Psixologik maslahat

BOB. PSIXOLOGIK MASALAHATLAR 0 ‘TKAZISH

Psixologik m asla h a t la r paytida nim a uchun test sinovlari o ‘tkazish kerak?
Ushbu bobning birinchi ikki bolim lari mohiyati b o ‘yicha bir xil savolga javob berishni o ‘z ichiga oladi: psixologik maslahat o'tkazish paytida mijozni o‘rganish uchun qachon nima uchun psixodiagnostika m etodlarini xususan test sinovlarini qo'llash zarur bo'ladi? Birinchi boMimda bu savolga um um iy javob beriladi, ikkinchi va keyingi b o ‘limlarda uni chuqurroq o ‘rganiladi va aniqlashtiriladi. S hunday qilib, psixologik maslahatlar amaliyotida nima uchun test sinovlari o'tkazish zarur?
Bu savolga u m u m iy javob quyidagicha ifodalanadi. Mijozda
yuzaga keladigan va psixologik maslahat o ‘tkazishni talab etuvchi psixologik xususiyatdagi har qanday m uam m o deyarli har doim hayotda m a’ium , faqat individual namoyon b o lad i . Misol uchun, kuchli shaxsiy xavotirlanish, o‘ziga yetarlicha ishonchli boMmaslik mijozlarda keng tarqalgan. Biroq turli odamlar turlicha xavotirlanish namoyon etadilar va hayotda o ‘zlarini turlicha ishonchsiz his etadilar. Yana b i r o ‘xshash misol: deyarli barcha odam larda qobiliyatlari r ivojlan ish id a va xarakteri xislatlarida m a ’ium kamchiliklar m avjud b o ‘ladi, lekin har bir odam uchun ular yana faqat individual xususiyatga ega boladi.
Shuning u c h u n m asalan, ikkita turli xarakterli m ijozîar
intellektual rivojlanishida kamchiliklar bilan psixologik maslahatga murojaat etsalar, bu um um an ularning muammolari bir xil va ularni o ‘xshash usul bilan hal etish kerakligini anglatmaydi. Odam ning xarakteridagi kam chiliklar bo‘yicha masala yanada murakkabroq: ular ko‘pchilik hollarda har bir odamning o ‘ziga xos individual hayotiy tajribasi sababli psixologik maslahatda turlicha hal etilishi zarur. Mijoz shaxsini maxsus psixodiagnostikasini o'tkazm ay turib, psixologik m aslahat vazifasini muvaffaqiyatli hal etish shunday hollarda deyarli m u m k in emas. Biroq mijozning m uam m osi aniqlanganida h am psixodiagnostika o'tkazishga ehtiyoj to‘laligicha zarurligini yo‘qotm aydi. Maslahatchi-psixolog mijozni qanchalik
puxta o'rganmasin, uning m uam m osi diagnozini q o ‘yishda baribir u haqida va uning muammosi to ‘g ‘risida hammasini bilib oiolmaydi. Bundan tashqari psixolog-maslahatchining maslahatlarini amaliy hal etayotganida mijoz hayotda qanday ekanligi ( b a ’zida esa uiar kutilmagan b o lad i ) m uam m olarga duch kelishi mumkinligini aniq bilish ancha qiyin bo‘ladi. Shuning uchun ko‘pincha mijoz psixolog- maslahatchidan oigan tavsiyalarini amaliy bajarishga kirishganida h am mijozni shaxs sifatida va m aslahatlardan keyingi davrdagi boshqa odam lar bilan o ‘z a ro m unosabatlarini psixodiagnostik o rganishni davom ettirish talab etiladi. Mijoz professional psixolog emas, shuning uchun psixolog-maslahatchi bergan maslahatlarini bajarishda uning psixologiyasida va xulqida aslida sodir bolayotgan ijobiy o ' z g a r i s h ía rn i t o ‘g ‘ ri b a h o la y o lm a y d i . U m u m a n maslahatchining o‘zi ham d oim o natijalar to ‘g‘risida aniq flkr yurita olmaydi. Bu birinchidan, m aslahatlar tugagandan keyin mijoz psixolog-maslahatchi bilan deyarli kam uchrashishi sababli sodir b ° ‘ladi. Ikkinchidan, sodir b o lay o tg a n o ‘zgarishlar asta-sekinlik bilan sezilmay va anglab yetilmagan bo‘ladi. Ushbu holatda mijoz bilan aslida nimalar sodir bolayotganligini aniq bilish uchun uni bir necha bor, kamida ikki m arta test sinovidan o'tkazish kerak: tavsiyalarni bajarib boMgandan keyin ham tavsiyalar olish uchun ba zida maslahat o ‘tkazish jarayoni va oigan tavsiyalarini amaliy bajarish ancha ko‘p vaqtni olganida (bir yil, undan k o ‘p), mijozning psixologiyasi va xulqida o‘zgarish Iar borishini kuzatish uchun uni
oraliq test sinovlaridan o ‘tkazish zarurati yuzaga keladi.

