə təlt if edilmişdi. 1917 ilin iyulunda Zaqafqaziya ko missarlığı tərəfindən Gəncəyə eza m olunan Əfəndiyev burada öz vəzifəsin i ye- rinə yetirmə klə bərabər, Gəncə müsəlman milli ko mitəsinin kö məyi ilə şəhərdə hərbi kurslar açır və 150 nəfər a zərbaycanlı gənci hə min ku rslara cəlb edir. Əfəndiyev də rs dediyi tələbələ rilə bərabər gecə lər Gəncədə asayişi qoruyurdu. Müsəlman korpusu təşkil edilməyə başlayanda, Əfəndiyev korpusun 2-ci nişançı div iziyasının 5-c i nişançı alayın ın ko mandiri təyin olundu, bir müddət isə korpus komandirinin əmri ilə d iviziya ko mandirinin vəzifələrin i icra etdi. Onun ko mandir o lduğu 5- ci nişançı a lay Şamxor hadisəsi za manı rus hərbi eşalonlarının tərksilah olun masında fəal iştira k etdi.
idi. Qa fqaz İslam Ordusu ko mandanının 1918 il 13 avqust tarixli ə mri ilə Əlah iddə Azərbaycan korpusu yenidən qurularkən, alay ko mandirləri və zifələ rinə türk zab itlə ri gətirildi. Bununla əlaqədar o laraq Əfəndiyev Qa fqaz İsla m Ordusu ko mandanlığın ın mən zil mü fəttişliy inə dəyişdirild i. 1918 ilin noyabrında Hərb i Nazirlik bərpa o lunduqda, Əfəndiyev 2-ci Qarabağ süvari alayın ın ko mandiri idi. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov 1918 il dekabrın 2-də 2-ci Qarabağ süvari alayı ilə tanışlıqdan son dərəcə razı qalmış, bunu 1918 il 5 dekabr tarixli ə mrində də xüsusi qeyd etmişdi. 1918
Nazirlə r Şu rasının ic lasında hərbi na zir S.Meh mandarovun təqdimatı əsasında ona general-mayor rütbəsi verildi. 1919
il yanvarın 1-dən Əfəndiyevə 1-ci p iyada diviziyasına rəhbərlik et mək tapşırıld ı. Div iziyanın fo rma laşdı- rılmasının bütün çətinliyi Əfəndiyevin üzərinə düşdü. Onun rəhbərliyi ilə div iziya hissələrində dövlətə itaətsizlik halların ın qarşısı alındı, şəxsi heyəti bürü müş yoluxucu yatalaq xəstəliy inin aradan qald ırılması üçün əməli tədbirlər görüldü. Lakin ən çətin günlərdə şəxsi heyətdən aralan mayan Əfəndiyev özü də yatalaq xəstəliyin in qurbanı oldu.
350
Əd.: Nəzirli Ş., Cümhuriyy ət generalları, B., 1995; Süleymanov M ., M ehmandarov, B., 2000.
xadimi, tərcü məç i, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentinin ü zvü. Ruhani mə mur ailəsində doğulmuşdur. Rəşid bəy Əfəndiyevin qardaşıdır. Nu xada (Şəkidə) evdə və məhəllə məktəbində (1880-88) ibtidai təhsil, Ye lizavetpolda (Gəncə) sənət məktəbin ində kənd təsərrüfatı üzrə orta ixt isas təhsili (1 88 8-94 ).Tiflisdə Aleksandr Müəllimlər İnstitutunda ali pedaqoji (1895-98) təhsil a lmışdır.
