Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** İqor Belyayev "Literaturnaya qazeta"da Sovet İttifaqının şərq respublikalarında yeni doğulan uşaqlara İslam kimi adların qoyulmasında İslam fundamentalizmi qorxusunu gördüyünü yazmışdı, onun fikrincə, özbək rəqs ansamblının adının "Yalla" olması təsadüfi deyil, Allah sözünə yaxındır. Görün, nə qədər incə müşahidədir. Bəs onda nəyə görə İ.Belyayev Mərkəzi Televiziyanın qarşısında Alla Puqaçova və Müslüm Maqomayevin çıxışlarının qadağan edilməsi barədə məsələ qaldırmır - axı, Alla adı Allah sözünə Yalladan da daha yaxındır, Müslüm isə elə müsəlman deməkdir. Belə olduqda, İslam fundamentalizmi təhlükəsi də öz-özünə aradan çıxar. 551 *** "İsa deyirdi: "Xeyir iş görəndə, sağ əlin etdiyindən sol əlin xəbəri olmasın, gördüyün xeyirxah iş sirr kimi qalsın". Buddizmin sirli xeyirxahlığının mahiyyəti elə bundadır. Ancaq İsa deyir: "Sənin atan gördüyün işlərə kənardan nəzər yetirərək səni mükafatlandırar". Burada biz xristianlıqla buddizm arasındakı mühüm fərqi görürük. Allahın, yaxud şeytanın sizin əməlləriniz haqqında hər şeyi bilməsi fikri mövcud olduqca zenbuddizm fəlsəfəsinə görə siz hələ "bizlərdən biri" hesab olunmursunuz. Bu fikirlə müşayiət olunan hərəkətlər təmənnasız deyillər. Kamil paltarda nə çöldən, nə də içəridən baxanda tikiş yerləri görünmür: bu, bütöv bir əsərdir və heç kəs onun harda başlayıb harda bitdiyini dəqiq şəkildə deyə bilməz. Ona görə də, zen fəlsəfəsində kamil, xeyirxah hərəkətin əvəz veriləcəyi haqqında fikrə yer yoxdur".
Çin filosofu ruhun bu vəziyyətini təsvir edərək aşağıdakı müqayisədən istifadə edir: mən, öz Daoma hər nə haqqında istəsə, maneəsiz olaraq düşünmək ixtiyarı verdim, dilimə isə nə gəlir danışmaq icazəsi. Mən, sadəcə, küləyə qoşularaq yarpaq kimi şərqə və qərbə üz tutdum, kəsdirmədim ki, mən küləyi minib çapırdım, yoxsa külək məni. Külək, şübhəsiz ki, nəyəsə bağlı olmamaq təsəvvürünü ideal şəkildə verən ən gözəl obrazdır. "Əhdi-cədidUdə oxuyuruq: "Külək, istədiyi yerə əsir" (Zen-buddist fəlsəfəsinin tədqiqatçısı T.Sudzukinin "Zen- buddizmin əsasları" kitabından). Xeyirxah əməlin təmənnasızlığı barədə bizim də məsəl var, deyərlər ki, "Balığı at dəryaya, balıq bilməsə də, xalıq bilər". Mən uzun müddət bu fəlsəfənin tərəfdarı olmuşam, ancaq Sudzukinin kitabında zen etikası ilə tanış olduqdan sonra, (ondan da əvvəl Zavodskayanın zen əxlaqına aid kitablarını oxuyanda) anlamışdım ki, zenin təmənnasızlığı, hətta Allahdan belə mükafat gözləməmək – mənəvi kamilləşmənin ən ali səviyyəsidir. 552 *** Həqiqət haradadır? Bunu yalnız Allah bilir, insana isə hər hansı birinin üzərində israrla dayana bilmədiyi çoxlu həqiqətlər məlumdur. Bu ona bənzəyir ki, insanın beynində zaman və məkanın sonsuzluğunu hiss etmək qabiliyyəti qoyulmayıb, həqiqət də beləcə sonsuza qədər uzanan "lehinə və əleyhinələr" içərisində itib-batır. Ancaq elə insanlar da var ki, sonsuzluq və əbədiyyət haqqında bir an belə düşünmədən güman edir ki, dünya üfüqlərdə bitir.
