Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi



Yüklə 10,69 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə139/144
tarix06.03.2017
ölçüsü10,69 Mb.
#10325
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   144

ÜKSƏK TƏ

YENİ D

yanacaq nasos

Bu xüsusiyyə

aq verilişinin 

ıcı tip dizel y

rmə sistemind

lli yumruqcuq

mişdir [1, 2]. 

                      

L SCIENTIF

 

r ki, təmas dif



ləndirilməsind

ə mütənasibdi

lyarlar yaranır

mi təyin etmək

 

forma  əmsalı 



gələn mikroka

rlüyü. 


rmə mexanizm

qədardır. Bu 

. Bununla yan

halda sızma 

yaranır. Belə

 

-kipləndiric



uqları üçün tə

ilə  də görüşü

dən sürtünmə

ələr müvazinə

v  və dayaq 

olduqda sızma



ƏZYİQLİ D

DOZALAN

Q

Azərba


qurbanqo@

slarında tətbiq 

tləri dərindən 

yerinə yetiril

yüksək təzyiql

də bu quruluşl

qlu valı olan 

          a)        



FIC CONFER

645 


ffuziyasından 

də sızmanın m

ir. Sübut edilm

r, təzyiqlər fər

k olar. 

olub mikroka

analların olma

mi ştok,val və

halda həmçin

naşı kipləndiri

 ilə düz m

rejimin ölçüs

cinin hərəkət s

əmas səthlərin

ür. Bu səbəbd

ə  əmsalının 

ətləşdirilməlid

səthləridir) 

a kəskin artır.

DİZEL YAN

NDIRMA Ü

 

Qurban QOCA

aycan Texniki 



@aztu.edu.az; 

 

olunan dozala

təhlil edərək 

lməsi üsulunu

li yanacaq nas

la verilən yana

paylayıcı tip

         

                     

RENCE OF Y

 

yaranan sızm

mexanizmi mik

mişdir ki, iki b

rqi olduqda isə

anallardan ax

asını göstərir. 

s. hissələrlə k

nin  təmas səth

ici ilə cisim a

mütənasib olur

süz meyarı aşa

sürəti; - 

təm


nin dəqiq boşl

dən də belə  k

azaldılması 

dir. Mexaniki 

sızmaya təsi

NACAQ N

ÜSULUNUN

AYEV  

Universiteti 



gurban@box.

andırma qurulu

ayrı-ayrı kons

un  təkmilləşd

soslarında tətb

acaq miqdarın

p yüksək təzy

                    b



YOUNG RES

        18-19 A

ma kipləndirmə

krokanallarda

bərk cisimn bi

ə ayrı-ayrı kap

xan sızmanı  x

-mikrokan

kipləndirici ar

hlərinin mater

arasında yağ ö

r və bu zaman

ağıdakı kimidi

mas təzyiqi; l-

luğu olmur, ci

kipləndirmə  s

prinsipinə  əs

kiplənmədə 

iri araşdırıldı



NASOSLAR

N TƏHLİL

.az

 

uşları öz xüsu



struksiyalar üz

dirilməsi vəzif

biq edilən yen

nın riyazi form

yiqli yanacaq 

b) 


SEARCHER

April 2014, B

ə parametrləri 

an (kipləndiric

iri digərinə sıx

plyarlardan sı

xarakterizə ed

nalların eni, 

rasında sürtün

riallarının xas

örtüyü əmələ 

n kipləndirici 

ir: 


-kipləndiricini

ismlər bir-biri

sxemində  sızm

saslanır. Bu 

 və yüklən

ıqda müəyyə



RINDA       

Lİ 

usiyyətlərinə gö

zrə dozalandır

fəsi ön plana 

ni dozalandırm

mulu göstərilm

nasosunda  y

 

RS 



aku, Azerbai

ilə düz 


ci ilə kiplənən 

xıldıqda sıxıla

zma baş verir

ir. - 


mexa

- mikrokanall

nmə eyni zama

ssələri də kipl

gəlir ki, bunu

düyündə yara

in enidir.  

i ilə maye ört

ma cüzi,sürtü

növ kiplənm

nmə  əmsalının

ən edilmişdir



                  

örə bir-birlərin

rma quruluşlar

çəkilir. Aşağ

ma quruluşunu

mişdir. 


yeni dozalandı

ijan 

an 


r. Bu 

aniki 


ların 

anda 


liyin 

unda 


anan 

tüklə 


ünmə 

mədə 


n b=

r ki, 


                  

ndən 


rının 

ğıda, 


un iş 

ırma 


 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

646 


 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Şək. 1. Təklif olunan dozalandırma quruluşlu xarici silindrik profilli yumruqcuqlu valı olan paylayıcı tip yüksək 

təzyiqli yanacaq nasosu: a-xarici görünüşü; b-sxemi. 