1898 ildə Bakıda pedaqoji fəa liyyətə başla mış, mü xtə lif məktəblə rdə müə llim və müd ir (1898-1920) işlə mişdir. Qafqaz müsəlman müəllimlərinin birinc i (1906) və ikinc i (1907) qurultaylarında fəal iştirak etmiş, Sü ley man Sani A xundov və Fərhad Ağazadə (Şərq li) ilə birgə tərtib etdiyi yeni əlifba layihəsini müzakirəyə çıxa rmış, onlarla birlikdə hə min əlifba layihəsi və qurultayda qəbul olunmuş proqra m əsasında "İkinci il" (1908) dərsliy ini ya zıb nəşr etdirmişdir. Əfəndizadə Azərbaycan Milli Şurasın ın "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən Nuxa (Ş ə k i) şəhərindən Azərbaycan Parla mentin in deputatı seçilmişdir. Pa rla mentdə əvvəlcə "Əhra r" fraksiyasına daxil olmuş, 1919 il noyabrın əvvəllərində bu fraksiyadan ayrılaraq, ö zünü sol müstəqil elan etmişdir. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə Əfəndizadə Maarif Na zirliy inin ə lifba islahatına dair təşkil etdiyi ko missiyanın tərkib ində çalışmışdır. Müzakirəyə təqdim etdiyi əlifba lay ihəsi ko missiya tərəfindən bəyənilmişdi. Əfəndizadənin tərtib etdiyi əlifba əsasında müstəqil dövlətin "Son türk əlifbası" adlı əlifba dərsliyin in (1919) nəşrinə icazə verilmişdi. "Rüstəmin yu xusu, yaxud röyası" (1906), "Şagirdlərə hədiyyə" (1914) kitabları nəşr olun muşdur. Birinci kitab haqqında M.Ə.Rəsulzadə rəy dərc etdirmişdir. Əfəndizadə tərcü mə ilə də məşğul o lmuş, İ.A.Krılovun, M.Y.Lermontovun şeirlərini ana dilinə çev irmişdir. ƏFƏNDĠZADƏ Həmdulla əfəndi İsmay ıl oğlu (1888, Quba qəz., Dəvəçi nahiyəsinin Qələgah k. - 1928) – ictimai xad im, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Pa rla mentinin üzvü. İlk təhsilini kənd molla xanasında və Qubadakı mədrəsədə almışdır. Daha sonra ikisinifli rus mə ktəbini b itirmiş (1906), ərəb, fars və rus dillərini öyrən mişdir. 1918 ilin apre lində Dəvəçi nahiyəsinə soxulmuş erməni daşnakları d inc a zərbaycanlılara qarşı soyqırımına başladıqda, Hə mdulla ə fəndi dostu Qaçaq Mayılla birlikdə ayağa qaldıraraq ermənilərə qarşı vuruşmuşdur. Əfəndizadə Azərbaycanın siyasi həyatında yaxından iştirak etmiş,"İttihad" partiyasının fəal üzv lərindən olmuşdur. Azərbaycan Milli Şurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən, Quba qəzasından Cü mhuriyyət Parlamentinin tərkibinə daxil edilmiş, "İttilıad" fraksiyasının üzvü olmuşdur. 1920 il aprelin 27-də bolşeviklərin zireh li qatarı Azərbaycana soxul- duqda, Əfəndizadə ö z tərəfdarları ilə b irlikdə onun qarşısını kəsməyə cəhd göstərmiş, lakin qüvvələr qeyri-bərabər olduğundan geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. 1928 ildə repressiyaya məru z qalaraq, Sibirə sürgün olunmuş, orada vəfat etmişdir.
17.10.1975, Bakı; Şəmsabadda dəfn olun muşdur) - maarif xadimi, müəllim, şərqşünas-tərcüməçi. A zərbaycanda milli azadlıq hərəkatının fəal iştirakçısı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin ü zvü. Atası İs mayıl əfəndi 19 əsrin 2-ci yarısında Ərəş mahalın ın məşhur alim və müdərrislərindən olmuş, "Zeynəddin" ədəbi məclisinə rəhbərlik et miş, A zərbay-can və fa rs dillə rində şeirlər yazmışdır. Mu xtar Əfəndizadə (daha ço x Muxtar ə fəndi kimi tanın mışdır) ilk təhsilini atasından almış, 9 il atasının dostu Hacı Məhəmməd əfəndinin mədrəsəsində, daha 9 il Ağdaş, Nu xa (Şəki), Quba, Bakı, Şamaxı alimlərin in yanında təhsil almışdır. 20 əsrin əvvəllərində Ağdaşda maarifç iliyin inkişafında müstəsna rol oynamış Mu xtar əfəndi uşaqlar üçün yeni təlim və tədris üsulu əsasında "Oxu" adlı dərslik yazmış, "Kimsəsiz uşaqlar evi", " Yaşlılar üçün kurs" (1906), "Darülirfan" məktəbi (1906), qiraətxana (1906), teatr (1908), "Səadət" adlı qız məktəbi (1909) aç mış, Qubada təşkil etdiyi üsuli-cədid məktəbində dərs de miş, üsuli-cədid məktəbləri üçün "Şəraye-ül-islam" kitabın ı yazmışdır(1911).
