O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Hayot nima?
Borliqning eng murakkab shakllaridan biri hayot va uning mohiyati haqida to’xtalaylik. Biz hayot 
ekanmiz, olamni bilamiz. Hayotning xilma-xil turlari, shakllari borki, ular borliqning moddiy shaklini harakatga 
keltirishda, boshqarishda asosiy o’rin tutadi. Hayotning eng murakkab shakli inson hayotidir. Bu inson ruhiyati, ongi, 
tafakkuri bilan chambarchas bog’langan. Har bir odamga bir marotabagina hayot kechirish imkoniyati berilgan. 
Insonning qadr-qimmati shu hayotni qanday o’tkazganligi bilan o’lchanadi. 
Odamning tabiati va hayoti u yashayotgan jamiyatdagi ijtimoiy muhitga ham bog’liq. Farovon jamiyatda insonlar 
ham farovon hayot kechirishadi. Qashshoq jamiyatda esa qashshoqlik tomir otadi. Demak, jamiyatimizni qanchalik 
farovon qilsak, unda yashaydigan insonlarning, kelgusi avlodlarimizning hayoti ham shunchalik baxtli va farovon 
bo’ladi. 
Hayotning vujudga kelishi va mohiyati haqida hanuzgacha olimlar bir nuqtai nazarga kelishmagan. Har bir 
insonning hayoti takrorlanmas va o’ziga xosdir. Balki stanokning bir detali o’rniga boshqa detalni qo’yish bilan natija 
o’zgarmas yoki bir ishchining o’rniga boshqa ishchini qo’yish bilan stanok to’xtab qolmas. Ammo bir otaning o’rnini 
boshqa ota, bir do’stning o’rnini boshqa do’st bola olarmikin? Shunday ekan, har bir odam takrorlanmas va o’z o’rnida 
qadrli. Insonni, uning hayotini qadrlash muhim ijtimoiy vazifadir. 
Insonning yaxshi hayot kechirishi, bir tomondan, u yashayotgan jamiyatga bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan, tabiiy 
muhitga bog’liq. Butun tarixiy taraqqiyot davomida inson bilan tabiat o’rtasidagi munosabat takomillashib borgan. 
Inson tabiiy muhitsiz, suv, havo, quyosh va tuproqsiz yashay olmaydi. Bu unsurlar uning tirikchiligini ta’minlaydi. 
Bunday qulay sharoit inson uchun faqat Er sharida mavjuddir. 
Erning hayot tarqalgan qismi biosfera deb ataladi. 
Biosfera
tirik organizmlarning hayot kechirish muhitidir. Agar 
Er shari Quyoshga yaqinroq joylashganida, er yuzasidagi harorat ko’tarilib ketgan bo’lar edi va oqibatda erdagi namlik, 
suv yo’qolar edi. Agar u Quyoshdan uzoqda joylashganida, er yuzasidagi harorat pasayib, hamma joy mangu muzlik 
bilan qoplanar edi.
Xullas, har ikkala holatda ham er yuzasida hayotning paydo bo’lishiga imkoniyat yo’qolgan 
bo’lardi. Yana boshqa holni olaylik: Quyosh sistemasi Galaktika markaziga yanada yaqinroq joylashganda edi, er 
yuzasida kuchli gravitatsiya ta’sirida narsalarning vazni og’irlashib, insondek murakkab jonzodning, balki umuman 
hayotning paydo bo’lishiga sharoit bo’lmagan bo’lar edi. Aksincha, Quyosh sistemasi Galaktikamiz markazidan 
hozirgiga nisbatan chetda joylashganda ham, gravitatsiya kuchining zaifligi ayrim ximiyaviy va biologik jarayonlarning 
ro’y berishiga xalaqit bergan bo’lar edi. Buning oqibatida er yuzasida hayot paydo bo’lmas edi. Demak, inson o’zi 
uchun eng qulay bo’lgan joyda yashaydi va bunga shukur qilsa arziydi. 
Insonning tabiiy muhitga ta’siri qadimgi davrlarda o’ta kuchsiz bo’lgan. Davrlar o’tishi bilan inson qo’lida qudratli 
kuch va quvvat manbalari to’plangach, uning tabiatga ta’siri sezilarli darajada o’zgara boshladi. Inson atrof-muhitni 
ifloslantirib, biosferadagi tabiiy muvozanatni izdan chiqara boshladi. 
Bu masalaning echilishi insonning aql-idrok kuchi bilan bog’langandir. Inson aql-idrokining olamga ta’sir 
ko’rsatish chegarasi