M aslahatlarda qachon psixologik testlarni qo‘llash tavsiya etiladi?

Vaqti-vaqti bilan psixologik m aslahat. o 'tk azish davomida tezlikda psixologik testlar o ltkazish zarur b o ‘lib qoladi. Qachon, qanday sharoitlarda bunga talab paydo b o lad i?
B i r in c h id a n , p s ix o lo g - m a s la h a tc h i u c h u n m i jo zn in g muammosi mohiyati to ‘g‘risida xulosa chiqarish va uning individual xususiyatlarini hisobga olib yuzaga kelgan m u am m o n i amaliy hal etish uchun m a ’lum otlaryetm agan hollarda testlar o ktkazish zarur


boMadi. Bunday holatda m uam m oni oydinlashtirish va uni hal etish yo M larini an iq belgilash m u h im b o ‘)gan in d iv id u a l xususiyatlarini bilib olish uchun mijozshaxsini toMa, hartom onlam a o ‘rganib chiqish zarur boMadi. Ko‘pincha birgina va ayniqsa, mijoz bilan birinchi uchrashuvda u to ‘g‘risida shaxs sifatida fikr yuritish qiyin boMadi. Bundan tashqari psixologik maslahatda notanish sharoitda odam o ‘zini ogMr tutadi va odatda, uning individualligini aks ettirm aydigan unga toMa mos boMmagan hayotiy rol o ynaydi. Ikkinchidan, odatda odam ning oddiy, kundalik hayotida sust yoki d e y a r l i n a m o y o n bo M m aydigan m ijozning individual xususiyatlarini baholash kerak b o ‘lganida testlar oMkazish zarur boMadi. Shunday shaxsiy sifatlarga masalan, toMa anglab yetmagan xarakter xislatlari bilan bogMiq xususiyatlari kiradi. Bunga zarurat k o ‘p in c h a u la rn i bilish, psixologik m aslahat va m ijozning m uam m osi. muvaffaqiyatli hal boMishi uchun zarur bo Igan u anglamaydigan yoki yashirayotgan psixologik xususiyatlarga ega ekanligi to ‘g‘risida psixolog-maslahatchida gumon yuzaga kelganda
paydo b o ‘ladi.
U c h in c h id a n , p s ix o lo g - m aslah a tch i mijozga psixologik maslahatga kelganligi va psixolog-maslahatchi tavsiyalarini bajarishi qanday t a ’sir ko'rsatganligini aniq bilishi kerak boMganida testlar o ‘tkazish zarur boMadi. Bunga zarurat xususan, quyidagi sabab bilan yuzaga keladi. Masalan, mijozga u oigan maslahatlardan uning o ‘zi yaxshi anglab yetm ayotgan b o ‘lsa ham haqiqatda foydalanganini isbotlash va uni ishontirish kerak bo lib qoladi.
G a p shundaki, inson psixologiyasi shaxsiy va shaxslararo xususiyatdagi o ‘zgarishlar asta-sekin sodir boMadi va faqatgina maxsus test sinovlari bu o ‘zgarishlarni aniqlash va baholashga im kon beradi. Bundan tashqari, bu o ‘zgarishlar o ‘zining tabiati b o ‘yicha anglab yetilmaydigan boMishi mumkin. Ular ixtiyorsizlik psixologiyasiga taalluqli b o ‘lganda shunday boMadi. Maslahat o 'tkazish va mijozning oigan tavsiyalarini amaliy bajarishi ancha uzoq vaqt davom etishi m um kin. Masalan, psixologik maslahat oylar va h a t to yillar davomida davom etishi, oigan tavsiyalarini bajarishi esa undan ko‘p m uddatlarga ch o ‘ziladigan hollarda
uchrab turadi.
T o ‘rtinchidan, m aslahatlaram aliyotida yangi, samaraliligi hali t o ‘la a n iq lan m ag an , soni va sifati bah o lan m ag an , y e ta r l ic h a tekshirilmagan metod qoMlanilganida testlar o'tkazish zarur b o ‘Iadi. Bunday h olatda maslahat o ‘z - o ‘z id an uning natijalarini a n iq baholashni talab etuvchi o‘ziga xos ilmiy-amaliy psixologik tajribaga aylanadi. Psixologningo‘zi bilgan holda maslahat berish jarayonini takomillashtirish va yanada sam araliroq amaliy tavsiyalar berishi uchun tajriba o ‘tkazishi bunday holga misol boMadi.
Beshinchidan, psixologik m aslahat amaliyotida qo'Ilaniladigan psixodiagnostika amalining o ‘zi mijozga yaxshi t a ’sir ko'rsatib, m a ’lum psixoterapevtik aham iyatga ega boMgan holatda testlar o ‘tkazish zarur b o ' la d i . Bu odatda psixologik test sinovlari o ‘tkaz:sh natijasida mijoz qandaydir o ‘zi u c h u n yangi, foydali holatni bilib olganida, masalan u mavjudligini ilgari bilmagan ijobiy psixologik sifatlarni o ‘zida namoyon qilganida sodir bo‘ladi. Ko'rsatib o ktilg an holatlar psixologik maslahat jaray o n id a alohida ham da birgalikda yuzaga kelishi mumkin. Psixologik m aslahat amaliyotida, h a rd o im , mana shu holatlardan hech b o ‘Imasa bíttasí doim uchraydi, shuning
uchun test sinovlarini qoidadan istisno sifatida emas, balki q o id a sifatida qarash kerak.
Psixologik maslahatda q o ‘llaniladigan psixologik test sinovlari q a n d a y talablarga javob b erish i kerak. Psixologik m a s l a h a t sharoitlarida tashkil etiladigan va o ‘tkaziladigan psixologik test sinovlari aynan maslahat berish u c h u n xos bo'lgan, o 'z iga xos talablarga javob berishi kerak. Bunday turdagi talablarning asosiylari quyidagicha:

