İSTİqlal fəDAİLƏRİ – azərbaycan xalq cümhuriYYƏTİNİn daxiLİ İŞLƏr naziRLƏRİ

 

 

FƏRƏC bəy MƏLİKNAMZƏLİYEV 

 

Fərəc bəy Kərbəlayi Mehdi bəy oğlu Məliknamazəliyev 1863-

cü ildə ġuĢa qəzasının Vərəndə sahəsinin Pirəhmədli kəndində ana-

dan  olmuĢdi.  ġuĢa  Ģəhər  real  məktəbində  oxumuĢdu.  Sonra  dövlət 

idarələrində qulluğa baĢlamıĢdı. Tiflisdə Qafqaz CaniĢinliyində tər-

cüməçi  iĢləmiĢdi.  1909-cu  ildə  titulyar  müĢavir  rütbəsi  almıĢdı. 

Zaqatala  dairəsində  pristav    vəzifəsində    xidmət  etmiĢdi.  Azərbay-

can  Xalq  Cümhuriyyəti dövründə  (1919-cu  ilin  fevralınadək)  Zən-

gəzur qəzasının  rəisi  vəzifəsində  iĢləmiĢdi. 

Fərəc bəy əvvəlcə Bədircahan  bəyim  Mustafa ağa  qızı  Sarı-

calı-CavanĢirlə, sonra isə Asiya bəyim Axundova ilə ailə qurmuĢdu. 

Həsən bəy adlı oğlu vardı... 

 

 

 

 

402 

 

HƏBİB xan ŞƏKİNSKİ 

(1880-1956) 

 

Həbib  xan  Süleyman  xan  oğlu 

(tarixi  ədəbiyyatda  Süleyman  ağa  da 

adlandırılır)  ġəkinski    1880-ci  ildə  ġu-

Ģada  doğulmuĢdu.  O,  ġəki  xanı  Səlim 

xanın  və  Qarabağ  xanı  Ġbrahim  Xəlil 

xanın nəvəsi idi. Hələ çar Rusiyası döv-

ründə  Zəngəzur  qəzasının  Dığ  nahiyə-

sində  sahə  polis  pristavı  olmuĢdu... 

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti 

dönəmində  Zəngəzur  qəzasının  rəis 

əvəzi  təyin  edilmiĢdi  (Qeyd:  AXC  dö-

nəmində  Zəngəzur  qəzasının  rəisi  vəzi-

fəsində  6  nəfər  xidmət  etmişlər.  Bunlar 

Fərəc  bəy  Məliknamazəliyev,  Hüseyn 

bəy Mahmudbəyov, Camal bəy Sultanov, Fərrux bəy Sərməstbəyov, 

Mirzə  Məhəmməd  Axundov  və  Həbib  xan  Şəkinski  olmuşlar  H. 

Şəkinski  rəis  hüququnda  rəis  əvəzi  vəzifəsini  yerinə  yetirmişdi). 

Zəngəzur qəzasının Akara, Muradxanlı, Novruzlar  kəndləri  Həbib  

xan  ġəkinskiyə məxsus idi. 

Həbib xan ġəkinskinin anası Gövhər  xanım  görkəmli  yazıçı, 

dramaturq    Əbdürrəhim  bəy  Haqverdiyevin  (17  may  1870,  ġuĢa  - 

17  dekabr  1933,  Bakı)  əmisi  qızı  idi.  Həbib  xan  Ağca  (Həcər)  xa-

nım Mirzə Kərim bəy qızı Hacıyeva ilə ailə həyatı qurmuĢdu. Onun 

Süleyman adlı oğlu, Barat xanım və Səriyyə xanım adlı qızları var-

dı. Barat xanım ġəkinskaya (14 iyun 1914, ġuĢa - 14 yanvar 1999, 

Bakı) görkəmli aktrisa, respublikanın xalq artisti  kimi  məĢhur idi. 

Həbib    xan    ġəkinski  1956-cı      ildə    Bakıda  76    yaĢında    vəfat  

etmiĢdir... 

