Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli

(Antennaria caucasica) növü yayılmışdır. 

Pittosporum-  Pittosporkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Pittosporum»  adlanır. 

Lüğəti mənası pitta-qatran, spera-spor deməkdir. Rus dilində «Pittosporum» adlanır. Qələmləri və 

toxumları  ilə  çoxaldılır.  Tobira  pittosporumu  (Pittosporum  tobira)  həmişəyaşıl  bitki  kimi 

dibçəklərə  əki-lərək  binaların  daxili  yaşıllaşdırılmasında  geniş  istifadə  olunur.  MNB-nın 

kolleksiya sahələrində 2 növü becərilir. 

Polliniya-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Pollinia»,  rus  dilində  «Polliniə»  adlanır.  Polliniya  bitkisi  mal-qara  tərəfindən  həvəslə  yeyilir. 

Azərbaycan florasında Saqqalsız polliniya (Pollinia imberbis) növü yayılmışdır. 

Pomidor-  Badımcançiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Lycopersicon»  adlanır.  Lüğəti  mənası  lycos-canavar,  persicon-şaftalı  deməkdir.  Rus  dilində 

«Tomat»,  «Pomidor»  adlanır.  Pomidor  respublikamızda  əkin  sahəsinə  görə  birinci  yerdə  durur. 

Meyvələrinin  tərkibində  5-12%-ə  qədər  quru  maddə, o  cümlədən 3-7%-ə  qədər  şəkər, 0,2-0,9% 

üzvi turşular, 0,84-0,90% sellüloz, 0,10-0,15% pektin maddəsi, 0,70-0,85% zülal və 0,05-0,09% 

nişasta,15-60 mq% C vitamini, 1-4 mq% A provitamini, həmçinin B

1

, PP və D vitaminləri vardır. 

Külündə  kalium,  natrium,  kalsium,  maqnezium,  dəmir,  fosfor,  kükürd  aşkar  olunmuşdur. 

Pomidor  təzə  halda  salat  kimi,  duza  qoyulmuş  və  sənaye  üsulu  ilə  konservləşmiş  şəkildə  geniş 

istifadə edilir. Azərbaycan florasında 1 növü vardır ki, o da mədəni şəraitdə becərilir. 

Portağal (Apelsin)- Sədokimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Citrus sinensis», rus 

dilində  «Apelğsin»  adlanır.  Meyvələrində  müxtəlif  şəkərlər,  pektin  maddələri,  efir  yağları, 

mineral  maddələr,  vitaminlər  vardır.  Portağal  meyvələri  yüksək  diyetik  xüsusiyyətə  malikdir. 

Portağalın  meyvələrindən  əsasən  təzə  halda  istifadə  edilir.  Nisbətən  aşağı  keyfiyyətli  meyvələri 

emal  üçün  (şirə,  marmelad,  efir  yağları  və  s.)  istifadə  edilir.  MNB-da  örtülü  şəraitdə 

(şüşəbəndlərdə) kolleksiyası vardır. 

Poruq-  Lamiasiyakimilər  (Dodaqçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  çoxillik  bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Stachys»,  rus  dilində  «Çisteü»  adlanır.  Xalq  təbabətində  qandayandırıcı 

dərman kimi istifadə olunur. Toxumlarında 36,69%-ə qədər qatı  yağ vardır. Dekorativ, balverən 

və efir yağlı bitkidir. Azərbaycan florasında 23 növü yayılmışdır. 

Pulcuqluot-  Kələmçiçəklilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Aethionema»  adlanır.  Lüğəti  mənası  aytos-alov  dili,  nema-tel  deməkdir.  Rus  dilində 

«Krılotıçinnik» adlanır. Dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 14 növü vardır. 