1. 
   Psixologik maslahatda m avjud psixologik testlardan en g oddiylaridan, faqat psixolog-maslahatchiga yaxshi m a ’lum b o ‘1gan emas, balki mijoz uchun ham tushunarlilaridan foydalanish kerak.
   

Murakkab va unchalik tushunarli b o lm a g a n testlarni qo l lash m ijoz tom onidan qoniqmaslik keltirib chiqarishi, tabiiy q o ‘rquv sababli psixologik himoyalanish reaksiyasi psixolog-maslahatchi u c h u n asossiz b o ‘lib ko'rinishi m um kin. N ihoyat, m a ’lum q o n u n iy a t mavjud, unga binoan psixologik testlar informativligi va am a l iy foydasi asta-sekin o ‘sib boradi. B a’zan ularning murakkabligi va qiyinligiga teskari proportsional b o ‘ladi.

2. 
   Maslahatlarda psixologik testlar uning t o ‘la tabiiy qismi sifatida ishtirok etishi va faqat diagnostika maqsadlariga xizmat qilishi kerak. U o ‘z navbatida uzviy holatda mijozning muammosini hal etish bo‘yicha eng t o ‘la asoslangan va samarali tavsiyalarni ishlab chiqish vazifasiga b o ‘ysunishi kerak.
   
3. 
   Psixologik m aslahatda test sinovlari juda ko‘p vaqt olmasligi
   

kerak. Uni o ‘tkazishga m aslahat o‘tkazish uchun moMjallangan butun vaqtning to ‘rtdan bir qismini ajratish kerak.

4. 
   Psixologik m asla h a td a qoMlaniladigan testlarda olingan
   

m a ’lumotlam i ishlab chiqish nisbatan oddiy va tez bajariladigan tizimga ega bo‘lishi kerak. Bu test sinovlaridan darhol foydalanish va shu zahoti kerakli xulosalarni chiqarish zarur. Shu mazmunda test sinovlari yakunlangandan keyin 5 - 1 0 daqiqa o ‘tishi bilan natijalari m a’lum va amaliy qoMlash mumkin boMadigan psixologik testlar ma’qul hisoblanadi. Bunday holatda baribir u bilan ishlashda olingan natijalarni ishlab chiqish vatushuntirishga ko p vaqt talab etuvchi test qo'llashga t o ‘g‘ri kelsa, maslahatga ajratiladigan vaqtni unga sarflamay test sinovlarini psixologik maslahatdan alohida

• 
  ‘tkazish yaxshi b o ‘ladi.
  

5. 
   Yuqorida ko‘rsatilgan sabablar tufayli alohida holatlardan tashqari psixologik m aslahatda proektiv testlardan foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki bunday testlarning ko‘pchiligida yuqorida ko‘rsatilgan kamchiliklar mavjud: ko‘p kuch talab etish mijoz uchun t u s h u n a r l i em asligi va m urakkabligi n a t i ja s id a yaxshisi s o ‘ ro v n o m a la r yoki p ro y ek t iv testlar so ‘ rov v a r ian t la r id an
   

foydalangan m a’qul.

6. 
   Agarda psixologik test so‘rovnomadan iborat b o lsa , undagi mavjud savollar ochiq em as, balki yopiq bo‘lgani yaxshi, ya ni m um kin bo‘lgan javoblar oldindan belgilangan va mijoz faqat ulardan birini tanlaydi. O chiq savollardan tuzilgan so‘rovnomalar ularga javob berish u ch u n va ularni ishlab chiqish ham da olingan natijalarni tushuntirish u ch u n ham ko‘p vaqt talab etadi.
   
7. 
   Psixolog-maslahatchiga psixologik maslahat turli vaziyatlarida
   

kerak bo‘lib qolishi m um kin bo‘lgan psixologik testlarni maslahatlar u ch u n oldindan o ‘ylab va tanlab olish tavsiya etiladi. Mana shu barcha testlarni o'tkazish uchun zarur materiallar bilan birgalikda
psixologik m aslahat o ‘tkazishning h a r q a n d a y sharoitida h am
ulardan foydalanish mumkin bo'lishi u c h u n oldindan tayyor qilib q o ‘yish kerak.

8. 
   Z a ru r boMgan m in im u m va m a s l a h a t d a ishlatiladigan psixologik testlar zarur b o ‘lgan paytda m ijozni testdan o ‘tkazish ham da darhol talab etiladigan natijalarni olish uchun kom pyuter orqali bajarilsa, ju d a yaxshi bo'ladi ( k o m p y u te r test sinovlarini
   

ishlab chiqish uchun avtomatik am alini o ‘z ichiga olgan boMishi kerak).

9. 
   M aslahatlar hajmi katta boMsa, a g a rd a unda bir necha maslahatlar, bir necha mijozlar bilan parallel ishlayotgan b o ‘lsa, unda maslahatchilarni test sinovi am a l id an o zo d etish va bu ishni a lo h id a , test s inovlari so h asid a p r o f e s s io n a l tay y o r la n g a n mutaxassis-psixologning tekshirishi tavsiya etiladi.
   
10. 
    Test sinovlarini m aslahatlarjarayoni boshida yoki o ‘rtasida, mijoz maslahatlar yakunlangandan keyin o ‘z natijalarini ham da 0 ‘tkazilgan testlar asosida psixolog- maslahatchi qanday xulosalar chiqarishini bilishini hisobga olib o ‘tk a z i s h tavsiya etiladi. M aslah a t lar o x i r id a mijoz bilan n im a u c h u n test s inovlari o ‘tkazilganligi to ‘g ‘risida, uning natijalari q an d ay va ulaming asosida
    

qanday xulosalar chiqariiganligini xabardor qilm ay qoldirish tavsiya etilmaydi.

5.