Odlar Yurdu Universitetinin «Mülki hüquq» kafedrasının baş müəllimi T. Feyzullayeva Sabir Salman oğlu Allahverdiyev. Azərbaycan Respublikasının m ülki hüququ. ILL cild. IV kitab dərs
§ 2. Əqli mülkiyyət hüququnun predmeti
Yüklə 19,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 2. Əqli mülkiyyət hüququnun predmeti,
funksiyaları, sistemi, prinsipləri və mənbələri Mülki hüquq tərkibində yarımsahə statusu alması üçün Əqli m ülkiyyət Əq|j mülkiyyət hüququnun özünün ayrıca nizamasalma hüququnun predmetinə malik olması tələb edilir. Bu, əsas və başlı- predmeti ca şƏrt(jjr Yarımsahə kimi əqli mülkiyyət hüququnun ni zamasalma predmeti nədən ibarətdir? O, hansı növ ictimai münasibətləri tən zim edir və nizamlayır? 119
Bildiyimiz kimi, əməyin iki növü fərqləndirilir: fiziki əmək: əqli və ya intellek tual əmək. Fiziki əmək maddi istehsal fəaliyyəti deməkdir. Bunun nəticəsində bir qayda olaraq, əşya yaranır. Əşyanın məxsusluğu və onun barəsində müəy yən növ ictimai münasibətlər əmələ gəlir ki, onlar əşya münasibətləri adlanır və əmlak münasibətləri hesab edilir. Həmin münasibətlər və onların bir növü olan mülkiyyət münasibətləri mülki hüququn əşya hüququ adlı yarımsahəsi ilə tənzimlənir. Əqli əməyə gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, o, yaradıcılıq (yaradıcılıq fə aliyyəti) deməkdir. Söhbət elm, texnika, ədəbiyyat, incəsənət və dizayn sahə sində yaradıcılıq fəaliyyətindən gedir. Bəs, yaradıcılıq dedikdə nə başa düşülür? Yaradıcılıq düşünülmüş yaradıcılıq fəaliyyəti deməkdir. O, şüurlu istehsal aktıdır. Lakin yaradıcılığın mahiyyətini maddi istehsal yox, mənəvi istehsal təş kil edir. Mənəvi istehsal nəticəsində keyfiyyətcə yeni təfəkkür məhsulları əmə lə gəlir. Deməli, yaradıcılıq əqli fəaliyyət deməkdir. Yaradıcılıq dedikdə, istehsal aktı ilə başa çatan elə əqli fə a liyyə t başa düşülür ki, bunun nəticəsində elm i-texniki ideyalar və ədəbi bədii obraz lar yaranır'. Yaradıcılıq (yaradıcılıq fəaliyyəti) özlüyündə mülki hüququn, ümumiyyətlə, hüququn nizamasalma predmetinə aid deyildir. O, hüquqla tənzimlənməkdən çox uzaqdır. Mübahisəsiz olaraq deyə bilərik ki, yaradıcılığın hüquqla nizama salınması mümkün olmayan məsələdir. Lakin yaradıcılıq fəaliyyəti (yaradıcılıq) məhsullan yaradıldıqda və onlardan istifadə olunduqda, həmin məhsulların yaradıcıları olan şəxslərlə digər şəxslər arasında ictimai xarakterli müəyyən münasibətlər əmələ gəlir. Onlara yaradıcı lıq m ünasibətləri2 deyilir. Bu münasibətlər isə hüquqla tənzimlənir. Məhz hə min münasibətlər əqli mülkiyyət hüququnun nizamasalma predmetini təşkil edir. Əqli m ülkiyyət hüququnun nizamasalma predm eti yaradıcılıq (əqli) fəa liyyəti məhsullarının (nəticələrinin) yaradılması və onlardan istifadə olunması ilə bağlı olaraq əmələ gələn ictimai münasibətlərdən (yaradıcılıq münasibətlə rindən) ibarətdir. Elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərləri, ixtiralar, faydalı model lər, elmi kəşflər və s. yaradıcılıq (əqli) fəaliyyət məhsulları hesab edilir. Onlara əqli əmək m əhsullan, mənəvi istehsal m əhsulları da deyilir. Yaradıcılıq münasibətləri əsasən və başlıca olaraq üç növə bölünür: • müəlliflik münasibətlərinə; • əlaqəli hüquqlarla bağlı olan münasibətlərə; • patent münasibətlərinə. M üəlliflik m ünasibətləri elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin yaradıl ması və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan münasibətlərdir. Məsələn, bəstəkar opera və ya şair poema və ya da dramaturq komediya yazır və s. Belə hallar da müəlliflik münasibətləri yaranır. Əlaqəli hüquqlar üzrə m ünasibətlər dedikdə, ifaların, fonoqramaların, efir və ya kabel yayımı təşkilatlarının verilişlərinin yaradılması və istifadəsi ilə 1 1 Иоффе O.C. Советское гражданское право. Курс лекций (Учебное пособие). Часть 3. Л., 1965, с. 5. : Советское гражданское право. Учебник. Том 1/Под рсд. О.А.Красавчикова. М., 1985, с. 23. 120
bağlı yaranan münasibətlər başa düşülür. Məsələn, müğənni mahnı oxuyur və ya jurnalist televiziya verilişi hazırlayır və s. Patent münasibətləri odur ki, həmin münasibətlər ixtiralann, faydalı mo dellərin, sənaye nümunələrinin və başqa əqli fəaliyyət məhsullannın yaradıl ması və istifadəsi ilə əlaqədar əmələ gəlir. Məsələn, alim ixtira edir və s. Yaradıcılıq münasibətləri qeyri-əmlak münasibətləridir. Ona görə ki, hə min münasibətlərin obyekti olan əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticələri (məhsulla rı) maddi (iqtisadi) məzmundan məhrumdur. Əqli fəaliyyət məhsullarını pulla qiymətləndirmək olmaz. Yaradıcılıq münasibətlərinin obyekti olan əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət məhsul ları mənəvi (qeyri-maddi) nemətlərdir. Bu nemətlər onları yaradan subyektin şəxsi yaradıcılıq səyləri nəticəsində əmələ gəlir. Həmin nemətlərdə