Puşkiniya-  Sünbülçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Puschkinia»,  rus 

dilində  «Puşkiniə»  adlanır.  Azərbaycanın  bir  sıra  regionlarında,  xüsusən  Qarabağda  çiçəkləri 

firuzəyə bənzədiyinə görə bu bitkiyə «Firuzə çiçəyi», Naxçıvan MR-nın bir çox rayonlarında isə 

«Ələyəz  otu»,  yaxud  «Ələyəz  pencəri»  deyilir.  Ələyəz  otunun  yarpaqlarından  Naxçıvan 

zonasında qida bitkisi kimi geniş istifadə edilir. Yarpaqlarından səbzi-qovurma, şorba, südlü düyü 

çəkməsi, müxtəlif salatlar düzəldilir. Ordubadda soyuqdəymə, öskürək, zökəm, baş ağrısı zamanı 

Ələyəz  pencərindən  çəkmə  bişirilir.  Azərbaycan  florasında  2  növü  yayılmışdır.  MNB-da 

 

59 

kolleksiyada vardır. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına 

daxil edilmişdir. 

Püstə  -  Sumaqkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Pistacia»,  rus  dilində 

«Fistaşnik»,  «Fistaşka»  adlanır.  Püstə  ləpəsində  42-65%  yağ,  18,44%  azotlu  maddələr  (o 

cümlədən  17,43%  zülal),  4,61%  sellüloza,  3,32%  kül  elementləri,  9,6%  saxaroza  və  s.  vardır. 

Ləpəsindən  təzə  halda  və  qovrulmuş  şəkildə  istifadə  edilir.  Müxtəlif  qənnadı  məmulatlarının 

hazırlanmasında işlənir. Yüksək keyfiyyətli  yağ alınır. Ləpəsi kofe üçün dadlı surroqatdır. Püstə 

yağı  qidada  və  əczaçılıqda  istifadə  edilir.  Yarpaqlarında  6,9  mq%  C  vitamini  vardır.  MNB-da 

kolleksiyada  becərilir.  Nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitki  kimi  Azərbaycanın  «Qırmızı 

Kitab»ına daxil edilmişdir. 

Raqadiolis-Kəpənəkçiçəklilər(Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Rhagadiolus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  rhagas-yarıq  deməkdir.  Rus  dilində 

«Raqadiolös»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Yeməli  raqadiolis  (Rhagadiolus  edulis)  növü 

vardır. 

Ramişiya-  Pirolasiyakimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitki  latın  dilində 

«Ramischia», rus dilində «Ramişiə» adlanır. Azərbaycan flora-sında Əyri ramiĢiya (Ramischia 

secunda) növü yayılmışdır. 

Rapontikum-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 

çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Rhaponticum», rus dilində «Rapontikum» adlanır. Dekorativ 

bitkidir. Azərbaycan florasında Gözəl rapontikum (Rhaponticum pulchrum) növü yayılmışdır. 

Raps-  Xaççiçəklilər  fəsiləsindəndir.  Latın  dilində  «Brassica»,  rus  dilində  isə  «Raps» 

adlanır. Onun toxumunda 45-49% yarımquruyan texniki yağ olur. Bu yağdan sabun, əlif yağı və 

digər  məhsullar  hazırlanır.  Yer  kürə-sində  ən  çox  Hindistanda,  Rumıniya  və  Argentinada 

becərilir. Azər-baycanda 1 növü becərilir. 

Rayqras  (Qazanotu)-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində 

«Arrhenatherum»,  rus  dilində  «Rayqras»  adlanır.  İdman  meydançalarının,  bəzək  əhəmiyyətli 

çəmənliklərin yaradılmasında geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. MNB-

nın kolleksiya sahəsində vardır. 