 

 

 

 

 

403 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Həbib xan Şəkinski 

 

 

ƏLƏKBƏR bəy BƏHRƏMBƏYOV 

 

...Ələkbər  bəy  Bəhrəmbəyov  1919-cu ilin dekabrınadək Ba-

kı Mərkəzi Həbsxanasının (1888-ci ildə tikilib istifadəyə verilmiĢdi) 

rəisi    iĢləyirdi.  1919-cu  il  dekabrın  12-də  daxili  iĢlər  naziri  Nəsib 

bəy    Yusifbəylinin    əmri    ilə  Ələkbər  bəy  Bəhrəmbəyov    tutduğu 

vəzifəsindən  azad  olunaraq  Qarabağa,  Cəbrayıl  qəzasının  rəisi 

vəzifəsinə (1-ci dərəcə üzrə ayda 3.000 manat  əmək haqqı ilə təyin 

edilmiĢdi  (Bundan  əvvəl  həmin  vəzifədə  Hüseyn  bəy  Mahmud-

bəyov  iĢləmiĢdi).  Bu    təyinat    Daxili  ĠĢlər    Nazirliyinin    5    yanvar  

1920-ci il  tarixli  228  nömrəli  yeni əmri  ilə  bir  daha  təsdiqlən-

miĢdi... 

O zaman Cəbrayıl qəzası  Xosrov bəy Sultanovun baĢçılıq et-

diyi    Qarabağ  General-Qubernatorluğunun  tərkibinə  daxil  idi.  Bu 

 

404 

qubernatorluğa  Cəbrayıl  qəzasından  baĢqa  ġuĢa,  Zəngəzur  və  Ca-

vanĢir qəzaları  da daxil idi. Ələkbər bəyə  vəzifələrinin  yerinə  yeti-

rilməsində əvvəlki xidməti fəaliyyət xəttindən tanıdığı, millət  vəkili 

Bəhram bəy Vəzirov (1857-1927) yaxından  kömək  etmiĢdi... 

Bəhram  bəy  Əsəd    bəy  oğlu  Vəzirov  23  dekabr  1857-ci  ildə 

ġuĢa  qəzasının  Vərəndə  (indiki  Ağdərə)  sahəsinin  Mirzəcamallı 

(ġərifbəyli)  obasında  doğulmuĢdu.  Sonra  ġuĢa  Ģəhərinə  köçmüĢ-

dülər. Bəhram bəy ġuĢa real məktəbini bitirmiĢdi. Sonra hüquq təh-

silinə  yiyələnmiĢdi...  Bir  müddət  qəza    polis  idarəsində  iĢləmiĢdi... 

Buna  görə  də  Qarabulaq  (indiki  Füzuli),  o  vaxtkı  Karyagin  dövlət 

həbsxanasının  rəisi  iĢləmiĢdi... Elə Ələkbər bəy Bəhrəmbəyovla da 

həmin  sahədəki  xidməti  fəaliyyəti  zamanı  yaranmıĢ  əlaqələrə  görə 

tanıĢ  idi...  Bəhram  bəy  Vəzirov  Azərbaycan  Milli  ġurasının  19 

noyabr  1919-cu  il  tarixli    “Azərbaycan  Məclisi-Məbusanının  təsisi 

haqqında qanuna” əsasən “Ġttihad” partiyasından Azərbaycan Cüm-

huriyyəti  Parlamentinə  üzv  seçilmiĢdi.  Parlamentdə  13  nəfərdən 

ibarət  ”Ġttihad”    fraksiyasına    daxil  idi.  Bəhram  bəyin  adı  Parla-

mentin  iclaslarında  fraksiya üzvlərinin adı çəkilən zaman sayca 5-

ci  səslənirdi.  Bəhram  bəy  həmdə  Ģair idi.  ”Fədai” təxəllüsü ilə  Ģeir 

yazırdı...  Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  Bəh-

ram bəy müxtəlif təssərrüfat müəssiələrində və idarələrində iĢləmiĢ-

di.. Lakin iyirminci illərin ortalarından o , keçmiĢinə görə təqiblərə  

məruz qalmağa baĢlamıĢ və nəticədə repressiyanın qurbanı  olmuĢ-

du. Bəhram  bəy Vəzirov  1927-ci  ildə ailə üzvləri ilə birlikdə  sür-

gün  olunmuĢ  və  orada  vəfat  etmiĢdi... 

...Ələkbər  bəy  Bəhrəmbəyov  Cəbrayıl  qəzasının  rəisi  vəzifə-

sində  1920-ci  ilin  martınadık    iĢləmiĢdi.  Beləki,  Azərbaycan  Cüm-

huriyyətinin daxili iĢlər naziri Mustafa bəy Vəkilovun 6 mart 1920-

ci il tarixli əmri il o, tutduğu  vəzifəsindən  azad  olunmuĢdu... 