subyektin şəxsi yaradıcılıq əməyi ifadə olunur və təcəssüm edir. Mənəvi nemətlər şəx siyyətin (subyektin) fərdi (şəxsi) keyfiyyətlərini əks etdirir. Buna görə də şəxsi əmək əsasında yaranan yaradıcılıq münasibətləri şəxsi münasibətlərdir. Yaradıcılıq fəaliyyəti cəmiyyətdə həyata keçirilən əmək aktıdır. Belə ki, əsərlər yazılması, ixtiralar edilməsi və s. yaradıcılıq əməyinin nəticəsidir. Yara dıcılıq ictimai faydalı əmək deməkdir. Cəmiyyətdə isə əməyə görə bölgü prin sipi tətbiq olunur. Məhz bu səbəbdən yaradıcılıq fəaliyyətinə görə cəmiyyət əqli əmək məhsullarını yaradan subyektə haqq (əvəz) verir. Həmin subyektin yaradıcılıq əməyi cəmiyyət tərəfindən maddi əmlak, yəni pul formasında qiy mətləndirilməlidir. Bunun nəticəsində yaradıcılıq fəaliyyəti həm də əmlak mü nasibətlərinin yaranmasına səbəb olur'. Buna görə də yaradıcılıq münasi bətləri əmlak münasibətləri ilə bağlı olan şəxsi qeyri-əmlak münasibətlə ri deməkdir1 2. Məhz mülki qanunvericilik əmlak münasibətləri ilə bağlı olan şəxsi-qeyri əmlak münasibətlərini mülki hüququn predmet komponentlərindən biri kimi müəyyən edir (MM-in 2-ci maddəsinin 2-ci bəndi). Məhz həmin müna sibətlər əqli mülkiyyət hüququnun nizamasalma predmetinə daxildir. Yaradıcılıq münasibətlərinin iki tərəfi vardır: qeyri-əmlak tərəfi: əmlak tərəfi. Hər iki tərəf bir-birilə kompleks halında birləşmişdir. Yaradıcılıq münasibətlərinin qeyri-əmlak tərəfi dedikdə, qeyri-əmlak münasibətləri başa düşülür. Bu tərəf maddi (iqtisadi) məzmundan məhrumdur. Məsələn, müəllif əsər yazır. Belə halda əsər barəsində müəllifə əhatə dairəsi bilinməyən qeyri-məhdud saylı şəxslər («hamı və hər kəs») arasında müəlliflik münasibəti əmələ gəlir. Həmin münasibət qeyri-əmlak münasibəti olub, yara dıcılıq münasibətinin qeyri-əmlak tərəfi sayılır. Başqa bir misalda kimyaçı alim ixtira edir və bunun nəticəsində patent ixtira münasibəti əmələ gəlir. Həmin münasibət yaradıcılıq münasibətinin qeyri-əmlak tərəfi hesab edilir. Yaradıcılıq münasibətinin əmlak tərəfi dedikdə, əmlak münasibəti başa düşülür. Bu tərəf isə maddi (iqtisadi) məzmundan məhrum deyildir. O, iqtisadi (dəyər) məzmunlu tərəfdir. Məsələn, yuxarıdakı misalda müəllif maddi daşıyıcı (kitab) formasında əsəri nəşr etdirir. Kitabın çoxsaylı nüsxələri alıcılara (oxucu 1 Иоффе O.C. Советское гражданское право. Курс лекций. Часть 3. Л.. 1965. с. 5. 2 Əmlak münasibətləri ilə bağlı olan şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərinin osas xüsusiyyətləri dərsliyin I cildində (I kitabda) nəzərdən keçirilmişdir (səh. 70-75). 121
Yaradıcılıq münasibətlərinin (əmlak münasibətləri ilə bağlı olan şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərinin) obyektləri lara) satılır. Belə halda isə əlbəttə, əmlak münasibəti yaranır. Yaradıcılıq münasibətinin qeyri-əmlak tərəfi əsas, əmlak tərəfi isə ondan tö rəmədir. Qeyri-əmlak tərəfi əmlak münasibətləri yaratmaq qabiliyyətlidir'. O, nəticədə əmlak münasibətləri ilə bağlıdır* 2 *. Yaradıcılıq m ün a sib ə tlə rinin o b yektlə ri dedikdə, əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticə ləri başa düşülür. Onlara əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət o b ye ktləri də deyilir. Çox vaxt hü quq ədəbiyyatında «əqli (intellektual) mül kiyyət obyektləri» anlayışından istifadə olunur. «Əqli (intellektual) mülkiyyət» termini Fransa hüququndan keçmişdir. Lakin Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatını təsis edən konvensiyanın qəbul edilməsi ilə o, ümumdünya termini kimi tanınmışdır. Elə həmin konvensiyanın 2-ci mad dəsində əqli mülkiyyət hüququ obyektlərinin siyahısı verilmişdir. Onlara aiddir: • ədəbiyyat, incəsənət və elm əsərləri: • aktyorların ifaçılıq fəaliyyəti, fonoqram (səsyazma), radio və televiziya ve rilişləri; • ixtiralar; • elmi kəşflər; • sənaye nümunələri; • əmtəə nişanları; • xidmət nişanları; • firma adları; • kommersiya nişanları; • haqsız rəqabətdən müdafiə; • istehsal, elm, ədəbiyyat və bədii sahələrdə əqli fəaliyyətin digər nəticələri. Bu, əqli mülkiyyət hüququ obyektlərinin dəqiq və qəti yox, təxmini siyahısı dır. Belə ki, elm və texnikanın inkişafı, başqa sözlə desək, elmi-texniki proqres əqli fəaliyyətin yeni nəticələrinin yaranmasına səbəb ola bilər. Əqli mülkiyyət hüququ obyektlərinin daha geniş siyahısı əqli mülkiyyət hü quqlarının ticarət aspektlərinə aid olan sazişdə (TRIPS sazişində) verilmişdir. Həmin saziş Ümumdünya Ticarət Təşkilatını təsis edən sazişlər sisteminə daxil dir. Siyahıda əlavə olaraq əqli mülkiyyət hüququnun bəzi obyektləri sadalanır4. • kompüter proqramları; • baza məlumatları; • coğrafi göstəricilər; • inteqral sxemlərinin topologiyası; • məxfi informasiya (istehsal sirləri, «nou-hou», ticarət sirləri, kommersiya istifadə üsulları). ’ Гражданское право. Учебник. Часть I/Пол ред. Т.И.Илларионовой и др. М „ 1998, с. 6-7. 1 Советское гражданское право. Учсбник/Отв. ред О.Н.Садиков. М ., 1983, с. 6-7. ' «Əqli mülkiyyət hüququnun obyektləri» daha düzgün və dəqiq termindir. 4 Вельлииноо Г М . Международное экономическое право и прочее. Учебник М., 2004, с. 348- 352; Богуславский М М . Международное частное право. Учебник. М., 2002, с. 289; Международное частное право. Учсбник/Под ред. Г.К.Длштриевой. М., 2004, с. 298. 122