Razyana (Boyana)- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 

ikiillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Foeniculum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  foenum-ot,  quru  ot 

deməkdir.  Rus  dilində  «Fenxelğ»  adlanır.  Efir  yağlı  olduğundan  qiymətli  ədviyyə  bitkisi  hesab 

olunur.  Razyana  C  vitamini,  karotin,  rutin  və  şəkər  mənbəyidir.  Adi  razyananın  yarpaqları  və 

körpə  zoğları  salatlarda,  şorba  və  plov  hazırlanmasında  istifadə  edilir.  Razyana  çox  qiymətli 

qədim dərman bitkisidir. Toxumlarından oyadıcı  və möhkəmləndirici  efirli dərman kimi, habelə 

soyuqdəymə,  mədə-bağırsaq  spazmaları,  sidik  qovucu,  öd  qovucu,  süd  qovucu  vasitə  kimi 

öskürək zamanı sakitləşdirici kimi, habelə gözün görmə qabiliyyətini artırmaq məqsədilə istifadə 

olunur.  Azərbaycan  florasında  Adi  razyana  növü  yayılmışdır.  MNB-nın  kolleksiya  sahəsində 

becərilir. 

Reyxardiya- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 

çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Reichardia», rus dilində «Reyxardiə» ad-lanır. Azərbaycan 

florasında Haçabudaq reyxardiya növü yayılmışdır. 

Reyhan- Lamiasiyakimilər (Dodaqçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın 

dilində «Ocimum» adlanır. Lüğəti mənası ozein-iy verən (ətirli) deməkdir. Rus dilində «Bazilik» 

adlanır. Bu bitkinin tərkibində bir çox yararlı elementlər, o cümlədən şəkər, qələvi xassəli mineral 

duzlar, vitaminlər və kifayət qədər efir yağı vardır. Efir yağı tibbdə qarqara üçün, mədə-bağırsaq, 

böyrək  və  ödün  müalicəsində  istifadə  olunur.  Reyhan  bitkisi  çox  ətirli  olduğundan  ondan  təzə 

halda  salat  kimi  istifadə  edilir.  Qurudulmuş  reyhan  qış  dövründə  müxtəlif  çeşidli  xörəklərin 

hazırlanmasında  istifadə  olunur.  Reyhandan  kosmetika  sənayesində,  ətriyyatda,  qənnadı 

məmulatlarının  hazırlanmasında  geniş  istifadə  olunur.  Qiymətli  ədviyyət  bitkisi  olmaqla  xalq 

 

60 

təbabətində  təngənəfəslik,  əsəb  sarsıntılarında,  ürək-damar  xəstəliklərində    istifadə  olunur. 

Azərbaycan florasında 1 növü vardır ki, bu da mədəni şəraitdə becərilir. 

Rəngotu-  Kələmçiçəklilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik,  ikiillik  və  çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Isatis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  isadzo-düzəltmək,  sağaltmaq 

deməkdir. Rus dilində «Vayda» adlanır. Azərbaycan florasında 12 növü məlumdur. 

Rəvənd (Uşğun, qabalaq)- Qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki 

latın dilində «Rheum» adlanır. Lüğəti mənası rha olub, Volqa çayının kökü deməkdir. Rus dilində 

«Revenğ» adlanır. Qədim zamanlardan İran və Ərəbistanda qida və dərman bitkisi kimi istifadə 

olunub.  Qarağatvarı  rəvəndin  yarpaq  saplağı  vitamin  və  alma  turşusu  ilə  zəngindir,  mədə  və 

bağırsaqlara  müsbət  təsir  göstərir.  Kökümsovu  aşı  maddəsi  ilə  zəngindir.  Azərbaycanda  2  növü 

məlumdur. Azərbaycan florasında ehtiyatı azaldığından onun qorunması çox vacibdir. 

Rindera-  Sümürgənkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Rindera», rus dilində «Rindera» adlanır. Azərbaycan florasında Tüklü rindera növü məlumdur. 

Rizosefalis-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Rhizocephalus» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  risa-kök,  kefale-baş  deməkdir.  Rus  dilində  «Rizoüefalös»  adlanır. 

Azərbaycan florasında ġərq rizosefalis növü yayılmışdır. 

Rododendrom (bax: Xanıməli) 

Roxeliya-  Sümürgənkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Rochelia», rus dilində «Roxeliə» adlanır. Azərbaycanın təbii flora-sında 4 növü vardır. 

