O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

 
va 
maqsad me‟yorlari 
(MM)
 
bilan tavsiflanadi. Maqsad me‘yorlari qo‘yilgan maqsadga to‘liq erishilganda 
yoki belgilangan talab qondirilganda
 
tizimning holatini sifat yoki miqdor jihatidan 
tavsiflaydi.
Maqsad ko‟rsatgichlari
 
tizimning bo‘lajak holatini aniqlaydi ya‘ni 
mavjud vaqt, resurs va boshqa cheklanishlarda maqsad me‘yorlarining bajarilish 
darajasini aniqlaydi. Bunga misol qilib, loyihalanayotgan avtomobil transporti 
korxonasi ishlab chiqarish bazasining qiymati (maqsadli me‘yor) va ishlayotgan 
avtomobil transporti korxonasining ishlab chiqarish bazasi (maqsad ko‘rsatkichi) 
1.2-rasm. Texnik xizmat ko‘rsatish davriyligini texnik`iqtisodiy usul 
bilan aniqlash sxemasi. 
 
С
Σ
=U 
С
II 
l
0 
l
 
С
Σ
S
o
li
sh
ti
rm
a
 x
a
ra
ja
tl
a
r
С
I 
U
O
=C
Σ
mi
n 
Davriylik

---

36 
qiymati: texnik tayyorgarlik koeffitsientining rejalashtirilayotgan va amaldagi 
qiymatini ko‘rsatishimiz mumkin.
Maqsad funksiyasi tushunchasidan foydalangan holda 
MK=U; MM= U
O
.
Maqsad ko‟rsatkichining maqsad me`yorlariga nisbati 
maqsadni amalga joriy 
qilish darajasini tavsiflaydi. 
MM
t
MK
t
C
)
(
)
(

,
(1.3) 
Agar 
1
)
(

j
t
C
bo‘lsa maqsadlar to‘liq joriy qilinadi, bu erda 
t
j
-
qo‘yilgan 
maqsadga (maqsadlarga) erishish yoki joriy qilish momenti. 
 Maqsadni amalga oshirish samaradorligi -
belgilangan resurslarda jamoat 
talablarini belgilangan darajada qondirish muddatlarini minimallashtirish yoki 
belgilangan muddatlarda resurslarni minimallashtirishdir. 
Maqsadni amalga oshirishda dasturiy maqsadli yondoshuv, rejalashtirish va 
boshqaruvning quyidagi mantiqini ko‘zda tutadi: 
maqsadlar → dasturlar → 
resurslar → reja (echim) → rejani amalga joriy qilish → yangi yoki to‟g‟rilangan 
maqsadlar.
Odatda tizim va uning tarmoqlari bir necha maqsadlarga ega bo‘lishi mumkin, 
tizim oldiga qo‘yilgan maqsadlarga esa turli usullar bilan erishish mumkin. Shuning 
uchun qo‘yilgan maqsadga erishishga ta‘sir qiladigan barcha omillarni imkoniyati 
boricha hisobga olish zarur va tizimning asosiy maqsadiga erishish uchun har bir 
omilning muhimligini hisobga olgan holda, ular orasida belgilangan izchillikni yoki 
amalga joriy qilish hissasini belgilash zarur bo‘ladi. Buning uchun maqsadlar daraxti 
ko‘riladi.
Maqsadlar daraxti
- bu ma‘lum tartibdagi, maqsadlar va tizimlarning o‘zaro 
bo‘ysinishini ifodalovchi va ichki o‘zaro aloqalarini ko‘rsatuvchi maqsadlar tartibi. 
Maqsad daraxtidagi yagona cho‘qqi 
ildiz
deyiladi va bosh maqsadga mos keladi. 
Oliy darajadagi maqsad turli darajalardagi maqsadlar orasidagi munosabatni 
tavsiflaydigan chiziqlar orqali birinchi bosqich maqsadlari bilan bog‘langan (1.3-
rasm). 

---

37 
1.3-rasm. Maqsadlar daraxti va tizimlar daraxtining o‘zaro ta‘sir sxemasi: 
M-
maqsadlar; S-maqsadni amalga oshirish tizimlari. 
Turli darajadagi maqsadlar orasidagi munosabatlar turlaridan biri 
salmoqliklik