Düşmənlərə hörmət bəsləmək lazımdır. Heç olmasa, onlar sizi satmır. Satqınlıq - dostlara məxsus imtiyazdır.
Onun ağlı artıqlıq edirdi. Bilmirdi, bu artıq ağlı neyləsin, bu nə ona, nə mühitə, nə də zamana lazım idi.
İnsanlar arasındakı münasibətlərdə, insanların davranış- larında interyer və eksteryer vardır. İnsanların ətrafdakılara necə görünməyi ilə onların əsl həqiqətdə necə olmaları və nə ilə nəfəs almaları arasında böyük fərq vardır. Görünənlə mahiyyət arasında, təsəvvürolunanla əsl həqiqət arasında. Bu, bir Azərbaycan atalar sözündə ifadə olunmuşdur: "Çölüm özgəni yandırır, içim özümü". Cəlaləddin Rumi isə deyirdi: "Ya göründüyün kimi ol, ya olduğun kimi görün".
O, öz-özünü uydurub yaradan bir insan idi. *** Liberalizm dövrüydü. Kimlərsə liberala çevrildilər, çünki liberalizm modda idi, başqaları isə bu yolu səslərinin xaricdə eşidilməsi naminə tutmuşdular. Üçüncülər ona görə liberal olmuşdular ki, yazıçı kimi yetişə bilməmişdilər, liberalizmin onları təsdiqləyəcəyinə, heç olmazsa, onların iqtidarsızlığına bəraət qazandıracağına inam bəsləyirdilər. Başqa qrup insanlar isə, ancaq azadfikirlilikləriylə qadınların diqqətini cəlb etməyə 553 görə bu yolu tutmuşdular. Liberalizm ötüb keçdi. Zaman gəldi, bu adamlar bir-bir dünən səcdə etdikləri liberal əqidədən və dostlarından imtina etməyə başladılar, özlərini inandırmağa çalışdılar ki, bu işi hansısa böyük, bir çox insanların dərk edə bilmədiyi ali prinsiplərə görə edirlər. Onlar dərk etmək istəmirdilər ki, monolit tiraniyayla mübarizə aparmaq üçün birliyə və həmfikirliyə malik olmaq lazımdır. Ancaq görünür, burada da etik prinsip özünü göstərir – totalitarizmə qarşı total və birləşmiş müxalifət – totalitarizmin daha bir təzahür formasıdır.
Alibi yoxdur. Hansısa bir xeyirxah iş görərək, bütün yerdə qalan ömrünə mənəvi təminat qazanmaq mümkün deyil, çünki hər gün sənin böyür-başında sonsuz cinayətlər baş verir və sən öz sükutunla bu cinayətlərin bir növ iştirakçısına çevrilirsən. "Dünən mən bir xeyirxah iş gördüm, dünən üçün bəraətim var, bu gün yorulmuşam, istəyirəm hər şeydən uzaqlaşım, vicdanım təmizdir". Yox, sən hər gün, hər saat seçim qarşısında durursan. Həyat sənə vicdanlı, cəsur, ədalətli olmaq üçün hər gün, hər saat testlər verir. Bəli, yer üzündə mövcudluğunun sonuna qədər. Bununla bağlı gənc Həsən bəy Zərdabinin artıq yaşlaşmış Mirzə Fətəli Axundova məktubunu xatırladım. O, Axundovu belə bir şeydə günahlandırırdı ki, bütün ömrü boyu cəhalət, fanatizm və haqsızlıqla mübarizə apararaq yorulmuş və indi kənara çəkilmişdir. Bu işdə nəfəsdərmə, macal və aram yoxdur – Zərdabinin təlqin etdiyi fikir bundan ibarət idi. Üstündən