Rotal-  Ağlarotkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Rotala»,  rus 

dilində «Rotala» adlanır. Azərbaycan florasında Hind rotal (Rotala indica) növü vardır. 

Rozmarin-  Lamiasiyakimilər  (Dodaqçiçəklilər)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  la-tın  dilində 

«Rosmarinus» adlanır. Lüğəti mənası ros-şeh, marinus-dəniz kənarındakı deməkdir. Rus dilində 

«Rozmarin» adlanır. Bitkinin çiçək və yarpaqlarından  təbii efir yağları ayrılır. 100 ildən artıqdır 

ki, tibdə  dərman bitkisi  kimi istifadə olunur. O ürək xəstəliklərinin müalicəsində, eyni za-manda 

immunitetin  yüksəldilməsində,  baş  ağrılarının  aradan  qaldırıl-masında,  həmçinin  kulinariyada 

geniş tətbiq olunur. Soyuqdəymə, bronxit və asmaya qarşı da əvəzedilməz təsir vasitəsidir. Şəkər 

xəstəliklərinin  müalicəsində  işlədilir,  eyni  zamanda  qan  dövranını  yaxşılaşdırır.  Saçların 

tökülməsinin  qarşısını  alır,  yaddaşı  gücləndirir,  yorğunluğu  aradan  qaldırır.  Bəzək-bağçılıqda 

müxtəlif çiçək kompozisiyaları yaratmaq üçün yararlıdır. Azərbaycan florasında 1 növü vardır ki, 

bu da mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. 

Ruppiya-  Ruppiyakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Ruppia»,  rus  dilində 

«Ruppiə» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. 

Rus  alçası  (Motmotu)ı-  Rus  alçasıkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində 

«Grossularia»  adlanır.  Lüğəti  mənası  groseille-rusalçasının  adı  ilə  bağlıdır.  Rus  dilində 

«Krıjovnik» adlanır. Rus alçasının giləmeyvəsində 6-12% şəkər, 0,4-0,74% alma turşusu, pektin 

maddələri,  çoxlu  miqdarda  B,  P,  C,  A  vitaminləri  vardır.  Rus  alçası  park  və  bağlarda  canlı 

çəpərlər  və  bardür  salınmasında,  eləcə  də  qrup  halında  və  tək-tək  əkilmək  üçün  istifadə  edilir. 

Meyvələri  yeyilir, vitamin və üzvi turşularla zəngindir. Xalq təbabətində mədə-bağırsaq, böyrək 

daşı xəstəliklərində istifadə olunur. Ge-niş becərilir. Azərbaycan florasında Əyri rusalçası növü 

yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. 

Sabahgülü(Məxmərgülü)- Kəpənəkçiçəklilər(Mürəkkəbçiçəklilər) fəsi- 

ləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Tagetes»,  rus  dilində  «Barxatüı»  adlanır. 

Qiymətli  boya,  dərman,  efir  yağlı  bitkilərdir.  Yeyinti  sə-nayesi  üçün  karotinoid  mənbəyidir. 

Azərbaycan  florasında  3  növü  vardır  ki,  mədəni  şəraitdə  geniş  əkilib  becərilirlər.  MNB-da 

kolleksiyası vardır. 

Sabunağacı-  Sabunağacıkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Koelreuteria»,  rus 

dilində «Kelğreyteriə» adlanır. Meyvələrində sabunu əvəz edəcək maddələr olduğundan öz vətəni 

Cənubi  Amerikada  ondan  sabun  kimi  istifadə  olunur.  Tərkibi  saponin  maddəsindən  ibarət  olan 

meyvə  ləti  qurudulduqdan  sonra  tibbdə  gigiyenik  sabun  kimi,  sulu  məhlulu  isə  xəstəlik  və 

 

61 

zərərvericilərlə  mübarizədə  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  2  növü  mədəni  şəraitdə 

becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. 