351
1918 ildə Şa ma xı, Ağsu, Qutqaşen (indiki Qəbələ), İs mayıllı bö lgəsində bir ço x kəndlə ri viran qoy muş ermən i- daşnak quldurlarının Göyçaya, sonra isə Ağdaşa hücumları zamanı Mu xtar əfəndi 200 nəfərlik dəstə təşkil edərək, on ların qabağını kəsib, geri oturtmuşdu. Vətənsevər, mil-lətsevər şəxsiyyət kimi dəyərləndirilən Mu xtar əfəndi A zərbaycan Milli Şurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən, Ərəş qəzasından Cü mhuriyyət Parlamentin in tərkibinə daxil edilmiş, "Əhrar" fraksiyasının üzvü olmuşdur. Muxtar əfəndi dövrünün qabaqcıl maa rifpərvər ziyalısı kimi gənc nəslin təlim və tərbiyəsinə, xa lq maarifin in və elmin in kişafına, ict ima i həyatın mü xtə lif sahələri üçün ixt isaslı kadrla rın ha zırlan masına böyük əhəmiyyət vermişdir. 1920 ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin süqutundan sonra Ağdaşa qayıdaraq, maarifçilik fəa liyyətini davam etdirmişdir. O, dəfələrlə fiziki və mənəvi təqiblərə məru z qalmış, " müsavatçı" damğası ilə evində axtarış aparılmış, şəxsi arxiv inə təcavüz olun muş, həbs edilərək, Qazaxıstana sürgün edilmişdir. 1939 ildə sürgündən qayıtdıqdan sonra pedaqoji və elmi fəaliyyətini dava m etdirmiş, ali və orta məktəblə r üçün dərsliklər ya zmış, orta əsrlər A zərbaycan tarixinin öyrənilməsində mühüm əhə miyyəti olan bir sıra q iy mətli mənbələ ri (Mirxond, İsgəndər Münşi, İbn əl-Əsir və b.) fars və ərəb dillərindən tərcümə etmişdir. 1944-50 illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetində ərəb dilindən dərs demişdir. Onun "Miftah ül-lisan ül-ərəb" ("Ərəb dilin in açarı") kitabı (1947) Sovet Sosialist Respublikala rı İttifaqında ali məktəb tələbələ ri üçün ilk ə rəb dili dərsliklərindən olmuşdur. Əd.: Ağayev A., Muxtar Əfəndi, B., 1994.
