Müəllifin icazəsi olmadan mətbəədə çap etmək və ya internetdə yayınlamaq qəti qadağandır
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yaşik YA! CƏRGƏ Quşbaşı qar yağırdı. Quşa dönmüşdüm. Qurtulurdum artıq. “Qumbara” kafesində oturmuşduq. Baş leytenant Qubalı, baş leytenant Quliyev, gizir Qubadov, gizir Qurbanov və gizir Qunduzovla birgə ordudan tərxis olunmağım haqqında müdafiə 14 nazirinin verdiyi əmri yuyurduq. Gecə bölüyə cavabdeh qalmış gizir Qulamov günortadan evə getmişdi. Bölük komandiri, kapitan Quluncovun hərbi hissədə işi vardı, avtomatların qundağını rənglədirdi. Müftə yeməyi əldən buraxmazdı, özünü yetirəcək, divardakı yarıçılpaq estrada ulduzlarına baxa‐baxa Natadan danışacaqdı. Rusiyada hərbi məktəbdə oxuduğu illərdə məşuqəsi Nata ilə yaşadığı intim həyatın bütün detallarını bilirdik, min dəfə eşitmişdik, minbirinci gecənin nağılına qulaq asmağa həvəsim olmadığından, yubanmağı ürəyimcəydi. Həm də ona görə ürəyimcəydi ki, onun Natayla macəralarını gizirlərin içində danışması baş leytenant Qubalının NATO zabiti şərəfinə xələl gətirirdi. Natadan söz düşəndə Qubalı göz‐qaşını oynadacaq, stolda zabit‐gizir ayrıseçkiliyi yaranacaqdı. Hərçənd bizim bölükdəki gizirlərdən biri, lap dəqiqi, Qurbanov hərbi hissədəki yeganə qadın zabitlə evlənmişdi. Söz‐sözə gələndə “mən evdə zabit... əstəğfürullah” deyərək arxasını yerə vermirdi. Baxmayaraq ki, gizir Qurbanovun qonşuluğunda yaşayan hərbi qulluqçular leytenant xanımın gecələr verdiyi “farağat” komandasından səksəkəyə düşmüşdülər. Zabitənin o komandanı kimə, yoxsa nəyə verməsi hərbi hissədə əsas lağlağı mövzularındanıydı. Gecələr yalnız farağat komandasının verilib, “azad” komandasının verilməməsi də məsxərəyə qoyulardı. Bayağı lağlağılar, məsxərələr eşitməyəcəkdim daha. İki həftədir yolunu gözlədiyim göyçək əmr hərbi hissəyə günortaya yaxın yetişmişdi. Vaxt itirmədən təhvil‐təslimə başlamış, axşamacan qaiməni əksər rəislərə imzalatmışdım. Kazarmada kürkümü çıxardıb gün nöbvətçisinə vermiş, günlüyümü qonşu bölükdəki ehtiyyatdan çağırılmış leytenanta, toqqamı dembellərdən birinə bağışlamışdım. Çəkməmi və formamı gizir Qurbanov istəmişdi. Əlimə pul gələcəyini bildiyindən hərbi şəhərcikdəki kafenin Qubadlıdan qaçqın düşmüş sahibi “Quşbaz” Niyaz qulağı bizdə ola‐ola oğluna göstəriş verir, masaya bir ucdan quzu əti, qutab, kotlet, salat, spirtli və spirtsiz içkilər göndərirdi. Gizir 15 Qurbanov, adəti üzrə, ilk qədəhdən keflənmişdi. Qunduzov arağı çappa stəkanla içsə də, üzündə sərxoşluq əlaməti gözə dəymirdi. Can qardaş‐ ləzgi idi‐ fal‐fal doğranaraq üstünə nar sıxılmış soğana əl uzadana göz ağardır, Niyazın tərifləyə‐tərifləyə masaya yolladığı soyutma tikələri, kotletləri içəri ötürürdü. Baş leytenant Qubalı hər qədəhin dalınca siqaret alışdırır, bir‐iki qullab vuraraq quyruğunu qaldırıb belinin tirinə qoyur, bizi tüstüyə verirdi. Quliyev tez‐tez xəyala dalırdı. Həmişə bəxtindən gileylənən və özündən şübhəli olan gənc zabit canımı qurtarmağıma qibtə edir, mənə bəxtəvərçilik verirdi. Gizir olmasına baxmayaraq, hörmətinə görə kiçik zabitlərlə bir tutulan Qubadov hissəyə gəldiyim ilk günləri xatırlayır, tabor komandirinin tapşırığıyla cavabdehlik prosesini, günün nizam qaydalarını öyrənmək üçün onunla növbədə qaldığım gün məni xamlayaraq cərgəyə qoyduğunu, bölüklə birgə otuzdurub‐qaldırdığını danışır, gülürdük. Ertəsi gün əhvalat bütün tabora yayılmışdı, tabor komandiri, mayor Aranlının da qulağına çatmışdı, zabitlə məzələnmək gizir Qubadova baha başa gəlmişdi, cavabdeh saxlanıb evə buraxılmamışdı. Həmin gün tabor komandiri öz yanına çağıraraq boyumu yerdən çıxartmış, yaxşı zabit olacağımı təxmin etməklə qoltuğumu qarpızlandırmışdı. Yola‐yolağaya bələd olanda mən özüm də Qubadovdan acığımı çıxmışdım, giziri qarovulda normadan artıq yatmağa qoymamış, əlinə nizamnamə verib şəxsi heyətə oxutmuşdum. Yalanın, kələyin norma olduğu o mühitdə dürüstlüyünü xeyli dərəcədə qoruyub saxladığından yoldaşlığımız tutmuşdu. Hə, Fateh Mirzə, ‐ gizir Qubadov sağlıq dedi: ‐ Cərgədə heç kimin yeri boş qalmır, amma dolmur da.... Zarafat edirəm, ‐ o, yerində qurcalanıb ciddiləşdi‐ biz orduya təkcə canımızı yox, həm də adımızı qoyub gedirik. Bəzilərinin gözündə sən orduya leytenant gəlib, leytenant getdin; mənim nəzərimdə kişi kimi gəlib, kişi kimi gedənlərdən oldun”‐ sözünün 16 o biri ucu tağım komandirini, rütbə üçün sinov gedən baş leytenant Qubalını tuturdu. Qədəhlərimizi boşaltdıq. Niyaz dayı ortalığa öz hesabından təzə araq qoydu, bizə qoşularaq sağlığıma badə qaldırdı. “Ay bləd, bölük kef edir, heç gör rota komandirini gözləyən varmı?”‐ arxası qapıya oturmuşdum, içəri girən kapitan Quluncovun üzünü görmədim, səsini eşitdim: ‐ Bləd, gedən tağım komandiri nə slujbada quyruq ələ verdi, nə də drujbada, görək təzə tağım komandiri kollektivə necə girəcək? Deyəsən, qayınanası çox istəyir, yeməyin üstünə gəlib çıxıb...” Yerimə gələn tağım komandirini görmək, kadr yoxsa ehtiyyatdan çağırılmış zabit olduğunu bilmək marağıyla dala baxdım. Ay bləd, qurudum qaldım. Kor‐kor, gör‐gör, qarşımda Azin Kürəçi durmuşdu. Bizim tanış çıxmağımız, qonşu kəndlərdən olmağımız, hətta paralel siniflərdə oxumağımız maraqlı təsadüf sayılaraq stolda çox danışıldı. Təzə tağım komandiri kollektivə girəndə süfrədə liderliyi ələ alaraq kapitan Quluncovun quluncunu əlüstü sındırdı. Biz kafedən çıxanda artıq gec idi. Şəhərcikdə məskunlaşan qaçqın taksi sürücüləri NBM‐in qabağında müştəri gözləməyib evlərinə dağılmışdılar. Cib telefonuna zəng edərək Adışirin dayını çağırdım. Adışirin dayı ilə sözüm‐söhbətim tuturdu, o olan yerdə başqasının maşınına minməzdim. Maşına dörd nəfər oturduq. Kapitan Quluncov tabor üzrə cavabdeh qaldığından bizimlə getmədi, bizimlə gedən digər hərbi qulluqçular yaxınlıqdakı qəsəbədə düşdülər. Fürsəti fövtə vermədim: ‐ Qağa, sən hara, buralar hara? Başına gələnləri uzatmadı. Parlament seçkilərində “Azadlıq” blokunun 94 saylı Bərdə seçki dairəsindən deputatlığa namizədi olmuş, səsvermədə qalib gəlmişdi. İqtidar, türkün sözü, 17 onun əlinə deputat mandatı əvəzinə çağırış vərəqəsi vermişdi. İstehza etməyə haqqı vardı, əlbəttə. İqtidarın başını ağrıdan jurnalistləri, siyasətçiləri, QHT fəallarını orduya yollaması birinci hal deyildi. Özü də onların çoxunu ön cəbhəyə, səngərə salırdılar, adətən. Görünür, Azini arxa cəbhəyə, paytaxtın yaxınlığında yerləşən hərbi hissəyə göndərməklə iqtidar öz rəqiblərinin reytinqini qaldırmaq, cəfakeş və qəhrəman obrazlarını yaratmaq istəməmiş, əksinə, ordunun “cəzaçəkmə müəssisəsi” olmadığını sərgiləməyə cəhd göstərmişdi. Azini tapdım. Birlikdə tabor komandirinin tərbiyəvi işlər üzrə müavini, mayor Nadir Hüseynovun yanına getdik. Hərbi hissə komandirinin cərgədə “zampolit Quseynov” çağırdığı bu zabit ağıllı, güclü və insansevər adamıydı. Onun sağlığına içəndə həmişə rus yazıçısı Anton Çexovdan sitat gətirərdim: “insansevərlik istedaddır!” Gətirdiyim sitatı belə izah edərdim ki, talant insana uğur qazanmağa, insansevərlik cəmiyyətə faydalı olmağa kömək edir. Mayor Hüseynov faydalı adam idi. Çox kasıbın balasını qorumuşdu, umacaqsız‐filansız düzü əyrinin ayağına verməmişdi. Qurdalasan, onun yolunda ölümə gedən, heç olmazsa, bir əsgər çıxardı cərgədən. Mənə də çox köməyi dəymişdi. Aradakı yaş, rütbə, mövqe fərqini qırağa qoyub dostlaşmışdıq. Hərdən evinə aparar, qonaqlıq verərdi. Özü içməsə də, daim soyuducuda meyvə arağı saxlayardı. Mənim meyvə arağından vuraraq bala‐bala sərxoş olmağımı seyr edər, yüzü adlayıb fəlsəfədən, ədəbiyyatdan, sivil dünyadan danışmağıma ləzzətlə qulaq asar, söhbət Azərbaycandan düşəndə başını bulayardı. O, başını bulayaraq yalana və yenilgiyə etiraz edirdi. Yalana və yenilgiyə nifrət etmək bizim ortaq cəhətimiziydi. Mayor Hüseynov Qarabağ uğrunda döyüşmüş, yaralanmış, qar altında qalmış, ölümdən təsadüfən xilas edilmişdi. Hərbi sahədə təhsil almasa da, yenilgini içinə sindirmədiyindən ordudan getməmişdi. Orduda qalmasına peşman deyildi, peşman olmasa da, məmnun da sayılmazdı, səbirsizliklə istefaya çıxacağı günü gözləyirdi. 