Sabunotu-  Qərənfilçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olub,  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Saponaria»  adlanır.  Lüğəti  mənası  sapon-sabun  deməkdir.  Rus  dilində  «Mılğnənka» 

adlanır.  Kökümsovunda  35%-dən  çox  saponin  vardır,  ipək  və  yun  parçaların  yuyulması  üçün 

istifadə  oluna  bilər.  Tibbdə  bəlğəmgətirici  kimi  istifadə  olunur.  Sabunotu  həmçinin  dekorativ 

bitkidir. Azərbaycan florasında 4 növü vardır. 

Saçaqotu-  Filqiləkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  di-lində 

«Myriophyllum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  miros-çox,  fillum-yarpaqcıq  de-məkdir.    Rus  dilində 

«Urutğ»  adlanır.  Saçaqotu  suyun  hərarətinə  daha  çox  həssasdır.  Bu  bitki  su  altında  bir  çox  su 

heyvanlarının  qidasını  təmin  edir.  Toxumu  xırda  balıqların  qidalanması  üçün  çox  faydalıdır. 

Azərbaycan flora-sında 2 növü vardır.  

Saksaul  (Şahsevdi)- Tərəçiçəklilər  fəsiləsinə aiddir.  Bitki latın  dilində  «Halostachys»,  rus 

dilində  «Solənokolosnik»  adlanır.  Saksaulun  zoğları  mal-qara  tərəfindən  yeyilir.  Potaşın  (qələvi 

ağ  maddə)  alınmasında  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  Kaspi  saksaulu  (Halostachys 

caspica) növü vardır. 

Saqqalüstü-  Səhləbçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Epipogon»,  rus  dilində  «Nadborodnik»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Yarpaqsız  saqqalüstü 

(Epipogon epipogium) növü yayılmışdır. 

Salaməleyküm-  Cilçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Cyperus»,  rus  dilində  «Sıtğ»  adlanır.  Həddən  artıq  sürətlə  kök  atma  qabiliyyətinə 

malikdir.  Əkin  sahəsindən  alaq  bitkisi  ki-mi  təmizlədikdə  səhəri  yenidən  bitdiyi  görünür.  Ona 

görə ona  «salam-əleyküm» adı vermişlər. Lölə salaməleyküm növünün kökləri acı tam verir və 

mətbəx  ədviyyatı  kimi  istifadə  olunur.  Salaməleykümün  kök  yumrusu  qidada  istifadə  olunur. 

Azərbaycan florasında 8 növü vardır. 

Salxımotu-  Koramalotu  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Botrychium»  adlanır.  Lüğəti 

mənası  botryus-salxım  deməkdir.  Rus  dilində  «Qrozdovnik»  adlanır.  Azərbaycan  florasında 

Yarımay salxımotu (Botrychium lunaria) növü yayılmışdır. 

Salviniya-  Salviniyalar  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Salvinia»,  rus  dilində 

«Salğviniə»  adlanır.  Əsasən  Sabirabad,  Ağdaş,  Kürdəmir,  Göy-çay,  Xanlar,  Lənkəran  rayonları 

ərazilərində  sakit  axan  və  durğun  sularda  bitir.  Həmin  ərazilərin  qurudulması  nəticəsində  bu 

növün  populyasiyası  xeyli  azalmışdır.  Bəzək  bitkisidir.  Azərbaycan  florasında  Üzən  salviniya 

(Salvinia natans) növü yayılmışdır. 

Sancaqayaq-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Sphenopus» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  sfen-toppuz,  pus-ayaq  deməkdir.  Rus  di-lində  «Bulavonojka»  adlanır. 

Azərbaycan florasında KilkəĢli sancaqayaq (Sphenopus divaricatus) növü məlumdur. 

Sancaqlıca- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Weingaertneria», 

rus  dilində  «Bulavonoseü»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Bəndli  sancaqlıca  (Weingaertneria 

articulata) növü məlumdur. 