Şək.2-də  təklif olunan yonulmuş yumruqcuq profilli paylayıcı tip yüksək təzyiqli plunjerli nasosda sikllik yanacaq 

verilişinin idarəetmə üsulunu yerinə yetirən quruluşun bir variantının sxemi göstərilmişdir [1]. Quruluş, vurucu plunjerdən 

1, onun oymağından 2, dozalandırıcı plunjerdən 3 və onun yayından 4, dozalandırıcı plunjerin gedişinin 

məhdudlaşdırıcısından 5 və gedişin məhdudlaşdırıcısının yerdəyişməsi üçün tətbiq olunan üzükvari mexanizmdən 6 

ibarətdir. Oymağın yuvasında yerləşdirilən vurucu plunjer vurma 8 və  kəsmə 9 yuvaları olan mərkəzi kanala 7 malikdir. 

Oymaqdakı vurma həcmi 10 doldurucu kanalın 11 köməyi ilə alçaq təzyiq sistemindən gələn kanal ilə əlaqələndirilmişdir, 

vurucu plunjerin mərkəzi kanalının köməyi ilə isə onun vurucu yuvası  və mühərrikin silindrlərinin sayına uyğun olan 

oymaqdakı vurucu kanalları 13 vurucu klapanlar yerləşən ştuserlərlə və sonra onlardan keçməklə, yüksək təzyiq borusu və 

forsunkalarla (sxemdə göstərilməmişdir) periodik əlaqələnə bilirlər. Oymağın kəsmə həcmi 14 kanalın 15 köməyi ilə alçaq 

təzyiq kanalı 12 ilə əlaqələnmişdir.   

 

a)                                                                        b) 



Şək.2. Təklif olunan dozalandırma quruluşlu yonulmuş yumruqcuq profilli plunjeri aksial hərəkətli paylayıcı tip yüksək 

təzyiqli yanacaq nasosunun sxemi. 

Dozalandırıcı plunjer irəli-geri hərəkət imkanı ilə silindrik yuvada yerləşdirilmişdir və silindrik yuvanın qurtaracağını 

vurma həcmi ilə birləşdirən kanalın 17 yuvası tərəfə yay 4 ilə sıxılmışdır. Kanal 17 dozalandırıcı plunjerin eninə kəsiyi ilə 

eyni olan keçid kəsiyinə malikdir, bu da dozalandırıcı plunjerin yerdəyişməsi zamanı azad etdiyi həcmi vurma həcminin bir 

hissəsi kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Silindrik yuvanın 16 həcmi dozalandırıcı plunjerin o biri tərəfindən onunla 

gedişin məhdudlaşdırıcısı arasındakı kanal 18 vasitəsilə alçaq təzyiq kanalı 12 ilə əlaqələnmişdir. Dozalandırıcı plunjerin 

gedişi vəziyyəti dəyişdirilə bilən məhdudlaşdırıcı 5 ilə  məhdudlaşdırılır. Gedişin məhdudlaşdırıcısı  və onun yuvasının 

divarları arasındakı arakəsmə elastik kipləşdirici üzüklə 19 kipləşdirilir. Dozalandırıcı plunjerin 3 gedişinin 

məhdudlaşdırıcısının 5 vəziyyətini tənzimləyən üzük 6, qanovun silindrik səthi üzrə fırlanma mümkünlüyü olmaqla plunjer 

oymağının gövdəsinin silindrik qanovunda 20 yerləşdirilmişdir. Üzüyün daxili silindrik səthi dozalandırıcı plunjerin 

gedişinin məhdudlaşdırıcısının 5 yuxarı qurtaracağı qövs üzrə yonulmuş divarına söykənən dəyişən dərinlikli fiqurlu 

dərinlətməyə 21 malikdir.  

