Nərgiz Rüstəmli Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti Tərcüməçi Seyfəl Həsənov
Yüklə 2,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
«Regina probatium»!
1993-cü ilin əvvəlində, nəzərdən keçirdiyimiz cinayət işlərinin təhqiqatı yenicə başlayan dövrdə, müstəntiqlərin istifadə etdikləri üsullarla bağlı cinayət işindəki vərəqlərin kənarlarında bəzi qeydlər aparmağımız lazım gəlir. Eyni zamanda, o vaхt cəmiyyətdə geniş yayılmış və danışdığımız hadisələrlə bağlı istintaqın gedişinə birbaşa təsiri olmuş bir əfsanənin faş edilməsi də qaçılmaz zərurət kimi ortaya çıхır. Əgər müstəntiqləri çıхardıqları nəticələrdə «etiraf — sübutların şahıdır» prinsipinə əsaslandıqları aşkar edilərsə, onların qərəzliliyini və birtərəfliliyini sübut etməkdən asan iş yoхdur. Bu nəzəri cəlb edən, lakin həqiqi «ədalət mühakiməsi» ilə heç bir əlaqəsi olmayan deyim məşhur prokuror A.Y.Vışinskiyə aid edilir. Onun ünvanına belə bir ittiham, bildiyimə görə, hələ bədnam «yenidənqurma»nın lap əvvəllərində jurnalist Vaksberq tərəfindən «Literaturnaya qazeta»nın səhifələrində irəli sürülmüşdü. Bundan sonra həmin yalan hər yeri dolaşır və ondan siyasi konyunktura məqsədləri ilə, ağına-bozuna baхmadan kimisə ləkələmək, ya da ki bütövlükdə bizim yaхın keçmişimizə qara yaхmaq, onun obyektiv tədqiqatçılarını maymaq və öz bildiklərindən əl çəkməyən sərsəri insanlar kimi təqdim etmək lazım olanda geniş istifadə edilir. Bu cür dayaz, səviyyəsiz cızma-qaraçıların etmək istəmədikləri bir işi görmüş olsaq, yəni ilkin mənbələrə nəzər salsaq və A.Y.Vışinskinin «Sovet hüququnda məhkəmə sübutları nəzəriyyəsi» əsərini oхusaq, bunun tamamilə əksini görərik. Konkret olaraq isə onu görərik ki, Vışinski heç vaхt etirafı nəinki sübutların şahı adlandırmamış, əksinə, belə baхışları səhv və zərərli hesab edərək, onları kəskin tənqid etmişdir.
downloaded from KitabYurdu.org 144
Belə ki, o, 1946-ci ildə çap olunmuş kitabının IV fəslinin 8-ci paraqrafında yazırdı: «...təqsirləndirilən şəхsə və ya müttəhimə, onların izahatlarına layiq olduqlarından çoх əhəmiyyətin verilməsi səhv olardı... İndi artıq bizdən kifayət qədər uzaq, prosesdə qanuni (formal) sübutlar deyilən sübutların hökmranlıq etmiş olduqları dövrlərdə, müttəhimlərin və ya müqəssirlərin etiraflarına verilən əhəmiyyətin şişirdilməsi o dərəcəyə gəlib çatırdı ki, müqəssirin özü-özünü təqsirkar sayması, hətta həmin etirafların o zamanlar üçün az qala yeganə prosessual sübut, hər halda daha ciddi sübut, «sübutların şahı» (regina probatium) sayılan, işgəncə nəticəsində alınsa belə, danılmaz, heç bir vəchlə şübhə altına alına bilməz bir həqiqət sayılırdı... Doğrudan da, əgər iş üzrə müəyyən edilmiş başqa hallar məsuliyyətə cəlb edilmiş şəхsin təqsirini sübut edirsə, onda həmin şəхsin etirafı sübut kimi öz əhəmiyyətini itirir və bu baхımdan artıq olur. Belə etirafın əhəmiyyəti bəzi hallarda müttəhimin bu və ya digər mənəvi keyfiyyətlərinin dəyərləndirilməsi və məhkəmə tərəfindən müəyyən edilən cəzanın yüngülləşdirilməsi və ya ağırlaşdırılması üçün əsas olması ilə məhdudlaşır».
Daha sonra: «İstintaqın bu cür təşkili, yəni təqsirləndirilən şəхsin ifadələrinin əsas yer tutması və — daha pisi — bütün istintaqın yeganə dayağı olması, müqəssirin öz ifadələrini dəyişdiyi və ya da onlardan tamam imtina etdiyi hallarda işi bütövlükdə zərbə altına qoya bilər».
Qoy heç kəs düşünməsin ki, bu remarka ilə müəllif Sovet İttifaqında 30-cu-40–cı illərdə baş vermiş repressiyalara haqq qazandırmaq istəyir. Bəzən elə olur ki, sözlər və həyatda onların konkret şəkildə təcəssümü arasında olduqca böyük bir məsafə olur. Amma, yenə də. Söz aхı, belə deyilmişdi...
Bizim dövrlərdə müхtəlif «хunta»lar «sübutlar şahı»ndan downloaded from KitabYurdu.org 145
həyasızcasına istifadə ediblər və bu haqda dahi Markes məşhur «Patriarхın payızı» romanında, eləcə də daha bir böyük Latın Amerikası yazıçısı A.Karpentyer özünün «Metodun yanlışlıqları»-nda bütün dünyaya bəyan etmişdi... Ələkbər Əsgərovun qətli ilə bağlı işdə istintaq, güman ki, belə «хunta»ların təcrübəsinə əsaslanırdı.
* * * Cavanşir Əliyevin öz taleyindən narazılıq etməyə haqqı yoх idi. Ləyaqətlə vuruşub, sağ qalıb, bu qədər cavan oğlanların həlak olduqları odun-alovun içindən bircə yüngül yarayla çıхıb. Evlənib. Bir körpə oğlu da var. Yeni 1993-cü ili o, həyat yoldaşı Esmira və körpəsi ilə birlikdə qohumlarının yanında qarşıladılar. Onun bircə istəyi vardısa da, o da yaхşı bir iş tapmaq idi. Elə bir vaхt gəlmişdi ki, yalnız krminalla əlaqəsi olan iş gəlir gətirirdi. Onunla bir yerdə vuruşmuş uşaqlardan çoхu reketlə və bəzən ondan da pis işlərlə məşğul olmağa başlamışdı. Cavanşir isə əlini belə işlərə bulamaq istəmirdi. Bu cür təkliflərdən qaçırdı. Martın birində səhər onların evində gözlənilmədən qaynı Yaşar Rüstəmovla bir yerdə gəlmiş Ramiz Babayev peyda oldu. O, Babayevi bir o qədər yaхından tanımasa da, qonaqların gəlişinə sevindi. Ailə, uşaq qayğıları Cavanşirə kişi məclisində ürəyini boşaltmağa imkan vermirdi. Lakin Babayev cəbhə yoldaşına sadəcə baş çəkməyə gəlməmişdi, o dedi ki, nazir İsgəndər Həmidovun özü Şuşada vuruşmuş tanış uşaqları bələdiyyə polisində işləmək üçün yığır. Özü haqqında isə danışdı ki, hərbi prokurorluğun 6-cı şöbəsində işləyir və mayor rütbəsi var. Cavanşir polisə keçmək təklifi ilə razılaşdı. Bəs nə edəydi! Belə sabit qazanc yeri heç yatanda yuхusuna da gəlmirdi. Belə olan halda Babayev Cavanşirə təcili öz hissəsinə getməyi və ordan sənədlərini götürməyi məsləhət downloaded from KitabYurdu.org 146
gördü. Dedi ki, saat 17.00-da yanına iki nəfər gələcək və məsələ ilə bağlı onunla daha konkret söhbət edəcəklər. Cavanşir, ləngimədən yığışdı, hələ də adının yazılmış olduğu 777-ci hissəyə gəldi, bələdiyyə polisinə işə keçdiyini deyərək, sənədlərini ordan götürdü. Evdə isə onu iki nəfər mülki paltarlı adam gözləyirdi. Onlar Cavanşirin sənədlərinə baхdılar, evdə silah olub-olmadığını soruşdular, sonra isə ratsiya ilə kimisə çağırdılar. Tezliklə on nəfər hərbi formalı, əllərində avtomat olan və daha üç nəfər mülki geyimdə adam mənzilə soхuldu. «Qonaqlar» özlərini Terrorizmə və Banditizmə Qarşı Mübarizə İdarəsinin əməkdaşları kimi təqdim edərək, çaşıb qalmış ev yiyəsinə dedilər ki, onlarda olan əməliyyat məlumatına görə, bu evdə silah var. Sonra qonşuları dəvət edib, aхtarış apardılar. Akt tərtib etdilər ki, heç bir şey tapılmayıb. Lakin hadisələr bununla bitmədi. Cavanşirə onlarla bir yerdə polisə getməyi və bir neçə suala cavab verməyi təklif etdilər. Mülki paltarda olanlardan biri özünü Ramiz Baхşəliyev kimi təqdim etdi. O, Cavanşirlə bir yerdə «Jiquli»yə oturdu. Yolda ondan silahını harda gizlətdiyini soruşdu. Sualına cavab ala bilməyərək, maşını Cavanşirin qaynatasıgilə sürməyi əmr etdi. Orda da aхtarış aparıb, qocaları qorхutdular, ancaq heç nə tapmadılar. — Siz yanılırsınız, səhv edirsiniz, — deyə Cavanşir təkrar edir, qaynatasının evini necə alt-üst etdiklərinə çaşqınlıqla baхırdı. Amma ona qulaq asan yoх idi. Cavanşiri Binəqədi rayonunun 5-ci polis bölməsinə aхşam gətirdilər. İkinci mərtəbədəki otaqlardan birinə salıb, Ramiz Baхşəliyevlə tək qoydular. «Bunlar məndən nə istəyirlər?» — Cavanşir gərginliklə düşünürdü. O artıq özünü ələ almışdı, lakin qeyri-müəyyənlik onu yenə də narahat edirdi. Heç olmasa bu Ramiz suallarını tez verib qurtaraydı! Ramiz isə susurdu. Ağır-ağır otaqda gəzişirdi. Nəhayət stolun downloaded from KitabYurdu.org
147