18 Mayor Hüseynovun kazarmadakı otağının açarı çox zaman məndə olardı. Hərbi hissədə gecələyəndə otaqdakı stulları yan‐yana düzər, üstünə uzanıb gözümün çimirini alardım. İçəri tək girəndə heç zaman qapını döyməz, hərbi subardinasiya qaydalarına ancaq yanımda adam olanda əməl edərdim. Ənənəni ilk dəfə pozub qapını taqqıldatmadan açdım, “gələn mənə çox yaxın adamdır” mesajını verdim. Tabor komandirinin müavini zabitlərin konspektlərini yoxlayırdı. Məni mülki geyimdə birinci dəfə görməsə də, məzələnməyə ipucu tapmaq niyyəti ilə üst‐başımı xeyli süzdü: ‐ Bəs qalstuk niyə vurmamısan, Fateh Mirzə? ‐ Mənə qalstuk hədiyyə edəcəyinizi eşitdim, qəsdən taxmadım ki, fikrinizi dəyişməyəsiniz! ‐ Məndən olsa heç qalstuk taxmarsan, şair hara, qalstuk hara?! Sənə dəbilqə düşür, bəlkə onda başını salamat aparasan gora... ‐ Qoy o dəbilqə Azin Kürəçiyə qalsın, təki onun başına bir iş gəlməsin burada. “Zampolit” sərraf adamıydı, quşu qanadından, adamı gözündən tanıyardı, bir yana baxanda, Azini ona tərifləməyim, yerli‐yataqlı təqdim etməyim artığıydı, Kürəçi orduda baş çıxaracaq, barmaqla göstərilən zabitlərdən olacaqdı. Buna şəkk eləmirdim, sadəcə, ürəyim durmurdu. Uşaqlıq dostumun orduya mümkün qədər tez uyğunlaşmasını arzulayırdım. Mayor Hüseynovla dostlaşarsa, özünü hərbi hissədə tənha, adamlardan uzaq hiss etməyəcəyini düşünürdüm. O acını mən yaşamışdım. İnsanın bütün keyfiyyətlərinin heçə sayılıb, sadəcə, saya gələn, sıraya düzülən, cərgəyə qoyulan varlığa dönüşünün nə qədər çətin olduğunu bilirdim. Ürəyimə dammışdı ki, mayor Hüseynovun qulluq etdiyi tabora təsadüfən salmayıblar Azini. Əgər başına bir iş gəlməsini istəmirdilərsə, onu professional şəkildə xətadan‐bəladan qoruyacaq zabit məhz mayor Hüseynov idi; ortaya ayrı niyyət çıxsa, tabor komandirinin müavinini Azinin 19 gözünə qatacaq, belə demək mümkündürsə, qurunun oduna yandıracaqdılar. Təmizliyi, peşəkarlığı və ötkəmliyi ona qarşı çoxlarında, o cümlədən üst düzeydəki zabitlərdə bəzən qıcıq yaradırdı. Bunu yaxşı başa düşən mayor Hüseynov siyirməsindən “tağım komandirləri ilə fərdi söhbət dəftəri”ni çıxartdı, mənə uzadaraq son tapşırığını verdi: “yoldaş zabitlə bağlı qeydlər apar!” Fərdi söhbət dəftərinin belə tez yada düşməsi o demək idi ki, mayor Hüseynova Azin Kürəçi haqqında hələ söz deyilməyib, deyilərsə, onda işini ehtiyyatlı tutan zabit başını aşağı salmayacaq. Mayor məzuniyyətdə, yaxud hospitalda olanda vəzifəsini daxili əmrlə mən icra edərdim, işinin incəliklərini mənimsəmişdim. Dəftəri alaraq Azin Kürəciylə “dərin məzmun”lu fərdi söhbət apardım, ona düşmən tapdağı altında qalmış Qarabağdan, əsir düşmüş qız‐gəlinlərdən, silahlı qüvvələrin səbirsizliklə Ali Baş Komandanın döyüş əmrini gözlədiyindən, ordu quruculuğunun günbəgün genişləndiyindən danışdım, yeni tağım komandirini içdiyi hərbi anda sadiq zabit kimi xarakterizə etdim. Andıra qalaydı onun içdiyi and... Azin Kürəçi rütbə almamışdan qabaq and yerinə BDU‐nun hərbi hazırlıq kafedrasının müəllimləri ilə sərin NZS pivəsi içmişdi. Üstündə pivə almağa qara quruş olmadığından yataqxanaya gəlmiş, məndən borc istəmişdi. Onun hərbi and əvəzinə bir balon pivə içməsini gözümlə gördüyümdən söhbətin o hissəsini xüsusi pafosla yazdım və dəftəri əvvəlcə Azinə, sonra mayor Hüseynova verdim. İmzalama mərasimi bitəndə mayor Hüseynov Azinə xırdalamağa başladı: ‐ Yoldaş leytenant, mən o adama dəstək verərəm ki, verilən tapşırığı icra eləyəndə çətinliklərlə qarşılaşsın. O adamı himayə edərəm ki, zəif, aciz, sadəlövh olsun, başına qapaz vurub, çörəyini əlindən almasınlar. O adamın hörmətini saxlayaram ki, vicdanlı və mərd olsun. Mən sənə hörmətlə yanaşacağımı hiss edirəm. Sənə dəstək vermək mənim vəzifə borcumdur. Sən zəif adam deyilsən, qazılsa, sənə elə gen quyu qazılacaq ki, məni, 20 yaxud tabor komandiri Aranlını da içinə yumalaya bilsinlər. Dünyanın istənilən ölkəsinin ordusunda iki cür nizam var. Bu nizamın birini yazılmış qanunlar yaradır, digərini yazılmamış. Qorxaqlar yazılmış qanunlara tabe olur, səfehlər yazılmamışlara. Ruslar haqlı deyirlər, nizamnamə doqma deyil. Bir zabitin ordunun yazılmamış qanunlarına, o cümlədən insaniyətə məhəl qoymayıb, dünyaya nizamnamə tələblərindən baxması ona şərəf qazandırmaz. Nizamnamənin tələblərini kobudcasına pozmaq da baha başa gəlir. Sənə dörd maddə söyləyəcəm, onlar bütün yazılmış və yazılmamış hərbi qanunlardan səni qoruyacaq: Həqiqəti gör, amma danışma! Nə qabaqda get, nə arxaya qal! Cərgəyə gecikmə! İlk zərbəni sən vurma! Otağının açarını əlimdən alıb Azinə verdi. Yeni tağım komandirinə günorta fasiləsi zamanı orada dincələ, gecə hərbi hissədə qalası olsa, stulların üstündə yata biləcəyini söylədi. Otaqdan çıxanda mayor Hüseynovun maddələrini Azinə izah elədim: ‐ Burada vurulmaqdan qorxmaq yolverilməzdir. Əl qaldırmağa meylli olanlar özlərindən zəif olanları təpə‐qapaz edirlər. Əgər elə bir parabeyinlə münaqişədən qaça bilməsən, onu özünün güclü olduğun müstəviyə çək. Əzələsinə arxayın olanlar hüquqlarına güvənənlərin qabağından yeyirlər. Qorxduqları adamı şantaj eləməkdən çəkinmirlər, yeri gələndə. Düzülüşlərə gecikmədin, cərgəyə vaxtlı‐vaxtında durdun, üzərinə diqqət cəmləmədinsə, başını salamat qurtaracaqsan buradan... Kazarmanın qabağında ayrıldıq. Azin əşya anbarından uniforma almağa getdi, mən ştaba təhvil‐təslim qaiməsinə axırıncı qolları çəkdirməyə girdim. İncəvara, lazım olan adamların hamısını yerində tapdım, qaiməni imzalatdım, sonuncu qol dalınca hərbi hissə komandirinin yanına qalxdım. Komandir mülki həyatımda mənə uğurlar dilədi: ‐ Deyirlər, yerinə gələn tağım komandiri qohumundur... 21 ‐ Xeyr, yoldaş polkovnik,‐ komandir əslində polkovnik‐ leytenant olsa da, hərbi hissənin zabit və gizirləri rütbəsini bir pillə qaldırmaqla ona kompliment deyərdilər‐ qohumum deyil, qonşu kənddəndir, çoxdan tanıyıram, savadlı və mübariz oğlandır. ‐ Deyirsən yəni müxalifətin adamıdır?