O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

«Patristika»
- so’zi «ota» («padre») so’zidan kelib chiqqan. Bu nom bilan odatda G’arbda episkoplarni ularga hurmat 
sifatida ataganlar. Sharqda mashhur bo’lgan cherkov otalaridan biri Ioan Zlatoust (347-407) edi. Uning 640ta da’vatlaridan 
ko’pchiligi avliyo Pavel nomalarining sharhi edi. Uning asarlarida injilni amaliy qo’llash sof ahloqiy masalalar bilan qorishib 
ketgan. 
G’arbda eng yirik cherkov otalaridan biri «Pok» degan unvonga sazovor bo’lgan Avreliy Avgustin (354-430) bo’lib 
hisoblanadi. U faylasuf va islohiyotchi bo’lgan. Avgustin o’z hayotini episkoplikka, tadqiqotchilikka, adabiyotga 
bag’ishlaydi. U 100 ga yaqin kitob, 500 ta da’vat va 200 ga yaqin nomalar yozadi. Uning o’sha davrdagi eng mashhur 
asarlaridan biri «Sig’inish» 401 yilda yozilgan. Bu asarda u o’zining xristianlikkacha bo’lgan hayotini yozadi. 
Muqaddas kitob «Bibliya» oyatlari ramziy — timsoliy bayon qilinadi. U mushriklik falsafasini qoralaydi. Uningcha, bu 
falsafa insonni xristian dinichalik hech mahal haqiqatga olib kelmaydi. Avgustin bahs shaklida boshqa (dialog) falsafiy 
asarlar yozgan. 
«Sxolastika»
- so’zi yunoncha «shkola»dan («shola») olingan bo’lib, «o’qish joyi»,»maktab» ma’nolarini anglatadi. 
Buyuk Karl saroyida o’qituvchilik qilganlarni, yoki umuman saroy maktabidagi o’qituvchilarni sxolastlar deb ataganlar. 
Shuningdek, dinni o’rganishda falsafani tatbiq qilgan o’rta asr olimlarini ham sxolastlar deb ataganlar. Sxolastikani 
ma’lum darajada ilohiyotni aqlga moslashtirish, dinni tafakkur yordamida quvvatlashga bo’lgan intilish deb ham 
baholash mumkin. O’sha davrda ilohiyotni muqaddas kitoblar aqidalari asosida emas, balki falsafiy nuqtai nazardan 
tadqiq qilish toqozo qilinardi. Sxolastlarning maqsadi e’tiqod aqlga muvofiqmi degan savolga javob berish bo’lgan. 
Realizm.
Uning yirik vakillaridan biri Angelm Ketterberiyskiy (1038-1109) dir. U Shimoliy Italiyada tug’ilgan, 
1093 yilda Ketterberiysk shahrining arxiepiskopi etib tayinlanadi. Angelm o’zining ikki asari bilan mashhur. 
Birinchisi «Monopoliya» — xudoning borligini sabab oqibat munosabatlari tizimida isbot qilish. Bu isbot — 
kosmologik isbotning shakli sifatida shunday talqin qilinadi: inson hayotda ko’p ne’matlardan foydalanadi. Bu 

---

ne’matlar esa eng oliy ilohiy ne’matlarning aksidir. Ular orqali hamma narsalar mavjuddir. Uzluksiz tanazzulni tasavvur 
qilib bo’lmagani sababli, hamma narsaning bir sababchisi bo’lishi kerakki, biz uni xudo deb ataymiz. 
Angelmning ikkinchi asari «Prologion» xudo borligining deduktiv isbotidir. Uning ta’kidlashicha, har bir odam 
uchun oliy va komil mohiyat haqida g’oya mavjuddir. Bu g’oya esa ob’ektiv mavjudlikka ega bo’lgan reallikka mos 
keladi. Chunki agar borliq mavjud bo’lmaganda edi, narsa komil bo’lmas edi. Agar xudodan yuqoriroq oliy narsani 
tasavvur qilish mumkin emas ekan, demak, xudo reallikda mavjuddir. 
Arastu ta’limotining ko’p tomonlarini qabul qilgan o’rta asr sxolastlari mo’’tadil realistlar deb atalganlar. Ularning 
yirik vakillari Per Abelyar va Foma Akvinskiylar bo’lgan. 
Britaniyada tug’ilgan