Quruluşun işləmə prinsipi aşağıdakı kimidir. 

Püskürülən yanacağın sikllik dozasını  dəyişmək üçün tənzimləyici (sxemdə göstərilməyib)  ştiftə 22 təsir edir və 

oymağın gövdəsinin qanovunda tənzimləyici üzüyü düz və  əks istiqamətdə döndərir. Bu zaman dozalandırıcı plunjerin 

gedişinin məhdudlaşdırıcısının oxboyu kəsiyində  dərinlətmənin dərinliyi dəyişir, nəticədə, gedişin məhdudlaşdırıcısının 

vəziyyəti, deməli, həm də püskürülən yanacağın sikllik dozası da dəyişir.  

Şək. 3, a-da daxili yumruqcuqlu profilli paylayıcı tip rotasion nasosda [4] sikllik yanacaq verilişinin təklif olunan idarə 

edilmə üsulunu həyata keçirən quruluşun yerinə yetirilmə variantı göstərilmişdir [1]. Quruluş vurucu elementdən 1, 

hidravlik başlıqdan 2 və hidravlik başlıqda yerləşdirilən dozalandırıcı quruluşdan 3 ibarətdir. Vurucu element daxili 

yumruqcuqlu üzükdən 4, itələyicili 6 və rolikli 7 plunjerlərdən 5 və eyni zamanda plunjerlərin oymağı kimi tətbiq olunan 

itələyicilərin fırlanan gövdəsindən 8 ibarətdir. Hidravlik başlıq gövdədən 2 və rotor-paylayıcıdan 9 ibarətdir. Hidravlik 

başlığın gövdəsində doldurucu kanal 10 və mühərrikin silindrlərinin sayına uyğun vurucu kanallar 11 yerləşir. Rotor-

paylayıcının mərkəzində kanal 12 yerləşir. Bu kanalın bir qurtaracağı plunjerlər arasındakı itələyicilərin gövdəsində 

yerləşən vurma həcminə 13 çıxır. Rotor-paylayıcı silindrlərin sayına uyğun, radial istiqamətlərdə yerləşən və mərkəzi kanal 

12 ilə  əlaqələnən doldurucu kanallara 14 malikdir. Bundan əlavə, mərkəzi kanal vurma kanalı 15 ilə  əlaqələnmişdir, 

hansının ki, çıxışı rotor-paylayıcının daxilində vurma zamanı periodik olaraq hidravlik başlığın gövdəsinin vurucu kanalları 

11 ilə üst-üstə düşür. Rotor-paylayıcının xarici səthində mərkəzi kanal 12 ilə daimi əlaqələnən və deməli, onun vasitəsilə 

vurma həcmi ilə  əlaqələnən üzükvari oyma 16 yerləşir. Dozalandırıcı quruluşun hidravlik başlığın gövdəsində yerləşən 

kanalı 17 rotor-paylayıcının üzükvari oymasının həcminə çıxır. 

h

D



22

21

6



20

19

5



16

4

3



17

A

10



13

8

2



7

1

9



14

15

11



12

18

A



A-A

4

5



16

3

22



6

20

19



II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

647 


 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Dozalandırıcı plunjer 18, irəli-geri hərəkətin mümkünlüyü ilə, hidravlik başlığın gövdəsinin silindrik yuvasında 19 

yerləşdirilib və silindrik yuvanın qurtaracağına yay 20 ilə  sıxılıb, hansı ki, kanalın 17 köməyi ilə rotor-paylayıcının 

oymasının 16 həcmi ilə əlaqələnib və oradan da onun mərkəzi kanalı vasitəsilə vurma həcmi 13 ilə birləşdirilmişdir. Kanal 

17 dozalandırıcı plunjerin eninə  kəsiyi ilə eyni olan keçid kəsiyinə malikdir, bu da dozalandırıcı plunjerin yerdəyişməsi 

zamanı azad olunan həcmi vurma həcminin bir hissəsi kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Dozalandırıcı plunjerin gedişi 

vəziyyəti dəyişdirilə bilən məhdudlaşdırıcı ilə  məhdudlaşdırılır. Silindrik yuvanın həcmi 19 dozalandırıcı plunjerin o biri 

tərəfindən onunla onun gedişinin məhdudlaşdırıcısı arasında kanal 22 vasitəsilə  aşağı  təzyiq sistemi ilə  əlaqələnmişdir. 