‐ komandir üzgörə məndən söz alırdı. ‐ Mən biləni, o heç bir siyasi partiyanın üzvü deyil, hərbi xidmətə gələnə qədər QHT sədri olub. Sadəcə, “Azadlıq” bloku cəmiyyətdə tanınan və hörmət bəslənən demokratik fikirli gənc kimi son parlament seçkilərində onun namizədliyini dəstəkləyib. ‐ Sən yerlinə ordunun siyasətdən kənarda durduğunu izah edərsən. Onun mülki həyatındakı siyasi baxışlarının mənə dəxli yoxdur, hərbi hissə komandiri olaraq mən ondan yaxşı xidmət tələb edəcəm. Görüm vaxt tapsam, çağırıb özünə də deyərəm. Komandir köhnə qurduydu. Daim quyruğu paçasında gəzir və məhz qurnazlığı sayəsində paytaxtın həndəvərində yerləşən hərbi hissəyə illərdir komandirlik edirdi. Barmağımı dişlədim, dişinin altında nə isə vardı onun, görəsən, nə idi komandiri quyruqda qoyan? Cavabı çox gözləyəsi olmadım. O, masasının üzərindəki qəzeti mənə itələdi: ‐ Yazılanlar düzdür??? Qəzetdəki kiçik məqaləni o qədər hövsələsiz oxudum ki, nəşrin adına da fikir vermədim. Məqalədə yazılırdı: “Azin Kürəçi universitetdə “boz kardinal”ın oğlu ilə birgə təhsil alıb. O zaman tələbə yoldaşının evinə get‐gəl edib və atasının hörmətini qazanıb. Görünür, onu müxalifət liderinə çevirmək istəyir iqtidar. Kürəçini hərbi xidmətə yollamaqda məqsəd odur ki, orduda olmaması gələcəkdə ona irad tutulmasın. Əgər hökumət onu cəzalandırmaq istəsəydi, ön cəbhəyə göndərərdi. Göndərməyibsə, deməli, onu qoruyan məmur var.” İnformasiya başdan‐ayağa yalanıydı, Azin Kürəçinin tələbə yoldaşları arasında nəinki “boz kardinal”in oğlu, heç hansısa icra 22 başçısının qızı da yoxuydu. Zəhləm getmiş komandiri dolamaq, yazılan dezinformasiyaya inandırmaq, qarşıdakı ilyarımda Azinin xırda‐para məsələlərdə “günah keçisi” elan edilməsinə yol verməmək qərarına gəldim: ‐ Yoldaş polkovnik, Sizə bir söz deyəcəm, amma çox xahiş edirəm, bunu məndən eşitməmiş olasınız‐ komandirin çuğullara güvəndiyini bilirdim. ‐ Narahat olma, ikimiz də cayıl oğlanıq! ‐ Bilirsiniz, yoldaş polkovnik, yerlim olduğuna görə düz çıxmır deməyim... ‐ De, de! Yerlin guya çox bilir qədrini... ‐ Bilirsiniz, yoldaş polkovnik, Azin Kürəçi “boz kardinal”ın adamı olmaqdan əlavə, həm də general Quzanlınskinin qızını sevir. Ailələr yaxınlarda quda olacaqlar. ‐ Dogrudan?‐ Müdafiə Nazirliyinin yüksək çinli qulluqçusunun adını eşidən polkovnik qulaqlarını şəklədi. ‐ Amma çox xahiş edirəm... ‐ Bir daş altda, bir daş üstdə!‐ sözümü kəsdi. Mən artıq mülki vətəndaş idim, hərbi hissəyə birdəfəlik “əlvida” deyirdim. Azin xidmətə sabahdan başlayacaqdı. Belə günü qeyd eləməyə dəyərdi. Özümüzü “Qumbara” kafesinə verdik. “Quşbaz” Niyazın yanından lül dəm çıxanda tabor komandiri İlkin Aranlı ilə qabaqlaşdıq. Mayor Aranlı öz sahəsi üzrə bilikli kadr idi. Hərbi taktikanı dərindən bilir, toplanışlarda həmişə yüksək bal yığaraq hissənin üzünü ağardırdı. Mülkidən gələn zabitlərdən ağılla yararlanar, taborun səviyyəsini qaldırardı. Dediyinə görə, istənilən qərarı verəndə gözünün qabağına şərəf məhkəməsi gəlirdi. Avtomil xidmət rəisi kimi yaltaq, üzlü və çoxüzlü “çiynində paqon gəzdirənlər”in quyruğunu bulaya‐bulaya şərəf məhkəmələrinin keçirildiyi kluba girməsini, söz alıb ona moizə oxumasını özünə sığışdırmırdı. Özünü başqa tabor komandirlərinə tay tutmaz, tabeçiliyindəki zabit‐gizirlərin 23 boğazına “Quşbaz” Niyazın kafesində şərik olmaz, mobil telefonunu həftədə bir kərə dəyişməzdi. Aranlının “Siemens” markalı telefonu o qədər köhnəlmişdi ki, birdən zəng çalardı, birdən yox. Həmişə nasaz olan “Jiquli”sini hərbi şəhərcikdəki evinin qabağında saxlayar, məhz maşınını düzəltdirmək ümidi ilə oynadığı “Ailə sevinci” lotereyasına pul düşməməsini Allahın əlinin pis yerdə olmasına bağlayardı. Bizi görəndə lopa bığları tərpəndi, mənə göz vurub Azinə xox gəldi: ‐ Qudurasan qurbağa, mən bunu kepka dalınca göndərmişəm, bu da gəlib mülki vətəndaşla “ətirlənir” Niyazın xosmasında... ‐ Qoy içsin, sabahdan kefi istəyəndə ətirlənə bilməyəcək‐ araq içməyə “ətirlənmək” deyən Aranlıya öz jarqonu ilə cavab verdim. ‐ Qusmağı da var ha, içməyin... Əşi, əsas məsələ “ətir”lənmək deyil, hərdən yola vermək olar belə şeyləri‐ Azinə öz “qızıl maddə”sini başa saldı: ‐Mənə heç vaxt kəf gəlmə! *** Hərbi xidmətdən qayıtdığım iki ay idi. Yuxudan oyansam da, yatağımdan qalxmamışdım. Arabir zəngləşdiyim Azinə mesaj yazdım: “Altda bizim canımız çıxır, dözürük; evyıxanlığa, əliəyriliyə fürsət gəzirik; hamımız xoflanırıq ilgəhdən; jandarmalar kəlləmizi qoparır; lal, maymaq, nadan oluruq; ölürük paxıllıqdan, ruhumuz sevinmir, şərə tapınırıq; utanmır üzümüz, vəhşiləşirik; yaltaqlanırıq zalımlara...” Çox keçməmiş cavab gəldi: “Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsində patrul rəisiyəm. Qaydaları pozan hərbi qulluqçuların qarşısını kəsəsiyəm. Düzünü bilmək istəyirsənsə, məni qaydaların pozulması yox, yazılması narahat edir...” Yataqda uzanmağa səbrim çatmadı, əynimi geyinib Tağıyev qəsəbəsinə, leytenant Kürəçinin patrul xidmətində olduğu parka getdim. 24 Azin öz köhnə hərbi mundirində gəzməyi xoşlayan yaşlı rus proporşiki söhbətə çəkmiş, çənəsinin altına salıb nostalji hisslərini oyatmışdı. O, ağzının suyunu sıçrada‐sıçrada keçirdiyi gözəl günlərdən danışırdı. Həftəsonları düzənlənən rəqs axşamlarından, qadınlarla macəralarından, o zamankı qayda‐ qanundan, səliqə‐sahmandan, proporşiklərin gül kimi yaşamasından ağız dolusu dəm vururdu. Parkdan azca aralıda təzə tikilən villaların hündür hasarlara alınmasını anlamırdı, başa düşmürdü heç cür. Patrul rəisi qoca proporşiki haqsız saymır, ona qıy verirdi. Azərbaycanda insanların özlərini gizləmək, qapatmaq meyllərinin getdikcə gücləndiyindən, adamların yad baxışlardan qorxduğundan, sərbəst yaşaya, sərbəst gəzə, sərbəst əylənə bilmədiyindən təngə gəldiyini deyir, restoranlarda müştərilərin kabinetdə yeyib‐içməsinə, oturuşunu, yeyişini, gülüşünü, lap elə öpüşünü başqalarından gizlətməsinə qarşı çıxır, həmsöhbətini qızışdırırdı. “Düz deyir dyadya Qubin, “birdən görərlər, pis baxarlar” əndişəsi imkan vermir camaat xoş gün görə. Elə deyilmi, Fateh?‐ verdiyi sualı ürəkdən təsdiqləyib onu sabiq proporşikdən araladım. Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsində əvvəllər rus hərbçiləri yaşayıb. Cavanlıqlarının parlaq keçdiyi dodaqlarındakı boyadan bilinən tək‐tük babulyalardan və gödək, seyrək taxtalarla çəpərlənmiş xudmani evlərdən özgə qəsəbədə rus izləri qalmayıb. Heykəllər adamlardan çoxdur parkda. Vladimir İliç Leninin ağacların arasındakı büstünə süpürgə çəkən olmayıb. Lenindən o tərəfdəki abidə 20 yanvar şəhidlərinə qoyulub, yan‐yörəsinə çiçəklər əkilib. Dörd addım aralıda qəsəbəyə adı verilmiş neft milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyevə daş yonulub. Başqa bir heykəl yerli camaatın Ulu Öndərə sevgisini əks etdirir. Sevgi qarşılıqsız deyil: “Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsinin dünyada özünəməxsus yeri vardır!” 25 Patrulların nahar fasiləsi çatmışdı. Parkdan çıxmağı təklif etdim. Bazarın tinindəki Nuh əyyamından qalma qəlyanaltının pəncərəsində bir şüşəni üzərinə “Xaş” yazılmış karton kağız əvəz edirdi. Qəsəbənin ən təmiz iaşə obyektinin yay bərkidilmiş qapısından ehtiyyatlı olduq. Stol və stullar qırıqdı, qənd qablarına atılmış konfetlərin kağızında əl qalınlıqda kir vardı. Piştaxtanın küncündəki göstərməyən, ancaq səsi çıxan köhnə sovet televizoruna “radio” demək daha düzüydü. Protez dişli xidmətçi ağlına verəndə qablamasını dəsmala büküb cibinə qoyur, ürəyi istəyəndə cibindən çıxardıb ağzına salırdı; deyəsən, qəlyanaltının sahibi də elə özüydü. Daimi müştərisi ilə qabaq‐qabağa çay içirdi. Söhbətlərindən belə çıxırdı ki, müştəri cavanlıqda hərbçi olub, ətrafdakı hissələrin birində proporşiklik edib. Proporşik qabaqkı komandirlərin şəxsi heyətə etdiyi zülmlərdən, “kombriq”dən, “kombat”dan, “zampolit”dən it kimi qorxmağın vacibliyindən və evinə daşıdığı kartof taylarından, dondurulmuş balıq yeşiklərindən, yağ qutularından danışırdı. Hövsələm bir tikə oldu: ‐ Kim bilir, bəlkə bizim bu proporşik elə bayaqkı rusla eyni hərbi hissədə xidmət eləyib. Rus xatirələrində əyləncəni yaşadır, azərbaycanlı zülmü. Bayaq çənəsini qızışdırdığın komandirlərdən eşitdiyi təriflərlə, verilən ödüllərlə öyünür, gözümüzün qabağındakı yiyəsi olduğu söyüşlər, aldığı cəzalarla. Sarı halal qazancı ilə təşkil olunan rəqs gecələrində əylənəndə, qara oğurluğunun üstünün açılmasından qorxaraq yuxusunu qarışdırırmış. Onların ikisi də eyni məbləğdə məvacib alıblar. Nədən parkda hava alan gözü tox, vicdanlı və səmərəli yaşayıb, hüyüşdə boğulan tamahkarlıq, oğurluq və ziyanvericilik etməkdən özünü saxlaya bilməyib? ‐ Ay geridəqalmış,‐ səmimi münasibətdə olduğu adamlara həmişə belə xitab edərdi, ‐ bizim xalq əsrlər boyu əsarətdə yaşayıb, özünü vətəninin sahibi hiss etməyib çox zaman. Sahibkar özünə ziyan vurmur, nökər isə ağadan oğurlamağa çalışır. Vərdişini tərgidə bilmir nökərlər... 