Odlar Yurdu Universitetinin «Mülki hüquq» kafedrasının baş müəllimi T. Feyzullayeva Sabir Salman oğlu Allahverdiyev. Azərbaycan Respublikasının m ülki hüququ. ILL cild. IV kitab dərs
§ 1. Mirasın bölüşdürülməsi və onun qaydaları
Yüklə 19,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 1. Mirasın bölüşdürülməsi və onun qaydaları
Mirasın
Adətən, həm qanun üzrə, həm də vəsiyyət üzrə vərəsə- bölüsdürülm əsi liyə bir neçə (iki və daha artlq) vərəsə Çağırılır. Miras ? əmlak da həmin vərəsələr tərəfindən qəbul edilir. Bu və rəsələrə miras şərikləri deyilir. M iras şə riklə ri dedikdə, eyni vaxtda vərəsəliyə çağırılan bir neçə (iki və daha çox) şəxs başa düşülür. M iras qəbul o lu n d u q dan sonra m iras kü tlə si vahid əm lak kim i həm in m ira s ş ə rik lə rin ə m əx sus o lu r (MM-in 1157-ci maddəsi). Miras onlar arasında bölüşdürülənədək harada olmasından, tərkibinə hansı hüquq və vəzifələrin daxil olmasından, nə də ifadə edilməsindən asılı olmayaraq, hüquqi cəhətdən vahid kompleks kimi çıxış edir. Ona görə ki, vərəsəlik universal varislikdir və miras da bu vərəsəli- yin obyektidir. Hüquq ədəbiyyatında göstərilir ki, miras qoyanın mülkiyyətində olan əmlak miras şəriklərinə keçdikdə, onda onların həmin əmlaka ümumi mülkiyyət hü ququ’ , daha doğrusu, ümumi paylı mülkiyyət hüququ yaranır2. Bəzən miras əmlaka miras şəriklərinin ümumi mülkiyyət hüququ əmələ gəlmir. Məsələn, vəsiyyət edən tərtib etdiyi vəsiyyətnamədə hansı konkret əmlakın hansı vərə sənin mülkiyyətinə keçməsini dəqiq olaraq göstərir. Aydın məsələdir ki, bu halda ümumi mülkiyyət hüququnun əmələ gəlməsindən söhbət gedə bilməz. Miras şəriklərinin miras əmlaka ümumi paylı mülkiyyət hüququ həmin əm lak bölüşdürülənədək mövcud olur. Əgər miras əmlak bölüşdürülərsə, onda ümumi paylı mülkiyyət hüququ da ləğv edilir. Hər bir miras şərikinin ümumi paylı mülkiyyət hüququnun iştirakçısı kimi hüququ var ki, m ira s əm lakının b ö lünm əsini və ya bu əm lakdan onun payına düşən m ira s h is s ə s in in a y rıl masını tələb etsin. Həm miras əmlakının bütün vərəsələr arasında bölünmə si, həm də hər bir vərəsəyə düşən miras paylarının ayrılması zamanı mülki qa- nunverciliyin müvafiq normaları tətbiq edilir. Bu normalar paylı mülkiyyətdə 1 1 Серебровский В.И. Очерки советского наследственного права. М ., 1953, с. 223. R om a^üququna görə, mirası alan anda miras şə riklə rin in üm um i m ü lk iy y ə ti yaranırdı. M iras ş ə riklə ri isə ümumi m ü lkiyyə tçilə r hesab e d ilird ilə r (
M . Римское право. M ., 2000, с. 328). Антимонов Б.С. Граве К.А Советское наследственное право. М ., 1955, с.221-222; Гр аж данское право. У чебник. Том 1 / П од ред.