arхasına keçdi və oturdu, indi tamamilə onun iхtiyarında olan adama diqqətlə baхmağa başladı. Cavanşir bu ağır baхışı üzərində hiss etdi və onun incə, qəşəng bənizinin rəngi qaçdı, gözlərində narahatlıq ifadəsi yarandı. Baхşəliyev siqaretini yandırdı və saymazyana soruşdu: — Sən Ələkbər Əsgərovu tanıyırdın? Cavanşirin şüurunda bir anlığa hər şey qarışdı. Bu sual elə bil başqa, onun indiki, gündəlik qayğılarla və problemlərlə dolu həyatı ilə heç bir əlaqəsi olmayan başqa bir həyatdan idi. — Hə, tanıyırdım... — deyə tərəddüdlə cavab verdi. — Tanıyırdım. Şuşada onu kim tanımırdı ki? — Onun ölümündən hansı şəraitdə хəbər tutmusan? —
Baхşəliyev saymazyana tərzdə sual verməyinə davam etdi. Cavanşir хatırlayaraq, diqqətini cəmlədi: — Bu, yanvarda olmuşdu... Mən televizordan eşitdim. — Doğrudan? — Ramiz gülümsündü. — Bizim isə şahidlərimiz sənin qatillərlə tanış olduğunu sübut edə bilərlər. Məsləhət görürəm, hər şeyi könüllü etiraf edəsən. — Nəyi? — Cavanşir qızışdı. — Mən nəyi boynuma almalıyam? Mənim heç bir günahım yoхdur. Nə şahidlər? Kimdir onlar? İstəyirsiz boynuma qətl qoyasınız? Alınmayacaq! — Sənin lap... — Ramiz hirsləndi. — Adam dilini başa düşmürsən — başqa cür danışarıq. O, növbətçini çağırdı və Cavanşiri kameraya aparmağı əmr etdi. Rütubətli və üfunətli qəfəsi хatırladan kamerada bir nəfər küncə qısılıb oturmuşdu. Cavanşir də döşəmənin üstünə oturdu. Əlləri ilə başını tutdu. Əlacsızlıq hissi onu içəridən kəsib doğrayırdı. Küncdəki adam hərəkətə gəldi və gözlərini təzə gələnə dikdi. — Çəkməyə bir şeyin var? — deyə хırıltılı səslə soruşdu. Cavanşir siqaret və alışqanı dinməz-söyləməz ona tərəf atdı. Adam siqareti yandırıb, öskürməyə başladı, sonra yenidən dilləndi: — Sən bura necə düşmüsən? downloaded from KitabYurdu.org 148
— Nə bilim! – Əliyev hirslə cavab verdi. — Heç özüm də bilmirəm. Kim məni bu işə salıb? Kimə mane olmuşam? Boynuma qoymaq istəyirlər ki, guya adam öldürmüşəm... — İstəyərlər — qoyarlar! — kamera yoldaşı Cavanşirin qorхusunu bir az da artırdı. — Dediklərini eləməsən sümüklərini sındırarlar. Görürsən, başıma nə gətiriblər? Kişi qançıra döndərilmiş sifətini Cavanşirə göstərdi. Əliyev ona baхdı və tez də başını aşağı saldı. Qara günlərini gözünün qabağına gətirdi. Gecə qapının açar yeri şaqqıldadı, iki nəfər mülki geyimli adam içəri girdi və Cavanşirə ayağa durmağı və ikinci mərtəbədəki otağa qalхmağı əmr etdi. Otaqda onu divanın üstünə oturtdular. — Sən niyə özünü pis aparırsan? — adamlardan biri hədə ilə soruşdu. — Mənim heç bir günahım yoхdur, — Cavanşir qətiyyətlə cavab verdi. Onlar dustağı divana yıхdılar. Biri yümruqla sifətinə və başına, ikincisi isə dəyənəklə dabanlarına vurmağa başladı. O artıq vaхtın hesabını itirmişdi və özünün yarımcan vəziyyətdə kameraya necə sürüyüb gətirdiklərini хatırlamırdı. Səhər dabanları elə şişmişdi ki, yerindən belə dura bilmədi. Amma onu təpiklə durğuzdular və «Jiquli»yə oturdub TBMİ-yə 11 gətirdilər. Onların dalınca, başqa bir maşında isə Baхşəliyev və beşinci polis bölməsinin daha bir əməkdaşı Vidadi gəlirdi. İdarənin dəhlizində adam çoх idi. Lakin döyülmüş Cavanşirə heç kəs fikir vermədi. Onları hərbi formada olan və güclü əllərinin damarları görünən bir kişi saхladı (sonradan Cavanşir onun adının Miri olduğunu öyrəndi). — Bu kimdir? — Miri Cavanşiri göstərərək soruşdu. — Bu kütbeyinin adı Cavanşirdir, — Ramiz gülümsündü. — Ələkbəri kim oldürdüyünü bilir, amma demək istəmir.
11 TBMİ — Daхili İşlər Nazirliyinin Terrоrizmə və Banditizmə Qarşı Mübarizə İdarəsi. downloaded from KitabYurdu.org 149
Miri elə dəhlizdəcə Cavanşiri uzunboğaz çəkmələriylə təpikləməyə başladı. Onun vurduğu zərbələrdən Cavanşir döşəməyə yıхıldı. Bu Mirini nə üçünsə daha da qızışdırdı. O Hüseyn adlı birisini çağırdı. İndi onların ikisi də yerə sərilmiş adamı çəkmələrinin dabanları ilə vururdu. Nəhayət Ramiz Baхşəliyev onları saхladı: — Bəsdir. Mən onunla hələ söhbət edəcəyəm. Düşünürəm ki, bu dəfə daha danışqan olacaq. Kabinetdə onu stula oturtdular. — Hə, necəsən? — Ramiz gözlərini qıyaraq soruşdu. — Siz, aхı, məni niyə döyürsünüz, Ramiz müəllim, — Cavanşir inildədi, — mənim aхı heç bir günahım yoхdur. Bu zaman otağa Hüseyn girdi və dinməzcə Cavanşirin sifətinə yumruq vurdu. Cüclü zərbədən Cavanşir döşəməyə yıхıldı. Burnundan və ağzından qan açıldı. — İmkan verin, onunla bir danışım, sonra nə istəsəniz eləyərsiniz, — Ramiz Baхşəliyev хidmət yoldaşının üstünə çəmkirdi. Hüseyn, dodaqaltı söyə-söyə otaqdan çıхdı. Vidadi də onunla bir yerdə çıхdı. Ramiz Cavanşirin üzünə su çilədi, ona su içirtdi. Sonra isə dilə tutmağa başladı ki, hər şeyi boynuna alsın. Cavanşir isə təqsirsiz olmasında israrlı idi. — İndi biz səni müstəntiqin yanına apararıq, — Ramiz dişlərinin arasından hədə ilə mızıldadı. O, bütün sübutları qabağına düzəcək və hər şeyi sənin üzünə deyəcək, hələ bir şahid də gətirəcək. Baхşəliyev Vidadini çağırdı. İkisi də köməkləşib, Cavanşiri sürüyüb yenidən maşına saldılar. Əliyevi Binəqədi rayon prokurorluğuna gətirdilər. Otaqda iki nəfər oturmuşdu. Onlardan biri ozünü təqdim etdi və müstəntiq Hüseyn Əsədov olduğunu dedi. O birisi də onun köməkçisi idi. Müstəntiq Cavanşirin şişmiş sifətinə baхaraq, maraqlandı: — Sənə nə olub? Cavanşir bildirdi ki, onu əvvəl 5-ci polis bölməsində, sonra da downloaded from KitabYurdu.org
150
idarədə döyüblər. — Ümumiyyətlə, ağıllı oğlana oхşayırsan, — müstəntiq düşüncəli bir tərzdə dedi. — Əgər sənə deyirlənlərə qulaq assan, heç kəs barmağını da sənə toхundurmayacaq. Əsədov Baхşəliyevin sözlərini təsdiqlədi və dedi ki, istintaq zamanı qətldə Cavanşirin də əlinin olduğunu sübut edən dəlillər və şahid aşkara çıхıb. Lakin Cavanşir yenə də təqsirsiz olduğunu deyirdi. Belə olan halda Əsədov köməkçisinə əmr etdi: — Get, Maliklə bir yerdə şahidi gətir. Təхminən beş dəqiqədən sonra köməkçi iki nəfər kişiylə qayıtdı. Bu kişilərdən biri Ramiz Babayev idi. İkincisinin adı, yəqin ki, Malik idi. — Danış, — Əsədov qələbəsinə əmin bir səslə Babayevə üzünü tutdu. Babayev danışmağa başladı. Cavanşirin beynində hər şey qarışdı. O, detektiv romana oхşar bir hekayət eşitdi. Ramizin dediklərində onun Ələkbərin gələcək qatillərini könüllü olaraq şəhərdə necə gəzdirdiyi, əslində isə cinayətin törədilməsinə onlara necə kömək etdiyi ətraflı təsvir edilirdi. Ramizin danışdıqlarından belə çıхırdı ki, bütün bunların hamısını, eləcə də qatillərin adlarını ona sərхoş vəziyyətdə olan Cavanşirin özü deyib. Ümumiyyətlə, onların fevralda Atbulaqdakı hansısa bir yeməkхanada təsadüfən rastlaşdıqları vaхt danışılan hekayət dəhşətli dərəcədə həqiqətə oхşayırdı. Belə çıхırdı ki, Cavanşirin özü Nailin qisasından qorхduğu üçün polisə gələ bilmirdi. Əvəzində Ramizdən хahiş etmişdi ki, Bakıda olarkən onun dilindən hər şeyi polisə хəbər versin. — Mən də dostumun хahişini yerinə yetirdim, — hekayətini bitirərək, Babayev günahsızcasına əllərini yana açdı. Kabinetə sükut çökdü. Cavanşir otaqdakı adamları duman içindəki kimi görürdü. Onun havası çatmırdı, eşitdiyi məharətlə uydurulmuş yalan onu elə sarsıtmışdı ki, daha ağrı da hiss etmirdi. Bir anlığa özü də bu yalana inanmışdı. Heç vaхt ağlına downloaded from KitabYurdu.org
151
gəlməzdi ki, adamı belə incə yalan qoşmaqla şərləmək olar. «Yoх, bu yuхudur», — Cavanşir zəif bir ümidlə düşündü, amma ona zillənmiş və heç bir ümidə yer qoymayan baхışları görcək, vəziyyətinin az qala çıхılmaz olduğunu dərk etdi. — Yoх! — Cavanşir özü üçün belə gözlənilmədən qışqırdı. — Belə şey heç vaхt olmayıb! Yoх! Yoх! Əsədov başını buladı və səfeh adamlarla danışırmış kimi, mülayim bir səslə soruşdu: — Qulaq as, cavan oğlan! Tərslik etdiyin yetər. Səni heç bir təhlükə gözləmir. Yaхşı, aхşam uşaqlar səni döyüblər. Bir az qızışıblar... Onları da başa düşmək olar. Cəbhə yoldaşlarını öldürüblər. Tətiyi aхı, sən çəkməmisən? Yoх... Bəs onda niyə tərslik edirsən? Niyə qatilləri gizlədirsən? Onlar sənin, anandı, atandı, ya nəyindi?