Hidravlik başlığın gövdəsinin üzükvari qanovunda 23 bu qanovda fırlanma hərəkətinin mümkünlüyü ilə tənzimləyici üzük 

24 quraşdırılmışdır. Dozalandırıcı plunjerin gedişinin məhdudlaşdırıcısının qurtaracağı tənzimləyici üzüyün maili hissəsinə 

25 dirənir. 

Şək. 3, b-də maili hissə tərəfdən görünməklə dozalandırıcı quruluşlu tənzimləyici üzük ayrılıqda göstərilmişdir. 

Quruluş aşağıdakı kimi işləyir. 

Yanacaq alçaq təzyiq sistemindən hidravlik başlıqdakı doldurucu kanala 10 daxil olur. Sorma fazası vaxtı hidravlik 

başlıqdakı doldurucu kanalın yuvası rotor-paylayıcının kanallarının yuvalarının biri ilə üst-üstə düşür və yanacaq rotor-

paylayıcının daxili həcminə daxil olur. Bu zaman mərkəzdənqaçma qüvvələrinin və müəyyən periodlarda üzüyün 

yumruqcuq profilinə yanacağın təzyiq qüvvələrinin təsiri ilə sıxılan itələyicili və rolikli plunjerlər aralanırlar. 

Vurucu plunjerin bir vurma gedişində vurulan yanacağın nəzəri həcmi, yanacağın sıxılmasını  nəzərə almadan, 

doldurucu kanal yuvasının tam örtülməsi anının vurucu plunjerin kəsmə yuvasının açılması anı ilə və dozalandırıcı plunjerin 

boşaltdığı həcmin fərqinə bərabərdir: 



D



D

K

VP

V

Y

h

f

h

h

f

V



mm



3

.                                                                                        (1) 

Burada: 

V

f

 və 


D

f

 — uyğun olaraq vurucu və dozalandırıcı plunjerlərin eninə kəsik sahələri, mm

2



VP



h

 və 


K

h

 —  uyğun olaraq doldurucu kanal yuvasının tam örtülməsi anında və vurucu plunjerin kəsmə yuvasının 

açılması anında vurucu plunjerin qalxma hündürlüyü, mm;  

D

h

 — dozalayıcı plunjerin gedişi, mm

Göründüyü kimi, (1) formuluna daxil olan bütün parametrlər, 

D

h

 istisna olmaqla, nasosun verilən konstruksiyası üçün 

dəyişməzdir. Dozalayıcı plunjerin məhdudlaşdırıcısının gedişinin vəziyyətini dəyişməklə dozalayıcı plunjerin gedişini, 

bununla da püskürülən yanacağın sikllik dozasını 



D

h

 dəyişmək olar. (1) ifadəsinə görə 



D

h

-nin aşağıdakı ifadə ilə  təyin 

edilən qiymətlərində yanacaq verilişi tam kəsilir: 



K

VP

D

V

D

h

h

f

f

h



.                                                                                                               (2)                          

          

 

a)                                                                 b) 



Şək.3. Təklif olunan dozalandırma quruluşlu daxili silindrik profilli yumruq mexanizmi olan  rotorlu paylayıcı tip 

yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun sxemi.  



Nəticə.  Göstərilən dozalandırma quruluşlarının və onlarda sikllik yanacaq verilişlərin idarə edilməsi yüksək təzyiqli 

yanacaq nasoslarında tətbiq edilməsi bu nasoslarda yanacaq verilişinin keyfiyyətcə yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, nəinki 

DYM-də, həmçinin maye yanacağı ilə işləyən digər energetik qurğuların işinin təkmilləşdirilməsinə imkan verər. 