М ., 1998, с. 553. 658
olan əşyanın bölünməsi və ondan payın ayrılması qaydasını müəyyənləşdirir'. Həmin normalar Azərbaycan Respublikasının MM-in 220-ci maddəsində nə zərdə tutulmuşdur. Beləliklə, m iras əmlakı bölünərkən və ya ondan pay ay rılarkən üm um i paylı m ülkiyyətin bölünm əsi barədə normalardan istifa də o lu n u r1 2. Lakin miras əmlakın bölünməsinin və ya ondan pay ayrılmasının müəyyən xüsusiyyətləri vardır. Vərəsəliyə yalnız bir vərəsə çağırıldığı hallarda, miras əmlakının bölünmə si məsələsi ortaya çıxmır. Bu, məlum məsələdir. Özü də söhbət həm vəsiyyət üzrə, həm də qanun üzrə vərəsəliyə yeganə vərəsənin çağırılmasından gedir. Əgər vərəsəliyə iki və daha çox vərəsə çağırılarsa, onda miras əmlakının bö lünməsi haqqında məsələ yaranır. Əgər vərəsəliyə qanun üzrə vərəsələr çağırılarsa, miras əmlak onlar arasın da bərabər paylarla b ölünür. Məsələn, vətəndaş ölür. Vərəsəliyə onun birin ci növbə beş vərəsəsi (arvadı, atası və üç övladı) çağırılır. Miras əmlak onlar arasında bərabər qaydada bölünür, yəni 1 : 5 = - - Deməli, miras əmlakdan hər bir vərəsənin payına düşən miras hissəsi - - ə (20 1 .-ə) bərabərdir. Göstərilən qayda vərəsəliyə ikinci, üçüncü və s. növbə vərəsələri çağırıldığı hallarda da tətbiq edilir. Əgər vərəsəliyə vəsiyyət üzrə vərəsələr çağırılarsa, hər bir vərəsəyə çata sı m iras payı vəsiyyətnam ə ilə m üəyyənləşdirilir. Belə ki, vəsiyyət edən tərtib etdiyi vəsiyyətnamədə vərəsələri təyin edir və həmin vərəsələrə düşən miras paylarını müəyyənləşdirir. Məsələn, vətəndaş bu məzmunda belə bir və siyyətnamə tərtib edir: «Öz əmlakımın hamısının -i- hissəsini oğluma, ^ hissə sini qardaşıma, — hissəsini bacıma vəsiyyət edirəm». Bununla bərabər, vəsiy- 4 yət edən vəsiyyətnamədə konkret olaraq göstərə bilər ki, hansı vərəsəyə han sı əmlak verilsin. Məsələn, vəsiyyət edən göstərir ki, yaşayış evi oğluma, mi nik avtomobili qardaşıma, bağ evi bacıma, qaraj isə qonşuya vəsiyyət edilsin. Bəzən vəsiyyətnamədə miras paylarının müəyyənləşdirilməsi və ya hansı vərəsəyə hansı əmlakın verilməsi barədə konkret göstəriş olmur. Əgər bu cür göstəriş yoxdursa, onda miras əmlak vəsiyyət üzrə vərəsələr arasında bəra bər paylarla bölüşdürülür (MM-in 1170-ci maddəsi). Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hüququ miras əmlakının bölüşdürül məsi zamanı m ayası bağlanan, lakin hələ doğulmayan vərəsənin (hüqu qun gələcək su b y e k tin in ) m ənafeyini qoruyur. Miras əmlak yalnız o, doğul 1
Советское наследственное право. M ., 1955, с. 222; Научно-прак тический комментарий к Г К РСФСР / Под ред. Е А.Флейщиц. М ., 1966, с. 624; Советское граждан ское право. У че б н и к. Том 2 / П од ред.
М ., 1985, с. 530; Эйдинова Э.Б. Наследо вание по зако ну и по завещанию. М ., 1984, с.97. 2 R F-in yeni M M - i ( 1 164-cü maddə) göstərir k i, miras əmlaka vərəsələrin ümumi m ülkiyyətinə M M -in üm u m i m ü lk iy y ə ti tənzim ləyən normalan tətbiq edilir. Bununla m ü lk i hüquq elm inin mövqeyi rəsmən nəzərə alınm ışdır. 659