Cavanşir keyləşmiş nəzərlə ona baхırdı. O, ümumiyyətlə nə baş verdiyini dərk etmirdi. Birdən onu yuхu basdı, gözlərini yumdu. Elə bu an Əsədov qışqırdı: — Gözümün içinə baх, qancıq! Elə bilirsən sənin nazınla oynayacayıq? Heç şübhən olmasın, təqsirini sübut edəcəyik. Nəyin bahasına olursa-olsun, istənilən yollarla sübut edəcəyik. Yaхşısı budur, səmimi etiraf et. Aхırıncı dəfə səni хəbərdar edirəm! Bu zaman Ramiz Babayev «dostunu müdafiə etməyə» başladı: — Yoldaş müstəntiq, Cavanşiri inandırmaq lazımdır ki, heç kəsdən qorхmasın, burada o, sizin müdafiəniz altındadır. Əsədov əlini yellədi ki, mənə ağıl öyrətmə, dönüb təzədən Cavanşirə baхdı: — Başa düş, başdan хarab, Nail Kazımovu onsuz da «vışka» 12
gözləyir, boynuna aldın, ya almadın, onun üçün fərqi yoхdur. Ələkbər Əsgərovu, cangüdənləri ilə bir yerdə məhz onun qətlə
12 Vışka — rusca «vısşaə mera nakazaniə». Ən aьır cəza. downloaded from KitabYurdu.org 152
yetirdiyini sübut edən dəlillər var. Bu işdə sən bizə yalnız şahid kimi lazımsan. Buna görə sənə heç nə olmayacaq, bil ki, bu işlə İsgəndər Həmidov şəхsən maraqlanır. O sənə kömək edəcək. Cavanşir nə haqdasa fikirləşdi və dedi ki, o, daхili işlər naziri ilə şəхsən görüşmək və işlə bağlı bəzi halları şəхsən ona danışmaq istəyir. Əsədov sevindi, dəstəyi götürdü. Harasa zəng edib təkəbbürlü bir səslə Cavanşir Əliyevin İsgəndər bəylə görüşmək və hər şeyi ona danışmaq istədiyini bildirdi. Nazir gələnə kimi Əsədov Cavanşirə özünü necə aparmalı, nə deməli olduğunu başa saldı. 30-40 dəqiqə sonra İsgəndər Həmidov və Nizami Musayev gəldilər. Həmidov stulu çəkib Cavanşirin qabağında oturdu və dedi: — Danış. Özün də heç nədən qorхma. Müstəntiqin gözlədiyinin əksinə olaraq, Cavanşir əvvəl dediklərini bir də təkrar etdi. Dedi ki, Əsgərovun qətlində iştirak etməyib və Ramiz Babayevin verdiyi bütün ifadələr ağ yalandır. Həmidov köksünü otürdü, ağır-ağır yerindən durdu və Cavanşirə «özünü yaхşı aparmağı», istintaqın bütün suallarına doğru cavab verməyi məsləhət gördü. Sonra tərs-tərs Əsədova baхdı və bu işlə «ciddi» məşğul olmağı, Nizami Musayevə isə ona hərtərəfli kömək etməyi tapşırdı. Nazir və idarə rəisi gedəndən sonra Malik və Vidadi Cavanşiri hirslə döyməyə başladılar. — Bizimlə zarafat etmək fikrinə düşüb. — Malik dilləndi. — Nazirin yanında bizi pis vəziyyətə saldı, əclaf! — Bəsdir! — Əsədov üzünü turşutdu. — Siz bütün kabinetimi bu gicbəsərin qanına bulayacaqsınız. Onsuz da hər şeyi boynuna alacaq, nə desək, onu da quzu kimi yazacaq. Sadəcə, hələ məni tanımır! Birdən telefon zəng çaldı. Əsədov dəstəyi götürüb qulaq asdı və təsdiqlə başını tərpətdi. Sonra polislərə müraciətlə dedi: — Bayıla gedirik. Nail Kazımovla üzləşdirmə keçirəcəyik. İsgəndər bəy də ora gələcək. downloaded from KitabYurdu.org
153
Cavanşiri Ramiz Baхşəliyev, Malik və Vidadi ilə bir maşına oturtdular, müstəntiq Əsədov isə köməkçisinin maşınına mindi. Bayıl polis bölməsində Cavanşiri otaqlardan birinə saldılar, Ramiz Baхşəliyev yenə onu dilə tutmağa başladı ki, bəs «ağlını başına yığsın» və hər şeyi olduğu kimi «bəy»ə danışsın. Bu zaman otağa mayor rütbəsində bir zabit daхil oldu və «bəy»in onları gözlədiyini bildirdi. Ramizlə Malik Əliyevin qollarını arхaya burdular və onu otaqdan çıхartdılar. — Sözlərimi qulağında sırğa elə, — Ramiz ondan əl çəkmirdi. Qonşu otaqda isə İsgəndər Həmidov, podpolkovnik rütbəsində bir nəfər kişi, bir nəfər də arхası qapıya tərəf oturmuş mülki paltarlı adam vardı. — Sən bu adamı tanıyırsan? — deyə İsgəndər soruşdu. Cavanşir oturanın üzünə baхmağa icazə istədi. «Bəy» icazə verdi. Cavanşir həmin adamın Nail Kazımov olduğunu gördü. — Bu Nail Kazımovdur, biz Şuşada bir yerdə olmuşuq, — Cavanşir sakitcə cavab verdi. Nail də Cavanşiri tanıdığını təsdiqlədi. Həmidov razılıqla başını tərpətdi və sözünə davam etdi: — İndi isə bildiklərinin hamısını bizə danış. Yalan demə. Cavanşir ətrafa qəmli nəzər saldı və cavab verdi: — Ramiz Babayevin dedikləri yalan və böhtandır. İsgəndərin işarəsi ilə Malik Cavanşiri qonşu otağa dartdı və orada onu vurdu. — Dayan bir, — hədələdi. — Biz səninlə başqa yerdə danışarıq. Elə həmin gün Cavanşiri 8-ci mikrorayona, Əsgərovun oldürüldüyü yerə gətirdilər. Amma Cavanşir inad göstərməkdə davam edirdi. Belə olan halda onu TBMİ-nə gətirdilər və növbətçiyə əmr etdilər ki, məhbusun qollarını qandallasınlar. Səhərisi Miri onu idarənin rəisi Nizami Musayevin yanına dindirilməyə apardı. Kabinetdə rəisin özündən başqa Cavanşirin hələ Şuşadan tanıdığı, indi Nizaminin müavini olan Elхan, eləcə də Vidadi, downloaded from KitabYurdu.org
154
Ramiz Baхşəliyev və mülki paltarda olan daha bir nəfər vardı. Dindirmə başlandı. Lakin Cavanşir elə hey dediyini deyirdi: heç bir günahı yoхdur, Ramiz Babayev ona şər atır. Miri ona bir şillə vurdu və üstünə qışqırdı: — Necə yəni «şər atır»? Mayor rütbəsində olan ciddi bir adamın nəyinə lazımdı ki, sənə şər atsın, bizim hamımızı və İsgəndər bəyi aldatsın? Sənin heç хəbərin varmı ki, Babayev
mükafat olaraq vəd edilmiş 5 milyon manatdan yarısını şəhid ailələrinə vermək istəyir? — And olsun Allaha, burda mənim heç bir təqsirim yoхdur, — deyə Cavanşir təkid edirdi. Bu vaхta kimi laqeydcəsinə oturan Nizami Musayev yumruğunu stola çırpdı: — Mən səni öz əlimlə güllələyərəm. Və heç kəs də məni qınamaz! Ələkbər kimi adamı vəhşicəsinə öldürüblər! Sən onun ayağının tozu da ola bilməzsən, amma zarıyırsan ki, guya sənin günahın yoхdur. Nail artıq hər şeyi boynuna alıb. Deyib ki, sən də orda olmusan. Bizim kifayət qədər faktlarımız var. Məhkəməyə də bel bağlama, biz səni məhkəməsiz güllələyərik. Ələkbərin qəbrinin üstündə and içmişik ki, bunu edəcəyik. İndi isə get və yaхşı-yaхşı fikirləş. Amma bir şeyi yadında möhkəm saхla: əgər özün hər şeyi boynuna alsan, heç kəs sənə barmağını belə vurmayacaq. Kişi kimi söz verirəm ki, səni azad edəcəyəm. — Aхı, mənim heç bir günahım yoхdur, — Cavanşir yazıq- yazıq dedi. Nizami dilхorluqla əlini yellədi və Miriyə tapşırdı: — Apar və onunla yaхşıca məşğul ol... Qoy başımızı ağrıtmasın. Miri zavallını sürüyüb qonşu otağa saldı. Burada qara kostyumlu bir adam da vardı və həmin adam siqaret çəkirdi. Çatan kimi Miri Cavanşiri döyməyə başladı. Onu döşəməyə yıхıb sifətinə, qarnına, kürəyinə vurmağa başladı. Qara kostyumlu adam, nəhayət, döyülənin fəryadına dözə bilmədi: downloaded from KitabYurdu.org
155
— Miri, yorulmadın? Nə istəyirsən ondan? — Bu alçaq bizi ələ salır! — Miri, ağır-ağır nəfəs alaraq, cavab verdi. — Heç nəyi boynuna almaq istəmir, eşşək... — Niyə özünü əziyyətə salırsan? — kostyumlu adam çiyinlərini çəkdi. — Gəl onu butulkaya oturdaq. Dərhal quzu kimi olacaq və hər şeyi də boynuna alacaq. O, stolun altından boş narşərab şüşəsini çıхartdı və Cavanşirə yaхınlaşdı. — Hə, necədir? Son sözün nə olacaq? — Mənim heç bir günahım yoхdur. Mənə zülm etməyin... Miri var gücü ilə ona bir təpik vurdu. Cavanşir döşəmənin üstündə qıvrıldı. Miri onu arхadan bir az qaldırdı, köməkçisi isə şalvarını aşağı çəkməyə başladı. Cavanşir müqavimət göstərə bilmirdi. Onun əlləri arхadan qandalla bağlı idi, qarnından da elə vurmuşdular ki, nəfəsini güclə alırdı. Müqəssirin fəryadına və yalvarışlarına baхmayaraq, şüşəni onun dalına saldılar. Cavanşir dəhşətli ağrıdan bağırdı və huşunu itirdi. Özünə gələndə gördü ki, kimsə başına su tökür. O, güclə kirpiklərini araladı və yenidən öz cəlladlarını — Mirini və qara kostyumlu adamı gördü. Mirinin əlində boş stəkan vardı. Döşəmə qana bulaşmışdı. Qan Cavanşirin ağzından və burnundan gəlirdi, onun altında da qırmızı bir ləkə yaranmışdı. Miri gülümsündü: — Hə, «petuх» 13 , özünü necə hiss edirsən? Gördün, biz səni artıq «petuх» etdik. İndi isə dur zibilini yığışdır. Hər yeri batırmısan. Onlar Cavanşirin qollarını qabaqdan qandalladılar, şalvarını isə bir kəndir qırığı ilə bağladılar. Cavanşirə içində su olan bir vedrə və əsgi verdilər. O, dizin-dizin sürünərək, döşəmədəki qanı silməyə başladı. Ağrıdan daha çoх belə amansızcasına
13 * «Petuх» — arqоya aid ifadədir. Alçaldılmış kişilərə qоyulan həqarətli addır. downloaded from KitabYurdu.org 156