Santolina-  Kəpənəkçiçəklilər  (Mürəkkəbçiçəklilər)  fəsiləsinə  aiddir.  Bit-ki  latın  dilində 

«Santolina»  adlanır.  Lüğəti  mənası  sanctus-müqəddəs,  linum-kətan  deməkdir.  Rus  dilində 

«Santolina» adlanır. Dekorativ və dərman bit-kisidir. Yaşıllaşdırma və bəzək-bağçılıqda müxtəlif 

çiçək kompozisiyaları  yaratmaq üçün çox qiymətlidir. Tərkibində insektisid vardır. Azərbaycan 

florasında 2 növü məlumdur. 

Sarağan-  Sumaqkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Cotinus»,  rus  dilində 

«Skumpiə»  adlanır.  Efir  yağlı,  aşı  maddəli  olub,  ətriyyatda,  təbabətdə  və  boyaqçılıqda    geniş 

istifadə  olunur.  Yaşıllıqların  salınması  üçün  də  faydalıdır.  Yarpaqlarında  11-20%-ə  qədər  aşı 

maddəsi  olur  ki,  bunlardan  da  texniki  və  tibbi  tannin  almaq  olur.  Tibbi  tannindən  müxtəlif 

preparatlar  (tannalbin,  tannoform)  hazırlanır  ki,  bunlardan  da  müxtəlif  xəstəliklərdə  büzücü 

dərman kimi istifadə olunur. Sarağanın yarpaq və çiçəklərində efir yağı vardır ki, bu da ətriyyat 

 

62 

sənayesində  istifadə  olunur.  Əsas  tərkib  hissəsi-mirsen,  kamfen  və  s.  ibarətdir.  Yarpaqlarında 

91,7 mq% C vitamini olur. Azərbaycan florasında 1 növü vardır. MNB-nın kollek-siya sahəsində 

becərilir. 

Sarıbaş-  Tərəçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Kalidium»,  rus  dilində 

«Potaşnik»  adlanır.  Payızın  axırlarında,  xüsusilə  şaxtalardan  sonra  dəvələr  tərəfindən  yeyilir. 

Qələvi (potaş) və soda istehsalı  üçün xammal mənbəyidir. Yaşıl sabun qatılmış sarıbaş bitkisinin 

cövhəri  ziyanvericilərə  öldürücü  təsir  göstərir.  Şaxlarından  yanacaq  kimi  istifadə  olunur. 

Azərbaycan florasında 1 növü məlumdur. 

Sarıbənövşə- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın 

dilində  «Cheiranthus»,  rus  dilində  «Jeltofiolğ»  adlanır.  Kulturada  (becərilən  halda)  rast  gəlinir, 

Azərbaycanda  gül  mağazalarında  vardır.  Azərbaycan  florasında  Bağ  sarıbənövĢəsi 

(Cheiranthus cheiri) nö-vü məlumdur. 

Sarıkol-  Fabakimilər  (Paxlalılar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Spartium»  adlanır. 

Lüğəti mənası spartios-kol deməkdir. Rus dilində «Metelğnik» adlanır. Dekorativ, balverən, boya 

(sarı  rəng)  xassəli,  vitaminli,  efir  yağlı  bitkidir.  Gövdə  və  çiçəklərindən  sarı  boya  alınır. 

Çiçəklərində çox miqdarda efir yağı vardır. Həddən çox iylədikdə baş-gicəllənmə əmələ gətirir. 

Yarpaq  və  çiçəklərində  C  vitamini  olur.  Azər-baycan  florasında  1  növü  məlumdur.  MNB-nın 

kolleksiya sahəsində becə-rilir. 

Sarıkök  (Kurkuma)-  Zəncəfilçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Curcuma»,  rus  dilində  «Kurkuma»  adlanır.  Yeraltı  orqanı  köküyumruludur. 