II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

648 


 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

AZƏRBAYCANDA MÜASİR ALTERNATİV ENERJİ TEXNOLOGİYALARINDAN  

İSTİFADƏNİN EKOLOJİ VƏ İQTİSADİ ƏHƏMİYYƏTİ 

 

Fuad MƏMMƏDOV  

Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 



fm.solarpower@gmail.com 

 

Son on ildə dünya bazarında “qara qızılın” qiymətinin qeyri-stabil olaraq dəyişməsi ilə  bərabər yandırılan  ənənəvi 

yanacaqlardan atmosferə atılan və “parnik effekti” yaradan tullantı qazlarının planetimizdə iqlim dəyişikliklərinə  səbəb 

olması, artıq dünyanın bir sıra ölkələrində alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəyə tələbi artırmışdır. Son 

zamanlar beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dünya ölkələrinin “zərərli energetika”-dan uzaqlaşaraq  bərpa olunan enerjiyə 

doğru istiqamətləndirilməsi geniş vüsət almışdır. Bu baxımdan, Çernobılda və Yaponiyada baş verən fəlakətlərdən sonra 

AES-da yaranan qəzaların ardınca böyük miqdarda insan və kapital itkisinin yaranması indiyə  qədər davam etməkdədir. 

Yaponiyadakı “Fukusima 1” AES-da baş vermiş  fəlakətdən sonra dünyanın  ən inkişaf etmiş dövlətlərindən biri olan 

Almaniya 2020-ci ilə qədər ölkədə olan bütün AES-larının işinin dayandırılmasına qərar vermişdir. 

Belə ki, ölkəmizdə ilk növbədə 21 oktyabr 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin 

Sərəncamına uyğun olaraq “Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması 

üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Bu proqrama əsasən təyin olunmuş öhdəlik və tapşırıqlar müxtəlif dövlət 

təşkilatları tərəfindən həyata keçirilməkdədir. Ənənəvi enerji istifadəçilərinin qeyri-ənənəvi enerji növlərindən yararlanamsı 

üçün qurğuların satış qiymətinin aşağı salınması, istehlakçıların həvəsləndirilməsi və maarifləndirilməsi kimi  göstəricilər 

qabarıq şəkildə həyata keçirilməlidir. 

Son bir neçə il ərzində, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında neft və energetika sənayesinin bir sıra enerjitutumlu 

texnoloji proseslərində alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə üzrə elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilir. Bu 

məqsədlə respublikada ilk dəfə olaraq günəş enerjisi ilə işləyən, azimutal və zenital günəş izləyici sistemlərə malik yüksək 

temperaturlu faset tipli paraboloid konsentrator, orta temperaturlu faset tipli parabolosilindirik konsentrator, aşağı 

temperaturlu yastı günəş kollektoru və istilik akkumulyasiya edici helioreaktor işlənib hazırlanmış  və  sınaqdan 

çıxarılmışdır.  

Hal-hazırda bu günəş energetik qurğularında mədən  şəraitində neftli suların təmizlənməsi, dəniz suyunun 

şirinləşdirilməsi xam neftin emala hazırlanması, neftin nəqli, laylarda təzyiqin stabil saxlanması, quyulara texniki təmiz isti 

suyun vurulması, buxar alınması kimi texnoloji proseslər üçün elmi-tədqiqat işi şəklində təcrübələr aparılır. Bu təcrübələrdə 

tədqiq olunan prosesin ənənəvi metodu ilə qeyri-ənənvi metodu arasında texniki-energetik, ekoloji və iqtisadi müqayisələr 

üzrə  əsaslandırmalar aparılır. Bu energetik qurğuların hamısının yerli məhsullar hesabına hazırlanması, onların maya 

dəyərini kifayət qədər aşağı salır ki, bu da özlüyündə alınan enerjinin qiymətinin ucuz başa gəlməsinə gətirib çıxarır. Belə 

ki, adı çəkilən texnoloji proseslərin ənənəvi yanacaqlar vasitəsilə həyata keçirilməsi nəticəsində ekoloji fəsadlar meydana 

gəlir ki, bu da birbaşa prosesin maya dəyərinə ciddi mənfi təsir göstərir.  

Aparılmış son tədqiqat işlərinə  əsasən demək olar ki, yüksək potensialına görə, günəş  və külək enerjisindən istifadə 

edilməsi, bir mənalı olaraq, ekoloji cəhətdən ideal bir enerji mənbəyi olmaqla yanaşı, iqtisadi cəhətdən də, üstünlüklərə 

malikdir. Abşeron yarımadasının quru mədənlərində aparılmış  təcrübələr göstərir ki, vahid miqdarda əmtəə neftinin əldə 

edilməsi üçün sərf edilən ənənəvi enerji növlərinə ilkin halda 60 – 70 % qənaət etmək mümkündür. Lakin, bu prosesləri 

kombinə olunmuş bərpa olunan enerji qurğularında aparılması nəticəsində təbii yanacaqları 90 – 100 %  əvəz etmək olar.  