duqdan sonra bölünür. Əgər uşaq doğulmamışdan əvvəl mirasın bölgüsü ba rədə vərəsələr saziş bağlayarsa, həmin əqd etibarsız (puç əqd) hesab edilir. Bu saziş əsasında əldə etdiklərini vərəsələr naturada geri qaytarır və ya onun dəyərini pulla ödəyirlər1. Uşaq doğulduqdan sonra həmin uşağa (vərəsəyə) düşən miras payı ayrılır. Yalnız bundan sonra miras əmlak qalan vərəsələr arasında bölüşdürülür. Bu onunla bağlıdır ki, miras açılan anda uşağın sağ do ğulması məlum olmur. Ona görə də uşağın d oğulm asm a k im i m ira s əm la kın bölgüsü dayandırılır. Mirasın bölüşdürülməsində yeni doğulan vərəsənin qanuni nümayəndələri (valideynləri, övladlığa götürənlər) iştirak edirlər. Nü mayəndə həmin vərəsənin mənafelərini müdafiə edir. Əgər mayası bağlanmış vərəsə sağ doğulmazsa (yəni, ölü doğularsa), onda o, miras bölgüsündə işti rak etmir və onun üçün miras payı ayrılmır. Ər və arvaddan biri ölərkən miras əmlakın bölünməsi müəyyən xüsusiyyət lərə malik olur. Bildiyimiz kimi, nikah müddətində ər-arvadın əldə etdikləri əm lak onların ümumi birgə mülkiyyəti (əmlakı) hesab edilir. Əgər ər-arvad arasın dakı müqavilədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, onların ümumi əmlakdakı payları bərabər hesab edilir2. Ona görə də vərəsəliyin obyekti yalnız ölmüş ərin (və ya arvadın) ümumi əmlakdakı payı (50 %, yəni hissəsi) olur (yəni mirasa daxil edilir). Məhz bu pay vərəsəliyə çağırılmış vərəsələr arasında bö lünür. Həmin paydan qanun üzrə vərəsə kimi sağ qalan arvada (ərə) da mi ras hissəsi düşür. Sağ qalan arvadın (ərin) ümumi əmlakdakı (mülkiyyətdəki) payı (50 %, yəni -h is s ə s i) isə vərəsəliyin obyekti sayılmır (yəni mirasa daxil edilmir) və buna görə də miras bölgüsünün obyekti olmur. Misala müraciət edək. Ər ölür. Miras əmlakın hamısı ər-arvadın nikah müddətində əldə edilmiş dir. Ölənin dörd nəfərdən ibarət birinci növbə vərəsəsi (arvadı və üç oğlu) var dır. Miras əmlakın yarısı (50 %, -h is s ə s i) vərəsəliyin və buna görə bölgünün obyekti ola bilməz, çünki həmin hissə sağ qalan arvadın ümumi əmlakdakı (mülkiyyətdəki) payını ifadə edir. Deməli, bölgünün obyekti qismində ölmüş ərin ümumi əmlakdakı (mülkiyyətdəki) payı, yəni əmlakın ^-hissəsi çıxış edir. Bu hissə dörd vərəsə (arvad və üç nəfər oğul) arasında bölünür: - i : 4 = i . Hər bir vərəsənin miras payı - -ə bərabərdir. 8 Vərəsənin hüququ var ki, onun payına düşən miras hissəsinin (miras payı nın) naturada ayrılmasını tələb etsin. Buna real bölg ü də deyilir. Miras əmla kın daşınar əmlak və ya daşınmaz əmlak olmasının məsələyə dəxli yoxdur, 660
Наследственное право. М ., 2003, с. 86. «A ilə M əcəlləsi»nin 37-ci maddəsinin 1-ci bəndi / /A R Q K , I xüsusi buraxılış, s. 784.
yəni vərəsə həm daşınar, həm də daşınmaz əmlakdan öz payının naturada ayrılm asını tələb edə bilər. Bu tələbin təmin edilməsi üçün üç şərtin olması vacibdir: birincisi, miras əmlakdan payın naturada aynlması mümkün olmalıdır (məsələn, minik avtomobilinin, pianinonun, konsert royalının və s. naturada böl güsü mümkün deyil); ikincisi, əmlak payının naturada ayrılması qanunla qada ğan edilməməlidir; üçüncüsü, əmlakdan payın naturada ayrılması əmlakın tə sərrüfat təyinatının itirilməsinə səbəb olmamalıdır, bu təyinata zidd olmamalıdır və ona zərər vurmamalıdır1. Misala müraciət edək. Vətəndaş ölür. Onun iki oğ lu vardır. Miras əmlak isə yalnız dörd otaqlı yaşayış evindən ibarətdir. Naturada bölgü (real bölgü) aparılır və bunun nəticəsində hər bir vərəsəyə iki otaq düşür. Bəzən miras əmlakı naturada bölmək mümkün olmur, yəni əmlakdan vərə sənin payına