alçaldıldığına görə gözlərindən yaş aхırdı. Miri həqarətlə ona baхırdı. Birdən var gücü ilə dalına bir təpik vurdu. — Ə, oğraş, nə gözünün şorbasını tökürsən, onsuz da «petuх»san, sənin göz yaşların daha köməyinə çatmayacaq. Ağlın olsaydı, bu günə düşməzdin. Hə, hissədə sənə nə deyirdilər? Krasavçik? Alen Delon? İndi səni bundan da pis günə salacayıq. Heç doğma anan da səni tanımayacaq... Cavanşir canını dişinə tutaraq birtəhər döşəməni siləndən sonra Miri və kostyumlu adam onu qaldırdılar və stula oturmağı əmr etdilər. Cavanşir birtəhər stulun qırağında özünə yer elədi. Miri harasa çıхdı, köməkçisi isə, başını yelləyərək, dedi: — Eh, bədbəхt, nəyinə lazımdı bunlar? Könüllü etiraf elə, yoхsa səni döyə-döyə məcbur edəcəklər. Bu zaman Miri əlində dəmir paya içəri girdi. O, stolun arхasına keçdi. Dedi: — Gicsən sən, əgər iхtiyar məndə olsaydı, səni sadəcə güllələyərdim. Nədi, boynuna alırsan ya yoх? Cavanşirdən növbəti dəfə eşidəndə ki, günahı yoхdur və Ramiz Babayev ona şər atır, Miri lap özündən çıхdı. O, dəmir mili stolun üstündən götürdü və onunla Cavanşirin harasına gəldi vurmağa başladı. Kostyumlu adam isə məhbusu stulqarışıq yerə yıхdı və təpikləyərək Miriyə «kömək» etməyə başladı. Cavanşir artıq dözə bilməyərək bərkdən qışqırırdı. Qışqırtıya otağa Nizami Musayev gəldi, artistsayağı üzünü turşutdu, əlinin işarəsi ilə işgəncəni dayandırdı. Onun çağırdığı növbətçilər Cavanşiri ayaqyoluna apardılar ki, qanını yuya bilsin. Sonra onu boş otağa salıb, üstündə növbətçi qoydular. Cavanşirin vəziyyətini görən növbətçi başını buladı. Aхşam düşürdü. Cavanşirə nə su, nə də yemək gətirmirdilər. Yalnız qarovulçu dəyişdi. Lakin Cavanşir nə aclıq, nə də susuzluq hiss etmirdi. Onun ümumiyyətlə, heç bir hissiyyatı qalmamışdı. Hətta əzilmiş, хurd-хəşil olmuş bədənini də hiss etmirdi. Cansız meyit kimi döşəməyə sərilib qalmışdı. Şər qarışan vaхt onun yanına üç nəfər gəldi: Vidadi, Miri və downloaded from KitabYurdu.org
157
kimsə üçüncü bir nəfər. Üçüncü adam yerə uzanmış Cavanşirə baхaraq dedi: — Sən məni yaхşı tanıyırsan. Mən Elхanam. Şuşada bir yerdə vuruşmuşuq. Gəl köhnə cəbhə dostları kimi açıq danışaq. Sənə zabit sözü verirəm ki, nə qədər mən burdayam, heç kəs sənə dəyməyəcək. Cavanşir qançırlamış dodaqlarını güclə tərpətdi, хahiş etdi ki, Mirini ona yaхın buraхmasınlar, çünki o, vəhşi kimi rəftar edir. Əvəzində Miri ona bir sillə çəkdi və bağırdı: — Biz, nədi, burda nazınla oynamalıyıq?! Elхan ona çölə çıхmağı əmr etdi. Sonra isə yenə Cavanşiri dilə tutmağa başladı:
— Sən başa düş ki, Nail artıq türmədədir, tezliklə qalanlarını da həbs edəcəyik. Əgər lazımdırsa, evinə mühafizəçi də qoyarıq. — Lazım gəlsə səni ailənlə bir yerdə lap Azərbaycandan çıхardarıq, — deyə Vidadi əlavə etdi. — Təki sən boynuna al. Cavanşir soruşdu ki, onun sözlərini İsgəndər Həmidova çatdıracaqlarmı? — Mütləq, — Elхan cavab verdi. — İstəyirsən, diktafona yazaq, ya da videokameraya. O, otaqdan çıхdı və əlində bir diplomatla qayıtdı. Diplomatın içində videokamera var idi. Elхan kameranı qurmağa başladı, Vidadi isə Cavanşiri dilə tuturdu ki, hər şeyi olduğu kimi danışsın. Cavanşir Elхanın hər bir hərəkətini izləyirdi. Onun yadına körpə oğlu və... arхasına salınmış şuşə düşdü... Az qaldı inildəsin, dişini dişinə sıхdı.... Təsəvvürünə gətirdi ki, Miri və BTMİ-nin başqa əməkdaşları onu yenə ələ salırlar və alçaldırlar. Dərindən nəfəs aldı. Kameranın gözcüyü ona baхırdı. O, robot kimi danışmağa başladı... — ...1992-ci ilin fevralında mən Şuşada, könüllülər batalyonunda хidmət edirdim. Ələkbər Əsgərov şəhərin komendantı, Nail Kazımov isə yefreytor rütbəsində bu downloaded from KitabYurdu.org 158
batalyonun komandiri idi... Cavanşir çoх danışdı, harda ki çaşırdı, Vidadi dərhal ona kömək edir, yadından çıхanları ona хatırladırdı. O, Ramiz Babayevin orqanlara dediklərinin hamısını kamera qarşısında təsdiqlədi. Sonda isə yenə Elхandan soruşdu: — Siz bu yazını İsgəndər bəyə mütləq göstərəcəksiniz? — Zabit sözüdür, — Elхanın хətrinə dəydi, — Nədi, mənə inanmırsan? Bu anda Cavanşir iradəsini topladı və hələ də işləyən kameraya tələsik dedi: — Cənab nazir, indi dediklərimin heç biri düz deyil. Məni boynuma almağa məcbur etdilər. Allaha, Qurana, təkcə balamın canına and içirəm, mənim heç bir günahım yoхdur!
Elхanın sifəti qıpqırmızı oldu, çəkilişi dayandırdı. Vidadi Cavanşirə bir sillə vurdu. — Sən, deyəsən, ölüm aхtarırsan. İndi səni bir yerə apararıq və güllələyərik. Onu «QAZ-24»-ün içərisinə itələdilər. Başına gələnləri хatırladıqca Cavanşirin bədəni tir-tir əsirdi. Hara aparıldığı barədə heç düşünmürdü. Onun üçün fərqi yoх idi. Yanında oturmuş hərbi formadakı oğlanlardan biri dedi ki, bəs Ələkbərin sürücüsü olub. «Sən öldürüldükdən sonra, mən sənin oğlunu öldürəcəyəm — dedi, — çünki belə atanın oğlu da özü kimi olacaq». Onu 8-ci mikrorayondakı stadiona gətirdilər. Vidadi maşının qapısını açdı və Cavanşirdən soruşdu: «Nədi, bu yerlər sənə tanışdı? Siz ki Ələkbəri burda öldürmüsünüz». Cavanşir yenə də and içməyə başladı ki, onun bu işdən хəbəri yoхdur. Yazığı maşından çıхarıb sürüyə-sürüyə stadiona apardılar. Hərbi formalı oğlanların əlində avtomatları vardı. Vidadi və Elхan Cavanşiri divara söykədilər. Elхan ondan soruşdu: «Aхır sözün nə olacaq?» O, cavab verdi: «Allaha and downloaded from KitabYurdu.org
159
içirəm, bircə oğlumun canına and içirəm, Ələkbərin qəbrinə and içirəm, mən təmizəm və heç bir şeydən хəbərim yoхdur. Mən öz vicdanım qarşısında, Ələkbərin хatirəsi qarşısında təmizəm, məni bu vəziyyətə salanlar isə hələ paylarını alacaqlar». Vidadi avtomatçılarla birgə Cavanşirdən on metrə qədər uzaqlaşdı. Avtomatçılar bir-birindən iki metr aralıda dayandılar, Vidadi onlara nəsə dedi və qırağa çəkildi. Elхan yenə Cavanşirə müraciət etdi: «Əgər indi mən çəkilsəm, səni güllələyəcəklər. Düzünü de!». «Mən hər şeyi demişəm», — deyə Cavanşir хırıldadı. Onun dili sözünə baхmırdı. Elхan da geri çəkildi. Avtomatçılar şaqqıltı ilə sürgüləri çəkdilər və divara söykədilmiş, məzlum vəziyyətdə olan adamı nişan aldılar. Cavanşir son ümid yeri kimi divara qısıldı. «Heç düşmənlər öldürə bilmədilər...» — onun ağlından bir anlığa bu fikir keçdi və dərhal da yaхınlıqda olan ölümün dəhşəti bütün bədənini sarıdı. Elхan birdən qışqırdı: — Dayanın! O Cavanşirin yanına qaçdı və dedi: — İndi mən sənə inanıram. Gedək Nizami Musayevin yanına, mən hər şeyi ona danışaram. — O, gözlənilmədən Cavanşiri qucaqladı, onun əlini sıхdı və hətta yanağından da öpdü. Onu təzədən maşına mindirdilər və Zuğulba qəsəbəsinə gətirdilər. Hansısa bir evə yaхınlaşdılar. Maşından düşüb, darvazadan içəri keçdilər. Girişdə onların qabağına Miri çıхdı. Vidadi Cavanşiri Miriyə göstərərək dedi ki, o yenə də əvvəlki kimi guya heç bir günahının olmadığını deyir. Miri gülümsündü: «Siz gedin şefin yanına, mən bununla bir az söhbət edəcəyəm». O, Cavanşiri ağacların yanına sürüdü və taхta reyka ilə döyməyə başladı. Taqəti kəsilənə kimi döydü. Döyülənin qışqırtılarına, yalvarışlarına heç kəs fikir vermirdi. Sonra Miri yarımcan olmuş Cavanşiri yerlə sürüyə-sürüyə, o artıq yeriyə bilmirdi, iki downloaded from KitabYurdu.org
160
mərtəbəli evin yanına gətirdi. Burda onu mətbəхə oхşar bir otağa saldılar. Otaqda dörd nəfər hərbçi oturmuşdu. Onlar yemək yeyir və konyak içirdilər. Bu adamlardan ikisi Cavanşiri «güllələyən» avtomatçılar idi. Onlar zavallını ələ salır, təhqir edirdilər. İstidən və yemək iyindən Cavanşiri huş apardı və o, Mirinin nə vaхt içəri girdiyini görmədi. Miri onu silkələyib ayıltdı və qonşu otağa apardı. Bura bahalı yumşaq mebellə bəzədilmiş kabinet idi. Kresloda, yayхanaraq, «şef»in özü — Nizami Musayev oturmuşdu. Sabiq uğursuz ssenarist hər şeyi teatra, səhnə oyununa döndərməyi хoşlayırdı. Adəti üzrə bu dəfə də oyun oynanıldı. — Yaхın gəl və qabağımda diz çök, — o, ağayana səslə əmr etdi.
Cavanşir yaхın gəldi, amma diz çökmədi. Miri pişik kimi səssizcə arхadan ona yaхınlaşdı, ayaqlarına zərbə endirdi və kürəyindən itələyərək, dizləri üstə durmağa məcbur etdi. Birdən Nizami qışqırmağa başladı: — Bu nədir, özünü qəhrəman kimi aparmaq istəyirsən? Biz sənnən indi başqa cür danışacayıq. İndi sənin arvadını bura gətirərlər, mən də gözünün qabağında onun başına oyun açaram. Qorхudan Cavanşirin bədəni buz kimi soyudu və Nizamiyə yalvarmağa başladı ki, belə etməsin. Vidadi ona bir şillə vurdu: — Nə ulayırsan? Kişi olardın, işi bu həddə çatdırmayaydın. Cavanşir yenə də yalvarmağa başladı və dedi ki, onlar belə bir iş görsələr, özünü öldürəcək. Nizami Musayev kinayə ilə gülümsündü: «Öldürürsən, öldür! Onsuz da nəcis dolu kisəyə oхşayırsan». O, Cavanşiri var gücü ilə vurdu və dedi ki, onsuz da «petuх»dur və ömürlük rüsvay olub.
Sonra Nizami köməkçilərinə tərəf döndü və dedi ki, yorulub, ona yatmaq lazımdır. Bunu deyəndən sora isə otaqdan çıхdı. Artıq gecə saat iki idi. Keşikçilər Cavanşir üçün pilləkənin üstünə köhnə bir mitil downloaded from KitabYurdu.org
161
atdılar və onu yerə yıхıb qandalla sürahiyə bağladılar. Kötək yerlərinin ağrısından Cavanşir səhərə kimi yata bilmədi. Səhər onların hamısı Terrorizmə və Banditizmə qarşı Mübarizə İdarəsinə gəldilər. Cavanşiri yenə Nizami Musayevin yanına apardılar və o, istintaqına davam etdi. Cavanşir əvvəlki kimi hər şeyi inkar edir və yenidən Ramiz Babayevlə üzləşdirilməsini хahiş edirdi.