Kökyumrularını  bölməklə  çoxalır.  Kökümsovundan  alınan  yağı  yeyinti  sənayesində,  ədviyyatda 

istifadə  olunur,  həmçinin  dərman,  boyaq  bitkisi  kimi  qiymətlidir.  Kökümsovlarının  tərkibində 

nişasta,  1,5-5%-ə  qədər  efir  yağı,  kurkumun  adlı  boyaq,  alkoloid  maddələri,  müxtəlif  duzlar, 

qatran,  kalium  və  s.  vardır.  Vətəni  Asiyanın    cənub  şərq  ölkələri    hesab  edilir.    Azərbaycanda 

mədəni halda becərilir. 

Sarımsaq- Soğançiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latınca «Allium sativum», rus dilində isə 

«Çesnok»  adlanır.  Sarımsağın  tərkibində  35,34%  quru  maddə,  o  cümlədən  26,31%  şəkərlər, 

6,76%  yağ,  0,06%  sellüloza,  0,76%  maqnezium,  molibden,  mis,  kobalt,  vanadium,  qurğuşun, 

titan,  fosfor,  kükürd,  xlor  və  s.  maddələr  vardır.  Sarımsaq  ən  çox  kolbasa  istehsalında, 

tərəvəzlərin duza qoyulmasında, marinadlaşdırılmasında və müxtəlif xörəklərin hazırlanmasında 

istifadə edilir. Sarımsağın təzə soğa-nağından və ondan hazırlanmış preparatdan soyuqdəymədə, 

mikrob-ların məhv edilməsində, qan təzyiqinin aşağı salınmasında, xoles-terinin çı-xarılmasında, 

orqanizmin  möhkəmləndirilməsində,  mədə-bağırsaq  qıc-qırmalarının  qarşısının  alınmasında 

istifadə olunur. 

Sarımsaqotu- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan ikiillik bitkidir. Bitki latın 

dilində  «Alliaria»  adlanır.  Lüğəti  mənası  allium-sarımsaq  deməkdir.  Rus  dilində  «Çesnoçnik» 

adlanır.  Sarımsaqotunun  yarpaqları  xalq  arasında  qidada  sarımsağı  əvəzedən  ədviyyat  kimi 

istifadə  olunur.  Toxumlarında  30%-ə  qədər  qatı  yağ  vardır.  Azərbaycan  florasında  2  növü 

yayılmışdır. 

Sarmaşıq- Sarmaşıqkimilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində 

«Convolvulus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  convolvere-  burulmaq  deməkdir.  Rus  dilində  «Vğönok» 

adlanır.  Dəniz  sahili  qumluqlardan  orta  dağ  qurşağınadək,  ən  müxtəlif  bitmə  şəraitlərində-meşə 

və kolluqlarda, çay kənarlarında, əkin və bostanlarda və s. rast gəlir. Kökləri uzun və budaqlıdır, 

torpaqda  dərinə  getdiyi  və  kök  bicləri  əmələ  gətirdiyindən  alaq  kimi  əkinlərdə  yayılmışdır.  Çöl 

sarmaşığı  bitkilərə  sarmaşaraq  qalxır,  onların  normal  inkişafına  mane  olur.  Bəzi  növləri  xalq 

təbabətində  mədə  xəstəlik-lərinin  müalicəsində  istifadə  olunur,  vitaminli  növləri  də  vardır. 

Azərbaycan florasında 8 növü vardır. MNB-nın kolleksiya sahəsində 50-dən çox növü məlumdur. 

Sarsazan  (Qaraşoran)-  Tərəçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Halocnemum» 

adlanır. Lüğəti mənası qale-duz, knemis-qın deməkdir. Rus dilində «Sarsazan» adlanır. Mal-qara 

tərəfindən  yeyilir.  Tərkibində  çoxlu  miqdarda  qələvi  (potaş)  vardır.  Bitki  zərərvericilərinə  qarşı 

 

63 

mübarizədə ge-niş istifadə olunur. Azərbaycan florasında YoğunlaĢmıĢ sarsazan (Halocnemum