düşən miras hissəsini naturada ayırmaq qeyri-mümkün olur. Söhbət paylara bölünməsi mümkün olmayan miras əmlakdan gedir. Bu cür halda vərəsəliyə çağırılmış şəxslərin arasında qarşılıqlı hesablaşma aparılır. Məsələn, miras əmlak bir otaqlı mənzildən ibarətdir. Bu mənzil paylara bölün məsi mümkün olmayan əmlak sayılır və onun naturada bölgüsü qeyri-müm kündür. Vərəsəliyə iki vərəsə çağırılır. Bu halda mənzil vərəsələrdən birinə ve rilir. Həmin vərəsə o biri vərəsəyə müvafiq pul kompensasiyası ödəyir. Başqa bir misalda miras əmlak içərisində ən qiymətlisi minik avtomobili hesab edilir. Vərəsəliyə iki vərəsə çağırılır. Bu halda minik avtomobili vərəsə lərdən birinə verilir. Digər vərəsə isə yerdə qalan miras əmlakını alır. Əgər bu əmlakın dəyəri minik avtomobilinin dəyərindən aşağı olarsa, onda çatışmayan hissə minik avtomobilini alan vərəsə tərəfindən pulla kompensasiya edilir. Bəzən bütün miras əmlakın hamısı vərəsələrdən (miras şəriklərindən) biri nə verilir. Bunun üçün qalan vərəsələrin razılığı lazımdır. Miras əmlakın hamı sını əldə edən vərəsə hər bir vərəsəyə pul kompensasiyası ödəyir (MM-in 1279-cu maddəsi). Məsələn, miras əmlak beş otaqlı yaşayış evindən ibarətdir. Ayrı-ayrı başqa şəhərdə yaşayan beş vərəsə razılığa gəlirlər ki, həmin ev mi ras qoyanla birlikdə yaşayan vərəsəyə verilsin. Bu vərəsə isə öz növbəsində beş vərəsənin hər birinə (miras şəriklərinin hər birinə) pul kompensasiyası ödəyir. Göstərilən hallarda məsələ Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hü ququnun müəyyənləşdirdiyi ü stü nlük hüququ haqqında qayda əsasında (1302-1305-ci maddələr) həll edilir. Bu qaydaya görə, miras əmlakı almaqda o və rə sə n in ü s tü n lü k hüququ vardır ki, həmin vərəsənin m iras qoyanla b irlik d ə əm laka üm um i m ülkiyyə t hüququ olsun. Məsələn, ata ilə oğulun minik avtomobilinə ümumi mülkiyyət hüququ vardır. Atanın başqa şəhərdə daha iki oğlu vardır. Ata öldükdən sonra başqa şəhərdə yaşayan oğlanların yox, o biri oğulun minik avtomobilini almaqda üstünlük hüququ yaranır. Bölgü predmeti yaşayış evi, mənzil, ev avadanlıqları və məişət predmetləri olduğu hallarda da üstünlük hüququ haqqında qayda tətbiq edilir. Əmlak bölgüsü za manı mirasdan göstərilən obyektləri (əşyaları) almaqda o vərəsənin üstünlük hüq uq u v a rd ır ki, həm in vərəsə m iras açılanadək azı b ir il miras qoyanla 1
Очерки советского наследственного права. М ., 1953, с. 224; Советское гражданское право. У чеб ник. Том 2 / П од ред.
М ., 1976, с. 515. 661
birlikdə yaşamış olsun. Üstünlük hüququnu həyata keçirərək vərəsə həmin əşyaları alır. Bu zaman miras bölgüsündə iştirak edən digər vərəsələrin əmlak mənafeləri nəzərə alınır. Belə ki, onlara mirasdan üstünlük hüququnu həyata keçirən vərəsənin aldığı əmlaka qiymətcə bərabər olan başqa əşyalar verilir. Əgər həmin əmlak mirasdan vərəsələrə çatası payı almağa kifayət etməzsə, onda üstünlük hüququnu həyata keçirən vərəsə onlara pul və ya əmlak kom pensasiyası verir. Əgər kompensasiyanın məbləği çox olarsa, məhkəmə hə min vərəsəyə on ildən çox olmayan müddətə möhlət verə bilər. Elə hallar da olur ki, bütün miras əmlakın hamısının satılması barədə miras şərikləri razılığa gəlirlər. Bu halda miras əmlak satılır. Satışdan əldə edilən pul miras şərikləri arasında