Aparılmış  tədqiqatlara  əsasən demək olarki, sənayenin müxtəlif enerjitutmlu texnoloji proseslərində alternativ enerji 

mənbələrindən istifadə olduqca aktualdır və böyük ekoloji və iqtisadi əhəmiyyətə malikdir.  

 

 

PERFORMANS DEĞERLENDİRME 

 

Aygün  HƏSƏNOVA 

     Qafqaz Universiteti 



aygun_hesenova@hotmail.com 

 

Performans değerlendirilmesi, çalışanların görev başındakı performanslarına değer biçip, desteklemek için kullanılan 



bir prosesdir. Performans değerlendirme çalışanlarla birlikde belirlenen hedeflere dayanan  performans yönetiminin bir 

parçasıdır.Performans değerlendirme çalışanların hedeflerine oranla ne kadar iyi performans sergilediklerini görmek ve 

erken müdahaleleler için fırsat sağlamak için kullanılan resmi olmayan denetimleri ehate eder.Performans değerlendirmesi , 

işin tanımı, ihtiyaçları ve değerlenmesi ile kişinin yetenekleri ve değerlemesinin karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan bir 

uyqulamadır. 


II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

649 


 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Performans değerlendirmenin en yaygın kullanımı; çalışanların yükseltilmesi, görevlerinin yeniden tanımlanması, üst 

görevlere hazırlanması, ücretlendirilmesi ve ya işten çıkarılması gibi yönetsel kararların alınması ile ilgili 

olmaktadır.Performans değerlendirmelerden elde edilen bilgiler, bireysel ve kurumsal düzeyde eğitim ve geliştirme 

ihtiyaçları konusuna da ışık tutmakdadır.Performans değerlendirme bir çalışanın güçlü ve zaıf olduğu yönlerini ortaya 

şıkarması nedeniyle o çalışanın eğitme ve gelişme açıklarının belirlenmesinde ve uradan yola çıkarak, organizasyonun genel 

anlamda eğitim ve geliştirme politikalarının saptanmasında kullanıla bilir. 

Performans değerlndirmenin amacı; organizasyondaki çalışanların iyiden kötüye doğru sıralanması değil, örgütsel 

amaçların astlar tarafından öncelikle anlaşılma ve benimsenme derecesinin ortaya çıkarılması, amaçların her kes tarafından 

asgari seviyyede yerine getirilmesinin temin edilmesi ve herkesin mutlu olduğu dinamik çalışma ortamının sürekli 

muhafaza edilmesidir.Bu işleri gerçekleştirirken performansı geliştirkmek ve beklenenleri veremeyen çalışanların gelişmeye 

ihtiyac duydukları alanları ortaya ıkarmak temel hedefler arasında yer alır. 

Performans değerlendirme sisteminin kurula bilmesi için öncelikle belirli bir sürecin başlatılması ve ön çalışmaların 

yapılması gerekir.Burada değerlemenin kimlere uyğulanacağı, kimler tarafından uygulanacağı, değerleme periodlarının ne 

olacağı, ne zaman gerçekleştirileceği, hangi değerleme yönteminin seçileceği gibi konuların açık ve anlaşılır biçimde 

belirlenmesi söz konusudur. 

Performans değerlendirilmesinde izlenen politika ve uygulanan yöntemlerin ne ölçüde başarıya ulaşdığını ölçmek için 

son aşamada sonuçların kontrol edilmesi gerekir.Beklenen etkinlik sağlanmamışsa uygulanan yöntem kökünden 

değiştirilebilir ya da işletme ihtiyaçlarına uygun yönde geliştirilebilir.Etkinliğin ölçülmesinde en geçerli ölçüt, işgörenlerin 

uygulamaya gösterdikleri ilgi ya da tepki ile anlaşılır.Şayet geniş kesimlerin tepkisini çeken bir değerleme yöntemi 

seçilmişse ya da yöneticilerin seçilen yöntemi sert ve katı bir otorite anlayışı ile uygulaması söz konusu ise böyle bir 

değerleme çalışmasının başarılı olması beklenmez.Daha kötüsü böyle bir uyğulama  işgöten ve yönetici çatışmasına ve 

gereksiz sürtüşmelere yol açabilir.Bu nedenle, performans değerlenmesinin çok duyarlı bir konu olduğu göz pnünde 

bulundurulmslı, değerleme yönteminin seçiminden uygulanmasına kadar son derece titiz davranılmalı,  elde edilen sonuçlar 

yakından denetlenmeli, uygulanan yöntemde aksamalar varsa bunları zamanında giderici etkili önlemler alınmalı ve her 