 

 

 

 

 

 

405 

BƏHRAM bəy Məlik-ABBASOV 

Bəhram  bəy  Hüseyn  bəy  oğlu  Məlik-Abbasov  1857-ci  ildə 

ġuĢa  qəzasının  Nüvədi  kəndində  anadan  olmuĢdu.  Ġbtidai  təhsilini 

molla  yanında  almıĢdı.  Ordubad    Ģəhərində  oxumuĢdu.  Zəngəzur 

Qəza  Ġdarəsində  2-ci dərəcəli dəftərxana xidmətçisi kimi  iĢə baĢla-

mıĢdı. 1893-cü ildə qəza idarəsində tərcüməçi kimi xidmət etmiĢdi. 

Sonra  ədliyyə  sahəsində  çalıĢmıĢ  və  polis  pristavı  iĢləmiĢdi.  O,  

1919-cu  ilin  fevralında  CavanĢir  qəzasının  rəisi  idi.  1919-cu  il 

fevralın  15-də  Qarabağın  general-qubernatoru  Xosrov  bəyin 

yanında keçirilən müĢavirədə ermənilərin fitnə-fəsadlarının qarĢısını  

almaq  məsələlərinin  müzakirəsi  zamanı  öz  çıxıĢı  və  təklifləri ilə 

diqqəti  cəlb  etmiĢdi.  Bəhram  bəy  Məlik-Abbasov  Xudadat  bəy 

Rəfibəyli  Gəncənin  general-qubernatoru  təyin  edildikdən  sonra  (6 

may  1919-cu  il)  1919-cu  ilin  iyunundan  Gəncə  qəzasının  rəisi 

vəzifəsində iĢləmiĢdi... 

MİRZƏ MƏHƏMMƏD AXUNDOV 

(1876-1938) 

 

Məhəmməd  Hacı  Molla  ġükür  oğlu  Axundov  (əsl  soyadı 

Məhərrəmovdur)  1876-cı  ildə  ġuĢa  Ģəhərində  anadan  olmuĢdu. 

Ġbtidai    təhsilini  atasından  almıĢdı.  Atası  Qarabağın  baĢ  axundu 

Hacı  Molla  ġükür  ġərqdə  Ġslam  dinini  yaxĢı  bilən  adamlardan 

biriydi. Sonra mədrəsədə oxumuĢdu. Savadlı olduğundan hələ gənc-

liyindən  Məhəmməd  “Mirzə”  ünvanı  da  daĢıyırdı.  Müəllimlik 

fəaliyyəti  ilə  məĢğul  olmuĢdu. 

Əslən ġuĢadan olan, uzun müddətdir ki, ”ġuĢa” nəĢriyyatının 

və  eyni  adlı  qəzetin    rəhbəri  olan,  yorulmaz  tədqiqatçı-jurnalist 

Vasif Quliyev 1991-ci ildə çapdan buraxdırdığı “Mənim babam kim 

olub?”  adlı  kitabında  yazır:  ”...1904-cü  ildə  Mirzə  Məhəmmədin 

əlindən  təsadüfi  bir  xəta  çıxmıĢ,  heç    nədən  baĢ  verən  Ģəxsi 

münaqiĢə  zəminində  bir  nəfəri  vurub  öldürmüĢdü.  BeĢ  il  cəzasını 

Azərbaycandan  kənarda  çəkəndən  sonra  Vətəninə  dönmüĢ  və 

müəllimlikdən  əl  çəkib  Qacar  cəmiyyətində  nahiyə  kargüzarı 

vəzifəsində qulluq etmiĢdi. 1917-ci ilədək burada çalıĢmıĢ, sonra bir 

müddət iĢsiz qalmıĢdı. 

 

406 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə  əvvəlcə Ģəhər pris-

tavının katibi, Qubadlının pristavı, sonra ġuĢa Ģəhərinin polismeys-

teri, daha sonra isə Qarabağın general-qubernatoru Xosrov bəy Sul-

tanovun  sərəncamı  ilə  Zəngəzur  qəzasının  rəisi  (1919-cu  ilin  yan-

varından)  olmuĢdu.  Ona  qədər  qəza  rəisi  vəzifəsində  1864-cü  ildə 

ġuĢa  qəzasaının  Mehri  sahəsinin  Əldərə  kəndində  anadan  olmuĢ 

Fərrux bəy Sərməstbəyov çalıĢmıĢdı. Yazıçı Nəzər Heydərov  “Zən-

gəzur dağlarında” kitabında yamıĢdır: ”... ġəhərdə söz gəzirki, güya 

Qarabağın  general-qubernatoru  Xosrov  bəy  bizim  qəzada  həyəcanı 

yatırmaq  üçün  Hacı  Molla  ġükürün  oğlu  Mirzə  Məhəmməd 

Axundovu  ora  rəis  göndərir.  O,  belə  fikirləĢir  ki,  bununla    və 

Allahın köməyi ilə bolĢevizmin kökünü kəsəcək!”. 