Dünya təcrübəsi göstərir ki, son iki-üç onillikdə əqli mülkiyyət hüququ ob yektlərinin sayı və növləri durmadan çoxalır. Əqli mülkiyyət hüququ obyektlərini bir neçə qrupa bölmək olar:
ədəbiyyat və incəsənət əsərləri aiddir); • əlaqəli hüquqların (əlaqəli hüquqlar üzrə münasibətlərin) obyektləri nə (buraya aktyorların ifaçılıq fəaliyyəti, fonoqram, radio və televiziya ve rilişləri daxildir); • patent hüququnun (münasibətlərinin) obyektlərinə (buraya ixtiralar, faydalı modellər, və sənaye nümunələri daxildir); • fərdiləşdirmə vasitələri hüququnun obyektləri (buraya firma adları, coğrafi göstəricilər, əmtəə nişanları, xidmət nişanları, kommersiya nişan ları daxildir);
formasiya və s. daxildir). Əqli mülkiyyət hüququ obyektlərinin hamısı üçün ümumi cəhət ondan iba rətdir ki, onlar qeyri-maddi nemətlərdir. Bu nemətlərin əsas və başlıca xüsu siyyəti ondan ibarətdir ki, onların əmlak dəyəri vardır. Belə cəhəti ilə əqli mül kiyyət hüququnun obyektləri şəxsi qeyri-maddi nemətlərdən (həyatdan, sağ lamlıqdan, şərəfdən, ləyaqətdən və s.) fərqlənir. Əmlak münasibətləri ilə bağlı olmayan şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərinin obyektləri olan həmin nemətlər maddi (iqtisadi) məzmundan məhrumdur. Onların əmlak dəyəri yoxdur. Qeyri-maddi nemətlər olmalarına baxmayaraq əqli mülkiyyət hüququnun obyektləri əmtəə xüsusiyyətinə malikdir. Onlar əmtəələr kimi iqtisadi forma alır. Bu isə imkan verir ki, əqli mülkiyyət hüququnun obyektləri əmlak (əmtəə) dövriyyəsinin obyekti olsun. Əqli yaradıcılıq məhsullarını yaradan şəxs əmlak hüquqlarına malik olur ki, həmin hüquqlar xüsusi əmtəə hesab edilir və buna görə də mülki-hüquqi əqdlər əsasında başqa şəxslərə verilə bilər. Beləliklə, əqli mülkiyyət hüququnun obyektləri - əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin nəticələri əmlak (əmtəə) dövriyyəsində əmtəə formasında çıxış edir. Bu isə onu söyləməyə əsas verir ki, iqtisadi anlayış olan əmtəə mülki hüquqda yalnız əşyalarda yox, həm də əqli mülkiyyət hüququnun obyektlərində ifadə olunur. Yarımsahə kimi əqli mülkiyyət hüququ dörd funksiya yerinə yetirir. Onlardan birinci funksiya əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticələrinə müəllifliyin tanınmasıdır. Müəllifli yin tanınması dedikdə, əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticəsi ni yaradan şəxsin həmin nəticənin cəmiyyət (ictimaiyyət) tərəfindən müəllifi hesab edilməsi və sayılması başa düşülür. Əqli fəaliyyətin bəzi nəticələrinə müəllifliyin tanınması həmin nəticələrin sə lahiyyətli dövlət orqanında qeydə alınmasından asılı deyildir. Məsələn, əsər yaradıldığı andan həmin əsərin yaradıcısı olan şəxsin müəllifliyi tanınır. Məhz bu andan əsər hüquqi cəhətdən, qanunla qorunur. Müəllifliyin tanınması üçün əsərin hər hansı dövlət orqanında qeydiyyata alınması prosedurası tələb edil Əqli mülkiyyət hüququnun funksiyaları 123
mir. Kim əsəri yaratmışsa, o da onun müəllifi sayılır'. Əqli fəaliyyətin digər nəticələrinə isə müəllifliyin tanınması üçün həmin nəti cələrin səlahiyyətli dövlət orqanlarında qeydiyyata alınması tələb olunur. Mə sələn, patent hüququnun obyekti olan ixtiralar, faydalı modellər və sənaye nü munələrinə müəlliflik səlahiyyətli dövlət orqanı tərəfindən həmin obyektlər mü vafiq dövlət reyestrində qeydə alındığı və iddiaçı olan şəxsə patent verildiyi andan tanınır1 2. Patent göstərilən obyektlərə müəllifliyi təsdiq edən sənəddir3. Əqli fəaliyyətin nəticələrindən istifadə rejim in i m üəyyən etm ək əqli mülkiyyət hüququnun ikinci funksiyası sayılır. Əqli mülkiyyət hüququ əqli fəa liyyətin nəticələri (əqli yaradıcılıq məhsulları) barəsində m üstəsna h ü quq re ji mi müəyyənləşdirir. Bu rejimin isə mahiyyəti ondan ibarətdir ki, yalnız əqli ya radıcılıq məhsullarını yaradan şəxslər (və ya qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslər) həmin məhsullardan istifadə etmək və onlara sərəncam vermək mə sələlərini həll edə bilərlər; həmin şəxslərin əqli yaradıcılıq məhsullarından isti fadə etməyə müstəsna hüququ vardır; başqa hər hansı şəxsin belə hüququ yoxdur; başqa şəxslər əqli yaradıcılıq məhsullarından yalnız həmin məhsulları yaradan şəxsin (və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxsin) icazə və razılığı ilə istifadə edə bilər. Məhz əqli yaradıcılıq məhsullarının hüquqi rejimi onların «əqli m ülkiyyət hüququnun