illər keçəndən sonra qoca Zərdabi müəllimlərin qurultayında gəncləri ehtiyatlı olmağa, bu qədər radikal olmamağa çağırır, daha təcrübəli şəxslərin sözünə qulaq asmağı məsləhət görür. Cavan Nəriman Nərimanov ona kobud cavab verir: "Ağıl yaşda olmaz, başda olar". Üstündən bir neçə il də keçəcəkdi, Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulacaqdı, cavan kommunistlər – əsas etibarilə tör-töküntülər (onların arasında təəssüf ki, Ruhulla Axundov kimi işıqlı və savadlı bir 554 insan da var idi) Nərimanovu millətçilikdə, konservatizmdə günahlandıracaqdılar. Onların birgə səyi nəticəsində, şübhəsiz ki, Stalinin razılığı ilə Nərimanov əvvəlcə Azərbaycandan təcrid olunacaqdı, formal olaraq Moskvaya daha yüksək vəzifəyə çağırılacaqdı. Onu müdafiə eləyən Lenin öldükdən sonra isə Nərimanovun özünün də axırına çıxacaqdılar. Üstündən 12 il keçəndən, həmin o gənc kommunistlər bir az meydan sulayandan sonra bir neçə qramlıq qurğuşunla məhv ediləcəkdilər. Deyilənə görə, Azərbaycan MK-nın keçmiş katibi Ruhulla Axundovu birinci katib Mir Cəfər Bağırovun özü istintaqa çəkmiş və Bağırovun "Sən özün doktoru (yəni Nərimanovu – A.) millətçilikdə günahlandırırdın, necə oldu ki, özün millətçi oldun?" sualına işgəncələrdən sonra qan qusan Ruhulla belə cavab vermişdi: "Doktor sağ olsaydı, mən onun qarşısında diz çökər, ondan dönə-dönə üzr diləyərdim". Nəhayət, Bağırov öz məhkəməsində ləyaqətlə duruş gətirərək və bağışlanmaq haqqında xahişi rədd edərək demişdi: "Məni şaqqalasanız da azdır, mən, dizəcən günahsız insanların qanına batmışam". Tarix insanların gözünü çox gec açırmış.
200 ildir ki, Rusiya imperiyasında yaşadığımıza adət etmişik. İndi ermənipərəst imperiyada yaşamaqla heç cürə barışmaq mümkün deyildir. *** Ulduzlar bizi nədən cəzb edir? Dənizdə gəminin uzaq işıqları, yaxud tənha yelkən və ya körpüdə yanan od – balıqçıların yandırdığı ocağın uzaqdan görünən parıltısı nədən bizi özünə çəkir? Bəlkə oralarda həyatın olması illüziyası ilə. Elə bir illüziya ki, biz dərk eləməsək də, öz problemləri, sevinci, sözü-sovu, qayğıları, dərdi, çıxılmaz vəziyyəti, qılığıyla mövcuddur. Amerikadan – okean üzərindən uçurdum. Gecə, yolun yarısında Atlantik okeanının üzərində olarkən təyyarə möhkəm ləngər vurmağa başladı, bizə kəmərləri 555 bağlamağı məsləhət bildilər, qorxu yarandı və yalnız o zaman ki, Avropanın, İrland adasının sahil işıqları neçə mil məsafədən göründü, sakitləşdim. Orada işıq vardı, insanlar vardı, həyat qaynaşırdı. Anladım ki, qorxu bəzən sırf atavist səbəblərdən, qaranlıq vahiməsindən yaranır, buna əsaslanıb ibtidai insanın oda, işığa və istiliyə səcdə etməsini anlamaq da mümkündür.