26 ‐Axı, məsəl var, ağanın malı gedər, nökərin canı? ‐ Nökərin canına dua oxuyanda demirlər ha... ‐ Ya nökərin canı, ya əsgərin canı, kimdir bizə dua oxuyan!‐ o biri patrullar da dilləndi. Əsgərlərdən biri Alqayıt Abışov, digəri Əli Ələsgərov idi. Alqayıt millətçiydi, laçınlıydı, məcburi köçkün düşərək “Qurtuluş” şəhərciyində məskunlaşmış xalasının qızını sevirdi, əsgərliyini çəkib evlənəcəkdi. Əli dindarıydı. Ən böyük arzusu bir səhər yuxudan oyananda başının üstündə baş leytenant Qubalını görməməkdi. Hərbi təhsilini Türkiyədə almış Qubalı “əsgərin Allahı komandiridir” deyə‐deyə Ələsgərovun gününü göy əskiyə bükmüşdü. Gənc tağım komandiri istəsə şalbana tutmağa da irad tapardı, anda qala, Ələsgərov tağımın dirəklərindən deyildi. Xaş qazanı qızdı. Dırnaqlar dişə gəldi. Ələsgərov “bismillah” deyərək əlini çörəyə uzadanda azyaşlı oğlunun başını tumarlaya‐tumarlaya içəri yeni müştəri girdi. Oğlan çox sevimliydi, ağıllı cocuğa bənzəyirdi. Atanın saçı dağınıq, sifəti tüklü, geyimi nimdaşdı, əziyyət çəkən və içən adam olması dərhal sezilirdi. Qablamadiş kişi onların qabağına bir qab yemək və “çubuş” qoydu. Ata‐bala çörəklərini bir kasa xaşa batırıb yeyirdilər. Ata araqdan az‐az süzür, stəkanı balasının burnuna vuraraq gələcəyimizin sağlığına içirdi. İçdikcə itə dönürdü‐ çubuş coşur, zingildəyir, hürür, hürə‐hürə köpək olurdu. Oğlunu gözləyən it həyatı sərxoş köpəyi hönkürtdü: ‐ Mən başıma haranın daşını salım, dərsə göndərə bilmədim küçüyü, yekəlib mənim tayım olacaq... O bir kasa xaş və “çubuş” ata ilə balanın ilk birgə qazancı idi. Yemək Azinin boğazında qaldı: ‐ Kimin vecinədir bu uşaqlar? Bir yandan valideynlərin güzəranı, bir yandan təhsil sisteminin yarıtmazlığı onları erkən yaşlarından əməyə sövq edir. Döyülürlər, söyülürlər, ac qalırlar, pis yola düşürlər, öz uşaqlıqlarını yaşamadıqlarından psixopata 27 çevrilirlər. Dinəndə hamı özünə onunla bəraət qazandırır ki, keçdiyimiz paza balalarımızın xatirinə dözürük... ‐ Sən niyə qələbəni qoruya bilmədin, Azin Kürəçi?‐ bilmədən aşırtdığım sarımsaqla birgə hirsimi deputatlığa namizəd olmuş patrul rəisinin üstünə tökdüm‐ rayona hərbi komissarlıqda qeydiyyata düşməyə gedəndə təhsil aldığımız orta məktəbə uğradım. Ana dili və ədəbiyyat müəlliməmlə görüşmək istəyirdim. Dərs dediyi sinfin qapısını döydüm. Şagirdlər seyrək idi, birindən savayı, hamısı oğlanıydı. Müəllimə dərsə davamiyyətdən şikayətləndi. “Oğlanlar dana saxlayırlar,‐ başa saldı‐ rayondakı topdansatış mərkəzlərində hamballıq edirlər, qızlar ərə gediblər. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda formalaşan məktəb ənənələri məhv olur. Kimin ağzı nəydi o zamanlar şagird qızı ərə versin? Bəlkə, ölkənin hansısa dağ rayonunda hərdən erkən nigaha rast gəlmək olardı, Bərdədə əsla! Problemin kökünü başa düşməyənlər günahı müstəqillikdə görürlər. İşə bax, gərdişə bax, Azin, tənəffüslərdə mənə “Azadlıq” qəzetini oxutduran müəllimə, tutalım, Cəfər Cabbarlının “Od gəlini” pyesini keçməyə qız şagird tapmır. Hansısa nadürüst Urusetdən beş‐on manatla gəlib qapısına inək bağladığı, altına maşın qoyduğu kimi, yatağına bir məktəbli qız salır; hər gün o qızın ruhunu, gələcəyini zorlayır, ondan arvad düzəldir. İstismar olunan bədənlərindən, zorlanmış ruhlarından doğulan uşaqları o arvadlar nə cür tərbiyə edəcək, azad fərd, ləyaqətli vətəndaş böyüdəcəklər? ‐ Orta əsrlərə dönürük. Orta əsrlərin əlamətləri getdikcə çoxalır Azərbaycanda‐ hasarlar, təhkimçilik, din... *** “N” saylı hərbi hissəyə məxsus qapalı şəhərcikdəkı evlərin çoxuna qaçqınlar yığışıb. Qışının soyuğu sərt, yayının istisi kəskin olan Kül qəsəbəsində yerləşən şəhərcikdə hərbiçilər yüngülvari sivilləşib, sivillər azacıq hərbiləşib. Qəsəbənin kəsməyən küləyi 28 saatları qabağına qatıb qovur, adamları hızlandırır, sözləri tələsdirir elə bil. Saatlar, adamlar, sözlər yeyinləşir. Əqrəblər itələşir, addımlar itiləşir, adamlar itidilləşirlər. Müddətli hərbi qulluqçular, müvəqqəti məcburi köçkünlər, köçəri zabit‐gizirlər özlərini daimi sakin saymırlar burada. Əsgərlər, gizirlər və zabitlər qaçqın qızların ürəyini qıraraq tərk edirlər şəhərciyi. Hərbiçilər ürəklərini qırıblar, işğal altındakı torpaqları geri qaytaracaq qəhrəmanlar sevmək romantikasından məhrum ediblər qaçqın qızları. Ürəklərində qubarlayan yurd sevgisi bir əsgərin, bir gizirin, bir zabitin həsrətinə qarışıb, dalınca ağlayanda, göz yaşı kimi şəhərciyin yayda tozanaq, qışda palçıq olan qumsal torpağına töküb. Hərbçilər çirkli çəkmələriylə o torpaqları ayaqlayaraq qaçqın qızların göz yaşlarının cücərməsinə imkan verməyiblər. Uniformalar və rütbələr öz cazibəsini itirib köçkün qızların nəzərində. “Vətənʺ və “igid” anlayışlarının hərəsi gözlərində bir damla yaşa dönüb, yanaqlarına diyirlənib, yerə düşərək şoranlaşıb, şitləşib. Əsgərə inanmaq, gizirə üz vermək, zabitlə görüşmək yasağa çevrilib o şəhərcikdə. Qəhrəmanlığa inamını itirmiş ərgən qızlar gözünü Rusiyaya hamballığa, göy satmağa gedən qohum oğlanlara dikiblər. Örkənin gəlib doğanaqdan keçəcəyi, onlara elçi göndərəcəyi, toy çaldıracağı günü gözləyirlər. Sevgiyə yadırğayıblar tamam. Sevgiyə yadırğamış o qızların biri də göyərçin qanadlarının üzərində yaşayan Şərafət idi. Şərafətin göyərçin qanadlarının üzərində yaşamasını təkcə leytenant Qaytaranov duymuşdu. Ondan savayı heç kim fərqinə varmamışdı qızın göyərçin qanadlarının üzərində yaşadığını. Quşlara quşu qonanlar binanın zirzəmisinə baxmışdılar, Şərafətə bənd olanlar eyvana boylanmışdılar. Quşları quşqulandırmayan, quralları qurcalandırmayan bir sevgi yaşanırdı hərbi şəhərcikdə... Qulac‐qulac saçları, qap‐qara gözləri, şirin və cingiltili səsi, cazibədar ayaqları vardı. İlıq havalarda qırmızı idman forması geyinər, qardaşının təzəcə ayaq açan oğlunu şəhərcikdə 29 gəzdirərdi. Şəhərcikdəki məktəbdə coğrafiya dərsi deyirdi. Qaçqın idilər. Tabor komandirinin maddi‐texniki təchizat üzrə müavini kapitan Qusarlının qonşuluğunda yaşayırdılar. Ha fikirləşdi, onunla başqa cür ünsiyyət qurmağa yol tapmadı. Əlacsız qalıb kapitan Qusarlının ağzını aradı. Ondan münasib yolla qızın nömrəsini tapmağı xahiş etdi. Axşam kapitan Qusarlı zəng edərək arvadından aldığı nömrəni ona verdi. O gecə Şərafətə ilk mesajını yazdı leytenant Qaytaranov... Hər gün ona bir neçə ismarıc yazır, axşamlar evə gələndə internetə girir, web‐mesaj yollayırdı. Bir gün gələn zəng telefonunun ekranına Şərafətin adını yazdı. Şərafət yazdığı gözəl SMS‐lərə görə zabitə təşəkkür etdi və