obyektləri» kim i ü m u m ilə ş d irilm iş anlayışda birləşməsini şərtləndirir. Əqli mülkiyyət hüququnun üçüncü funksiyası əqli yaradıcılıq m əhsulla rını yaradan şəxsləri (və qanunda nəzərdə tu tu la n d ig ə r şə xslə ri) ko m p leks hüquqlarla təm in etməsində ifadə olunur. Onlar iki yerə bölünür: şəxsi qeyri-əmlak hüquqlarına (müəlliflik hüququ, ad hüququ və s.); əmlak hüquqla rına (əqli yaradıcılıq məhsullarından istifadə hüququ). Əqli mülkiyyət hüququnun dördüncü fu n ksiya sın ın məzmununu əqli ya radıcılıq m əhsullarını yaradan şəxsin həm şəxsi qeyri-əm lak, həm də əmlak hüquqlarını m üdafiə etmək təşkil edir. Həmin hüquqlar mülki-hüquqi müdafiə üsulları ilə qorunur. Əqli mülkiyyət hüququ zərərçəkən şəxsi (hüququ pozulmuş şəxsi) geniş spektrli müdafiə üsulları ilə təmin edir4. Mülki hüququn xüsusi hissəsi yarımsahələrə bölünür. Əqli mülkiyyət ц э г b ir y a n m s a p ə js ə mülki hüquq institutlarından iba rətdir. Bəs, yarımsahə kimi əqli mülkiyyət hüququ hansı institutları özündə birləşdirir? Əqli mülkiyyət hü ququnun sisteminə neçə institut daxildir? Hüquq ədəbiyyatında göstərilir ki, əqli mülkiyyət hüququ dörd m üstəqil m ül ki hüquq institutundan ibarətdir5. Mülki hüququn yarımsahəsi kimi əqli mülkiy hüququnun əsas institutları 1 «M üəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında» qanunun 8-ci maddəsinin 1-ci bəndi. 1 «Patent haqqında» qanunun 32-ci maddəsinin i-c i bəndi. 1 «Patent haqqında» qanunun 3-cü maddəsi. 4 Əqli mülkiyyət hüququnun funksiyalan barədə bax: Гражданское право. Учебник. Том 1/Под ре,г
М., 1998, с. 626. 5 Гражданское право. Учебник, Часть З/Под рсд.
М., 1998, с. 9; Сергеев Л.П. Право интеллектуальной собственности в Российской Федерации. Учебник, М., 1999, с. 29;
Интеллектуальная собственность. М., 2000, с. 21; Allahver diyev S.S. Azərbaycan Respublikasının m üəlliflik və patent hüququ. Mühazirə kursu. Bakı, 2000. 124
yət hüququ məhz həmin inst'ıtutlann vasitəsilə təmsil olunur. Onlara aiddir: • müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar institutu (qısaca müəlliflik hüququ institutu); • patent hüququ institutu; • fərdiləşdirmə vasitələri institutu; • qeyri-ənənəvi nəticələrin (obyektlərin) qorunması institutu. Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar institutu elə bir mülki hüquq insti tutudur ki, o, özündə elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin, habelə ifaların, fonoqramların, efir və ya kabel yayımı təşkilatlarının verilişlərinin yaradılması və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan münasibətləri tənzimləyən hüquq normaları nı birləşdirir. Bu institut özü iki subinstitutdan ibarətdir (onlara yanminstitut da demək olar); • müəlliflik hüququ subinstitutundan; • əlaqəli hüquqlar subinstitutundan; Müəlliflik hüququ subinstitutu elm. ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin yaradılması və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan münasibətləri tənzimləyir. Əla qəli hüquqlar subinstitutu isə ifaların, fonoqramların, efir və ya kabel yayımı təşkilatlarının verilişlərinin yaradılması və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan mü nasibətləri tənzimləyir.
raların, faydalı modellərin və sənaye nümunələrinin yaradılması, hüquqi cəhət dən qorunması və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan ictimai münasibətləri tənzim ləyən hüquq normalarını birləşdirir. Bu, Azərbaycan Respublikasının mülki hü ququnda yeni institutdur. Sovet dövrünün mülki hüququna belə bir institut mə lum deyildi. Sovet mülki hüququ ixtira hüququ kimi institut tanıyırdı'. Fərdiləşdirmə vasitələri institutu dedikdə, təsərrüfat subyektlərini (sahib karları və onların məhsullarını (mallarını, xidmətlərini və işlərini) fərdiləşdirən vasitələrin qeydə alınması, hüquqi cəhətdən qorunması və istifadəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının sistemi başa düşülür. O, üç su binstitutdan ibarətdir: • firma adı subinstitutundan; • əmtəə nişanı subinstitutundan; • coğrafi göstərici subinstitutundan. Firma adı subinstitutu təsərrüfat subyektinin (sahibkarın) özünü fərdiləş dirən və onun kommersiya adı olan firma adının qeydə alınması, hüquq mü hafizəsi və istifadəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarından ibarətdir. Bu subinstitutun bazar iqtisadiyyatı şəraitində rolu və əhəmiyyəti xü susilə artır. Belə ki, təsərrüfat subyektinin (sahibkarın) işgüzar nüfuzu onun fir ma adı ilə sıx surətdə bağlıdır. Bazarda, müştəri kontingenti və işgüzar tərəf daşlar arasında firma adı populyar olan sahibkar bununla özünü reklam edir; onun istehsal etdiyi məhsula tələbat böyük olur və bunun nəticəsində kifayət qədər gəlir əldə edilir. 1 1 Иоффе O.C. Советское гражданское право. Курс лекций. Часть I. Л, с. 28; Советское граж данское право. Учебник. Том 1/Под рсд. В.П.Грибанова. С.М.Корнеева. М., 1979, с. 33. 125