Ədəbiyyat var ki, həyatdan, həyati problemlərdən, əbədi həll olunmaz bilməcələrdən və bunu sözlər, obrazlar vasitəsilə nəsr və poeziya ilə ifadə etmək arzusundan yaranır. Ancaq başqa bir ədəbiyyat da vardır ki, onu həyata ədəbiyyat, ədəbiyyatın inkişafı, indiyə qədər olanları təkrarlamamaq, bir az da irəliyə getmək arzusu gətirir. Mən ortada dayanmışam. Mən həyatı o qədər sevirəm ki, təmiz ədəbiyyata qurşanıb ondan təcrid oluna bilmərəm, ədəbiyyatı da o qədər sevirəm ki, onu həyata qurban verə bilmərəm. *** Azərbaycan nağılları bizim uşaqlığımızdır - danışan kəllə, yalnız qaşlardan ibarət insan sifəti, üçayaqlı at, yeddibaşlı əjdaha, güləndə ağzından güllər tökülən GÜL-QƏH-QƏH XANIM, qurşağa qədər daşa dönən insan, əl dəyəndə daşı insana çevirən sehrli çubuq, sehrbazlar, dərvişlər, pərilər, cinlər, divlər, göyərçinə dönən qızlar, küpəgirən qarılar, qırx bağlı qapı, qırxıncı qapıdan o yana açılan tam başqa bir dünya, qəbrin içindən gələn işıq, yaşıl, sarı, qırmızı işıqlar, sirli, sakral mənalı sözlər, rəqəmlər, kodlar, xalçalardakı insanların bir- birinə məlumat ötürdüyü sirli butalar və s. və i.a. – bütün bunlar sürrealizm stixiyasıdır, dünyaya sürrealist baxışın bəlirləridir. Əgər bütün bunlar ən konkret sənət növündə – söz sənətində təcəssüm olunubsa və bizə bütün bu şərtilikləri, obrazları qəbul etdiribsə, nəyə görə rəngkarlıqda – deyək ki, Cavad Mircavadovun işlərində sürrealist sənət bizə yad olmalıdır? Sürrealizm rəngkarlıqda əksini tapan, ola bilsin ki, bir neçə əsr gecikmiş elə həmin nağıldır. Ağlımıza da gəlmir 556 ki, indi məsafədən təsir (teleqraf, televizor, radio, telefon, releylə məsafədən idarə olunan partlayıcılar) bizimçün adi şeylərdir, çünki təfəkkürümüzü bu şeylərə hər şeydən əvvəl nağıllar hazırlayıb: divin ürəyi onun özündən müəyyən məsafədə, hansısa şüşə qutunun içində yerləşir ki, onu öldürmək istəyən əvvəlcə şüşəni sındırmalıdır. Qeyri-məntiqi olana, möcüzəli, sirli şeylərə, yuxuya meyl… – bizim bu tələbatımızı uşaqlıqda nağıllar ödəyib – əgər belə ruhi tələbatımızı ödəyən sürrealist rəngkarlıqdan imtina etsək, vizual ehtiyacımız ödənilməmiş qalacaqdır. Cavadın sənəti – bizim yuxularımızın əyaniləşməsi, uşaq təxəyyülümüzün canlanaraq göz önünə gətirilməsidir.
Onun arzusu bütün işçilərin işə vaxtlı-vaxtında gəlib- getmələri, həmişə öz yerlərində olaraq onu qarşılayıb yola salmaları, o içəri girəndə ayağa qalxmaları, nəhayət, ilk çağırışla hər şeyə hazır olmalarıdır – bir sözlə, işdə kazarma intizamına çatmasa da, ideal dəftərxana intizamı yaratmaqdır. Qısası, o, dəftərxana Napoleonu olmaq arzusundadır.
Susmaq qorxaqlıq olanda – mən danışırdım, Danışmaq qorxaqlıq olanda – mən susmuşam.
Heç vaxt qorxaq olmasam da, özümü qəhrəman da hesab eləməmişəm. Mən heç qorxaqlıq ucundan danışan, yaxud susanları da qorxaq adlandırmazdım, ancaq qorxaqların illər keçəndən sonra özlərini qəhrəman, başqalarını isə qorxaq adlandırmalarına dözə bilmirəm. Deyəsən, Brext deyib: o xalq bədbəxtdir ki, qəhrəmanlara ehtiyacı var.
Azərbaycan klassik ədəbiyyatında iki özünəməxsus personaj vardır – Axundovun pyesindəki Müsyö Jordan və Cəlil Məmmədquluzadənin "Dəli yığıncağı" əsərindəki doktor Lalbyuz. Ekzotik müsəlman mühitinə düşən iki avropalı axıra
557 qədər heç nə anlamır. Müsyö Jordanın ağlına girmir ki, Parisi inqilabçılar, qiyam edən fransız xalqı yox, Qarabağ qadınlarının çağırdığı Dərviş Məstəli Şah dağıdıb, doktor Lalbyuz isə ona tanış olmayan adamların arasında var-gəl edərək "kim dali?" sualını elə hey təkrar edir. Rus ədəbiyyatının kardinal sualı olan "kimdir müqəssir?" – günü bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatının kardinal sualı olan "kim dali?" – günü bu gün də yaşarıdır.
