O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

 
Kalibrovkalanayotgan tarozi toshlari massasini o‘lchashdagi noaniqlilikni 
baxolash. 
Kalibrovkalanayotgan tarozi toshlarining ishonchlilik extimolligi 
0,95ligidagi shartli
( )
cB
m
U
qiymatining kengaytirilgan noaniqliligi quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi: 
( )
( )
cB
cB
m
u
m
U
2

=
(2) 
bu erda:
)
(
)
(
)
(
)
(
2
2
2
b
c
cA
cB
F
u
m
u
m
u
m
u
+

+
=
; 
( )
cB
m
u
- kalibrovkalanayotgan tarozi toshining shartli massasi qiymatining 
standart noaniqlilik yig‘indisi; 
( )
cА
m
u
- namuna tarozi toshining shartli massasi qiymatining standart noaniqlilik 
yig‘indisi; 
(
)
c
m
u

-tortish natijalarini standart noaniqliligi; 
( )
b
F
u
- xovani itarib chiqarish kuchi ta’siriga kiritiladigan tuzatishlarni standart 
noaniqliligi. 
Namuna tarozi toshini shartli massasi qiymatini 
( )
cА
m
u
standart noaniqlilik 
summasi quydagi formula yordamida xisoblanadi: 
( )
( )
2
cA
cА
m
U
m
u
=
,
(3) 
bu erda: 
( )
cA
m
U
– 
ishonchlilik ehtimolligi 0,95dagi namuna tarozi toshlarining 
shartli massasi qiymatini kengaytirilgan noaniqliligi (ishchi etalon uchun – 0,99 
ishonchlilik extimolligida). 
Tarozi toshlarining shartli massasi qiymatini aniqlashda uchtagacha namuna 
tarozi toshlarini qo‘llashga ruxsat beriladi, bu xolda 
( )
cА
m
u
quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
( )
(
)

=






=
k
i
cAi
cА
m
U
m
u
1
2
2
,
(4) 

---

143 
bu erda: 
)
(
cAi
m
U
– 
ishonchlilik extimolligi 0,95dagi 
i
-namuna tarozi toshining 
shartli massasi qiymatini kengaytirilgan noaniqliligi (ishchi etalon uchun – 0,99 
ishonchlilik extimolligida). 
Eslatma – Namuna tarozi toshini massasini standart noaniqlilik qiymatining 
summasi namuna tarozi toshini kalibrovkalash bo‘yicha sertifikatida keltiriladi. 
Tortish natijalarini standart noaniqliligi 
(
)
c
m
u

quyidagi formula yordamida 
xisoblanadi: 
(
) (
)
,
n
m
u
m
u
ck
c

=

(5) 
bu erda: 
(
)
ck
m
u

– 
massa komporatorlarida bittalab o‘lchashni standart 
noaniqliligi (keyinchalik – komporatorlarning standart noaniqliligi); 
n – 
solishtirish siklining soni. 
Xovani itarib chiqarish kuchi ta’siriga kiritiladigan tuzatishlarni standart 
noaniqliligi quyidagi formula yordamida xisoblanadi: 
( ) (
)
( )
(
)
( ) ( )
(
)
,
2
2
2
0
2
2
B
А
a
a
A
B
b
V
u
V
u
u
V
V
F
u
+

−
+

−
=



(6) 
bu erda: 
( )
a
u

– 
xavo zichligi qiymatini standart noaniqliligi;
( )
B
V
u
– 
kalibrovkalanayotgan tarozi toshi xajmini standart noaniqlilik qiymati;
 
( )
A
V
u
– 
namuna tarozi toshi xajmini standart noaniqlilik qiymati.
 
Agar kalibrovkalanayotgan va namuna tarozi toshlarining xajmi noma’lum 
bo‘lsa, bu xolda
( )
b
F
u
quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
( )
(
) ( )
(
)


( )
( )
.
4
2
4
2
2
0
0
2
0






+

−

+







−

=
A
А
B
В
a
a
A
B
B
A
b
u
u
m
u
m
F
u











(7) 
Agar 
0


=
a
bo‘lsa, u xolda 
( )
b
F
u
quyidagi formula yordamida xisoblanadi: 
( )
(
) ( )
2
0







−

=
a
A
B
B
A
b
u
m
F
u





yoki 
( ) (
)
( )
.
2
2
a
A
B
b
u
V
V
F
u


−
=
(8) 
Xavo zichligi qiymatini standart noaniqliligi quyidagi formula yordamida 
xisoblanadi: 
( )
( )
( )
),
(
10
2
1
2
8
2
2
hr
u
t
t
u
P
P
u
u
a
a

+






+






=
−


(9) 
bu erda: 
P
- xavoning atmosfera bosimi, hPa (mbar); 
( )
P
u
- xavoning atmosfera bosimini o‘lchashdagi standart noaniqlilik qiymati, 
hPa (mbar); 
t
– o‘rab turgan xavo xarorati, °S; 
u(t)
- o‘rab turgan xavo xaroratini o‘lchashdagi standart noaniqlilik, °S; 
u(hr)
– xavoni nisbiy namligini o‘lchashdagi standart noaniqlilik, %. 
Kalibrovkalanayotgan tarozi toshlarining xajmini standart noaniqlilik qiymati 
quyidagi formula yordamida xisoblanadi: 

---

144 
( )
( )
,
B
В
B
B
u
V
V
u



=
(10) 
bu erda: 
( )
В
u

– kalibrovkalanayotgan tarozi toshi materiali zichligini 
aniqlashdagi standart noaniqlilik qiymati. 
Ishonchlilik extimolligi 0,95 bo‘lganda tarozi toshi massasini shartli noaniqlilik 
qiymati 
reglamentlangan 
tarozi 
toshini 
aniqlashdagi 
ruxsat 
etilgan 
noaniqlilikdan (xatolikdan) oshmasligi kerak. 
E2 aniqlik klassidagi qadoq toshlarni o‘lchash natijalarini noaniqligini baholash. 
E
2 
aniqlik sinfidagi tarozi toshlari massasi to‘plamdagi tarozi toshlari massasini 
o‘lchashlar natijalari yig‘insini aniqlash vositasi yoki E
1 
aniqlik sinfidagi tarozi 
toshlari bilan solishtirish yo‘li bilan aniqlanadi. Xar bir solishtirish jarayoni 
Bord usuli asosida bajariladi, ushbu usul AVVA sxemasini qo‘llab kamida ikki 
sikl bajariladi. Aniq natijalarni olish uchun o‘lchashlarni turli kunlarda bajarish 
kerak bo‘ladi. 
Agar bitta tarozi toshini (ishni bajarish davrida qo‘llanilayotgan bir xil tarozi 
toshlar yig‘indisi yoki tarozi toshlarining ketma - ketligi) o‘lchashlar natijasi 
GOST 7328 bo‘yicha tarozi toshlari massasini aniqlash bo‘yicha kengaytirilgan 
noaniqlilik (xatolik) xech bo‘lmasa bitta qiymatga farqlansa o‘lchaj jarayoni 
qaytadan amalga oshiriladi. O‘lchash natijalari qiymatiga kattalikni (bajarilgan 
o‘lchashlar natijasini o‘rta arifmetigi) baxolash qabul qilinadi.