O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

4.9.
O‟XSHATISHLI (IMITATSIYALI) MODELLASHTIRISHNI 
QO‟LLASH SHART-SHAROITLARI
 
Murakkab ishlab chiqarish vaziyatlarini analitik jihatdan ifodalash odatda qiyin 
bo‘ladi va haqikiy mavjud sharoitlarda eksperimentlar o‘tkazish katta moddiy va vaqt 
xarajatlarini talab qiladi, buning ustiga faoliyat ko‘rsatayotgan ishlab chiqarish uchun 
ham u xavfli hisoblanadi. Shuning uchun qaror qabul qilishda modellarda tadqiqot 
o‘tkazish va baholash usullaridan foydalaniladi. 
Model
- bu tizimdagi real ishlab chiqarish yoki bozor jarayonlari o‘zaro 
aloqalarini aks ettirish (ifodalash, tavsiflash) ning soddalashgan shakli bo‘lib, butun 
tizimning holatiga ya‘ni maqsad ko‘rsatkichining o‘zgarishiga ta‘sir qiluvchi omillar 
va tashkil etuvchi elementlarning ta‘sirini urganish, baholash, bashorat qilish 
imkonini beradi. Modellar fizik, matematik, mantiqiy, imitatsion va hakazo bo‘lishi 
mumkin. 
Texnologik va tashkiliy masalalarni hal qilishda ta‘sir qiladigan omillarning 
miqdori va tasodifiylari ko‘p bo‘lib, axborot to‘liq bo‘lmaganda 
o‟xshatishli 
modellashtirish usulidan
foydalaniladi. 
O‟xshatish (Imitatsiyalash)
- bu real ob‘ektda fizik eksperimentlar o‘tkazmasdan 
turib hodisaning mohiyatini ifodalash, tasvirlash, aks ettirish, ko‘rsatish demakdir. 
O‟xshatishli modellashtirish
- bu real tizimning modelini konstruksiyalash 
jarayoni va ushbu modelda tizimning holatini tushunish yoki aniqlash uchun quyidagi 
maqsadlarida eksperimentlar o‘tkazish demakdir: 

tizimning ishlash mexanizmi va tizim elementlarining (tagtizimlarning) 
o‘zaro ta‘sirini tushunish; 

tashqi omillar o‘zgarishiga tizim reaksiyasining tafsilotini aniqlash; 

tizim ishlashining turli strategiyalarini qiyosiy baholash; 

---

198 

tizimning 
samaradorlik 
ko‘rsatkichlarini 
baholash 
(maqsad 
ko‘rsatkichlarini). 
Imitatsiyalash jarayoni quyidagi asosiy bosqichlardan iborat: 
1.
Tizimni tavsiflash ya‘ni tizimning o‘rganilishi zarur bo‘lgan chegaralari, 
cheklanishlari va samaradorlik ko‘rsatkichlarini belgilash yoki aniqlash. 
2.
Modelni shakllantirish. Real tizimdan ma‘lum mantiqiy sxemaga o‘tish. 
3.
Modelni qurish uchun zarur ma‘lumotlarni tayyorlash va saralash. 
4.
Modelni translyasiya qilish. Foydalanilayotgan EHM tilida modelni ifodalash 
(ko‘chirish, tavsiflash). 
5.
Modelda olingan xulosalarning real tizim uchun nisbatan to‘g‘riligni 
baholashga imkon beruvchi adekvatligini baholash. 
6.
Eksperimentlarni rejalashtirish. 
7.
Eksperiment o‘tkazish, ya‘ni imitatsiyani amalga oshirish va zarur 
ma‘lumotlarni olish. 
8.
Interpretatsiya - modellashtirish natijalari bo‘yicha xulosalar olish. 
9.
Amalga joriy qilish - real tizim uchun qaror qabul qilishda modellashtirish 
natijalarini va modelni amalda qo‘llash.