Əmtəə nişanı subinstitutu dedikdə, əmtəə nişanlarının qeydə alınması, hüquqi mühafizəsi və istifadəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq nor malarının sistemi başa düşülür. Əmtəə nişanları firma adlarından fərqli olaraq təsərrüfat subyektinin (sahibkarın) özünü yox, onun hazırlığı məhsulları (əmtə ələri, xidmət və işləri) fərdiləşdirir və digər təsərrüfat subyektinin (sahibkarın) məhsullarından fərqləndirməyə imkan verir. Bundan əlavə, əmtəə nişanı isteh sal olunan məhsulları bazarda müdafiə etmək üçün ən səmərəli vasitədir. Haqsız rəqabətlə mübarizə məsələsində onun rolu və əhəmiyyəti böyükdür. Digər tərəfdən əmtəə nişanı istehsal olunan məhsulun bazarda və çoxsaylı is tehlakçılar arasında reklamı deməkdir. Məhz bu səbəblərdən əmtəə nişanı su binstitutu əmtəə (əmlak) dövriyyəsində mühüm rol oynayır. Coğrafi göstərici sub in stitutu coğrafi göstəricilərin qeydə alınması, hüqu qi mühafizəsi və istifadəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq normala rından ibarətdir. Coğrafi göstərici məhsulun mənşəcə hər hansı coğrafi ərazi və ya coğrafi obyektlə bağlı olduğunu bildirir, habelə onun xüsusi keyfiyyətini, şöhrətini, təkrarolunmazlığını və başqa xüsusiyyətlərini əks etdirir. O, məhsulu nişanlamaq və işarə etmək üçün istifadə olunan vasitədir. Məsələn, Yesuntuki suyu, Badamlı suyu, Borjomi suyu, Tula samovarı və s. Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin qeyri-ənənəvi nəticələrinin qorunması insti tutu əqli mülkiyyət hüququnun elə bir institutudur ki, o, özündə əqli əməyin qeyri-ənənəvi nəticələri ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarını birləşdirir. Əqli mülkiyyət hüququnun tərkibində belə bir institutun fərqləndiril məsi və ayrılması üçün kifayət qədər əsaslar vardır1. Qeyd etmək lazımdır ki, əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin iki növ nəticəsi fərqlən dirilir: ənənəvi nəticələr; qeyri-ənənəvi nəticələr. Ənənəvi nəticələrə aiddir: elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərləri; ixtira, faydalı modellər və sənaye nümu nələri; firma adlan, əmtəə nişanları və coğrafi göstəricilər. Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin ənənəvi nəticələri ilə bağlı münasibətlər mülki hüququn üç ənənəvi institutu ilə (müəlliflik hüququ, patent hüququ və fərdiləş- dirmə vasitələri kimi institutlarla) tənzimlənir. Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin qeyri-ənənəvi nəticələrinə isə aiddir: selek siya nailiyyətləri; kommersiya sirri, inteqral mikrosxemlərinin topologiyası; elmi kəşflər; səmərələşdirici təkliflər və s. Qeyri-ənənəvi nəticələrlə bağlı münasi bətlər isə qeyri-ənənəvi nəticələrin qorunması institutu ilə tənzimlənir. Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin qeyri-ənənəvi nəticələri yaradıcılıq səyləri nəti cəsində yaradılaraq cəmiyyət üçün qiymətli və əhəmiyyətlidir. Həmin nəticə lərlə bağlı müəyyən ictimai münasibətlər əmələ gəlir ki, onlar hüquqla tənzim lənməyi, hüquqi cəhətdən qorunmağı və mühafizə olunmağı tələb edir. Qeyri- ənənəvi nəticələrin qorunması institutu da məhz həmin məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qeyri-ənənəvi nəticələrin qorunması institutu bir neçə subinstituta bölünür. Onlara aiddir: ' Bu əsaslar barədə bax: Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Российской Фе дерации. Учебник. М.. 1999, с. 29-33. 126
• seleksiya nailiyyətləri subinstitutu; • kommersiya sirri subinstitutu; • inteqral mikrosxemlərin topologiyası subinstitutu; • kəşf hüququ subinstitutu; • səmərələşdirici təkliflər subinstitutu.
ki, həmin sistem seleksiya nailiyyətlərinin qeydiyyatı, istifadəsi və mühafizəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyir. Yaradıcılıq (əqli) fəaliyyətinin nəticələrindən biri olan seleksiya nailiyyətləri hüquqi cəhətdən məhz bu subinstitutla qorunur. Seleksiya işi nəticəsində yaradılmış, cəmiyyət üçün faydalı bitki sortları, hey van cinsləri və s. seleksiya nailiyyətləri hesab edilir. Xarici dövlətlərin əksəriy yətində ona əqli mülkiyyət hüququnun xüsusi obyekti kimi baxırlar. Seleksiya nailiyyəti ixtiraya oxşayır. Oxşarlıq ondan ibarətdir ki, həm selek siya nailiyyəti, həm də ixtira obyektin dəyişmə prosesi ilə bağlıdır və həmin proses planlaşdırılmış nəticəni əldə etmək məqsədi ilə lazımi səmtə yönəldilir. Buna görə də onların hüquqi rejimi müəyyən dərəcədə eynidir. Lakin seleksiya nailiyyəti ixtiradan fərqlənən əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəti cəsidir. Belə ki, əgər ixtira əsasən cansız təbiət obyektləri ilə bağlıdırsa, selek siya nailiyyəti təbii sistem (bitki və heyvanlarla) əlaqədardır. Buna görə də on ların hüquqi rejimi əsasən və başlıca olaraq müxtəlif olub, üst-üstə düşmür.