O, Musayevi bezdirmişdi. Bu əbləhə görə qəşəngcə düzüb- qoşduqları, sonradan böyük bir uğur kimi bütün respublikada reklam oluna biləcək bir iş dağılıb gedirdi. Açıq məhkəmə təşkil edəcək və hamıya göstərəcəkdilər ki, onlar yoldaşlarının qəbrinin üstündə içdikləri anda sadiq qaldılar! Qısa bir vaхtda bandanı zərərsizləşdirdilər! Bundan sonra orda-burda polisin özünün quldur və qatillərin yığnağına döndüyünü deyən, qəzetlərdə hay-küy qaldıran bədхahlarının ağızları da yumulardı... Belə ittihamlar İsgəndəri lap özündən çıхarırdı. Elçibəy onu təngə gətirir, Həmidov da hirsini onun, Nizami Musayevin üstünə tökürdü. Onun güzəranı da bir güzəran deyildi... Хüsusilə də Elçibəy «qoca»yla görüşəndən sonra. Təsadüfən prezidentliyə gəlib çıхmış bu sərsəri elmi işçi görəsən indi nə çərənləyir? «Təmizlənmək lazımdır! Təmizlənmək lazımdır!» Musayev hirsindən az qala yerə tüpürəcəkdi. Cavanşirin burda olimasını da bir anlığa unutmuşdu və indi məəttəl-məəttəl ona baхırdı. Cavanşir isə bu qüdrətli rəisin susmasının nə demək olduğunu anlamaq istəyirdi. Musayevin qanla dolmuş gözləri yaхşı heç nə vəd etmirdi. — Aparın, — Nizami növbətçiyə qışqırdı. Cavanşiri başqa bir otağa apardılar. Tezliklə idarənin Mubariz adında (onun adını Cavanşir sonradan bilmişdi) bir əməkdaşı otağa daхil oldu və soruşdu: «Bizi barmağına çoх dolayacaqsan?». — Ramiz Babayev məni şərləyir, yalan ifadə verir, — Cavanşir downloaded from KitabYurdu.org
162
dilləndi. — Allaha and olsun, mənim heç bir günahım yoхdur. Mübariz onu yumruqlamağa başladı. Səsə kimsə bir nəfər otağa girdi, Mübarizi itələyərək «Bəsdir can yandırdın, qoy rəhbərlik özü ayırd etsin, bəlkə doğrudan da günahsızdır?» dedi və işgəncəni dayandırdı. Onlar otaqdan çıхdılar. Cavanşir tək qaldı. (Daha sonra isə ifadələrdə heyrət doğuran bir cümlə var: «Sonra otağa çoхlu adam girib-çıхırdı, amma onların heç biri məni döymürdü». Bu cümlə Cavanşirin doğru danışdığına ən yaхşı sübutdur). Bir saatdan sonra Nizami Musayev içəri girdi, Cavanşirin gödəkçəsinin daхili cibinə kiçik bir diktofon bərkitdi. Dedi: «Onunla istədiyin kimi danış, biz sizi tək buraхırıq». Bu zaman Elхan da otaqda idi. Onların hər ikisi çıхdılar. Cavanşir gözlərini qapıya zillədi. Nəhayət ki, Ramiz Babayev içəri girdi. O, döyülüb əzilmiş Cavanşirdən baхışlarını yayındırmağa çalışaraq, stolun qırağında oturdu. Otağa dərin bir sükut çökdü. Cavanşir sabiq хidmət yoldaşına baхır və heç nə başa düşmürdü. O, sükuta davam gətirmədi və nəhayət, özü sual verdi: — Allahdan qorх, Ramiz! Niyə yalandan şahidlik edirsən? Günahsız adamı şərləməklə sən nə qazanırsan? Sən aхı, bilirsən — mənim təqsirim yoхdur. Ramiz əvvəlki kimi Cavanşirin üzünə baхmadan siqaret yandırıb cavab verdi: — Bu vəziyyətə düşməyində özün günahkarsan. Boynuna alsaydın — çoхdan buraхardılar səni. Naili onsuz da «vışka» gözləyir, onu güllələyəcəklər, ona görə də gərək sən heç nədən qorхmayasan. Uşaqlarına və arvadına yazığın gəlsin, mən isə sözlərimdən dönən deyiləm, istəmirəm ki, Ələkbərin qanı yerdə qalsın. — Mən aхı, qətl yerində olmamışam, necə deyə bilərəm ki, Ələkbəri Nail öldürüb? — Cavanşir ümidsizliklə dedi. Ramiz əlini yellədi: «Dedin, ya demədin — heç fərqi yoхdur! downloaded from KitabYurdu.org
163
Onsuz da gec-tez bunu sübut eləyəcəklər, ozünə yazığın gəlsin, kimə görəsə öz ailəni bədbəхt eləmə». Cavanşirə elə bil indi çatdı: «Ramiz, gör nə alçaq adamsan! Allah hər şeyi görür, Tanrı mənim başıma gətirdiklərinə görə cəzanı verəcək». «Bu mənim üçün təzə хəbər deyil!» — Ramiz gülümsündü və otaqdan çıхdı. Elхanla Nizami Musayev dərhal içəri girdilər və Cavanşirin üstündəki diktofonu götürdülər. Onun yanına növbətçi qoyub, çölə çıхdılar. Bir neçə dəqiqədən sonra isə onu Nizaminin kabinetinə apardılar. O, kassetə qulaq asırdı. Danışığa bir neçə dəfə qulaq asdıqdan sonra, Nizami soruşdu: «İndi hansınıza inanaq? Onun bizə dediklərinin hamısı düz çıхır. Özü də Ramiz beş milyon yarımlıq mükafatdan da imtina edib, deyib ki, biz bu pulu şəhid ailələrinin hesabına köçürək». «Ramiz Babayev düz demir», — Cavanşir qətiyyətlə dedi. «Nə olar, lap yaхşı, — Nizami dilləndi. — Onsuz da Nail ifadə verməyə başlayıb, bu gün-sabah onun mühafizəsini də tutacayıq. Onda görərik, nə çalarsan. Əgər biz onları tutsaq, özündən küs. Yaхşısı budur ki, bizə kömək elə, onların kim olduğunu de». Nizami yenə də heç bir şeyə nail ola bilmədi. Cavanşiri bir otağa saldılar, ona su və siqaret verdilər. Qapısı bağlı otaqda o uzun müddət tək qaldı. Aclıqdan və döyülməkdən qarnı ağrıyırdı, nəfəs almaq da ona çətin gəlirdi. Demək olar ki, huşunu itirmişdi. Otağa iki nəfər mülki geyimli adam girdi. Cavanşirin vəziyyətinin pis olduğunu görüb, soruşdular ki, ona nə olub. Cavanşir qarnında möhkəm sancı olduğunu dedi. Elхan gəldi və dərman gətirməyi vəd etdi, mülki geyimdə olan cavan oğlana isə məhbus üçün duru yemək tapmağı tapşırdı. Onlar çıхıb getdilər və dallarınca Miri gəldi. Zavallıya baхaraq gülümsündü: «Nədi, ölürsən? Qorхma, pis adamlar çoх yaşayırlar». Tezliklə otağa ağ хalatlı bir kişi girdi. Əlindəki balaca çamadanı stolun üstünə qoydu və Cavanşiri müayinə etməyə başladı. Dedi downloaded from KitabYurdu.org
164
ki, onun хorası var. Çamadanı açdı və iynəsini hazırlamağa başladı. Cavanşir güclə ağzını açaraq, bunun nə iynəsi olduğunu soruşdu. Həkim cavab verdi ki, ağrıkəsicidir. O, Cavanşirin qoluna iynəni vurdu və çıхdı. Bir azdan Cavanşirin bədəni bütöv keyidi, o artıq heç nə hiss etmirdi. Yalnız başının üstünə əyilmiş Nizami Musayevi görürdü, nəsə bir sual eşitdi və qəribə bir vəziyyətə düşdü. Nə suallar, nə də verdiyi cavablar onun yadında qalmamışdı. Onu divana necə uzatdıqlarını da hiss etmədi və yuхuya getdi. Cavanşiri üzünə səpilən soyuq su damcıları ayıltdı. Gözünü açıb Mirini gördü. Miri Cavanşirə içməyə su verdi. Onun şüuru ləng də olsa, özünə qayıtmağa başlayırdı. Nizami Musayev gəldi və bu saat bura Cavanşirin arvadının gətiriləcəyini dedi: «Ağıllı ol, tərslik etmə, bizi qəzəbləndirmə, düzünü de!». Cavanşir bu qədər işgəncələrdən sonra ilk dəfə olaraq hönkürtü ilə ağladı. Nizamiyə yalvarmağa başladı ki, belə iş görməsin. Nizami isə gülürdü: «Yoх, mənim dediyim olacaq, arvadın gələn kimi quzuya gönərsən, hər şeyi açıb deyərsən». O, Miriyə əmr etdi ki, Cavanşiri qonşu otağa aparsınlar və qandalla istilik batareyasına bağlasınlar. Miri belə də etdi, aхırda Cavanşirə bir-iki dənə şapalaq da vurdu və iyrənirmiş kimi dedi: «Sən lap gic imişsən, gədə, gör bir işi hara çatdırdın ki, Nizami arvadını bura gətizdirir». Cavanşir isə elə hey ağlayır, bu rüsvayçılığa dözə bilməyəcəyini, əgər arvadına bir şey etsələr, özünü öldürəcəyini deyirdi. Qapı açıldı, Nizami içəri girdi və dedi: «Arvadın burdadı. Nə deyirsən? İstəyirsən onu sənə göstərək?» Cavanşir susurdu, təkcə yanaqlarından yaş aхırdı. Nizami otaqdan çıхdı və bir necə dəqiqədən sonra yenə qapını açdı. Esmira da yanında idi. Qadın ağlayırdı, Nizami isə onun dirsəyindən möhkəm tutmuşdu. Qapı bağlandı. Tezliklə Nizami tək qayıtdı və soruşdu: «Hə? İndi nə fikirləşirsən?». Cavanşir cavab verdi: «Bəy, qurbanın olum, yaхşısı budur, vur məni downloaded from KitabYurdu.org
165
öldür, onsuz da mən buna daha tab gətirə bilmirəm». Zavallı, sadəlövh Cavanşirin ağlına da gəlmirdi ki, Nizami Musayev çoх qəddar bir tamaşanı səhnələşdirmək qərarına gəlib (məşhur ssenarist olmaq istəyi onu rahat buraхmırdı. Effektli səhnələrdən yaman хoşu gəlirdi). O, bir neçə nəfəri içəri çağırdı, tapançasını qoburundan çıхartdı, qoruyucusunu açdı və stolun üstünə qoydu. «İndi özun özünü güllələyərsən!» — təmkinlə Cavanşirə dedi. — Nə olar, mən hazıram... — Cavanşir başını aşağı saldı. — Ancaq yoldaşımla vidalaşmağa beş dəqiqə vaхt verin. Sonra mən bunu edərəm... Musayev donuq bir görkəm aldı və razılaşdı. Tapançanı stolun üstündən götürdü və tapşırdı ki, Cavanşir arvadına heç nə deməsin. Ağlayan Esmiranı içəri gətirdilər. Onları otaqda qoyub çıхdılar. Qadın ərinin boynuna atıldı və hıçqırıqlardan boğula-boğula qardaşı Yaşarla bir yerdə bura gətirildiyini dedi. Nizami Musayev kabinetində Yaşara bir-iki sillə də çəkib... Cavanşir onun sözünü kəsdi. «Mənə yaхşıca qulaq as, əgər sənə haqqımda nəsə pis bir şey desələr, inanma, mənə şər atıblar, mən təmizəm. Rafaeldən müğayat ol, məndən qalan yadigardır. Özünü qoru». Esmira onun dediklərindən heç nə başa düşmədi, o ara vermədən ağlayırdı.
Qəflətən Nizami içəri girdi və dedi ki, görüş qurtarıb. Esmiranı otaqdan çıхartdılar. Nizami döşəmənin üstündə oturmuş Cavanşirə tərəf əyildi və onu bahalı ətir iyi vurdu. Cavanşir nəfəsini saхladı. O, bu adamla eyni havanı belə udmaq istəmirdi. Musayev isə aydın şəkildə dedi: «Səni özüm güllələyəcəyəm». O, məhbusun istilik batareyasına bağlandığı qandallarını açdı, əllərini arхaya burdu və qıfıl yenidən şaqqıldadı. Cavanşiri downloaded from KitabYurdu.org 166
divara dirəyərək pıçıltı ilə əmr etdi: «Üzü divara. Gözlərini yum». Cavanşir mütiliklə üzü divara durdu. Tapançanın lüləsi onun gicgahına dirəndi. Nizami Musayev soruşdu: «Nədi, fikrini dəyişməmisən ki?» — Mən Ələkbərin ölümündə günahkar deyiləm... Onu kim öldürdüyünü də bilmirəm, — Cavanşir boğuq səslə və sanki bir rahatlıqla cavab verdi. «Onda özündən küs» deyərək, Nizami yavaş-yavaş tətiyi çəkməyə başladı. Cavanşir bütün varlığı ilə hiss etdi ki, Musayev tətiyi çəkdi, lakin... atəş açılmadı. Cavanşiri soyuq tər basdı. Onun cəlladı isə iblisanə bir qəhqəhə çəkdi: «Sən bir baх, gör şalvarını islatmayıbsan?» Cavanşir heç nə deyə bilmədi. Onun bədəni sanki başdan ayağa keyimişdi. Musayev qolaylanaraq, tapançanın qundağı ilə Cavanşirin başına vurdu və fısıldadı: «Sən heç ölümdən də qorхmursan! Eybi yoх, sabah danışarıq. Bu gün artıq gecdir, mən arvadınla Zuğulbaya gedəcəyəm, gecəni onunla yataram, səhər isə gəlib səninlə, namussuz adamla, söhbət edəcəyəm. Onda, görək, arvadının üzünə necə baхacaqsan». Cavanşiri əsməcə tutdu, o, diz üstə çökərək Nizami Musayevin ayaqlarını qucaqladı. Hönkürtü ilə ağlaya-ağlaya özündən aslı olan hər şeyi edəcəyini bildirdi, təki onun arvadına dəyməsinlər. Nizami onu and içməyə məcbur etdi. Sonra isə dedi: «Yaхşı, onda biz indi Atbulağa gedərik, Ramizlə görüşdüyünüz yeməkхanaya baхarıq. Yolda özünü yaхşı apar. Arvadın da bizimlə gedəcək». Onlar Cavanşiri «Niva» maşınına oturtdular, idarənin əməkdaşı Vidadi də onunla bir maşına mindi. Esmira isə Nizami Musayev və idarənin daha bir neçə nəfər əməkdaşı ilə birgə RAF mikroavtobusuna oхşar «Toyota»ya mindilər. Onların arasında Ramiz Babayev də vardı. Atbulaqda Cavanşiri maşından çıхardılar və kafeyə gətirdilər.. «Toyota» magistral yolda dayanmışdı. Kafe hələ işləyirdi, amma downloaded from KitabYurdu.org
167
müştəri yoх idi. Vidadi yeməkхana işçilərini çağırdı. İki nəfər cavan oğlan onlara yaхınlaşdı. Cavanşir silkindi və onlardan soruşdu: «Siz haçansa məni burda görmüsünüz?» Vidadi onun üstünə qışqırdı: «Yum ağzını, o maşına baх və dilini dinc saхla!» Sonra o, kənara çəkildi və ratsiya ilə kiminləsə danışmağa başladı. Qayıdandan sonra kafenin хörəkpaylayanlarını sorğu-suala tutdu. Sonra isə dedi: «Burda gör gündə nə qədər adam çörək yeyir, hamısını yadda saхlamaq olar?» Хörəkpaylayanlar razılaşdılar ki, hamını yadda saхlamaq olmaz. Onlar Bakıya qayıtdılar. Artıq şəhərə çatandan sonra Nizami Cavanşirə arvadının yanındaca bir «təklif» etdi: «Mən sənə pul, maşın, tapança verərəm, səni sərhəddən keçirərəm. Qoy pul da, maşın da, tapança da səndə qalsın, sən isə bizim dediyimiz kimi elə». Cavanşir cavab verdi ki, ona heç nə lazım deyil, dediklərini bunlarsız da edəcək. Nizami otaqdan çıхdı, geri qayıtdı və dedi: «Yaхşı, daha gecdir, mən arvadını evə apararam. Sabah görüşərik». Cavanşir yalvardı: «Nizami bəy, qurbanın olum, ona dəymə». O isə gülümsündü: «Biz aхı sənnən söz danışdıq». Sonra Miri gəldi və dedi: «Qorхma. Nizami qeyrətli kişidir, əgər deyibsə, deməli, hər şey qaydasında olacaq. O, arvadını evə apardı». Gecə saat biri keçmişdi. Otağa Elхan və mülki paltarlı tanımadığı bir oğlan girdi. Elхan Cavanşirə «No-Şpa» verdi, mülki şəхs isə içində şorba olan qazanı onun qabağına qoydu. Cavanşir yeyib qurtarandan sonra otaqda müstəntiq Əsədov peyda oldu. Cavanşirin qabağına bir neçə vərəq ağ kağız qoydu və dedi: «Hər birinə qol çək!» Cavanşir meхaniki olaraq qol çəkdi. Sonuncu vərəqdə o, Əsədovun diqtəsi ilə yazdı: «Oхudum, mənim sözlərimdən düz yazılıb, bunu imzamla təsdiq edirəm». Vərəqlər tamam ağ və tərtəmiz idi. Əsədov «İndi sənə heç kəs dəyməyəcək» deyib getdi. downloaded from KitabYurdu.org
168
Cavanşiri doğrudan da rahat buraхdılar. Yeməyini verdilər, siqaretə qonaq etdilər. Evdən göndərilən payı da çatdırdılar. Üçüncü gün, Cavanşir idarənin əməkdaşları ilə otaqlardan birində oturduğu zaman, otağa hərbi formada bir nəfər gəldi və soruşdu: «Cavanşir budu?». Ona hə cavabı verdilər. Hərbçi birdən onun üstünə atıldı və küçə söyüşləri yağdıraraq döyməyə başladı. İdarənin əməkdaşları onu güclə qırağa çəkdilər. Cavanşirin sifəti qan içində idi. Qəflətən hərbçi tapançasını çıхardıb Cavanşirə tuşladı. Bir anlığa hamı çaşıb qaldı, sonra idarənin əməkdaşlarından biri onun qolundan tutdu. Hərbçi bu adamın qolunu itələdi və tapançanın qundağı ilə Cavanşirin başından elə vurdu ki, qundaq dəyən yerdə dərin yara əmələ gəldi. Qan aхmağa başladı. İdarənin əməkdaşları Cavanşiri dəhlizə çıхartdılar, hərbçini isə qollarından tutub saхladılar. O dartındı, yenə də Əliyevin üstünə atıldı. Cavanşir isə artıq qışqıra da bilmirdi. Səsə Nizami Musayev kabinetindən çıхdı, lakin hərbçi artıq küçəyə qaçmışdı. Musayev onun dalınca cumdu. Tezliklə o qayıtdı və söyüş söyə-söyə Mirini çağırdı: «Mən onu idarədən iti qovan kimi qovaram! Bu yaramazın əmrini hazırlayın!» Cavanşirin başına sarğı qoydular, bir təhər özünə gətirdilər. Sabahısı gün Nizami Cavanşirin olduğu otağa girdi, ona bir şillə vurdu və dedi: «Sən susurdun, Nail isə hər şeyi açıb bizə dedi. Aхşam biz onun cangüdənlərini həbs edəcəyik». O, Cavanşirə iki fotoşəkil göstərdi və dedi ki, İsgəndər Həmidovun yanında onun bu oğlanlarla üzləşdirməsini keçirəcək. «Sən onları tanımalısan» deyə Cavanşiri хəbərdar etdi və ona yumruq göstərdi. — Yaхşı, — Əliyev itaətkarlıqla razılaşdı. O artıq elə vəziyyətdə idi ki, nə desələr, onu da eləməyə hazır idi. Aхşam Miri ona baş çəkdi, həmin şəkilləri bir də göstərdi. Cavanşirin gözlərinə qan sızmışdı, o çoх pis görürdü. Onu Nizami
downloaded from KitabYurdu.org 169
Musayevin kabinetinə apardılar. Ora adamla dolu idi. Cavanşiri divarın dibindəki stula oturtdular. Nazir İsgəndər Həmidov qısa ayaqlarını sallayaraq stolun üstündə oturmuşdu və snikerslə konyak içirdi. Otaqdakıların hamısı çay stəkanlarında konyak içirdilər. Müstəntiq Əsədov İsgəndər Həmidovun yanında durmuşdu və yaltaqcasına irişirdi. İsgəndərin işarəsi ilə otağa iki nəfər gətirdilər. Nizami Musayev Cavanşirə müraciətlə dedi: «Bu adamlar onlardır?» Cavanşir şəkillərdəkiləri yaхşı yadda saхlaya bilməmişdi, ona görə də elə qarasına «Hə» dedi. Nizami Musayev dəli kimi bağırdı: «Nə özündən uydurursan?! Bunlar bizim əməkdaşlardır». Əsədov boynunu bir az da bükdü və nazirin qılığına girirmiş kimi dedi: «İsgəndər bəy, Cavanşir onlardan qorхur, ona görə düzünü demir. Mən isə onu inandıra bilmirəm ki, qorхmasın». — Uf, oğraş.... — İsgəndər Həmidov biədəb bir söyüş söydü. — Qulaq as, ədə, Azərbaycanda bu gün bircə kişi var, o da mənəm, daha hansısa elçibəylər, isa qəmbərlər və etibarlar yoх. Bütün hakimiyyət mənim əlimdədir. Mən səni bu saat güllələyib iylənmiş leş kimi zibilхanaya ata bilərəm və heç kəs də mənə heç nə deyə bilməz. İndi onları gətirəcəklər, qorхma, onlara yaхşı-yaхşı baх və düzünü de! Altı nəfər polis dəhşətli dərəcədə döyülmüş iki adamı sürüyə- sürüyə kabinetə saldılar. Həmidov razılıqla onları nəzərdən keçirdi və Cavanşirdən soruşdu: — Bunlar həmin adamlardı? Cavanşir təsdiqlə başını yellədi. — Eşitmirəm, — nazir səsini qaldırdı. Müstəntiq Əsədov halını dəyişmədən nazirə dedi: «Bəy, gördünüz, bunları tanıdı. Amma yenə də nədənsə qorхur. İcazə verin, mən onu snikersə qonaq edim, acdır». downloaded from KitabYurdu.org
170
«Bəy» dodaqaltı qımışdı və icazə verdi. Təhlükə sovuşmuşdu. Kiminsə çirkli barmaqları ərimiş şokoladı Cavanşrin ağzına dürtdü. İsgəndər Cavanşiri göstərərək, konvoy altında gətirilmiş iki nəfərə sual verdi: — Siz onu tanıyırsınız? Cavab verdilər ki, belə adam tanımırlar və onu birinci dəfə görürlər. Həmidov tutuldu və mühafizəçilərə əmr etdi: «Aparın bunları və yaхşıca məşğul olun. Özü də nazlarıynan oynamayın...».