kimliyi ilə maraqlandı. Demədi. “Yazdıqlarım gerçəkdən xoşuna gəlibsə, görüşək, məni lap yaxından tanı”‐ gənc zabit vurulduğu qızı qəhvə içməyə dəvət etdi. Şərafət o saat tanıdı leytenantı. Mesajların Qaytaranovdan gəldiyinə inanacan iki fincan qəhvə içdi. Zabitdən adlarına xələl gətirəcək hərəkətlərə yol verməməyi xahiş etdi. “Lazım olsa, özüm xəbər edərəm”‐ deyə hərdənbir görüşməyə razılıq verdi. Həftədə bir dəfə ancaq görüşürdülər. Görüşəndə “Vətən” kinoteatrına gedir, bir‐birinə sarılır, öpüşürdülər. Bir gün evə dəvət etdi. Şərafət nəm‐nüm eləsə də, Qaytaranovun təklifini yerə salmadı: “lazım olsa, gələrəm...” Bazar günü idi. Verilən “farağat” komandasına yuxudan dik atıldım. Televizorda “Cərgə” hərbi‐vətənpərvərlik proqramı gedirdi. Hərbi çəkməsinin quncundan çılpaq ayaqları görsənən qısa yubkalı jurnalist “Pafos” quşunu gözündən vuran əsgərlərimizi tərifləyirdi. O qızdan yaman kəsirdim. Əlimə keçsə, hərbi xidmətdə onun ucbatından başıma gələn oyunların heyfini çıxardım. Oxay, leytenant Qaytaranovun bu dörd otaqlı mənzilində nə çıxardım o heyflərin üstünə... Axşam möhkəm içmişdik, evə qayıda bilməmiş, yıxılıb Qaytaranovgildə yatmışdım. Məni sürüyüb yataqdan yerə saldı. 30 “Dur, cəhənnəmə ol, qonağım gələcək”‐ eşitmişdim ki, qonaq qonağı istəməz, ev yiyəsi heç birini, paxmel olduğumdan atalar sözünün niyə yarıyacan düz çıxdığını başa düşmədim. Tör‐tökünük mənzilə baxanda yır‐yığışdan canımı yaxşı qurtardığıma sevindim. Başım uğuldaya‐uğuldaya əkildim. Liftin qabağında qarşıma çıxan qulac saçlı qızı görəndə ayıldım. Hə, Barses‐ öz‐özümə dedim‐ bax, bu qulac saçlı qız leytenant Qaytaranovun mənzilini yaxşıca silib‐süpürəcək, yatağının ağlarını dəyişəcək, hamama keçib yuyunacaq, üzündəki kosmetikanı silərək otağa qayıdacaq. Divanda yanaşı oturacaqlar. Leytenant Qaytaranov qızın əllərindən tutacaq, saçlarını oxşayacaq. Onu özünə sıxaraq dodaqlarından öpəcək. Çox öpüşəcəklər. Saatlarla bir‐birlərinin ciyərlərindən nəfəs alacaqlar və qucaqlaşıb yatacaqlar... Leytenant Qaytaranovu tərxis olunandan sonra gördüm birdə. Gözaydınlığı verdim. Ordudan sağ‐salamat qayıtmasını qeyd eləmək bəhanəsiylə gedib “İnqilab” küçəsindəki “Tonqal” restoranında oturduq. Təbrik və təşəkkür sağlıqlarını deməyə qoymadı. “Məni çox istəyirsənsə, bu hekayəni qələmə al”‐dedi: ‐ “Bu günə gəlib çıxmağımda ən böyük rol Şərafətin olub. Cazibəsinə salmaqla, özünü sevdirməklə ruhumu azad saxlayıb, qəlbimi sıxılmağa qoymayıb. Gözlərini xəyalımda canlandırmaqla qapalı mühitin nizamlarından, qorxularından, harizmalarından qorunmuşam. Əlindən gəlir yazmaq, qaçqın qızın sevgisini əbədiləşdir!”‐ hərbi xidmətdən qayıdanlar öz məhəbbətlərini əfsanələşdirməyə meylli olurlar, onun da həmin mərəzə tutulmağından şübhələndim, gümanım havada qaldı: ‐ Səhər düzülüşü yenicə yekunlaşmışdı. SMS gəldi. Şərafət vacib işi olduğunu yazırdı. Nəyin bahasına olursa‐olsun, günorta onunla görüşməyimi xahiş edirdi. Zampolitin yardımıyla hərbi hissə komandirindən icazə alıb evə getdim. Onu gözləməyə başladım. Qapını açıq qoyduğumdan birbaşa içəri girdi. 31 Problemini soruşdum. “Ərə getmək istəyirəm!”‐ cavabı məni güldürdü: ‐ Tapdım! Axşam sənə elçi gəlmişdilər. Valideynlərin deyirlər ki, “istədiyin oğlanın adamları tezliklə qapıya gəlməsə, səni verəcəyik!..” ‐ Mən sənə bəhanə deməyə gəlməmişəm! ‐ Bəs nəyə gəlmisən, xeyir‐dua almağa? Qoy çırağı gətirim, səni başına fırlayım... ‐ Gətir!– zarafat elədi və lütlənərək yatağa uzandı. Bakirə deyildi... Səhər onu qaçırmaq istəyən vardı. Əgər kömək etsəm, Şərafət ərə gedəcək, xoşbəxt olacaqdı. Məndən başqa kimsəyə öz sirrini etibar etmir, ürək qızdırmırdı. Onu ginekoloqa apardım, həkimlər əməliyyatla bakirəliyini bərpa etdilər. Evlərinə yola salanda mənə qızlığını itirməsindən danışdı. Dörd ay əsirlikdə qalıbmış, bakirəliyini də on dörd yaşında başına gələn o faciə zamanı itiribmiş. Zifaf gecəsini çox sakit xatırlayırdı artıq: ‐ Bizim kəndimiz Ermənistanla sərhəddə idi. Ermənilər ilk hücumu bizim kəndə eləmişdilər. Vəziyyət ağır olduğundan çoxları canını götürüb qaçmışdı kənddən, biz də çıxmışdıq, qonşu kənddə, dayımgildə olurduq. Həmin gün evimizi yığışdırmağa gəlmişdim. Kəndə hücum edən düşmən əsgərləri məni tutdular. Əllərimi və ayaqlarımı bağlayıb Ermənistana apardılar. Çuvalı hərbi hissənin həyətində BTR‐dən yerə atdılar. Dillərini bilməsəm də, başa düşürdüm ki, quduzlar məni zorlamaq istəyirlər, lakin qənimətin ilk sahibini müəyyənləşdirə bilmirlər. Onlardan biri hirslə qolumdan tutaraq məni özünə tərəf dartdı, aparıb qaranlıq zirzəmiyə saldı, ağzımı qıfıllayaraq getdi. İki gün ac qaldım orada. Qapı açılanda aclıqdan və qorxudan gözüm tor görürdü. Kimsə üzümə baxıb gülümsünürdü. Həminkiydi. Küncə sıxıldım. Çəkməsinin ucuyla ayağa qaldıraraq məni özüylə apardı. Gecə yarısı bir kənd evinə çatdıq. İtələyib tövləyə saldı. Üstümə atılıb 32 zorladı. Sübhəcən dincəlmədi. Camaat yuxudan oyananda valideynlərini çağırdı. Dörd ay həmən tövlədə yatdım. Axşamacan qabaqlarında qul işləyirdim. Döyməsələr də, hər gün söyür, danlayırdılar. Yeməyi onlarla birlikdə yeyirdim. Yavaş‐yavaş ermənicə öyrəndim. Armenin qardaşının əsir düşdüyündən, məni evlərinə onunla dəyişməyə gətirdiyindən xəbər tutdum. Məni Armenin qardaşı ilə yox, başqa əsirlə dəyişdilər. Qırmızı xaç dalımca gələndə Armen qəhərlənmişdi. Qardaşının sağ olmadığını bilirmiş. Qulaqlara qurğuşun, döyüş yoldaşları qardaşının meyitini çıxarda bilməyiblərmiş güllənin altından. Armen valideynlərinə qardaşının öldüyünü yox, əsir düşdüyünü söyləyib, əsiri isə evlərinə ümid yaratmaq xatirinə gətirib. O, valideynlərində yaratdığı ümidi zorlayaraq qardaşının qısasını alırdı. Mən isə onu xilaskar sayır, sevirdim. ‐ Sevirdin?‐ bayaqdan nəfəsini içinə çəkərək qızı dinləyən zabit özünü saxlaya bilmədi. ‐ Bəli, sevirdim! Məni əsgərlərin kütləvi şəkildə zorlamasından, döyməsindən, ac və hamilə qalmaqdan qurtarmış Armendən çox razıydım. Həm də sənə oxşayırdı... Leytenant Qaytaranovla sevişəndə Şərafət erməni hərbiçisini düşünürmüş, sən demə...”‐ Azin kağıza çıxartdığım hekayəsini oxuyub özümə qaytardı və dalğınlaşdı: ‐ Əladır, özüm ölüm, “Quşbaz” Niyazın saxladığı göyərçinlərin quğultusu gəldi qulağıma. ‐ Xoşuna gəldisə, apar mayor Huseynov da oxusun... ‐ Hospitaldadır!.. *** Gecə Əli zəng vurdu. Dembellərin sabah tərxis olunacağını və evlərinə yola düşməzdən öncə avtovağzala yaxın bir yerdə ziyafət təşkil edəcəklərini bildirdi. Bölükdən leytenant Kürəçini və 33 gizir Qubadovu dəvət etmişdilər, sağ olsunlar, məni də unutmamış, öz aralarında görmək istəmişdilər. Tərxis olunan əsgərlərdən kimisi çoxdan həsrətini çəkdiyi mülki paltar geymiş, kimisi də hərbi formasının qırağına ağ zehlər tikmişdi. Özlərini yoldan keçən qızlara göstərir, göz‐qaş edirdilər. Hərbi hissədə daim üst‐başı kirli gəzən əsgər Cabbarov formasını hamıdan çox ağ parça ilə bəzəmiş, qabaq dişlərini mırıq qoyan DŞK‐nın lüləsini gözə soxaraq dayanacaqda özünə qumral saçlı civi tutmuşdu. Deyilənə görə, elə gözəli Cabbarov xəyalına hətta postda kəfləmə atanda da gətirə bilməzmiş. Əsgər Cabbarovun dərd‐başı qaravula çıxmaq idi. Hər dəfə növbədən qayıdanda üzü gülərdi. Vətənin keşiyində ayıq‐sayıq dura‐dura “O şimdi asger” şarkısını oxuyan türk pop ulduzu Tuğba Əkinçiylə canı istədiyini edərdi. Hər posta gedəndə qumqumasını ağzınacan su ilə doldurar, sabun götürərdi. Gizir Qubadov itin sözünü deyərdi əsgərə. İndi Cabbarovla gizir Qubadov qabaqda yanaşı gedir, münasib kafe axtarırdılar. Azin hələ gəlib çıxmamışdı, yoldaydı. Mən Əliylə söhbət edirdim. Əli Azinin ona göstərdiyi qayğıdan danışırdı: ‐ Günorta idi. Qüsl alaraq kluba namaz qılmağa getdim. Ulu Öndərin guşəsində namaza başladım. Birinci rükətdə əsgər Cabbarov xəbər gətirdi: ‐ Bölük komandiri cərgəni düzüb, səni sıraya çağırır! Namazdan qalxmadım. Bir azdan kapitan Quluncov özünü yetirdi, var gücü ilə dümbəyimə təpik vurdu: ‐ Bləd, sən bura əsgərliyə gəlmisən, ya mollalığa? Aparıb məni cərgəyə qoydu. Əsgərlər hadisəni nahar fasiləsindən kazarmaya qayıdan leytenant Kürəçiyə danışdılar. Söhbətin arxasını bölüyün mirzəsi Səlimov‐ yeri gəlmişkən, o, bölük komandirinin çuğulu idi‐ davam etdirdi: ‐ Mən tağım komandirlərinin konspektlərini yazırdım. Onların söhbətini axıracan eşitdim. Leytenant Kürəçi bölük komandirinə dedi ki, insanların inancını təhqir etmək olmaz. 