biri olan kommersiya sirlərinin hüquqi cəhətdən qorunması və istifadəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının sistemi deməkdir. Kom mersiya sirri əqli fəaliyyət nəticəsi olub, nəyinsə barəsində məlumat və biliklə rin müəyyən məcmusudur. O, üçüncü şəxslərə məlum olmayan informasiya dır. Buna görə kommersiya sirrinin həqiqi və ya potensial kommersiya də yəri vardır. Kommersiya subinstitutu sovet dövrünün mülki qanunvericiliyinə məlum deyildi. Azərbaycan Respublikasında bazar iqtisadiyyatına keçid bir sıra yeni anlayışların əmələ gəlməsini şərtləndirmişdir ki, kommersiya sirri həmin anla yışlardan biridir. Qanunvericilikdə və təcrübədə «nou-hau», «istehsal sirri», «ticarət sirri», «məxfi informasiya», «konfedensial informasiya və digər terminlərdən istifadə olunur. Bunlar mahiyyətcə, eyni olub kommersiya sirrinə sinonim olan anlayış lardır.
rosxemlərinin topologiyasının hüquqi cəhətdən qorunması və istifadəsi ilə bağ lı münasibətləri tənzimləyən hüquq normalannın sistemi başa düşülür. Bu su- binstitut da Azərbaycan Respublikasının mülki qanunvericiliyi üçün yenidir. O, topologiyanı mühafizə edərək, nə müəlliflik hüququ ilə, nə də patent hüququ ilə üst-üstə düşür. Göstərilən subinstitut topologiyanın hüquqi rejimini müəy yən edir.
ilə əlaqədar yaranan münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının sistemi başa düşülür. Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyətin nəticələrindən biri olan elmi kəşflər 127
hüquqi cəhətdən məhz bu subinstitutun vasitəsilə qorunur və mühafizə edilir. Elmi kəşflər fundamental tədqiqatların daha əhəmiyyətli nəticəsidir. Onlar elmi-texniki proqresin inkişafında mühüm rol oynayır. Elmi kəşflər imkan verir ki, maddi dünya daha dərindən və geniş şəkildə dərk olunsun. Onlar obyektiv həqiqət barədə yeni biliklərə gətirib çıxarır. Kəşf obyektiv surətdə mövcud olan əvvəllər məlum olmayan qanunauyğun luqların, xassə və təzahürlərin üzə çıxanlması, müəyyən edilməsidir. Bunun nəticəsində bilik səviyyəsində köklü dəyişiklik edilir1. Səm ərələşdirici tə k lif hüququ su b in stitutu , səmərələşdirici təkliflərin hü quqi cəhətdən qorunması və istifadəsi ilə bağlı yaranan münasibətləri tənzim edən hüquq normalarının sistemi deməkdir. Səmərələşdirici təklif texniki yara dıcılıq fəaliyyətinin ən kütləvi nəticəsi olub, tətbiq olunan texnika və texnologi yanın təkmilləşdirilməsində böyük rol oynayır. Səm ərələşdirici tə k lif dedikdə, müəyyən müəssisə üçün yeni və faydalı olan texniki, təşkilati və ya idarəçilik təklifi başa düşülür1 2. Səmərələşdirici təklif planlaşdırmanın, uçotun, maddi-texniki təchizatın, iş qüvvəsinin yerləşdirilmə- sinin, iş qrafikinin dəyişdirilməsinin, texnikanın təmir edilməsinin və s. təkmil- ləşdirilməsinə yönələ bilər. O, istehsal olunan məmulatın konstruksiyasının, is tehsal texnologiyasının, eləcə də tətbiq olunan texnikanın dəyişdirilməsini də nəzərdə tuta bilər. Belə bir fikir mövcuddur ki, əqli mülkiyyətin müxtəlif formaları (obyektləri) arasında elmi kəşfin adı, ümumiyyətlə, çəkilməməlidir. Belə ki, hər hansı ölkə nin milli qanunvericiliyi və ya beynəlxalq müqavilə elmi kəşflərə əqli mülkiyyət hüququnu tanımır. Dünyanın əksəriyyət ölkələrində elmi kəşflər, eləcə də sə mərələşdirici təkliflər xüsusi olaraq ayrılmır. Buna görə də elmi kəşflər və sə mərələşdirici təkliflər Azərbaycan Respublikasının əqli mülkiyyət hüququ üçün Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticələrinin istifadəsi və qo runması ilə bağlı yaranan münasibətlər hüquqi tənzimet- mənin predmeti olub, hüquq normaları ilə nizamlanır. Həmin normalar xaricən müxtəlif qanunvericilik aktların da ifadə olunur ki, onlara əqli mülkiyyət hüququ barədə qanunvericilik deyilir. Əqli m ülkiyyət hüququ barədə q a n u n ve ricilik dedikdə, əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticələrinin istifadəsi və qorunması ilə bağlı yaranan münasibətləri tənzimləyən qanunvericilik aktlarının məcmusu başa düşülür. Məhz bu aktlar əqli mülkiyyət hüququnun əsas mənbə növü hesab edilir. Əqli mülkiyyət hüququ haqqında qanunvericilik m ülki q a n u n v e ric iliy in ya- rımsahəsidir. Buna görə də mülki qanunvericiliyin müəyyən etdiyi qaydalar əqli mülkiyyət münasibətlərinin tənzimlənməsində geniş surətdə tətbiq edilir. 1 Beynəlxalq sənədlərdə də kəşfin anlayışı verilir. Kəşf maddi dünyanın əvvəllər tanınmayan və yoxlanıla bilən hadisələrinin, xassələrinin və ya qanunlarının tanınmasıdır (Женевский договор по международной регистрации научных открытий, 1978 г.). 2 Вах: пункт 3. Методические рекомендаций по организации и проведению рационализатор ской работы на предприятиях Россицйской Федерации. 1996 гУ/Патенты и лисснзии. 1996. №10. с. 39-40. 128