tərcüməç i. Şə kidə molla xanada (1900-01), a ltısin ifli şəhər mə ktəbində (1902-10), Qori Müəllimlə r Se minariyasında (1910- 14) təhsil a lmışdır. Ekstern yolu ilə A zərbaycan Dövlət Un iversitetinin pedaqogika fakü ltəsini b itirmişdir (1930). Göyçay ikinci dərəcəli şəhər mə ktəbində (1914-15), Şə ki kişi-qadın g imna ziyasında müəllim (1915-22), Şəki Pedaqoji Te xniku munda (1922-27), Tiflis Pedaqoji Te xn iku munda (1928-29) direktor, Ali Pedaqoji İnstitutda müə llim ve dosent (1929-34), Azə rbaycan Dövlət Qiyabi Pedaqoji İnstitutunda tədris və elmi işlər üzrə d irektor müavini, pedaqogika kafedrasının müd iri (1945-49) işləmişdir. Rəcəb bəy Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə Nu xa qə zasında Höku mət in xa lq maa rifi sahəsində təd- birlərini həyata keçirmiş, "Türk qiraət i" (1918) dərsliy ini nəşr etdirmişdir. "İş otağı" (1933), "Müəllimlərin ixt isasını art ırma işinin təşkili" (1934), "Xalq maarifi ü zrə məlu mat kitabı" (1935), "Fiziki coğrafiya" (1935), "Qiyabi təhsil sistemində şifahi konsultasiya" (1936), "İzah lı pedaqoji lüğət" (1939), "Şagird lərin fiziki tərbiyəsi və hərb i hazırlığ ı" (1942), "Uşaqlarda səhiyyə vərdişləri tərbiyəsi" (1947) və s. əsərlə ri Azə rbaycanda xa lq maarifi və tərb iyə işlə rin in elmi-metodik əsaslar üzərində qurulmasında mühüm rol oynamışdır. Avropa və rus pedaqogikasının klassikləri Y.A.Ko menski ("Dida ktik p rinsiplə r"), İ.H.Pestalotsi ("Seçilmiş pedaqoji əsərləri") və K.D.Uşinskinin ("Məktəbdə təlim-tərbiyə işləri haqqında") irsi A zərbaycan pedaqoji fikrinə ilk dəfə Əfəndizadənin tərcü mələri vasitəsilə daxil olmuşdur. Əfəndizadə ali və orta məktəblər üçün Moskvada nəşr olunmuş "Psixo logiya" və "Pedaqogika" dərsliklərinin də ilk tərcü məç isidir. Əfəndizadə bədii yarad ıcılıqla da məşğul olmuş, uşaqlar üçün "İnsanlar bir-b irinə möhtacdır" (1911), " Gimnazist Vahid" (1911), "Kimd ir o", "Namus" (1915), "İntiqam" (1915) hekayələrin i, "A xır çərşənbə" (1913) pyesini və s. yazmışdır.
Hikmət çələngi (tərtib edən X.M əmmədov), B., 1997; XX əsr Azərbaycan nəsri (tərtib edən X.M əmmədov), B., 1992; Qiyasbəyli M ., Rəcəb Əfəndiyev, B., 2001.
niyasının Azqur k. - 29.7.1959, Bakı) - A zərbaycanın ilk maarifpərvər qadınlarından biri, maarif xadimi, publisist yazıçı. Ailə təhsili almış, Qafqaz Müsəlmanları Ruhani idarəsində və Bakıda III Aleksandr kişi g imnaziyasında imtahan verərək, ibtidai məktəbdə türk dili və şəriət müəllimi vəsiqəsi almışdır. Ale ksandr qız ― Rus – müsəlman‖ mə ktəbində (1909-18) müəllim işlə mişdir. Cənubi Qafqa z müs əlman qadın müəllimlərinin Ka zan şəhərində çağırılmış (1917) qurultayına nümayəndə seçilmiş, qurultayda çıxış etmişdir. 1918 ilin martında bolşevik-daşnak quldurları tərəfindən türk-musəlman əhalisinə qarşı törədilən soyqırımından sonra qaçqın düşmüş, Qubada, Azqurda, İstanbulda yaşamışdır. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti qurulduqdan sonra, 1919 ilin aprelində Ba kıya dönmüş, pedaqoji iş ə bərpa olun muş, 1920 ilin fevralında ərizə verə rək, istefaya çıxmışdır. Sovet hakimiyyəti illərində mədəni quruculuq işlərinə cə lb olun muş, darülmüə llimatda (qadın müə llim kadrları hazırlayan pedaqoji məktəb) dərs demiş (1920-26), 1923 ildə nəşrə başlayan "Şərq qadını" jurnalı redaksiya heyətinin üzvü seçilmişdir. Şəfiqə xan ım bədii-publisistik yaradıcılıqla məşğul olmuş, "Dəbistan", "Məktəb" jurnallarında təlim-tərb iyə məsələ lərinə dair məqa lələ r, uşaqlar üçün hekayələr dərc etdirmişdir. 1914 ildə "İki yetim, ya xud Kərimin himməti" adlı kitabı nəşr olunmuşdur. |