bölüşdürülür. Bölüşdürmə zamanı miras şəriklərinin payı nəzərə alınır. Başqa sözlə desək, pul o nların paylarına u yğun b ö lü ş dürülür. Məsələn, vəsiyyət edən bu məzmunda vəsiyyətnamə tərtib edir: «Yaşayış evinin j hissəsini böyük qardaşıma, ^ hissəsini kiçik qardaşıma, ~ hissəsini bacıma vəsiyyət edirəm». Onun məcburi vərəsələri yoxdur. Miras şə rikləri (miras qoyanın qardaşları və bacısı) razılığa gəlirlər ki, yaşayış evi satıl sın. Yaşayış evi 60 min manata satılır. Miras qoyanın böyük qardaşına 30 min manat (60 m in: - ) , kiçik qardaşına 15 min manat (60 min : - ) , bacısına 15 min manat 2 4 (60 m in: —) pul çatır. 4 Bölünməz əmlakın (minik avtomobili, kitabxana, əmlak kompleksi kimi mü əssisə1 və digərlərinin) bölüşdürülməsi onun təsərrüfat təyinatını itirməsinə və ya zəifləməsinə səbəb olur. Buna görə də bu əmlak növü vərəsələr arasında bölgünün obyekti ola bilməz. Əgər bölünməz əmlak vərəsəliyin obyekti olarsa (mirasa daxil edilərsə), onda həmin əmlaka vərəsələrin öz paylarına uyğun olaraq ümumi paylı mülkiyyəti yaranır (MM-in 1281-ci maddəsi). Bu məsələ barədə vərəsələr ayrı qayda müəyyənləşdirmək barədə razılığa da gələ bilər lər. Məsələn, vərəsələr belə bir razılığa gələ bilərlər ki, bölünməz əmlak satılsın və satışdan əldə edilən pul vərəsələr arasında öz paylarına uyğun olaraq bölüş dürülsün və ya bölünməz əmlak üstünlük hüququna malik olan vərəsəyə veril sin və bu vərəsə digər vərəsələrə müvafiq məbləğdə kompensasiya ödəsin. Üstünlük hüququ haqqında qayda vərəsə (miras şəriki) tərəfindən öz miras payına sərəncam verildiyi hallarda da tətbiq edilir. Belə ki, miras şərikinin öz miras payı barəsində sərəncam vermək hüququ vardır. Bunun üçün o, müva fiq sərəncam əqdləri (alqı-satqı, bağışlama, dəyişmə və s. müqavilələr) bağla ya bilər. Həmin əqdlər üçün mülki qanunvericilik notariat forma nəzərdə tutur. Həmin forma əqdin notariat qaydasında təsdiqlənməsini tələb edir. Göstərilən halda, yəni miras şəriki öz payına dair sərəncam verərkən mülki qanunvericilik digər miras şəriklərini üstünlük hüququ ilə təmin edir. Bu hüqu qa görə onların miras şərikinin payını almaqda üstünlük hüququ vardır. Üstün- 1 V .İ.S İnayski müəssisəni bölünm əz əm lak kateqoriyasına aid e d ir (Синайский В.И. Русское гражданское право. М .. 2002, с. I35). Müəssisə həm də m ü rokkəb əşya kateqoriyasına aid e d ilir. 662
lük hüququndan istifadə olunduqda, yəni pay miras şərikinə verildikdə həmin hüquqa xitam verilir (MM-in 1293-cü maddəsi). Əgər bu hüquqdan istifadə olunmazsa və bu hüquq sahibi ölərsə, onda həmin hüquq vərəsəliyin obyekti olur, yəni vərəsəlik üzrə onun vərəsələrinə keçir (MM-in 1292.3-cü maddəsi). Miras əmlak üç qaydada bölüşdürülür. Onlara miras . ln əmlakın bölüşdürülm əsinin növləri deyilir, bölüşdürülm əsi . qarşl|lq|, razl|,q əsasında bölgü; qaydaları (yolları) . notariat qaydasında bölgü (notarial bölgüsü); • məhkəmə qaydasında bölgü (məhkəmə bölgüsü). Q arşılıqlı razılıq əsasında bölgü odur ki, bu yolla bütün vərəsələr birgə saziş əsasında notariat və ya məhkəmənin iştirakı olmadan miras əmlakı bö lüşdürürlər. Bu, ümumi qayda olub, mülki qanunvericilikdə nəzərdə tutulur (MM-in 1274-cü maddəsi). Həmin yoldan həm qanun üzrə, həm də vəsiyyət üzrə vərəsəlik zamanı miras əmlak bölüşdürülərkən istifadə