xüsusi anlayışdır. Əqli mülkiyyət hüququnun mənbələri Söhbət mülki qanunvericiliyin ümumi xarakter daşıyan və bütün mülki münasi bətlərin tənzimlənməsi üçün nəzərdə tutulan (hesablanan) qaydalarından ge dir. Xüsusən də mülki qanunvericiliyin əqdlər, mülki hüquq və fəaliyyət qabiliy yətləri, pozulmuş hüquqların müdafiəsi üsulları (və formaları) və vərəsəlik hü ququ barədə normaları əqli mülkiyyət hüququna şamil edilir. Əqli mülkiyyət münasibətlərinə (müəlliflik münasibətlərinə, patent münasibətlərinə, fərdiləş- dirmə vasitələri ilə bağlı olan münasibətlərə və s.) mülki qanunvericiliyin öhdə lik hüququnun ümumi hissəsinə aid normalan bütövlükdə tətbiq edilə bilər, bu şərtlə ki, əqli mülkiyyət hüququnun xüsusi normaları ona (yəni öhdəlik hüqu qunun ümumi hissəsinə) birbaşa düzəliş etməsin və ya belə düzəliş əqli mül kiyyət hüquq münasibətlərinin xüsusiyyətlərindən irəli gəlməsin'. Lakin Azərbaycan Respublikasının yeni Mülki Məcəlləsində əqli mülkiyyət hüququna və onun ayrı-ayrı yarımnövlərinə (müəlliflik hüququna, patent hüqu quna və s.) toxunan normalara rast gəlmirik. Belə ki, burada əqli mülkiyyət münasibətlərini (müəlliflik münasibətlərini, patent münasibətlərini və s.) hüquqi cəhətdən nizamlayan normalar nəzərdə tutulmur. Bu cəhəti ilə yeni Mülki Mə cəllə köhnə məcəllədən (1964) fərqlənir. Köhnə Mülki Məcəllə müəlliflik müna sibətlərini və ixtira münasibətlərini müfəssəl şəkildə tənzimləyirdi. Amma he sab edirik ki, yeni Mülki Məcəllənin əqli mülkiyyət münasibətlərini müfəssəl şəkildə, təfsilatı ilə tənzimlənməsinə ehtiyac yoxdur və bu. məqsədəuyğun da deyildir. Çünki əqli mülkiyyət münasibətlərinin ayrı-ayrı yarımnövləri (müəlliflik münasibətləri, patent münasibətləri və s.) xüsusi qanunlarla nizama salınır. Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikasında müəlliflik hüququ barədə, patent haqqında və digər məsələlər barədə qanunlar qəbul edilmişdir. Söz yox ki, əqli mülkiyyət münasibətləri müxtəlif olub, kifayət dərəcədə rən garəngdir. Əlbəttə, Mülki Məcəllə belə münasibətlərin hamısını müfəssəl şəkil də tənzimləmək, onları özünün nizamasalma predmetinə daxil etmək iqtidann- da deyildir. Çətin ki, Mülki Məcəllə əqli mülkiyyət münasibətlərini geniş surət də nizamlaya bilən xüsusi, ayrıca normalar nəzərdə tuta bilsin. Bu, nəinki mümkün, hətta belə məqsədə müvafiq də deyildir. Lakin əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət nəticələrinin yaradılması ilə əqli mülkiyyət münasibətləri (bu münasibətlər çərçivəsində subyektiv əqli mülkiyyət hüquqla rı) əmələ gəlir. Onlar mülki münasibətlərin (mülki hüquqların) növlərindən biri dir. Buna görə də bazis xarakterli akt olan, mülki qanunvericilik sisteminin özək və başlıca aktı sayılan Mülki Məcəllədə əqli mülkiyyət münasibətlərini
baycan Respublikasında əqli mülkiyyət hüququ barədə ayrıca, xüsusi qanu nun qəbul edilməsini məqsədəuyğun hesab edirik. Bu qanunda əqli mülkiyyət münasibətlərinə aid olan ümumi qaydalar müəyyən olunmalıdır. Bəzi xarici öl kələrdə, məsələn, Fransada intellektual (əqli) mülkiyyət barədə məcəllə 1 1 Гаврилов Э.П. Советское авторское право. Основные положения тенлениии развития. М., 1984, с. 59; Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Российской Федерации. Учеб ник, М.. 1999, с. 70. Егоров И Д. Гражданско-правовое регулирование общественных отношений Л.. 1988. с. 147. 129
(1992) qəbul edilmişdir'. Dediklərimizdən belə nəticəyə gələ bilərik ki, Mülki Məcəllənin ümumi qay daları (normaları) əqli mülkiyyət münasibətlərini tənzimləmək baxımından əhə miyyətli olsa da, onlardan həmin münasibətləri nizamasalma prosesində istifa də olunsa da Mülki Məcəllə əqli m ülkiyyət hüququnun b ilavasitə m ənbəyi hesab edilmir. Əqli mülkiyyət haqqında qanunvericilik dörd hissədən ibarətdir. Həmin his sələrə aiddir: • müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında qanunvericilik: • patent haqqında qanunvericilik: • fərdiləşdirmə vasitələri haqqında qanunvericilik; • əqli mülkiyyət hüququnun qeyri-ənənəvi obyektlərinin qorunması barədə qanunvericilik. M üəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar barədə q a n u n v e ric ilik dedikdə, elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin, habelə ifaların, fonoqramların, efir və ya kabel yayımı təşkilatlarının verilişlərinin yaradılması və istifadəsi ilə əlaqə dar yaranan münasibətlərin tənzimlənməsində tətbiq olunan və istifadə edilən bütün qanunvericilik aktlarının məcmusu başa düşülür. Patent haqqında qanunvericilik ixtiraların, faydalı modellərin və sənaye nü munələrinin yaradılması, hüquqi mühafizəsi və istifadəsi ilə bağlı yaranan münasi bətləri tənzimləyən bütün qanunvericilik aktlarının məcmusundan ibarətdir2. Fərdiləşdirmə vasitələri barədə qa n un ve ricilik dedikdə, əmtəə nişanla rının, coğrafi göstəricilərin və firma adlarının qeydə alınması hüquqi mühafizəsi və istifadəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən qanunvericilik aktlarının məc musu başa düşülür. Əqli m ülkiyyət hüququnun qeyri-ənənəvi o b y e k tlə rin in qorunm ası ba rədə qanunvericilik dedikdə, seleksiya nailiyyətlərinin, elmi kəşflərin, kom mersiya