İ.Bunin 18-19-cu illərdə baş verən hadisələrə həsr etdiyi "Lənətə gəlmiş günlər" gündəliyində yazırdı ki: "Klyuçevski rus tarixindəki qeyri-adi təkrarlanma halını qeydə almışdı". Sözün əsl mənasında, bu gündəlikləri oxuyarkən əyani surətdə görürsən ki, Klyuçevskinin sözləri və onların Bunin tərəfindən təsdiq edilməsi təkcə uzaq əsrlərə yox, bu günün reallığına da aiddir. Bizim günlərdə də hər şey – dözümsüzlük, sosial ədalətsizlikdən doğan problemlər, zorakalıq kultu, kütlənin qanmazlığı, rusların yəhudilər tərəfindən və əksinə alçaldılması bu gün də davam edir. Bunin yazırdı: "Yadıma 14-cü ildə Moskva ziyalılarının hüquq cəmiyyətində keçirilən yığıncağı düşür. Həyəcandan əsən Qorki çıxış edirdi: TMən rusların qələbəsindən ona görə qorxuram ki, vəhşi Rusiya yüz milyonlarla ac qarnı ilə Avropanın canına daraşacaq. İndi bu, bolşeviklərin qarnıdır və o, artıq qorxmur". Yenə də orada: "İnqilab, qanlı oyundan başqa bir şey deyildir, xalq hansısa zaman çərəyində hay-küy salıb hökm versə də, əvvəl-axır həmişə yağışdan çıxıb yağmura düşür".
Ədəbiyyat beyinlərin tozunu çırpıb onları təmizləyir. *** İndi bizdə təkcə ictimai, siyasi əmlak ədalətsizliyi yox, həm də estetik ədalətsizlik hökm sürür, qrafomanların şerləri, miskin teatrın səhnəsinə qoyulan miskin dramaturji əsərlər, düşük nəsr nümunələri səslənəndə yalançı estetik dəyərlərə yox, həqiqətən
558 böyük dəyərə malik sənət əsərləri və onların müəllifləri susurlar. Ümumən götürdükdə, müstəqil, azad və demokratik Azərbaycanda yalnız leninçi estetik prinsiplər, partiyalı ədəbiyyat prinsipləri mövcuddur. Fərq yalnız ondadır ki, təkpartiyalı ədəbiyyatın yerinə çoxpartiyalı ədəbiyyat gəlmişdir. Bu sonsuz sayda partiyaların hər biri ədəbiyyatı yalnız bu və ya digər şairi, nasiri, sənətçini, məhz onun partiyasına yaxın olub-olmamasından asılı olaraq qavrayır. Bütün "bizimkilər" – dahilərdir, canlı klassiklərdir, "bizim dəstəmizdən olmayanlarınU isə adını çəkməyə belə dəyməz. Bizim çoxpartiyalı fəlsəfəmizə, təkcə keçmişin kommunist ictimai-siyasi əxlaqı yox, həm də onun uydurduğu – TtəftişçilikU irsi qalmışdır. Keçmiş başdan-başa təftiş edilir, orada bu və ya digər partiyanın əqidəsinə uyğun gəlməyən nə varsa, yaxud həmin partiyanın liderlərinin yerliçilik münasibətlərinə uyğun gəlmirsə, inkar edilir. Gənc jurnalistlərin çoxu isə – əsilsiz-nəsəbsiz qanmazlardır. Kökünü xatırlamayan, dünən dünyaya gələn nacinslər keçmişin qanunlarına görə gələcək qururlar. Bu, dəhşətli dərəcədə qorxuludur. Onların mənəvi baqajı Azərbaycanfilm kinostudiyasının bir-iki tarixi filmlərindən başqa bir şey deyildir. Bizim, o cümlədən mənim filmlərimdən.
