Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

2.2. YUYUCU VASİTƏLƏRİN  XASSƏ GÖSTƏRİCİLƏRİNİN 

TƏDQİQİ VƏ RİYAZİ STATİSTİKASI 

 

SYV-in    istehsalının  çox  cavan  sahə  olmasına  baxmayaraqonların 

istehlak xassələrinin təyin olunması metodları müasir dövrümüzdə lazımi qədər 

tədqiq olunub hazırlanmışdır.  

SYV-in  istehlak  xassələrini  təyin  etmək    üçün  standart  metodlar  vardır  və 

biz  bu  metodlardan  magistr  dissertasiya  işimizdə  istifadə  etmişik.  Magistr 

dissertasiya  işində  sintetik  yuyucu  vasitələrin  istehlak  xassələri  aşağıda 

göstərdiyimiz standartlara əsaəsən təyin edilmişdir:[4] 

 

1.Sintetik  yuyucu  vasitələrin  köpük  əmələ  gətirmə  qabiliyyətinin  təyin 

---

37 

 

olunması.Bu  xassə  DUİST  22567,  1-77  standartı  əsasında  təyin  edilmişdir. 

Köpük  əmələ  gətirmə  qabiliyyətinin  düstutu  aşağıdakı    verilmişdüsturla  təyin 

olunur: 

H

0

=No · K 

 

Burada:N

0

-cihazda köpüyün əvvəlki hündürlüyü, mm-lə; 

K-uyğunluq əmsalını  göstərir. 

 

2.  Sintetik  yuyucu  vasitələrinin  qranullarının  tərkibinin  təyini.  Bu  xassə 

DÜİST 22567, 2-77 standartı əsasında təyin edilmişdir. 

 

3.  Sintetik  yuyucu  vasitələrin  stabilliyinin  təyin  olunması.  Bu  xassə 

DUİST 22567,3-77 standartı əsasında təyin edilmişdir. Stabillik əmsalı aşağıda 

verilən  düstur əsasında  təyin edilir: 

 

K = cn

2

/900  

 

Burada: c  - sentrafuqa rotorunun radiusu, mm-lə; 

               n  - rotorun fırlanma tezliyi, dövr/dəq. ilə göstərilir. 

 

4.Sintetik  yuyucu  vasitələrin    tökülmə  sıxlığının  təyin  olunması. 

Buxassə    DUİST  22567,4-77  standartı  əsasında  təyin  edilir  Sıxlıq  aşağıda 

verilən  düstur əsasında  təyin edilir: 

D = m /v 

 

5.Sintetik  yuyucu  vasitələrin  tərkibində  olanhidrogen  ionlarının 

qatılığının təyini. Bu xassə  DUİST 22567,5-77 standartı əsasında təyin edilir. 

 

6.Sintetik  yuyucu  vasitələrdə  səthi  aktiv  maddələrin  miqdarının  təyin 

olunması.  Bu  xassə    DUİST  22567,6-77  standartı  əsasında  təyin  edilir.  SYV-də 

səthi  aktiv  maddələrin  kütləsininmiqdarı  (Xı)  aşağıda  verilən    düstür  əsasında  

hesablanır: 

𝑋

1

= 𝑚

3

  (𝑣

1

−   𝑣

2

) · 0,005846)/50 ∙ 100/𝑚

2

  − 𝑥

2

 

 

Burada: m

3

 - spirtdə həll olan kütlənin qalığı, q-la; 

   v

1

-ammonium  rodanium  məhlulunun  nəzarət  sınağının  titrləşməsinə  sərf 

olunan həcmi, sm

3

-lə; 

---

38 

 

            v

2 

-sınaq  nümunəsinin  titrləşməsinə  sərf  olunan  ammonium  rodaniumun  

həcmi, sm

3

-lə; 

0,005846-1sm

3 

turş gümüş azot mehlulunun titrlənməsinə sərf olunan NaCl -un 

qramla miqdarı; 

m

2

 – syv-nin kütləsi, qramla;  

x

2

-heksanda hell olan maddənin kütləsi, %-lə. 

 

7.  Sintetik  yuyucu  vasitələrin  rənginin  təyin  olunması.  Bu  xassə  DUİST 

22567,  13-82  standartı  əsasında  təyin  edilir.  Toz  halında  olan  yuyucu  vasitənin 

rəngi faiz hesabilə aşağıda göstərdiyimiz düstur əsasında təyin edilir: 

 

𝐽 = (100 ∙ (𝑅𝑥 − 𝑅𝑧))/𝑅𝑈 

 

Burada,  Rz    -  mavi,    Rx    -  qırmızı,  RU  –  yaşıl    işıq  filtrindən  istifadə 

olunaraq, ölçülən əksolunma əmsalının orta qiymətini göstərir. 