...Mirzə  Məhəmməd  Axundov  ġuĢa  Ģəhərinin  polismeysteri 

vəzifəsində də iĢləmiĢdi...O, bu vəzifəyə təzəcə təyin olunmuĢdu ki, 

11-ci  ordu  tərəfindən  1920-ci  il  aprelin  27  Bakı  iĢğal  olundu  və 

ertəsi  günü  sovet  hakimiyyəti  quruldu.  11-ci  ordu  hissələri  sürətlə 

Qarabağa  doğru  irəlilədi  və  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin 

ġuĢadakı  məmurları  həbs  olunmağa  baĢladı.  Mirzə  Məhəmməd 

Axundovu da keçmiĢinə görə həbs etdilər, lakin günahı sübut olun-

madığından tezliklə buraxıldı. Bununla belə,  yeni quruluĢla barıĢa 

bilməyən  Mirzə  Məhəmməd  Axundov  həmin  andan  ömrünün 

axırınadək  sovet  hakimiyyətinə  qarĢı  gizli  mübarizə  aparmıĢ,  bu 

yolda dəfələrlə (1923, 1927, 1929, 1937) həbs olunmuĢ və yenidən 

azad olunmuĢdu... 

...Mirzə  Məhəmməd  Axundov  “Müsavat”  partiyasının  üzvü 

idi.  O,  Qarabağda  (ġuĢada,  Ağdamda)  Müsavatın  gizli  rəhbərlərin-

dən birinə çevrilərək sovet hakimiyyətinə qarĢı əks fəalyyətinə görə 

1929-cu ilin sonunda tutulmuĢ və Sibirə sürgün olunmuĢdu. Ancaq 

həbslər və sürgünlər də bu milli təəssübkeĢ Ģəxsi öz yolundan dön-

dərə  bilməmiĢdi.  1933-cü  ilin  qıĢında  57  yaĢında  Tomsk  vilayə-

tindəki 3 illik sürgün müddətini baĢa vurub ġuĢaya qayıtmıĢdı. Am-

ma  ona   ġuĢada  yaĢamağa icazə  verilməmiĢdi...  Odur  ki, Ağdama 

köçmüĢdü.  Ağdamda  da  müsavatçılarla  gizli  fəaliyyətini  davam 

etdirmiĢdi... O, Ağdam Müsavat təĢkilatının rəhbəri seçilmiĢdi... 

Mirzə  Məhəmməd  Axundov  otuzuncu  illərin  repressiya  qur-

banlarından biri olmuĢdu. Repressiyanın  tüğyan  etdiyi 1937-ci ildə 

 

407 

onu  da  həbs  etmiĢdilər.  Dağlıq  Qarabağ    Muxtar  Vilayəti    Siyasi 

Ġdarəsinin rəisi, dövlət təhlükəsizlik xidməti kapitanı Stepanik Saya-

dyanın  və  köməkçisi,  dövlət  təhlükəsizlik  kiçik leytenantı  Martiro-

sovun  imzaladığı  order  əsasında  Mirzə  Məhəmməd  Məhərrəmov 

(bu onun əsl familiyasıdır. Nəzər Heydərov onu öz kitabında Axun-

dov  kimi  yazdığından  sovet  sənədlərində  o  cür  yazılmıĢdı.  Lakin  

Mirzə Məhəmmədin qardaĢları Məhərrəmov soyadını daĢıyırdılar...) 