Estetik ədalətsizlik bütün digər sahələrdə də ədalətsizlik toxumunu cücərdir. Estetik savadsızlıq özlüyündə estetik iddialara, yox yerdən özünə məftunluğa, inama və mənəm- mənəmliyə meydan açır.
Qəribədir, rus patriotik mətbuatının yaxın günlərin tarixinə müraciət edəndə Kosmosun Qaqarin tərəfindən fəth edilməsi bəşəriyyətin yaratdığı təkamül prosesində xalis rus hadisəsi kimi şərh edilir, ancaq Əfqanıstanda olduğu kimi müstəmləkəçilik məqsədilə aparılan müharibələr SSRİ-nin ayağına yazılır. Yeri gəlmişkən, mənim fikrimcə, XX əsrdə Rusiya və onun varisi olan SSRİ, o cümlədən SSRİ-nin hüquqi varisi olan demokratik Rusiya müharibələrin heç birini udmayıb. Əsrin əvvəllərində o, rus-yapon
559 müharibəsini uduzdu, sonra Birinci Dünya müharibəsində məğlub, daha sonra finlərlə, əfqanlarla və çeçenlərlə aparılan müharibələrdə isə biabır oldu, 1956-cı ildə Macarıstanda, 1968-ci ildə Çexoslovakiyada da uduzdu – şübhəsiz, qələbə məfhumuna hadisə kimi yox, proses kimi baxsaq. Bu nöqteyi-nəzərdən o, İkinci Dünya müharibəsini də uduzmuşdu. Çünki müharibənin nəticələrini zaman içində baş verən hadisələr baxımından qiymətləndirməli olsaq, 1945-ci ilin mayında Reyxstaq üzərində Sovet bayrağı sancılmışdı, Yaponiya isə "Missuri" kreyserinin göyərtəsində kapitulyasiya aktını imzalamışdı. Qələbə məfhumunu hadisə kimi yox, proses kimi götürsək, onda üstündən bir neçə onillik keçdikdən sonra dirçələn, özündə yenilməz iqtisadi güc toplayan Almaniya və Yaponiyanın müharibədən qalib çıxdığının şahidi olarıq, bu mənada birləşmiş, bütövləşmiş Almaniya isə mütləq qalibə çevrilir, yenilən Rusiyanı isə iqtisadiyyatı günü- gündən çiçəklənən həmin ölkələrə əl açan dilənçi kökündə görürük. İkinci Dünya müharibəsində kim qələbə çaldı? Hər halda, Rusiya yox. Rus xalqı, şübhəsiz ki, böyük xalqdır, rus xalqının içindən dahi insanlar – şairlər, yazıçılar, filosoflar və bəstəkarlar çıxmışdır. Bəs onda nəyə görə belə böyük bir xalq bütün yerdə qalan xalqlardan – Tmurdar basurmanlardanU, yadellilərdən, yəhudilərdən, masonlardan, qərəzli çeçenlərdən, tatarlardan da betər olan çağırılmamış qonaqlardan, tatarların özlərindən, islam fundamentalistlərindən, pantürkistlərdən, çuçmeklərdən, xoxollardan, avropalılardan, amerikanlardan və sair kimsələrdən etdikləri şikayətlərdə belə köməksizdir, yazıqdır. Nəyə görə o istəmir ki, onu sevsinlər, ona hörmətlə yanaşsınlar. Ancaq istəyir ki, ondan qorxsunlar. Yeri gəlmişkən, rus milli şüurunda dominant rolunu oynayan anlamlardan biri də budur: "Rusiyanı ağılla başa düşmək olmazU. Rusiyanın XX əsrdəki parlaq zəkaları İlyin, Berdyayev, Soljenitsin, hətta Qumilyov messianizm xəstəliyinə mübtəla olublar, tarix boyu Rusiyanın missiyasını bütün xalqlara dərs deməkdə görüblər. Mən
560 Komsomolskaya pravda qəzetində dərc olunmuş məqalələrimin birində belə bir fikri yeritmək istəyirdim ki, "Kimsə səni məcburi şəkildə xoşbəxt etmək istəyirsə, bundan pis bir şey yoxdur. Bu həm ayrı-ayrı insanlara, həm də bütöv xalqlara aiddir". Sonra "KomsomolkaUnın müxbiri E.Abasquliyeva mənə dedi ki, bu fikir yalnız son redaktə zamanı (yazı bütün instansiyalardan keçibmiş) kiminsə gözünə sataşıb və üzərindən xətt çəkilib.
