O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Ijtimoiy ong
tabiiy va ijtimoiy voqelikning in’ikosi, jamiyatning muayyan davriga yoki qismiga tegishli bo’lgan umumiy his-
tuyg’ular, kayfiyatlar, qarashlar, g’oyalar, nazariyalar majmuidir. 
Ijtimoiy ong tufayli jamiyatning o’z-o’zini anglashi sodir bo’ladi, kechayotgan jarayonlarga munosabati shakllanadi. 
Ijtimoiy o’zgarishlar bilan bir qatorda ijtimoiy ong ham o’zgarib rivojlanib boraveradi. Ammo bundan, aslo, ijtimoiy ongning 
taraqqiyoti faqat ijtimoiy voqelikdagi o’zgarishlargagina bog’liq ekan-da, degan xulosa kelib chiqmaydi. Zero, ijtimoiy ong 
o’z taraqqiyotida nisbiy mustaqillik xarakteriga va ijtimoiy voqelikka faol aks ta’sir eta olish xususiyatiga ham egadir. 
Ijtimoiy ongning bunday xususiyatlari nimalarda ko’rinadi? 
Avvalo, ijtimoiy ongga vorislik xos ekanligini ta’kidlash lozim. Bu ijtimoiy ong shakllarining o’z rivojlanish 
mantiqiga, qonuniyatlariga ega ekanligida yaqqol namoyon bo’ladi. Bundan tashqari, ijtimoiy ong rivojida uning turli 
shakllarining o’zaro ta’siri ham muhim rol o’ynaydi. 
Ijtimoiy ong, undagi o’zgarishlar voqelikka hamma vaqt aks ta’sir etib kelgan. Bilimlar ko’lami, tarixiy tajriba har 
bir davrda ayricha bo’lganidek, bu ta’sirning kuchi ham turlicha bo’lgan. Ijtimoiy ongning mohiyati uni individual ong 
bilan solishtirganda yanada yaqqol namoyon bo’ladi. 
Individual ong
muayyan, guruh, elat, millatga mansub bo’lgan ayrim kishining ongi bo’lib, jamiyatdagi voqelik va 
real borliqning alohida olingan shaxsning ongida aks etishdir. 
Ijtimoiy va individual ongning mohiyatini chuqurroq anglash uchun ular o’rtasidagi o’xshash va farqli tomonlarni 
tushunib olish maqsadga muvofiqdir. 
Ijtimoiy va individual ong o’rtasidagi o’xshashlik bir tomondan, har ikkalasining ham ijtimoiy voqelikni aks 
ettirishida ko’rinadi. Boshqa tomondan, ijtimoiy ong voqelikni individ ongi orqali aks ettiradi. Chunki, ijtimoiy 
voqelikda yuz beradigan o’zgarishlar avvalo, alohida kishilar ongida o’z aksini topadi va undan so’nggina ijtimoiy 
ongda gavdalanadi. 
Ijtimoiy ong bilan individual ong o’rtasida farqli tomonlar ham mavjudki, ular quyidagilarda ko’rinadi: 
Birinchidan, individual ongning sohibi, sub’ekti alohida olingan individ bo’lsa, ijtimoiy ongning sub’ekti jamiyatdir. 
Ikkinchidan, ularning farqi shakllanish shart-sharoitlarida ko’rinadi. Zero, ijtimoiy ong ijtimoiy voqelikning in’kosi 
bo’lsa, individual ong taraqqiyotiga ijtimoiy ong bilan bir qatorda shu shaxsgagina xos bo’lgan temperament, xarakter 
kabi xususiyatlar, uning moddiy ahvoli, oilaviy, diniy, milliy-madaniy mansubligi kabi omillar, hamda u bevosita 
tortilgan ijtimoiy munosabatlarning xarakteri ham muayyan darajada ta’sir ko’rsatadi. Boshqacha aytganda, ijtimoiy 
ongga ko’lamlilik, keng qamrovlilik, individual ongga esa o’ziga xoslik, betakrorlik xosdir. 
Uchinchidan, ijtimoiy ong ijtimoiy voqelikni aks ettirganligi uchun muayyan qonuniyatlarga bo’yso’nadi, ular 
asosida rivojlanadi. Individual ong esa, ayrim individning tug’ilishi bilan shakllanib, taraqqiy qilib borib, uning vafoti 
bilan barham topadi. Ammo bu individ ongining butunlay barham topishini hamma vaqt ham anglatavermaydi. Chunki 
individ ongi u yaratgan asarlar, kashfiyotlar shaklini olib, keyingi avlodlar tomonidan meros sifatida qabul qilib olinishi 
mumkin. Masalan, Gippokrat va ibn Sino ta’limotlari, Aflotun va Beruniyning g’oyalari, Navoiy va Gandining 
gumanizmi kishilar uchun hamon katta ahamiyatga ega bo’lib qolmoqda. 

---

To’rtinchidan, individual ong ayrim sohalarda ijtimoiy ongdan o’zib ketishi yoki orqada qolishi mumkin. Fan tarixida 
keskin burilishlar yasagan olimlarning, jamiyat taraqqiyotining istiqbollarini oldindan aytib bergan mutafakkirlarning 
qarashlari individual ong ba’zan ijtimoiy ongdan nechog’lik ilgarilab ketishi mumkinligiga yorqin misol bo’la oladi.