1.  Sintetik yuyucu vasitələrdə rütubətin miqdarının təyin 

olunması.  Bu  xassə  DUİST  22567,  14  –  84  standartı  əsasında  təyin  edilir. 

Tərkibində  qeyri  stabil  qarışıqlar  olan  yuyucu  vasitələrin  rütubəti  faiz  miqdarilə 

aşağıda göstərilən düstur əsasında təyin edilir: 

 

𝑋 = (𝑛

2

−   𝑛

3

)/(𝑛

2

−   𝑛

1

) ∙ 100 

 

Burada, n

1

 – qurudulmuş boş büksün kütləsi, qramla; 

 

n

2

 – qurudulmadan əvvəl bükslə birgə tədqiq edilən tozun kütləsidir, qramla; 

 

n

3

 – qurudulandan sonrabükslə birgə tədqiq edilən tozun kütləsidir, qramla; 

2.  Sintetik yuyucu vasitələrdə karboksi metsellüloza Na-un\ 

miqdarının  təyin  olunması.Bu  xassə  DUİST  25644  –  83  standartı  əsasında  təyin 

edilir. 

3.  Paltar yuyyan maşınlarda yuyulma zamanı parçanın  

möhkəmliyinin  azalmasının  müəyyən  edilməsi.  Bu  xassə  DUİST  25644  –  83 

standartı əsasında təyin edilir. Möhkəmliyin azalması (P) aşağıda göstərilən düstur

 

 

---

39 

 

əsasında təyin olunur: 

 

𝑃 = 𝑃

1

−   𝑃

25

/𝑃

1

∙ 100 

 

Burada,  P

1

  –  20  dəfə    aparılmış  təcrübə  nəticəsində  tədqiq  olunan  parçanın 

qırılma yükünün orta hesabi qiymətidir; 

P

25

 – qırılma yükü 20 dəfə yoxlanmış parçanın 25 dəfə yuduqdan 

sonrakı orta hesabi qiymətidir. 

 

Sintetik  yuyucu  vasitələrin    istehlak  xassələrinin  əksəriyyəti  standart 

metodlar  əsasında  təyin  olunur,  amma  hərdən  bu  metodlarda  azca  da  olsa 

dəyişikliklər etməklə də təyin etmək mümkündür. [9] 

Sintetik  yuyucu  vəsitələrin  hal  hazırda  istehlak  xassələrinin  öyrənilməsində 

və eksperimentin planlaşdırılmasında riyazi metodlardan geniş istifadə olunur. 

Eksperiment  planlaşdırılan  zaman    riyazi  statistik    metodlardan  istifadə 

edilir. Bu hesablamalar nəticəsində syv-in istehlak xassələrini proqnozlaşdırmaq və 

optimal nəticələr əldə etmək mümkündür  

Magistr 

dissertasiya  işində  bu  məqsədlə  planlaşmanın  mərkəzi 

kompozisiyasının rototabelli riyazi metodunun II qaydasından istifadə olunmuşdur. 

Tədqiqat  zamanı  “Ariel”  adlı  sintetik  yuyucu  vasitənin  -  temperatur, 

rütubət, hərəkət sürəti, səthə toxunan gərginlik, reoloji parametrlərdən asılılığı kimi 

eoloji xassələribu metoddan istifadə edilərək öyrənilmişdir. 

Bu riyazi metoda görə giriş və çıxış parametrləri arasındakı rabitə çox 

ölçülü polinom funksiyasının reqressiyası ilə izah edilə bilər. Belə funksiya kimi II 

tərtibli polinol funksiyası seçilmişdir. 

Kvadratın  modellərin  əmsalını  qiymətləndirmək  üçün  hər  bir  amil  beş 

səviyyədə  intervallar  üzrə  planlaşdırılmışdır.  Eyni  zamanda  bütün  dəyişənlərin 

qiyməti  istənilən  kimi  dəyişilə  bilər  və  bu  riyazi  metodun  üstünlüyündən  irəli 

gəlir.  

Tənliyin doğruluğunu yoxlamaq üçün aşağıda göstərilən reqressiya təhlili 

aparılmışdır: 

 

---

40 

 

 Təkrar dispersiyanın təyin olunması: 

 

(𝑦) = (∑∑(𝑌𝑖 − 𝑌𝑖) )/𝑁(𝑛 − 1) 

N= 2+2         k+1 

 

Burada: N - kombinasiyada amillərin müxtəlif qiymətləri üzrə aparılan               

təcrübələrin sayını göstərir;  

           n - paralel aparılan təcrübələrin sayını göstərir; 

   Yi-optimal kriteriyanın qiyməti; 

             Yi-optimal kriteriyanın orta qiyməti.

 

 

---

41