Aparılan mübahisələrdə ən son arqument kimi tanklar irəli sürüləcəksə, mübahisə eləməyin yeri qalmır. Çexoslovakiya hadisələri zamanı belə bir lətifə dolaşırdı: "Danışıqlar zamanı Çexoslovakiya tərəfindən tt1. Dubçek, Smorkovski, Sisarj, Sovet tərəfindən isə tt44 (tanklar nəzərdə tutulur) iştirak edirdi".
Karen Brutensin "Rusların amerikanlarla əməkdaşlığa başlaması tez deyilmi?" məqaləsində ("Nezavisimaya qazeta", 13 may, 1994) belə bir passaj var idi: "Kim olmağından asılı olmayaraq, Bzejinski haqlıdır… Onun formulə etdiyi aksiomanın altından imza atmaq olardı: "Rusiya ya imperiya, ya da demokratik ölkə ola bilər, o, eyni zamanda, hər ikisindən ola bilməz". Bzejinski bu fikri "Forin Afferz" jurnalının 1994-cü ildə son nömrəsində çap edilən "Erkən əməkdaşlıq" məqaləsində işlətmişdi. Eyni fikri mən 1991-ci ildə "Literaturnaya qazeta"da çap etdirdiyim – "Cənab Jirinovski Boris Nikolayeviçin sağlığına badə qaldıracaqmı?" məqaləmdə söyləmişdim.
Vladimir Lukinin "Manilovdan Nozdrevə qədər" ("Nezavisimaya qazeta", 14 may, 1994) məqaləsində Rusiyanın Orta Asiya və Qafqazlara iddiası bir növ əsaslandırılır. Müəllif özünün imperiya iştahasını eyhamlarla ifadə edərək yazırdı: "Eyni vəziyyət islam dünyasının tam şəkildə Rusiya
561 sərhədlərinə yaxınlaşdığı Qafqazlarda da baş verə bilər". Bu fikrə islam dünyasının özünün baxış bucağından nəzər yetirməli olsaq necə? Axı, islam dünyası üçün ən böyük təhlükə, məhz Rusiyanın onun sərhədlərinə yaxınlaşmasıyla əlaqədardır. Son iki əsrin hadisələrini necə unutmaq olar: Rusiya-İran, Rusiya-Türkiyə, Qafqaz müharibələri, biz hələ Əfqanıstanda və Çeçenistanda aparılan müharibələri demirik. *** İspaniyada şəhəri xristian ordularına verməli olan ərəb sərkərdəsi ən uca bir yerdə durub əlindən çıxan şəhərə baxaraq ağlayırmış. Anası ona deyib: "Kişi kimi əlində saxlaya bilmədiyin şeyə görə arvad kimi ağlama".
İnqilab qələbə çalanda, inqilabçılar ən pis hökmdarlara çevrilirlər – onlar dözümsüz və amansız olurlar. Alçaltmalar, təqiblər, əzab və məşəqqətlər, saysız-hesabsız məhrumiyyətlər onların təbiətində ifrat aqressivlik və qisasçılıq duyğuları oyadır, onların ürəyində haqq-ədalətə bir damcı da yer qalmır. Onlara işgəncə verən rəqiblərinə bəslədikləri nifrəti bütün dünyanın üstünə yağdırırlar. İncəsənət sahəsində heç bir uğura yiyələnməyən qrafomanlar siyasət sahəsində ən qərəzli insanlara çevrilirlər, onlar özlərinin doydurulmayan şöhrətpərəstlik azarlarının əvəzini hər şeydən öncə incəsənət xadimlərindən, ümumən ziyalılardan çıxmağa cəhd göstərirlər.
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|