sirlərinin, səmərələşdirici təkliflərin və s. hüquqi mühafizəsi və istifa dəsi ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən qanunvericilik aktlarının məcmusu ba şa düşülür. Beynəlxalq m üqavilələr (konvensiyalar) əqli mülkiyyət hüququnun mən bəyi salınır, bu şərtlə ki, Azərbaycan Respublikası onları imzalasın və ratifika siya etsin (onlara qoşulsun). Söhbət Azərbaycan Respublikasının iştirak etdiyi beynəlxalq müqavilələrdən (konvensiyalardan) gedir. Azərbaycan Respublikası hər şeydən əvvəl, Paris konvensiyasını (1883) imzalamışdır. Bu konvensiya sənaye mülkiyyətinin qorunması barədədir. Kon vensiyada 160 dövlət iştirak edir. Konvensiyanın bir sıra müddəaları Azərbay can Respublikasının «Patent haqqında» qanununda öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikası patent kooperasiyası haqqında m üqavilənin (RST-nin) də iştirakçısıdır. RST-yə 110-dan çox dövlət qoşulmuşdur. Müqavi lə 1970-ci ildə Vaşinqtonda qəbul edilmişdir. RST-in ingiliscə tam adı belədir: ' Основные институты гражданского права зарубежных стран. М, 1999, с. 5. : «'Patent haqqında» qanun (2-ci madda) bcynalxalq müqavilələri də patent haqqında qanunvericili- yə daxil edir. Bu qeyri-dəqiq mövqedir. Məsələ burasındadır ki, beynəlxalq müqavilələr patent hüququ nun mənbəyi olsa da, patent qanunvericiliyinə daxil deyildir. 130
Patent Cooperation Treative. Azərbaycan Respublikası nişanların beynəlxalq qeydiyyatı barədə Mad rid sazişində də iştirak edir. Madrid sazişi 1891-ci ilin aprel ayında qəbul edil mişdir. O, əmtəə nişanlarının, eləcə də xidmət nişanlarının beynəlxalq qeydiy yatı barədə qayda nəzərdə tutur. Bununla əmtəə nişanlarının (xidmət nişanla rının) bir neçə dövlətdə hüquqi cəhətdən qorunması məsələsi asanlaşır. Bunlardan əlavə, Azərbaycan Respublikası Ümumdünya Əqli Mülkiyyət
Nə mülki hüquq elmi (doktrinası), nə məhkəmə praktikası, nə də presedent hüququ mülki hüququn mənbəyi sayıldığı kimi, əqli mülkiyyət hüququnun da mənbəyi hesab edilir; onlar Azərbaycan Respublikasında əqli mülkiyyət hüqu qunun mənbəyi kimi tanınmır.
əsas başlanğıcları, çıxış ideyaları başa düşülür. Ümumi huququnun əhəmiyyətə malik olan həmin prinsiplər bir tərəfdən uni- prınsıplərı versaldır, digər tərəfdən imperativdir. Onlar əqli mülkiyyət hüququnun bütün sisteminə nüfuz və sirayət edir.
prinsiplərindən biri kimi tanınır. Bu prinsipin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, heç kəs özünün yaratdığı əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət məhsullarından məhrum edilə bilməz. Həmin prinsipə görə əqli (yaradıcılıq) əmək məhsulları yaradan «mül kiyyətçi» bu məhsullara olan istifadə və sərəncam hüquqlarını sərbəst şəkildə həyata keçirə bilər. Müstəsnalıq prinsipi əqli mülkiyyət hüququnun əsas prinsipləri sırasına daxildir. Bu prinsipə görə əqli mülkiyyət hüquqları müstəsna xarakterə malik dir. Yalnız əqli əmək məhsullarını yaradan şəxs (və qanunda göstərilən digər şəxslər) həmin məhsullardan istifadə və onlara sərəncam verə bilər. Əqli əmək nəticələrinə (məhsullarına) münasibətdə xüsusi xarakterli istifadə rejimi
ki, kimin həmin nəticələri tətbiq etmək və onlardan istifadə etmək hüququ var, kimin isə yox.
prinsiplərindən biri kimi tanınır. Bu prinsipə görə əqli əmək məhsulları (əsərlər, ixtiralar, faydalı modellər, elmi kəşflər və s.) hüquqi cəhətdən qorunur, əqli mülkiyyət hüququ yarımsahəsinin hüquqi mühafizə sferasına daxil edilir. Bu isə o deməkdir ki, əqli fəaliyyət nəticəsindən başqa şəxslər yalnız həmin nəti cəni yaradan şəxsin icazə və razılığı ilə istifadə edə bilər. Əqli (yaradıcılıq) fəaliyyət prinsipi əqli mülkiyyət hüququnun prinsiplərin dən biridir. Bu prinsipə görə hər kəs əqli əməyin müxtəlif məhsullarını yarat maqda azad və sərbəstdir. Buna görə ona yaradıcılıq sərbəstliyi və ya yara
Əqli mülkiyyət hüququnun prinsiplərinin rolu və əhəmiyyəti böyükdür. Belə ki. həmin prinsiplər əqli mülkiyyət hüququnun ayn-ayn normalarının praktikada düzgün tətbiq olunmasına və təfsir edilməsinə imkan verir. Digər tərəfdən bəzi 131
məsələlər qanunvericiliklə tənzimlənir ki. göstərilən prinsiplərdən həmin məsə lələri həll etmək üçün istifadə oluna bilər. Məhz adı çəkilən prinsiplər imkan verir ki. əqli mülkiyyət hüququ mülki hüququn yarımsahəsi statusunu əldə etsin.
Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в Российской Федерации. Учебник. М., 1999 (гл.1); Белов В. В., Виталиев Г.В., Д енисов Г.М. Интеллектуальная собственность. М., 2006 (гл. 1); Андрей
Минков. Международная охрана интеллектуальной собственности. СПб., 2001 (m. 1); Гражданское право. Учебник. Том 3/ Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. М., 1998 (гл. 52); Гражданское право. Учебник. Том 1/ Под ред. Е.А.Суханова. М., 1998 (гл. 22); Allahverdiyev S.S. Azərbaycan Respublikasının müəlliflik və patent hüququ. Mühazirə kursu. Bakı. 2000 (fəsil 1); Allahverdiyev S.S. Əqli mülkiyyət hüququ. Dərs vəsaiti. Bakı. 2006 (I fəsil). 132
|