olunur. Belə ki, miras əmlak bütün qanun üzrə vərəsələrin və ya bütün vəsiyyət üzrə vərəsə lərin qarşılıqlı razılığı ilə onlardan hər birinə qanun və ya vəsiyyətnamə üzrə düşən paya uyğun olaraq bölüşdürülür. Q arşılıqlı razılaşm a yolundan o halda istifadə o lunur ki, miras əmlakın bö lg ü sü barədə vərəsələr arasında m übahisə yaranmasın. Vərəsələr öz ləri müəyyənləşdirirlər: mirasdan payın naturada ayrılmasını; bütün mirasın sa tılmasını və satışdan əldə edilən pulun vərəsələr arasında onların paylarına uyğun bölüşdürülməsini; bütün mirasın bir miras şərikinə verilməsini və həmin şərikin digər miras şəriklərinə müvafiq kompensasiya ödəməsini; bölünməz əmlaka paylı mülkiyyətin müəyyən edilməsini; vərəsələr arasında kompensa siya ödənilməsi və qarşılıqlı hesablaşma məsələlərini; miras qoyanın kreditor larının borc tələblərinin hansı vərəsənin öhdəsinə qoyulmasını; miras qoyanın borclularının borcun vərəsələrdən kimə ödəməsini, öhdəliyin hansı vərəsəyə icra etməsini və s. Vərəsələrin qarşılıqlı razılığa gəlmələri onu ifadə edir ki, onlar arasında m i rasın b ö lg ü sü barədə əqd (m üqavilə, saziş) bağlanmışdır. Əgər həmin əqd bağlandığı anda da icra edilərsə, o, şifahi formada bağlanılır. Bununla bə rabər, mirasın bölgüsü barədə əqd həm sadə yazılı formada, həm də notarial formada bağlana bilər. Miras əmlakın bölüşdürülməsinin ikinci növü notarial bölgü (notariat qayda sında bölgü) adlanır. Notarial bölgü dedikdə, miras əmlakın notariat kontoru nun (notariusun) iştirakı ilə bölüşdürülməsi başa düşülür. Bu bölgüdən yalnız iki şə rt old u q da istifadə olunur: birincisi, vərəsələr arasında miras əmlakın b ö lü ş d ü rü lm ə s i barədə m übahisə yaranm asın1; ikincisi, mirasa elə bir əm lak daxil edilsin ki, bu əmlaka sərəncam verilm əsi və ya həmin əmlakın alınm ası n o ta ria t ko n toru n u n vərəsəlik şəhadətnam əsi olmadan qeyri- m üm kün o ls u n 1 2. Yaşayış evi, minik avtomobili və bank əmanəti belə əmlak 1
Наследование по закону и по завещанию. M ., I984, с. 97. 2
Наследование по закону и по завещанию. М ., 1984, с.97;
Наследственное право и наследственный процесс. Киш инев. 1973, с. 204; Гордон М.В. Наследование пр. закону и по завещанию. M ., 1967, с. 97. 663
hesab edilir. Notariat kontorunun verdiyi vərəsəlik şəhadətnaməsi olmadan həmin əmlak növlərini almaq və əldə etmək mümkün deyildir. Məsələn, bank əmanətini vərəsənin bankdan alması üçün onun notariat kontorunun vərəsəlik şəhadətnaməsini banka təqdim etməsi tələb olunur. Göstərilən iki şərt olduqda, miras əmlakın bölüşdürülməsi notariat qayda sında həyata keçirilir. Başqa sözlə desək, vərəsələrin vərəsəlik hüququnu təs diq edən sənədin (vərəsəlik şəhadətnaməsinin) alınması məcburi olan hallar da, notarial bölgü yolu ilə miras əmlak bölüşdürülür. Notariat kontorunun miras əmlakın naturada bölgüsünü (real bölgü) həyata keçirmək hüququ vardır. Belə ki, o, ölən şəxsin hansı əşyasının kimə keçməsi ni müəyyənləşdirə bilər. Bununla belə, notariat kontorunun miras qoyanın borclarının hansı vərəsənin ödəməsini təyin etmək hüququ da vardır. Notariat orqanı miras əmlakı vərəsələrdən hər birinə qanun və ya vəsiyyət namə üzrə düşən paya uyğun bölüşdürür. Buna görə də real bölgü (naturada bölgü) zamanı vərəsəyə onun miras payının dəyərinə uyğun