O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

LABORATORIYADAGI HARORAT REJIMIGA QO‘YILGAN 
TALABLAR. 
Qiyoslash bo‘linmalarini tashkil etishda personallarning soni va malakasi 
to‘g‘risidagi masalalarni hal etishga to‘g‘ri keladi. Ishchilar sonin aniqlash 
ikkiga bo‘linadi: me’yorlangan ish (bevosita o‘lchash vositalarini qiyoslash) 
bilan band bo‘lgan ishchilar sonini aniqlash va me’yorlanmagan ish bilan band 
bo‘lgan ishchilar (ITI larining ma’lum kategoriyalari va yordamchi personallar) 
sonini aniqlash.
Qiyoslovchilar soni, qiyoslashda bo‘lgan o‘lchash vositalarining soni va 
nomenklaturasi, qiyoslashlar orasidagi interval va qiyoslashga sarflanadigan 
vaqt miqdoridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Hisoblashlar uchun barcha 
o‘lchash vositalarini qiyoslash usullari va vositalari hamda qiyoslash orasidagi 
intervalning umumiyligiga qarab guruhlarga bo‘lib chiqish lozim. O‘lchash 
vositalarini qiyoslashga sarflanadigan yillik ish vaqti quyidagi formula bo‘yicha 
hisoblanadi: 
]
)
100
1
(
[
1
pi
zi
zi
эi
эi
n
i
i
K
m
K
R
m
K
t
П
+
+
+
=

=
bu erda t
t
— i – o‘lchash vositasini qiyoslash uchun vaqt me’yori, soat; K
ei
— 
foydalanishdagi i – o‘lchash vositalari soni, dona; m
ei
— foydalanish 
jarayonidagi i – o‘lchash vositasini qiyoslash davri, yilda bir marta qiyoslash; R 
— navbatdan tashqari qiyoslashga beriladigan o‘lchash vositalari (odatda 25—
30 %), %; K
xi
— saqlashda turgan i – o‘lchash vositalari, dona; m
xi
— saqlash 
jarayonidagi i – o‘lchash vositalarini qiyoslash davri, qiyoslash/yil; K
pi
— 
ta’mirdan chiqqishda qiyoslanadigan t – o‘lchash vositalari soni. 
Hisoblashlarda korxonada ishlab chiqilgan sohaviy vaqt me’yori va vaqt 
me’yoridan ham foydalanishi mumkin. 
Bitta qiyoslovchining ish vaqtining yillik fondi T soatlarda quyidagi formula 
bo‘yicha aniqlanadi: 
T = t · (1 — n) · S, 
bu t — qiyoslovchi ish kunining davomiyligi, soat; n — ish vaqtining rejaviy 
isrofini hisobga oluvchi koeffitsient (tajribaga asoslangan holda p=0,09 deb 
qabul qilish mumkin); S — ish vaqtining kalendarli fondi (yildagi ish kunlari 
soni). Qiyoslovchilar soni: 
N = P/T. 
Me’yorlashtirilmagan ishlar bilan band bo‘lgan ishchilar soni tipik shtat jadvali 
va har bir soha uchun qabul qilingan turli toifadagi muhandis – texnik ishchilar 
nisbatiga mos ravishda aniqlanadi. Qiyoslash bo‘linmalaridagi rdamchi xodimlar 
soni xizmat ko‘rsatish me’yori bilan aniqlanadi. 

---

84 
Qiyoslash laboratoriyalari maxsus metrologik tayyorgarlikki ega bo‘lgan, 
malakali mutaxassislar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Bu holat GOST 
8.513—84 «O‘lchash vositalarini qiyoslashni Davlat standarti tomonidan 
o‘rnatilgan tartibga ko‘ra davlat yoki idora qiyoslovchisi sifatida attestatsiyadan 
o‘tgan shaxs amalga oshiradi» degan me’yoriy hujjat bilan mustahkamlab 
qo‘yilgan. 
Oliy va o‘rta maxsus ma’lumotga ega bo‘lgan shaxslardan idoraviy 
qiyoslovchilarni tayyorlash Butunittifoq standartlashtirish, mahsulot sifati va 
metrologiya sohasidagi rahbar va muhandis – texnik ishchilarni malakasini 
oshirish instituti (BSMI) da amalga oshiriladi. Ushbu institutning Moskva, 
Leningrad, Kiev, Toshkent va boshqa shaharlardagi fakultetlarida xalq 
xo‘jaligining turli sohalari uchun elektr o‘lchash vositalarini qiyoslash bo‘yicha 
mutaxassislar tayyorlanadi. O‘qish muddati – ikki oy. Korxona va tashkilotlar 
o‘z mutaxassislarini BSMI ga o‘qishga jo‘natishlari mumkin. O‘qish uchun 
to‘lovlar kadrlar malakasini oshirish vazirligi va idoralarining markaziy 
fondidan ajratiladigan mablag‘lar hisobiga amalga oshiriladi. Institutni 
tugatishda tinglovchilarga elektr o‘lchash vositalarini qiyoslash huquqini 
beruvchi guvohnoma beriladi. 
Nazorat savollari 
1. Qiyoslash laboratoriyalarining majburiy shartlari. 
2. Laboratoriyadagi harorat rejimiga qo‘yilgan talablar. 
3. Elektr o‘lchash asboblarini qiyoslash xonasiga qo‘yiladigan talablar. 
4. Ish vaqtining yillik fondi. 

---

85