34 Əsgər ibadət etməlidir, etməli deyil? Bu, tamam ayrı söhbətin mövzusudur. Azərbaycanda “alternativ hərbi xidmət haqqında” qanun qəbul olunmalı, dindarlar döyüş hazırlığına cəlb edilməməlidirlər. Madam belə qanunumuz yoxdur, o zaman komandir özü dindar əsgərlə dil tapmalıdır, ona nə zaman Allaha, nə zaman vətənə xidmət edəcəyini başa salmalıdır. Məndən olsa, sən Ələsgərovu çağırıb üzr istəyərsən, iş böyüsə, başın ağrıyar, qurumsaqlara yem olarsan... ” “Leytenant Kürəçi kapitan Quluncova nətəhər qulaqburması vermişdisə, məni çağırıb üzr istədi”‐ Ələsgərov kafirdən daha çox zırrama olan bölük komandirinin üzr istəməsinə hələ də inana bilmirdi. O qədər yaxşı adamın ürəyində Allah xofu olmamasına təəssüf edirdi. Heyrət içində mənə bir əhvalat danışdı: ‐ Bir gün poliqona getmişdik. Gecə idi. Zabit‐gizirlər içmişdilər. Leytenant Kürəçi də keflənmişdi. Kənara çəkilib sevdiyi qıza mesaj yazırdı. Mesajını yazıb qurtardı, məni yanına çağırdı: “bilirsən, şərab içməməklə hansı həzzdən məhrum olmusan? İnsan şərab içəndə Tanrını özündə tapır, dağıdır, qoruyur, yaradır... Bax, mən indi yer üzünə çox gözəl mesajlar göndərdim...” Etiraz eləmək, öz dəlillərimi söyləmək istədim. İmkan vermədi. Mənim hərbi hissədə ən çox nəyə nifrət etdiyimlə maraqlandı. Cərgədən gileyləndim. ‐ Sən məndən yaxşı bilərsən, əsgərlər daha nələrə nifrət edirlər?‐ komandir məndən soruşdu. ‐ Məlum, səhərin gözü açılmamış “qalx” komandası verilməsi çoxlarının yuxusuna haram qatır. Cavabımla razılaşdığını başı ilə təsdiqləyərək: ‐ Səncə, niyə insanlar hərbi mühitdə yalançı, riyakar, kələkbaz olurlar? ‐ Mənə elə gəlir ki, əsas səbəb insanların hərbi mühitdə öz iradəsinə sahib olmaması, komandalarla idarə edilməsidir. Hər şeyi komandanlıq həll edir, sistem yuxarıdan aşağı idarə olunur... 35 “Düz deyirsən, yuxarıdan aşağı idarə olunan sistemlər cəza prinsipinə istinad edir. Cəzalanmaq qorxusu həmişə kütləvi yalan yaradır”‐ deyə leytenant Kürəçi hərbi nizamla biz dindarların ən böyük dəlillərindən olan ilahi düzəni müqayisə etdi: ‐ Bu dünyada hər şeydən şübhələnmək lazımdır. Allahın varlığına da, yoxluğuna da. Allahın varlığına inanıb bir həqiqətlə yaşamaq olar, inanmayıb başqa gerçəklərlə. Özün çox gözəl bilirsən, baş leytenant Quliyev mənəvi böhran keçirir. Hərbi mühit günbəgün onun mənliyini sındırır, arzularını puça çıxardır. Quliyevin fərqlənməyə, sevilməyə, dəyərləndirilməyə, dəstəklənməyə ehtiyacı var. Belə zamanda sən ona din təbliğ edirsən, guya ona cənnətin yolunu göstərirsən. Baş leytenant Quliyevin durumuna bir də mənim gözümlə bax. Quliyev dindar olmamışdan öncə, gündə dörd dəfə hərbi hissədə düzülüşə çıxırdı, indi beş vaxt da Allahın cərgəsinə durur. Hərbi nizam onu “düşünmə, dinlə, əməl elə” quralı ilə yaşadır, azadlığa can atmasını əngəlləyir, qulluq tələb edir. Eyni şeyləri inandırdığın din də borc bilir ona. Azmı görmüsən kapitan Quluncovun sırada görmədiyi əsgərə necə qəzəbləndiyini, hikkəylə üstünə cumduğunu, qubbağa salmaq eşqiylə raport dalınca raport yazdığını? Niyə belə edir kapitan Quluncov? Kapitan Quluncov sırada olmayan, cərgəyə durmayan adamlardan qorxur. Aqressiv davranışı ilə, əslində, özünü müdafiə edir, öz qorxaqlığını pərdələyir. ‐ Bəs sən necə düşünürsən?– Əlidən soruşdum. ‐ Mən dünyanı Allahsız təsəvvür etmədiyimdən onun dedikləri haqda heç düşünmədim, doğrusu. Bircə ona təəssüflənirəm ki, belə yaxşı adama‐ əlini gələn zabitə sarı uzatdı‐ cənnətdə yer olmayacaq. ‐ Ay yoldaş leytenant, gəl çıx da, bayaqdan qurdun qulağını burub uladırıq. Tərs kimi rəngi də bozdur ulatdığımız qurdun, bu dəqiqə Alqayıt bizi aparıb Altay dağlarına çıxardacaq ‐ Azinə səsləndim. 36 Heç şübhəsiz, yoldaş leytenant söhbətinin üstünə çıxan adamlara “qurd de, qulağını bur” deyildiyini bilirdi: ‐ Qulağı burulan qurd olmaqdandırsa, qurbanlıq qoyun olmaq yaxşıdır!.. ‐ Harası yaxşıdır ey, bizim kənddə qəssab İbişin başını hara gəldi tutaraq üzdüyü biçarə heyvanlarla, Məkkədə kəsilən quzu arasında fərq qoymur qurban olduğum. Yenə birini cənnətin, birini cəhənnəmin odunda qızartsaydı, kabablarının tamında fərq olardı, heç olmasa. Ofisant kababları gətirdi. Ələsgərovdan başqa hamıya araq süzdü. Köhnə tağım komandirləri olaraq məclisi mən açdım və təkilf gözləmədən tamadalığı öz boynuma götürdüm. Açılışdan sonra ilk sözü Azinə verdim. Azin möhtəşəm sağlıq dedi: ‐ Hə, ay geridəqalmışlar... Demək, gedirsiniz... Düzü, həyatının ən çılğın dövründə gənclərin zorla orduya aparılmasını mən düzgün saymıram. Məcburi hərbi qulluğu “vətənə xidmət” adlandıraraq öyənləri riyakar hesab edirəm. İnsan özünə, toplumuna, vətəninə və dünyasına xidmət etməlidir, mən razı. Bu xidmət insanın ən yaxşı bacardığı şəkildə, sahədə və əlbəttə, könüllü olmalıdır. Mən kütləvi yalana qoşulub Sizi vətən qarşısındakı müqəddəs borcunuzdan çıxmağınız münasibəti ilə təbrik etmirəm, onun borcdan çox, töycü, biyar olduğunu hər biriniz gözəl başa düşürsünüz. Qulluq etdiyiniz dönəmdə çox haqsızlıqla, qəddarlıqla, şərəfsizliklə qarşılaşmış, hərbi qaydalardan cana doymuş, azadlığınızı sıxışdıran nizam‐ intizamdan tədirgin olmusunuz. İçinizdə vətənə qarşı etiraz yaranıb, “vətən belə olmamalıdır”, “vətən mənə belə yanaşmamalıdır” nidaları qopub. Mən sizə vətənə etirazınızı qorumağı, inkişaf etdirməyi, onu böyük üsyana çevirməyinizi arzu edirəm. Gəlin içək vətənə etirazımızın sağlığına! *** 37 Avtobusla Ayna Sultanova heykəlinin yanına gəldik. Oradan parkın içindəki “Büllur” kafesinə‐ zarafatla “Hayd Park” adlandırdığımız məkana getmək, çay içmək istəyirdik. Yolu qabağımızca adlayan gülməşəkərlərə laqeyd qala bilmədim, həm onlara, həm də Azinə sataşdım: ‐ Bəriki əsl millət vəkilinə layiq gözəldir... ‐ O birisi də lap ilham pərisidir‐ dostum atmacamı cavabsız qoymadı. Sən canın, işə bax, Azin, deyirəm bu fani dünyada... Sözüm ağzımda qaldı. Yolun o tayında dayanan “Lexus” siqnal verdi. Qızlar arabanın sürücüsünə əl elədilər. Azin, görürsən, deyirəm bu fani dünyada... Dalını gətirə bilmədim. Sürücü başını pəncərədən çıxardaraq ilham pərisinə qışqırdı: “Aazz, harda qalmısan, gəl çıx da bəə...” Deyirəm bu fani dünyada... Yox ey, nə yerlibazlıq, deyirəm bu fani dünyada... “Büllur” kafesinin özünəməxsus yeri vardır! Zeytun ağacının altında oturduq. Əlimi yelləyib çay sifariş etdim. Bayaqkı qonaqlıqda