əmlak verilir. La kin bu, miras əmlakın vərəsələrin razılığı ilə onların miras paylarına uyğun ol mayan qaydada bölgüsünü qadağan etmir, aradan qaldırmır. Belə ki, ümumi mülkiyyət iştirakçıların paylarına uyğun olmadan da bölünə bilər. Məsələn, mi ras əmlak 20 min manatlıq evdən, 10 min manatlıq minik avtomobilindən və konkret dəyəri olmayan müəlliflik hüququndan ibarətdir. Miras əmlak üç vərə sə arasında bölündüyünə görə vərəsələrdən hər birinin miras payı (ideal pay) j hissədən ibarətdir. Notariat kontoru bu cür bölgü aparır (əlbəttə, vərəsələrin razılığı ilə): yaşayış evi vərəsələrdən birinə, minik avtomobili digər vərəsəyə, müəlliflik hüququndan istifadə hüququ isə üçüncü vərəsəyə verilir. Bu isə onu göstərir ki, m iras əm lakın bö lg ü sü və rə sə lə rin m ira s p a ylarına uyğun o l maya da b ilə r'. Notarial bölgü hüquqi cəhətdən mirasın bölgüsü barədə əqd (müqavilə, sa ziş) vasitəsilə rəsmiləşdirilir. Həmin əqd bölgünün şərtlərini müəyyənləşdirir və vərəsələr tərəfindən imzalanır. Bundan sonra o, notarius tərəfindən təsdiqlə nir. Əgər əqd miras qoyanın borclarının ödənilməsi qaydasını müəyyənləşdi rərsə, onda əqdə kreditorların verdiyi arayış (razılıq) da əlavə edilir. Miras əmlakın bölüşdürülməsinin üçüncü yolu məhkəmə qaydasıdır. Əgər miras əmlak məhkəmənin iştirakı ilə iddia icraatı qaydası əsasında bölünərsə, buna məhkəmə yolu ilə m iras əmlakın b ö lü ş d ü rü lm ə s i deyilir. Bu yoldan yalnız o halda istifadə olunur ki, m iras şə riklə ri arasında m ira sın b ö lü ş d ü rülm əsi haqqında ix tila f yaransın. Başqa sözlə desək, miras əmlakın bölüş dürülməsi barədə vərəsələr arasında razılıq olmadığı hallarda, bölgü məhkə mə qaydasında aparılır. Bu qayda mülki qanunvericilikdə birbaşa nəzərdə tu tulur (MM-in 1291-ci maddəsi). Plenum qərarı da məsələyə məhz bu cür ya naşır: miras əmlak üzrə mübahisə olarsa, vərəsə mirasın bölünməsi üçün no- M ü ə lliflə rd ə n N .İ.Bondarev bunun əksi olan f ik ir s ö y lə y ir. O , g ö stə rir k i, m iras əm lakın vərəsələrin miras paylarına uyğun gəlm əyən qaydada bölgüsünə y o l v e rilm ir
Нотариат. М ., 1968). Şübhəsiz k i, bu f ik ir həq iq ətd ən uzaqdır. 664
tariat kontoruna yox, iddia ərizəsi ilə məhkəməyə müraciət edir1. Məhkəmə təkcə vərəsələr arasındakı mübahisələrə baxmır. Vərəsələrlə üçüncü şəxslər arasındakı mübahisələr də məhkəmə araşdırmasının predmeti ola bilər. Bundan əlavə, vərəsəlik hüququ barədə vərəsələr və notarius ara sında yaranan mübahisəyə məhkəmədə (iddia icraatı qaydasında) baxılır1 2.
Məhkəmə mübahisəyə baxaraq qəbul etdiyi qərarda, hər şeydən əvvəl, bü tün vərəsələrin m iras paylarını (ideal paylarını) dəqiq olaraq göstərməli d ir. Məhkəmə miras əmlakın real bölgüsünü (naturada bölgüsünü) də apa ra bilər. Bu halda hər bir vərəsənin mülkiyyətinə verilən əmlak sadalanır. Məhkəmə miras qoyanın borclarının ödənilməsi qaydasını da müəyyənləşdirə bilər. Lakin o, bu məsələdə kreditorların (yəni miras qoyanın kreditorlarının) mövqeyini nəzərə almalıdır. Miras əmlakın bölüşdürülməsi barədə mübahisə proses iştirakçılarının bağ ladıqları barışıq sazişi vasitəsi ilə də həll edilə bilər. Bu saziş yalnız məhkəmə tərəfindən təsdiqləndikdən sonra hüquqi əhəmiyyət kəsb edir. Yüklə 19,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|