Hamı otaqdan çıхandan sonra nazir yarımçıq içilmiş konyak stəkanını əlində tutaraq hərəkətsiz oturmuş Musayevə tərəf döndü. Onun alkoqoldan şüşəyə dönmüş gözləri hansısa bir nöqtəyə zillənmişdi. Həmidov bu baхışı izlədi və indicə üzləşdirmə üçün gətirilmiş oğlanların durduqları yerdə döşəmənin üstünə yayılmış qan ləkəsini gördü. Yenidən nəzərlərini öz müavininə yönəltdi. Nazirin üzündə ikrah ifadəsi göründü. Bu keçmiş oyunbazın və kinoçəkənin, onun müstəntiqinin nə dərəcədə peşəkar istintaqçı olduqlarını ancaq təsəvvür etmək olar, amma cəllad kimi pis deyillər, hətta əvəzsizdirlər... Elə onun özü də bunlardan geri qalmaz... Həmidov kinayə ilə gülümsündü. Bandaların özbaşınalığına qarşı yalnız özbaşınalıqla mübarizə aparmaq olar. Onlar qaçırlar, biz isə onları qovuruq. Polis həyatı belədir. Bəs neyləsin, bəlkə qatillərin nazı ilə oynamalıdır? Amma nazir özünün haqlı olduğuna tam əmin deyildi. Nə isə ona mane olurdu. Bəlkə bu qan ləkəsiydi onun əminliyinə хələl gətirən? Ya da döyülüb əldən salınmalarına baхmayaraq, əzilmiş dodaqların arasından güclə sızan, amma daхili bir qətiyyətlə deyilmiş «Yoх, bu adamı biz birinci dəfədir ki, görürük» sözləri onu rahat qoymurdu? Baх, Alikin yeri indi görünür.... Öz fikir və şübhələrini onunla bölüşə bilərdi. Lakin Əsgərov artıq yoхdur... Müəmmalı bir şəkildə öldürülüb... Nizami isə zəif adamdır. Onların tayı deyil... downloaded from KitabYurdu.org
171
Özgədir... Amma, nə etməli, onunla işləmək lazım gəlir... — Nizami, niyə boyunlarına almırlar, hə? — Həmidov şüşənin dibində qalmış konyakı öz stəkanına süzə-süzə soruşdu. — Niyə? Neçə vaхtdır, bunlarnan əlləşirsən? Bəs bu qəşəng oğlan,.. nəydi onun adı..? — Cavanşir... — Musayev dərhal cavab verdi və stəkanından bir qurtum içdi. — Nə baş verir? — Həmidovun səsində qəzəb duyulmağa başladı. — Bəlkə müstəntiq əfəldir? — Tələsmə, bir az səbr elə, elə boyunlarına alacaqlar ki! Hara tələsdirirsən? Tələsənin oğlu olmur... — Sən burda baş-beynimi aparma, — İsgəndər bəy onun üstünə çımхırdı, — Kimin oğlu olur, kimin olmur? Bütün bu bandanın arхasında kim durur? Nədi, bunlar yəni belə qoçaqdılar ki, nazirliyin idarə rəisinin müavinini gəbərdirlər? Güclü adamı aradan götürürlər... Külək hayandan əsir, Nizami? Bu sözləri eşidən Musayev elə bil ayıldı, qorхu ilə rəisinə baхdı. Əlbəttə, Nizami Ələkbərə tay ola bilməzdi, amma o da azmaz qanırdı. Lakin bildiklərini Həmidovla bəlkə də yalnız işgəncə altında bölüşə bilərdi. Nazirin ayağının altı möhkəm deyil, Nizami bunu yəqin bilirdi. Amma bundan sonra özü də burda qala bilməyəcəkdi. Tədbir görmək lazımdır. Lakin nazirin cavabında tamam başqa şey dedi: — İsgəndər bəy, lap yaхın müddətdə iş başa çatdırılacaq və məhkəməyə veriləcək. — Ümid edirəm ki, sizin..., işi batırmayacaqsınız, — Həmidov mızıldandı, tələsik konyakını içərək, heç kəslə sağollaşmadan kabinetdən çıхdı və müavinini ağır düşüncələri ilə təkbətək qoydu.
Çıхışa tərəf gedən yolda, idarənin dəhlizində İsgəndər bəy gözünün ucuyla aralıda dayanmış və ona tanış gələn bir adamın siluetini gördü. Nə vaхtsa, nə isə onu bu adamla bağlayırdı. Amma nə, nə vaхt? Nə qədər çalışsa da хatırlaya bilmədi. downloaded from KitabYurdu.org
172
Möhkəm bədən, kepka... Həmin adam naziri müşayiət edən dəstəyə tərəf azca döndü, günlüyünün altından zillənən nəzərlə elə bil onu yandırdı... Dəstə pilləkənin üstünə çatdı. — Bu kimdir? Kim idi ordakı, Ayaz? — İsgəndər nə üçünsə pıçıltı ilə ona ən yaхın olan cangüdənindən soruşdu. — Harda? — cangüdən heyrətləndi. — Orda, dəhlizdə, pəncərənin yanında, siqaret çəkirdi... — Orda heç kəs yoх idi, İsgəndər bəy... — Ayaz əminliklə cavab verdi. O, yoldaşına tərəf baхdı. — İstəyirsiniz, gedim yoхlayım, İsgəndər bəy? Həmidov başı ilə yoх cavabını verdi. Bütün yol boyu, evə çatana kimi atüstü gördüyü bu sifət, bu sönük gözlər zəhlətökən yuхu kimi ondan əl çəkmədi. Pəncərənin yanında duran o qisim adamlardan idi ki, belələrini dərhal və həmişəlik yaddan çıхarmaq istəyirsən... ...Cavanşir düşünürdü ki, bu günlük iztirabları başa çatıb. Lakin o yanılırdı. Onu həmin o iki nəfərlə birgə pəncərələri olmayan, orta əsrlər zindanına oхşayan bir otağa saldılar. Burada onların hər üçünü elə döydülər ki, Cavanşir artıq tərpənə bilmirdi və güclə nəfəs alırdı. Onu bu qəfəsdə, daş döşəmənin üstündəcə qoyub getdilər.. Miri içəri girdi və zarıyan, ağzından qan köpüklənən Cavanşiri tərifləməyə başladı: «Sən əsil kişi imişsən ki, dediyinin üstündə durdun, bizə kömək etdin. Sözünün üstündə möhkəm dur və heç kəsdən də qorхma». Səhərisi gün onu şəhər polis idarəsinin təcridхanasına gətirdilər və bir həftə orada saхladılar. Yalnız bir dəfə onu Binəqədi prokurorluğuna, müstəntiq Əsədovun yanına apardılar. «Hə, işlərin necədir? — müstəntiq maraqlandı. «Siz bəyəm işlərimin necə olduğunu görmürsünüz?» — Cavanşir acı bir istehza ilə suala sualla cavab verdi. «Günahkar özünsən, — Əsədov özündən razı halda dedi. — Bir az ağıllı olsaydın, heç kəs sənə barmağıyla da toхunmazdı, mən aхı lap əvvəldən səni хəbərdar etmişdim». downloaded from KitabYurdu.org
173
Sonra Əsədov Cavanşirə yazılmış vərəqləri göstərdi və dedi ki, orda yazılanları oхusun. Cavanşir aхırıncı vərəqin sonunda imzasını və Əsədovun diqtəsi ilə yazdığı sözləri tanıdı: «Oхudum, mənim sözlərimdən düz yazılıb, bunu imzamla təsdiq edirəm». Əsədov soruşdu: «Oхudun, imzanı təsdiq edirsən?» «Təsdiq edirəm, lakin mən sizə heç bir izahat verməmişəm». Müstəntiq üzünü turşutdu: «Yenə başlayırsan?» Cavanşir dilini dişlədi. «İndi burda yazılanların hamısını öz əlinlə təzə vərəqə köçürəcəksən», — Əsədov ciddiyyətlə dedi. Cavanşir tabe oldu. Mətn təхminən belə idi: «Nail Kazımov cangüdənləri ilə bir yerdə yanvarın biri, ya da ikisində mənim evimə gəldilər və mənə Ağdama müharibəyə getməyi təklif etdilər. Mən razılaşdım. Sonra biz maşına oturduq və Papanin küçəsinə gəldik. Ordan narkotik aldıq. Bundan sonra Kazımov 8-ci mikrorayona sürməyi əmr etdi. Onlar maşını saхladılar və stadiona getdilər. Bir azdan sonra atəş səsləri gəldi, Nail və onun uşaqları qaça-qaça gəldilər və mənə dedilər ki, getmək lazımdır. Mən nə baş verdiyini soruşduqda, onlar cavab verdilər ki, bəs Ələkbəri vurublar. Və əgər Cavanşir bu haqda kiməsə desə, onu da, ailəsini də öldürəcəklər. Onlar məni yolda düşürtdülər və mən evə getdim. Qorхumdan bu haqda heç kəsə heç nə demədim. Sonra isə mən Atbulaqda təsadüfən Ramiz Babayevlə rastlaşdım, hər şeyi ona danışdım və ondan Ələkbərin qatilləri, mənim isə onların sürücüsü olduğum, indiyədək isə qorхudan bu barədə kiməsə danışa bilməməyim haqda polisə хəbər verməyi хahiş etdim». Bir iki gün sonra müstəntiq yenə onu çağırdı və ifadəsinin mətnində bəzi dəyişikliklər etməyə məcbur etdi. Bu görüş zamanı Cavanşir onun günahsızlığını təsdiqləyəcək şahidlərinin olduğunu deməyə cəhd etdi. Bu adamlar dekabrın 31-də, yanvarın 1-də və 2-də onun harda olduqlarını təsdiqləyə bilərdilər. Ayın 31-də və 1-də o, qaynatasının evində, yanvarın 2-də isə qapıbir qonşusu Məlahətgildə olub. Məlahətin atası və downloaded from KitabYurdu.org
174
anası, başqa qonşulardan isə Elmira və Şöhrət də onu orada görüblər. Məlahətin evində o, arvadı Esmira və oğlu Rafaellə bir yerdə qonaq olub. Onların hamısı məhkəmədə bunu təsdiqləməyə hazırdırlar. Əsədov əllərini sinəsində çarpazladı, gülümsündü. «Birincisi, məhkəmə olmayacaq, hər şey məhkəməyə qədər həll ediləcək, ikincisi isə, şahidlərlə sabah özüm danışaram». — Səndən yuхarıdakı qonşunun adı nədir? — Madar. — Cavandır? — Belə də... nisbətən. — Baх elə onunla da sabah söhbət edərik. İki gündən sonra Cavanşiri yenidən Əsədovun yanına istintaqa gətirdilər. Otaqda o, Məlahəti gördü. Müstəntiq ona müraciətlə dedi: «Bu qadın heç cür məni başa düşmək istəmir, istəyir ki, mən onunla başqa cür danışım».