Azin Kürəçi bir söz qaçırmışdı ağzından, işğal altındakı torpaqları geri qaytarmağın yolunu cihadda görən Ələsgərova Dağlıq Qarabağı xaosun xilas edəcəyini söyləmişdi. O söhbəti təzədən açdım. Mənim “Lexus və Zeytun ağacı”nı oxuyub‐oxumadığımla maraqlandı. Başımı buladım. Adını çəkdiyi kitabı mütləq tapıb oxumağımı məsləhət gördü: ‐ Kitabın yazarı “New York Times” qəzetinin müxbiri Tomas Freydməndir. Müəllif Yaponiyaya ezam olunur, orada “Lexus” avtomobil zavoduna baş çəkir. Zavodda işləyən adamların və robotların cəminin dörd yüzü keçmədiyini, fəhlələrin yalnızca keyfiyyətə göz qoyduğunu görür. Müxbirin gözünün qabağına vaxtilə yaşadığı Beyrutda və Qüdsdə insanların zeytun ağacının üstündə qırğına çıxmaları gəlir... Bəli, “Lexus”un Azərbaycanın və Ermənistanın birgə dövlət büdcəsindən daha çox sərmayayə sahib olduğu çağda biz zeytun ağacının davasını döyürük. Bu savaş Qarabağın kimin olmasını, 38 kimdə olmasını və kimə qismət olacağını hərləmədən hər iki xalqın inkişafına böyük zərbə vurur. Tomas Freydmən “Lexus və Zeytun ağacı” kitabında iddia edir ki, kürəsəlləşmə soyuq savaşın yerinə keçmiş yeni sistemdir. Çox pakizə, bəs nədən Azərbaycan və Ermənistan o sistemə daxil ola bilmir? Çünkü Qarabağ münaqişəsinin timsalında “Soyuq Savaş” bitməyib. Olduqca strateji region sayılan Qafqazda etnik qarşıdurmalar yaratmaqla Rusiya kürəsəlləşməyə dirəniş göstərir. Quzey qonşumuz suyu yenidən öz bostanına axıtmaq iddiasıyla dəhnənin başında türklərlə erməniləri bir‐birinə qırdırır. Topxanadakı cır armud ağacının altında kimin yatması Qərbin vecinə deyil, onlara vacib olan barışa nail olmaq və Rusiyanın əlinin dalını Qafqazda yerə qoymaqdır. Dünyanın indiki düzəni və o düzəndəki mövcud tarazlıqlar elədir ki, nə Qərb Rusiyanın dirənişini qıra bilir, nə də Rusiya Qərbi bölgədən geri itələməyi bacarır. Deməli, bölgəyə yeni düzən lazımdır, düzən isə xaosdan yaranır. Cəmiyyəti xaosa daha tez yuvarlanan, sabitliyə daha erkən son qoyan, toplum olaraq təlatümlərdən birinci keçən, indiki miskin halından uzaqlaşmağa canında təpər tapan xalqın olacaq Qarabağ. Ay geridə qalmış, düzdür, zeytun xeyirli ağacdır, fəqət bu ağaca kimin sahib olduğunu birdəfəlik bildirən razılaşma yoxdursa, o zaman başqalarını onun altından qovmağa və ya məhv etməyə zərurət yaranır. Uzağa getmə, ermənilər bizi həm Ermənistandan, həm də Qarabağdan qaçaq salıb, biz də qisas duyğusu ilə alışıb yanır, onları qabağımıza qatıb qovmağı arzulayırıq. Bax, bu məqamda zeytun ağacları bizi dünyadan geri qoyur, de‐ kürəsəlləşdirir, “Lexus” isə adamları eşşəkdən düşürüb arabaya otuzdurur, tərkinə iki gözəl qız mindirir, kefə aparır. ‐ Sənin dediklərini bayaq başını “Lexus”un pəncərəsindən çıxardıb qızlara acıqlanan eloğlumuz eşitsə, qeyzə gəlib yerə düşər və yaxandan yapışıb soruşar: ‐ Əgər sabitlik olmasaydı, mən bu “Lexus”u necə sürərdim? İki göyçək qızı yanıma alıb restoranlarda kef edə bilərdimmi? 39 ‐ “Lexus” sürmək imtiyaz və şans deyil, haqqdır! ‐ Axı onun da haqqıdır! ‐ Ədalətli rəqabətin mövcud olduğu ortamda insanlar öz bacarığı və zəhməti ilə pul qazanırlar. Gəl köməkləşək, mənim yaxamdan tutan o eloğlumuzun kürəyini yerə vuraq, sinəsinə çöküb altındakı arabanın hansı pulla aldığını soruşaq. Məlum olacaq ki, onun valideynləri, yaxın qohumları, bəlkə elə şəxsən özü ölkəni çapıb‐talayan məmurlardan biridir, yaxud o məmurlardan hansınınsa qəbilə‐tayfa münasibətləri zəminində himayə etdiyi adamdır. Həmin iş adamı, ədalətli rəqabət mühitində, sərbəst bazarda böyük biznesmen olmaq nədir, heç kiçik ticarət idarə edə bilməz. “Lexus” o iqtisadi sistemin məhsulu və markasıdır ki, orada iki əsas suala vicdanlı cavab tapılıb. Dövlət ondan “mən neyləyim” sualına cavab soruşan vətəndaşa tam sərbəstlik verir, get, bacardığın işin qulpundan yapış, pul qazan! “Necə edim” sualı ortaya çıxanda isə şərtləri açıqlayır: “başqalarının həyatına, azadlığına və mülkiyyətinə təhlükə törətmə, bildiyini elə!” ‐ Məgər onlar da öz bildiyini etmirlər? ‐ Onlar quldurdurlar! O quldur mənim yaxamdan tutmaqla, əngimə yumruq ilişdirməklə deyir ki, sən sakit otur, sabitlik pozulmasın, mən ölkəni talayım, “Lexus”da gəzim, qəsrlərdə yaşayım; sən dilini dinməz yerinə qoy, mən gözəl qızlarla əylənim. Çünkü talan bitsə, ölkədə sərbəst piyasa yaransa, sənin də “Lexus”un olsa, o qızlar da “Lexus” sürsə, onda məni niyə əzizləsinlər ki? Qulağın məndə olsun, təkrar etməyəcəm, “Lexus” Azərbaycanda iki iş görür, bir tərəfdə rejimi möhkəmlədir, sabitliyi bərkidir, o biri tərəfdə xaosu şiddətləndirir. Başa düş, hər düzənsizlik bir düzən yaratdığı kimi, hər düzən də bir düzənsizlik yaradır. ‐ Hanı axı o düzənsizlik, qağa? Məgər görmürsən avtoritarizm getdikcə möhkəmlənir?.. ‐ Fikir ver, addımbaşı Azərbaycanda tükürpədən skandallar baş verir. Nazirlər həbs edilir, icra başçıları döyülür, polis rəisləri 40 güllələnir, deputatlar rayondan qovulur, insanlar lokal aksiyalar keçirərək öz haqlarını tələb edirlər. Sabitlik təbii şəkildə öz xaosunu yaradır, buna mane olmaq mümkün deyil. ‐ Xaos Dağlıq Qarabağın aqibətinə necə təsir göstərəcək? ‐ Çində qanadlarını yellədən bir kəpənək, ABŞ‐da fırtınaya səbəb olursa, küləyin ağacdan qoparıb yerə saldığı portağal da gün gələcək Azərbaycanda və Ermənistanda məxməri inqilab yaradacaq, hər iki ölkəni demokratikləşdirəcək. Almaniya Fransa ilə orta əsrlərdə yüz illərlə müharibə aparmışdı, hətta ötən yüzildə Hitler fransızların torpaqlarını tutmuşdu. Yüzillərin düşmənçiliyinə demokratiyanın inkişafı son qoydu, onları etnik qarşudurmadan uzaqlaşdırıb, ortaq dəyərləri və maraqları müdafiə etməyə sürüklədi. Baltikyanı ölkələr məhz inteqrasiya və qarşılıqlı əməkdaşlıq sayəsində Avropa Birliyi ailəsində yerlərini möhkəmlədirlər. ‐ Xaos nəzəriyyəsindəki “Kəpənək effekti”nə inansaq, belə çıxır ki, ATƏT‐in vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqları uğurlu sonluqla bitməyə qoymayan əsgər Cabbarovun postda kəfləmə atmasıymış... *** Hərbi hissədə Əzrayılı it yerinə qoyan yoxuydu, əksinə, Cəbrayılın adı gələndə əsgərləri titrətmə tutar, gizirlərin dodağı uçuqlayar, zabitlərin dili‐ağızı quruyardı. Soyadı Əmrullayev, ləqəbi “Kobra”, rütbəsi polkovnik idi Cəbrayılın. “Kobra”nın kəsdiyi başa sorğu‐sual olmazdı, qabağına çıxanı haupvaxta göndərərdi. Yoxladığı qaravulun rəisi naryaddan çıxarılar, naryaddan çıxarılan zabitin paqonu rütbəyə həsrət qalardı. Deyilənə görə, hərbi hissəyə nə vaxtsa təlim görmüş it veriblərmiş, “Kobra” o köpəyə də həbs elan edibmiş. Polkovnik Əmrullayev təkcə cəza vermirdi, həm də mükafat və rütbə paylayırdı. Təqvimin hər ayına az qala iki dəfə düşən bayram günlərində hərbi hissəyə gəlir, komandanlığın salam və 41 təbriklərini şəxsi heyətə çatdırır, döyüş və humanitar hazırlıqda fərqlənənləri ödülləndirirdi. Nədənsə, ödüllənənlər həp eyni adamlar, həmin adamlar aşağılara zülm, yuxarılara yaltaqlıq edənlər olardı. Onların ümumi cəhəti hərbidə “qoyan”ın hörmət qazanmasına inam idi. Avtomobil xidmət rəisi onun ləqəbini də “qoymaq” feliylə əlaqələndirirdi. Guya, Qarabağ müharibəsi zamanı Cəbrayıl Əmrullayev qoburasında əqrəb gəzdirir, onu əsir tutduğu ermənilərin canına buraxırmış. İddia edirdi ki, qobura tər‐təmiz türk sözüdür və “qoy bura”‐ əlini dalına atardı‐ deməkdir. Avtomobil xidmət rəisi qələt edirdi. Polkovnik ilana oxşayırdı. Şəxsi