şeyden önemlisi değerlenmenin bir cezalandırma aracı değil, tersine işgörenlerin eksk yönlerini tamamlayıcı, onların 

yetişme ve yükselmelerine yardımcı bir teknik olarak algılanması sağlanmalıdır. 

Işgörenlere ilişkin yapılan değerlemenin ne ölçüdü sağlıklı ve tuutarlı olduğunu denetlemek amacıyla Gos eğrisi ve 

Halo etkisi olmak üzere iki yöntemden yararlanıla bilir. 

Gos eğrisi 

İşgörenler üzerinde yapılan değerlendirmelerin denetiminde kullanılan bir yöntemdir. Burada beş derece ve bunları 

değerleyen yüzdeler (puan yerine) vardır. Bu derecelerin taşıdığı anlam açıktır. Sözgelimi III derecede bulunan işgören işine 

uyum sağlayan, bilgi, yetenek ve kişiliği ile göz dolduran bir kişidir. I. derecede yer alan işgörenin işin gereklerine yetersiz 

kaldığı görülüyor. Bu durumda işine son vermek ya da eğitmek sözkonusu olabilmektedir. V derecede yer alan işgören ise, 

işin gereklerinin çok üstünde  yeteneklere sahip olmasına karşın uyumsuzluk  nedeniyle verimli kullanılmadığı 

görülmektedir. Genel çizgileriyle yapılan işgören  değerlendirmesinde bu gos eğrisine yakın sonuçlar elde edilmezse (ki 

sonuçların %50’si normal düzeyde gösteriliyor) o zaman işgören değerlendirmesini kuşkuyla  karşılamak gerekmektedir. 



Halo etkisi 

Halo etkisi, yöneticilerin, işgörenleri belirli bir alanındaki mükemmelliklerine bakarak, diğer alanlarda da olduğundan 

daha yüksek değerlendirilmeleridir. Bu durumun tersi de sözkonusudur. Belirli bir alanda başarısız olan işgören, diğer 

alanlarda da başarısız değerlendirilebilmektedir. Bu şekilde, işgörenin başarısız olan yönünün ön plana çıkması durumuna 

“boynuz etkisi” denir. Bu tür hatalar işgörenlerin gelişimini büyük ölçüde olumsuz olarak etkilemektedir. 

Değerlendiricilerin halo etkisinde kalmalarının çeşitli nedenleri vardır. Bunlardan birisi, değerlendiricilerin ilk izlenimin 

etkisinde kalarak hatalı değerlendirme yapma eğilimidir. İlk karşılasmada kişi değerlendirmeyi yapan kişiyi olumlu ya da 

olumsuz olarak etkileyerek, değerlendirmenin sonucunu kendi lehine veya aleyhine etkileyebilecektir. Halo etkisine yol 

açan bir diğer neden ise, değerlendiricilerin işgörenlerin performanslarının bir yönünün olağanüstü iyi veya olağanüstü kötü 

olması ve değerlendirmeyi de bu doğrultuda yapmalarıdır. Bu tür hataların önlenmesi ya da azaltılması yönünde pek çok 

öneri geliştirilmiştir. Özellikle bu hatayı bilinçli olarak yapmadığı varsayımından hareket edildiğinde,  verilecek eğitimler 

yolu ile değerlendiricilerin bilinçlenebileceği ve bu tür hataları yapmaktan kaçınacağı ifade edilmektedir. Ayrıca bazı 

performans değerlendirme sistemlerinde verilen puanlar ya da yapılan değerlendirmeleri destekleyici, kişinin performansına 

ilişkin örnek ve olayların belirtilmesi istenerek, değerlendirme hataları önlenmeye çalışılmaktadır. 

 

 


Yüklə 10,69 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   144




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin