O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

3. 1 jadval.
TSeme
nt
toi
fa
si
Mineralogik harakteristika 
Mustahkamlik ortishining koеffitsiyenti 
k
7
-28
=R
7
/R
28
k
28
-90
=R
28
/R
90
k
28
-1
8
0
=R
1
8
0
/R
28
I 
Alyuminatli sement 
(C
3
A>12%) 
0, 65-0, 8 
1-1, 05 
1-1. 1 
II 
Alitli sement 
(C
3
A>50%, C
3
A<8%) 
0, 6-0, 7 
1, 05-1, 2 
1, 1-1, 3 
III 
Qiyin 
meneralogik 
harakterli 
sement (putstsolanli, C
4
AF<14%, 
tarkibli portlandtsement 30-40% 
shlak 
tarkibli 
shlakoportlantsement) 
0, 5-0, 6 
1, 2-1, 5 
1, 3-1, 8 

---

77 
IV 
Tarkibida 50% dan yuqori bo`lgan 
shlakoportland-tsement 
va 
portlantsement 
R
n
=R
28
(lg
n
/lg28) 
formula 
bo`yicha taqqoslash uchun 
0, 45-0, 5
0, 58
1, 6-1, 7
1, 35 
1, 85
1, 55 
Bunda betonning dastlabki davrida mustahkamlikni tez oshiruvchi sementlar 
mustahkamlikning keyingi muddatlardagi qotish jarayonini keskin pasaytirib 
yuboradi. Aksincha, boshida sekin qotuvchi 3-, 4-toifa sementlarida 
mustahkamlikning anchagina o`sishi namoyon bo`ladi. Normal sharoitda bu 
sementlarda mustahkamlik yarim yillik yoshida 28 sutkalik yoshidagi 
mustahkamgiga nisbatan 1, 5-1, 8 marta oshadi, shuningdek keyingi davrlar 
davomida ham ancha sekin sur`atda bo`lsa-da mustahkamlikning ortishi kuzatiladi.
3. 1-jadval ma`lumotlari betonning qotish kinetikasini ifodalash uchun 
qo`llaniluvchi formula 3-toifa betonlarini qo`llashda ancha ishonchli natijalarni 
beradi. Boshqa hollarda betonlarni turli sementlarda qotish xususiyatlarini hisobga 
oluvchi koеffitsiyentlarni kiritish kerak.
3. 1-jadvalda keltirilgan k
28-90
va k
28-180
koеffitsiyentlar katta bo`lmagan 
namunalarni saqlashning nomal sharoitiga mos keladi (T=15-20°S, W=90-100%).
Harort va namlikning kamayishida qotishuv keskin pasayadi.
Konstruktsiyalarni tayyorlashda betonning butun qotish muddati davomida 
namlikni hamma vaqt ham tutib tura olinmaydi, chunki ishlov berish, montaj va 
boshqa ishlar nafaqat beton namligining pasayishini, balki uning ust qismining 
qurishini talab еtadi. Bunday sharoitda formula(3. 1)ni yoki 3. 1-jadvalda 
keltirilgan koеffitsiyent qiymatlarini qo`llash mumkin еmas. Taxminiy ta`kidlash 
mumkinki, 1- va 2-toifali sementlarning ochiq havoda qotishi uchun k
28-90
= 1, 05; 
k
28-180
= 1, 1; 3 toifa sementlari uchun k
28-90
= 1, 05; k
28-180
= 1, 25; 4 toifa 
sementlari uchun k
28-90
=1, 1; k
28-180
= 1, 3. ga teng.
Betonning uzoq qotishidan sementni iqtisod qilish uchun foydalansa bo`ladi.
Ayrim hollarda konstruktsiya hisobdagi og`irlikni 28 sutkaga nisbatan ham 
kechroq muddatlarni talab еtadi. Qulay sharoitda betonning qotishi 
konstruktsiyaga еkspluatatsion og`irlikni uzatishda ham davom еtadi. Bunday 

---

78 
hollarda betonning loyihaviy mustahkamligi uchun belgilangan uzoqroq 
muddatlarda (90 yoki 180 sutka) R
28
ni kamaytirish va sementni iqtisod qilish 
mumkin, chunki betonning kamroq mustahkamligi uchun ancha kamroq sement 
sarf qilinishi talab еtiladi.