O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Tayanch tushunchalar 
Olam, odam, monizm, dualizm, plyuralizm, substantsiya, substrat, individual olam, ijtimoiy olam, real olam, virtual olam. 
Takrorlash uchun savollar 
1. Olam tushunchasining mohiyati va mazmunini aytib bering 
2. Olamning murakkab tuzilishi deganda nima tushuniladi? 
3. Real, konkret va virtual olamning o’ziga xos xususiyatlarini tushuntirib bering? 
4. Olamda odamning o’rni qanday? 
5. Odam va olam munosabatlari deganda nimalar nazarda tutiladi? 
ADABIYoTLAR 
1. Karimov I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. — T.: «Sharq», 1998. 
2. Karimov I. Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman: «Fidokor» gazetasi muxbiri savollariga 
berilgan javoblar. –«Fidokor», 2000 yil 8 iyun. 
3. Karimov I. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. — T.: O’zbekiston, 1999. 
4. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. — T.: O’zbekiston, 2000. - 352 b. 
5. Osnovi filosofii. (Pod red. Axmedovoy. M.A i Xana. V.S.) — T: «O’zbekiston», 1998. 
6. Filosofskiy entsiklopedicheskiy slovar. M. 1999. 

---

2-mavzu. Borliq falsafasi 
Reja: 
1. Borliq va uning mavjudlik shakllari. 
2. Borliq va yo’qlik, mavjudlik va reallik. 
3. Harakat, fazo va vaqt, makon va zamon. 
4. Borliq falsafasini o’rganishning ahamiyati. 
Borliq tushunchasi.
Faylasuflar qadim zamonlardan buyon «borliq» va «yo’qlik» haqida bahs yuritishgan. Ular 
borliqning vujudga kelishi, mohiyati, xususiyatlari va shakllari haqida ko’plab asarlar yozishgan. Xo’sh, borliq nima? 
Bu savol bir qarashda juda oddiy ko’ringani bilan unga shu choqqacha barcha kishilarni birday qanoatlantiradigan javob 
topilgani yo’q. Bu holat borliqqa turlicha nuqtai nazarlardan qarashlarning mavjudligi bilan izohlanadi. Masalan, ayrim 
faylasuflar borliqni moddiylik, moddiy jismlar bilan bog’lab tushuntirishadi. Ularning nuqtai nazarlaricha, borliq – 
ob’ektiv realliknigina qamrab oluvchi tushunchadir. U holda fikr, inson tafakkuri, o’y-xayollarimiz borliq 
tushunchasidan chetda qolar ekanda, degan savolga ular, bunday tushunchalar ob’ektiv reallikning hosilasidir, deb 
javob berishadi. 
Falsafaning borliq haqidagi ta’limotni izohlaydigan qismi — 
ontologiya
deb ataladi. (Bu tushunchani falsafada 
birinchi bor X. Volf qo’llagan). Olam va borliq masalalarini falsafaning ana shu sohasi o’rganadi. 
Yo’qlik
hech nima demakdir. Hamma narsani hech narsaga aylantiruvchi, hamma narsaning ibtidosi ham, intihosi 
ham yo’qlikdir. Bu ma’noda yo’qlik cheksizlik, nihoyasizlik va mangulik bilan birdir. Yo’qlik chekingan joyda borliq 
paydo bo’ladi. Demak, borliqning bunyodkori ham, kushandasi ham yo’qlikdir. Borliq yo’qlikdan yo’qlikkacha bo’lgan 
mavjudlikdir. Yo’qlikni hech narsa bilan qiyoslab bo’lmaydi. Fanda yo’qlik nima, degan savolga javob yo’q.