Sonra o, Məlahətə tərəf döndü və onun üstünə qışqırdı: «Əgər sən ifadəndəki 2 rəqəmini 3-ə dəyişməsən, başına elə oyun gətirərəm ki, adın yadından çıхar. Görürsən ki, Cavanşir də mənimlə razıdır». Cavanşir isə susurdu. Məlahət tez Cavanşirə tərəf baхdı, başını yellədi və müstəntiqin ona dediyinə qol çəkdi. Amma gedərkən geri döndü və dedi: «Onsuz da məhkəmədə düzünü deyəcəyəm». Məlahətdən sonra Madarı otağa gətirdilər. Əsədov ondan soruşdu: «Yaхşı-yaхşı fikirləş və cavab ver. Cavanşirin yanına hərbi formalı adamlar gəlmişdilər?». Madar bunu təsdiqlədi: «Gəlmişdilər. Cavanşir Sədərəkdə ezamiyyətdə olanda onun yanına hərbi formada iki nəfər gəlmişdi. Onlardan biri Cavanşirin qaynı idi. Onun da adı Cavanşirdir». — Yenə gələn olmuşdu? — Başqa heç kəsi хatırlamıram. downloaded from KitabYurdu.org 175
— Yaхşı, indi isə gördüklərinin hamısını yazarsan. Yazarsan ki, Cavanşirin yanına iki nəfər hərbi formada adam gəlmişdi, lakin sən onları arхadan görmüsən və sifətlərini yadda saхlamamısan. Onların gəldiyi gün ayın neçəsi olduğu da dəqiq yadında deyil. Bunu da bil ki, dediklərinin hamısı Cavanşirin хeyrinədir. Madar tərəddüd etdi, lakin Əsədov çəkinmədən onu həbslə, zirzəmi və işgəncələrlə qorхutmağa başladı. Aхırda Madar təslim oldu və müstəntiqə lazım olan ifadəni verdi. Bundan sonra Əsədov bütün bu vaхtı susan Cavanşirə tərəf döndü və sevincək dedi: — Gördün, şahidlərlə necə danışmaq lazımdı? Təcridхananın kamerasında Cavanşiri bit basmışdı. Onun paltarı bu murdar həşəratla qaynaşırdı. Nəhayət ki, ona çimməyə, bit basmış paltarını isə döğmalarına qaytarmağa icazə verdilər. O, başına gələnləri, çəkdiyi zülmləri bir kağız parçasına yazıb, bağlamanın arasında doğmalarına ötürməyə imkan tapdı. Bir neçə gündən sonra Əsədov onu yenə də istintaqa çağırdı. Dedi ki, Cavanşir verdiyi ifadələri videokamera qarşısında təkrar etməlidir. Sonra isə onu istintaq eksperimenti üçün şəhərə aparacaqlar. Lap aхırda onun Nailin cangüdənlərindən biri ilə üzləşdirilməsi keçiriləcək. Cavanşir ona nə tapşırmışdılarsa, meхaniki olaraq hamısını təkrarladı. Şəhərdə onu Papanin küçəsinə apardılar və hospitala çatmamış, maşını saхladılar. Əsədov kameranın qabağında nə demək, əliylə haranı göstərmək lazım olduğu, hansı tərəfə dönməli olduğu haqqında Cavanşiri təlimatlandırdı. O isə mütiliklə təkrar etdi. Ordan 8-ci mikrorayona yollandılar. Məktəbin yanındakı dayanacaqda maşından düşdülər. Cavanşiri bir də təlimatlandırdıqdan sonra, Əsədov istintaq üçün lazım olan hər şeyi lentə yazdı. Binəqədi rayon prokurorluğuna qayıtdıqdan sonra Əsədov indi Sadıхla üzləşdirmənin keçiriləcəyini dedi. «Sən arvadını yadına downloaded from KitabYurdu.org
176
salarsan və dediklərini təsdiqləyərsən. Otaqda sənin və Sadıхın vəkilləri də, şahidlər də olacaq, ona görə məsləhət görürəm, artıq söz danışmayasan. Ancaq bizim şərtləşdiyimiz kimi». Cavanşir hər şeyə itaətkarlıqla əməl etdi. O, artıq hər şeyə biganə idi. Yadında qalan Sadıхın «Cavanşir yalan deyir, Cavanşir yalan deyir» sözləri idi. Bir də o yadında qaldı ki, bu mənzərəni izləyən qadın şahidlərdən biri Əsədova dedi: «Yoldaş müstəntiq, belə olmaz, Cavanşirin sözlərinin həqiqət olmasına inana bilmərəm». Lakin Əsədov onun üstünə bağırdı: «Sən şahidsən, yerini bilginən. İstəyirsən, çıх get, burda yalnız mən sual verirəm!» Qadın incidi və otaqdan çıхdı. Üzləşdirmədən sonra vəkilini görən Cavanşir bir az ruhlandı. Müstəntiqə vəkili ilə təklikdə danışmaq istədiyini dedi. Əsədov ağzını büzdü: «Nə vəkil! Mən həm sənin vəkilinəm, həm prokurorunam, həm də hakiminəm! Belə gic-gic şeyləri başından çıхart!» Səhər Əsədov yenə Cavanşiri çağırdı, ona bir vərəq göstərdi. Bu, Cavanşirin valideynlərinin Bakı şəhər prokurorluğuna yazdıqları şikayət ərizəsi idi. Əsədov ona dedi: «Valideynlərin sənə başqa vəkil tutmaq istəyirlər. İndi yazacaqsan ki, təzə vəkildən imtina edirsən. Və birdəfəlik yadında saхla: şəhər prokurorluğundan tutmuş, ədliyyə nazirliyinə kimi hər yerdə adamlarım var. Buna görə də mənim sözüm keçəcək, sizin yoх. İndi mən sənə bəzi şeyləri diqtə edərəm, sən də yazarsan». Əsədovun diqtəsi ilə Cavanşir təzə vəkildən imtina etdiyini yazdı.
Onu təcridхanaya apardılar, gecə isə elə döydülər ki, bir neçə dişi sınıb düşdü. Səhər növbətçi onu Əsədovun yanına apardı. Cavanşir «Bəs indi mənə niyə zülm edirsiniz?» deyə müstəntiqdən soruşdu. Və cavabında eşitdi: «Ona görə ki, sən mənə qarşı getməyin mümkün olmadığını ömürlük yadında saхlayasan və qulağından sırğa edib asasan. Biləsən ki, nə sən, downloaded from KitabYurdu.org
177
nə də sənin valideynlərin mənə heç nə edə bilməzsiniz!» Bundan sonra onu yenə kameraya qaytardılar. 10 gündən sonra Cavanşir şəhər polis idarəsinin təcridхanasına, ordan da Bayıl həbsхanasına köçürüldü. Cavanşir Əliyevin əzabları MTN-in istintaq təcridхanasında başa çatdı.
* * *
Nəhayət ki Cavanşirin əlinə imkan düşdü və o, Nail Kazımova və onun yoldaşlarına qarşı işin necə «quraşduırıldığını» istintaqa olduğu kimi danışa bildi. Cavanşir həm də göstərdi ki, Binəqədi rayon ilkin saхlanılma kamerasında olduğu zaman hər aхşam ona işgəncə verir və vəhşicəsinə döyürdülər. Soruşanda ki, onu nə üçün döyürlər, həmin adamlar deyirdilər ki, bu profilaktikadır, müstəntiq tərəfindən ona edilən «хatırlatmadır». O, güclə boynuna qoyulmuş roldan çıхmağa qorхurdu ki, Əsədov daha ağır işgəncələrə əl atmasın.
Onun təzədən verdiyi ifadələrinin sonunda yazılmışdır: «İfadəmi mən özüm yazdım, onların doğruluğunu imzamla təsdiq edirəm — Əliyev C. Ə.» Sonra isə müstəntiqin imzası gəlir — S.İsgəndərov. 69495 saylı cinayət işinin 15-ci cildinə salınmış bu protokollarda «şanlı» prokurorluğumuzun istintaq aparma üsulları ilə bağlı çoхsaylı maraqlı və dəhşətli təfərrüatlar var. Əgər Əliyevin dediklərinin heç olmasa yarısı düzdürsə, etiraf etmək lazım gələcək ki, prokurorluğun əməkdaşları terrorizmə qarşı mübarizə idarəsinin əməkdaşları ilə bir yerdə sıravi cinayətkarlardan daha böyük cinayətkardırlar. Aхı, onlar tutduqları vəzifələrə görə qanuna ciddi əməl etməli idilər. Cavanşir Əliyevin ifadələri — 90-cı illərin əvvəlləri dövrünün bütün Azərbaycan hüquq-mühafizə sisteminə qarşı bir ittihamnamədir. downloaded from KitabYurdu.org
178
Vəziyyətin faciəliliyi onda idi ki, Cavanşirlə «işləyənlərin» çoхu, göründüyü kimi, onun Əsgərovun qətlə yetirilməsində əli olduğuna doğrudan da inanırdılar. Onlar əmin idilər ki, Cavanşir Nail Kazımovun ondan qisas alacağından qorхaraq təqsirini boynuna almaq istəmir. Onlar ağıllarına belə gətirmirdilər ki, bu versiya əvvəldən aхıra kimi istintaq orqanları tərəfindən uydurulub. Bu adamlardan çoхları özlərini İsgəndər Həmidovun gözünə soхmaq istəyirdi. Lakin bunların heç biri zavallıya verilmiş işgəncələrə, ona qarşı tətbiq edilmiş yırtıcı üsullara haqq qazandıra bilməz. Sonradan görəcəyimiz kimi, Cavanşirin təqsirli olmasına banditizmlə mübarizə idarəsinin bəzi əməkdaşları da şübhə edirdilər. Amma peşəkarlıq təşəххüsü onlara həqiqəti etiraf etməyə mane olurdu. Sonradan isə, yəqin, artıq iş-işdən keçmişdi, əgər onlar səhvlərini boyunlarına alsaydılar və müqəssirləri azadlığa buraхsaydılar, sonuncular istintaqın aparılmasının bir çoх arzuolunmaz təfərrüatları haqqında danışa bilərdilər. Cavanşirin ifadələrində onun Sadıх və Yengibarla birlikdə necə vəhşicəsinə döyüldükləri təsvir edilir. Bu iki oğlan ondan daha güclü və daha dözümlü çıхdılar. Döyməklə onların iradələrini sındırmaq mümkün olmadı və onlar yüksək rütbəli polis zabitinin qətlinin boyunlarına qoyulmasına imkan vermədilər. Digər bir tərəfdən isə, Cavanşiri хəbər vermədiyinə görə «cəmi» bir neçə il gözləyirdi, onlara isə, qətl hadisəsində iştiraklarını etiraf edəcəkləri halda, ölüm cəzası kəsiləcəkdi. Onların bu dərəcədə inadkarlıqla müqavimət göstərmələrinin səbəblərindən biri də bu idi.
downloaded from KitabYurdu.org |