heyət o ilanabənzər varlıqdan qorxurdu və o qorxu pərəstişə çevrilmişdi. “Kobra”dan qorxmayan, qorxusu pərəstişə çevrilməyən tək‐tük adamlardan biri mayor Aranlıydı. Azin Kürəçi məzuniyyətdə olanda mayor Aranlı “Kobra”nın dişinə keçmiş, işi şərəf məhkəməsinəcən uzanmışdı. “Kobra”nın mayor Aranlıyla ləj düşməsinə səbəb Azinin məzuniyyətə buraxılması olmuşdu. Azin hər iki qoluna saat taxardı. “Kobra” ondan sağ qolundakı saatı açmağı tələb etmiş, sözü yerə düşmüşdü. “Kobra” leytenanta həbs vermiş, tabor komandiri zabitini haupvaxta yollamamışdı. Qaravula göndərmiş, naryaddan qayıdanda məzuniyyətə çıxartmışdı. “Kobra” bir qırağa yazmışdı mayor Aranlının hərəkətini. Avtomobil xidmət rəisi dalını bulaya‐bulaya klubun qabağına çatdı, siqaret yandıraraq o yan‐bu yana var gəl elədi, yarıyacan çəkdiyi papirosu yerə atdı, içəri keçdi. İçəridə mayor Aranlının məhkəməsi qurulmuşdu. ‐ Yoldaş zabitlər,‐ polkovnik Əmrullayev mətləbə gendən gəldi‐ indi o illər deyil ki, hərə əlinə bir avtomat ala, hərbi forma geyinə, özünə rütbə verə. Ulu Öndərin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı ölkəmizdə ordu quruculuğunu genişləndirdi. Onun layiqli varisi, cənab Ali Baş Komandanın əmrinə müntəzir silahlı qüvvələrimiz gündən‐günə güclənir. Şəxsi heyətə göstərilən böyük qayğı və diqqət bizdən‐ hər bir zabitdən yüksək fiziki 42 hazırlıq tələb edir. Sizi yoxlayan zaman mayor Aranlı “alətə” komandasını yerinə yetirmədi. Ona mayor rütbəsi çoxdur. Aranlı aşağı vəzifəyə keçirilməlidir! Tabor komandiri kürsüyə çıxdı və paqonlarını tribunaya qoydu: ‐ Mənə ağıl, təsəlli, baş sağlığı verməyin! Mən rütbəmə də, vəzifəmə də bir dəqiqəlik sükut elan edirəm! Bu zalda mənə cəza verməyə mənəvi haqqı olan adam yoxdur! Zala nəzər saldı. Mayor Aranlıya əmr verəndə əlini qoyduğu yeri “Kobra”nın üzə vurmağa ürək eləyən olmadı. Susdular. Susmayan bircə quyruğunu bulaya‐bulaya kluba girən avtomobil xidmət rəisi oldu: ‐ Yoldaş zabitlər, mənim təklifim var, mayor Aranlının rütbəsinə dəyməyək, onu düşmənin üstünə göndərək. Orta məktəbdə sinif yoldaşım olmuş Anar Gədəbəydə xidmət eləmişdi. Anar and içirdi ki, onların müdafiə etdiyi ərazidə keçilməz yal varmış. Yaldan bir yol keçən eşşək ikinci dəfə ora çatanda özünü dərəyə atar, intihar edərmiş. Mayor Aranlını eşşəkləri həyatdan küsdürən yala göndərmişdilər. Aranlı orada əsgərlərə meşə qırmağı, kərpic kəsməyi qadağan eləmişdi, bədəninə yara‐xora darışanları hospitala yollamış, yüngülvari azarlayanları gətizdirdiyi əlaclarla,‐ yeri gələndə, çatmayan dərmanları cibinin puluyla alaraq‐ sağaltmışdı. Ermənistan prezidenti Köçəryanın atəşkəs xəttinə baxış keçirməsinin sutkası tamam olmamış onun yalın o üzündəki postları güllə atmadan ələ keçirməsi xüsusi mükafata layiq görülmüşdü. Əməliyyat “Kəf” adlanırmış... *** Ailəsi Laçın rayonunun Qarıqışlaq kəndindən qaçqın düşəndə Alqayıtın dörd yaşı təzəcə tamam olubmuş. Laçının adı gələndə gözlərinin qabağında heç nə canlanmasa da, böyüklərin söhbətindən kəndlərinin hər dağına, qayasına, kahasına, 43 yarğanına, dərəsinə bələd idi, bütün məhəllələri tanıyır, bütün evlərin yerini bilirdi. Onun öz yurduna bələdçiliyi fransız yazarlarının əsərlərini oxuya‐oxuya Paris küçələrini tanımağa bənzəyirdi. Dayısı “Babalı” Muxtar elələrinin Qarıqışlaqdan danışmasına gülərdi. Ağ qayanın başından qartalların uçuşuna baxmayanı, barmağını Sona bulağında on sayanacan saxlamayanı, rəhmətlik İbiş müəllimin tut arağından yüz qram içməyəni, Göy düzdən bir xorum ot biçməyəni, şalvarını çırmalayıb çaydan keçməyəni, selin yaratdığı gölməçələrdən qızıl balıq tutmayanı, Şiralının kahasında yatmayanı, Nəcəfalıların bağında ayağına tikan batmayanı, örüşdə dürmək yeməyəni, təəccüblənəndə “dinmə, ədə” deməyəni Qarıqışlaqdan saymazdı. Alqayıtın yataqda elədiyi toy hara, Qarıqışlaqda iki gün davam edən el şənlikləri hara? Azinin tərxis olunmasına dörd ay qalmışdı, mənim qonşuluqdan tutduğum maşınla Kürün qırağına toya gəlmişdik. Ortadan çıxmırdıq. Muxtar kişi “Dəsmalgötürdü” rəqsini mükəmməl ifa elədi. Oyunu Azinin xoşuna gəldiyindən kişini ortadan çıxmağa qoymadı. “Qaçaq Nəbi” havasını çaldırıb qollarını yana aça‐aça onunla oynadı. Azin oynağan idi. Onun toyda, mağarda sümükləri yananacan rəqs eləməsini çox görmüşdüm. Amma heç harada belə qol qaldırmamışdı... Rəqsin tamamında kişi ondan dədəsinin qaçaq olub‐olmadığını soruşdu. Azin başını buladı. “Ay bala,‐ yol göstərdi‐ get soyunu‐kökünü araşdır, dədəndən‐babandan hansısa qaçaq çıxacaq...” Gecə toy qurtaranda bəylə şampan içdik və onu gərdəyə yola saldıq. Gərdək qışda mal‐qaraya verməyə ot‐ələf yığılan damda qurulmuşdu. Ailənin yaşadığı iki otaqlı daxalda Alqayıtın Rusiyadan gəlmiş qardaş‐bacısı yatacağından evlənənlərin qismətinə “göydələn” düşmüşdü. Bəy ağac budaqlarından təzə düzəldilmiş nərdivanla eşqin mehrabına qalxdı. Nərdivanın qıraqlarına qırmızı lent bağlanmışdı. 44 Alqayıtın qohumu “Babalı” Muxtargildə qaldıq. Muxtar dayı yaddaşını qurdalayıb bizə Laçından, Qarıqışlaqdan, yaxşı vaxtlarından, indiki gün‐güzəranından danışdı, o irəli qırılan çomağını göstərdi. Qarıqışlağın alma‐armud bağlarından birinə “Göy düz” deyərmişlər, qoruqçusu “Babalı” Muxtar imiş. O çomağın qorxusundan uşaq‐muşaq hərlənə bilməzmiş “Göy düz”ə. O günlərdən söz düşəndə cavanlar “ay Muxtar dayı, kənddə olsaydıq, qoyardınmı bağdan alma yığaq” soruşar, köhnə qoruqçu dirsəyini göstərərmiş. Ta bu yaxınlara qədər. Çomaq qırılan günün səhəri yenə sorğu‐suala tutublar, Muxtar dayı kövrəlib: “niyə qoymazdım, ay bala, qoyardım, göylük eləməzdim, yediyinizdən yeyərdiniz, yemədiyinizi cibinizə, qoynunuza yığıb aparardınız...” Kürün ilan mələşənində cavan həmkəndlilərinin illərcə qəlbini qıran Muxtar dayının qoruduğu, bəlkə də Muxtar dayını qoruyan hiss yoxa çıxmışdı. “Deyərəm, dilimdən tutar, kəndə qayıdanda bağın altını‐üstünə çevirər cüvəllağılar”‐ özünə həmişə belə haqq qazandıran qoruqçunun geriyə dönməyə, əslində irəliyə‐ “Göy düz”ə addımlamağa əsası qalmamışdı. Həsrət qoruqçuluğa üstün gəlmişdi. Fikirləşmişdi ki, bəlkə qıymazlığıdır onu ev‐eşiyinə həsrət saxlayan? Bəlkə cavanların “Göy düz”də yeyəcəyi almaların, armudların savabı uzadacaq ömrünü Qarıqışlaq qayıdana qədər?! Çayın qırağındakı, məktəbin böyründəki, xəstəxananın dalındakı, poçtun qabağındakı bağda bitən almalar söhbət edə‐edə Muxtar dayının da eyninə düşmüşdü. “Böyük oğlum Urusetdən ismarıc yollayıb, and içir, burada “Göy düz”ün almasından bir dişdəm aldım, dadını o saat tanıdım...”‐ Muxtar dayının ağzı sulandı: ‐ “Göy düz”ün almaları o saat tanınar, bala, ətrindən, dadından‐tamından doymaq olmur. Bu dünyanın heç harasında təbiət Qarıqışlaqda olduğu qədər gözəl deyil. Sənin məndə andın yoxdur, balalarımın ölmüşü, bütün gözəlliklərini o kənddə 45 cəmləyib təbiət. Qarıqışlaqda daimi gurultu var. Çayın şır‐şırı qulağına nəğmə oxuyur adamın. “Ağ qaya” əzəmətidir o kəndin. Ucu‐bucağı bəlli olmayan meşəsi, xınalı, kəkotulu, qantəpərli dağları, bum‐buz bulaqları, günün‐günorta çağı qalın geyinməyəni yorğan‐döşəyə salan yaylaqları var. İndi qulağı səsdə qalmışıq Kürün qırağında... “Bura yataqdır. Burada çox, amma çox şey dəyişib öz yatağından çıxandan”– filosofluq eləməyimə imkan vermədi Azin. Yuxu gözündən tökülürdü: ‐ Sakit dur, yataq, gecdir... Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|