1937-ci il avqustun 4-də Ağdamda həbs edib  Stepanakertə (keçmiĢ 

Xankəndinə. 1923-cü il sentyabrın 1-dən  Ģəhərə Stepan ġaumyanın 

adı verilmiĢdi) gətirmiĢdilər. Düz 1 il 2 ay həbsxanada ona olmazın 

əzab-əziyyət  vermiĢdilər.Mirzə  Məhəmməd  Axundov  həbs  edilmiĢ 

məsləkdaĢları  Salman  Ağayev,  Cəlal  Zeynalov  və  baĢqaları  ilə 

birlikdə  1938-ci  il  oktyabrın  10-da  62  yaĢında  güllələnmiĢdi 

(Hərçənd,  tədqiqatçı-jurnalist  Vasif  Quliyev  yazmıĢdır  ki,  Mirzə 

Məhəmməd Axundov 1869-cu ildə döğulmuĢdur. Etimologiya üzrə 

tədqiqatçı  Ənvər  Çingizoğlu  isə  onun  ailə  sənədlərinə  əsaslanaraq 

M.Axundovun 1876-cı ildə anadan olduğunu bildirir. Ə. Çingizoğlu 

əsaslandırır ki, 1917-ci ilədək olan sənədlərin hamısında Mirzə Mə-

həmməd  Axundovun  təvəllüdü  1876-cı  il  olaraq  qeyd  olunmuĢ-

dur...). 

Mirzə  Məhəmməd  Axundovun  ailə  üzvləri  və  qohumları  da 

repressiyaya  məruz  qalmıĢlar...  Lakin  onların  davamçıları  bu  gün 

əqidəli  milli  istiqlal  fədailərindən  biri  olmuĢ  Mirzə  Məhəmməd 

Axundovun  əməlləri  və  əziz  xatirəsi  ilə  fəxr  edirlər.  Azərbaycan 

Republikasının millət vəkili, Xankəndindən olan camaat tərəfindən 

deputat  seçilmiĢ  Flora  xanım  Qasımova  Azərbaycanın  Milli 

Qəhrəmanı,  mərhum  Qarabağ  Ģəhidi  ġirin  Mirzəyevin  (15  yanvar 

1947,  Xankəndi  -  18  iyun  1992,  Ağdam)  həyat  yoldaĢı  və  unu-

dulmaz  Mirzə  Məhəmməd  Axundovun  nəvəsidir... 

 

 

 

 

408 

RƏHİM bəy ŞIXLINSKİ 

 

Rəhim  bəy  Tahir  bəy  oğlu  ġıxlın-

ski  19-cu  əsrin  axırıncı  rübündə  Qazax 

qəzasının  Ġkinci  ġıxlı  kəndində  məĢhur 

“Alqazax”- ġıxlınskilər nəslindən çıxmıĢ 

ailədə  doğulmuĢdu.  1902-ci  ildə  Qori 

Seminariyasını    bitirmiĢ    və  dövrünün 

qabaqcıl 

pedaqoqlarından 

olmuĢdu. 

Müəllimliklə  məĢğul  olmağa  Nuxa 

qəzasından baĢlamıĢdı.  Sonra  Ağdamda  

və  Bakıda  dərs  demiĢdi. 

Rəhim  bəy  1917-ci  ildən  milli 

istiqlal  hərəkatında  fəal  içtirak  edirdi.  

Siyasi    baxıĢlarına    görə  Türkiyə  meyilli  idi.  Azərbaycan  Xalq 

Cümhuriyyəti  dövründə  əvvəlcə  ġuĢa  Polismeysterliyində  iĢləmiĢ, 

1919-cu  ilin  dekabrından  ƏrəĢ  qəzasının  rəisi  vəzifəsinə  təyin 

edilmiĢ  və  bu  vəzifədə  Azərbaycan  Cümhuriyyətinin  süqutuna 

qədər xidmət göstərmiĢdi... 

Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  repres-

siya  olunacağından  ehtiyat  edərək,  1920-ci  ildə  Tiflisə  köçmüĢdü. 

Çünki orada hələ sovet hakimiyyəti qurulmamıĢdı. Rəhim bəy Tif-

lisdə Azərbaycan orta məktəbində uzun illər direktor iĢləmiĢdi... La-

kin otuzuncu illər repressiyası dövründə onu  “Müsavat” partiyasına 

üzv olmaqda və antisovet fəaliyyət göstərməkdə ittiham edib, 1937-

ci il iyulun 22-də həbsə almıĢ və bir qədər sonra  güllələmiĢdilər... 

 

 

 

İSGƏNDƏR bəy QƏMBƏRƏLİYEV 

 

Ġsgəndər  bəy  MəĢədi  Salman  bəy  oğlu  Qəmbərəliyev  (tarixi 

ədəbiyyatda  Əliyev  də  yazılır.  Qəmbərəliyev  düzdür)  1888-ci  il 

mayın  10-da  Gəncədə  anadan  olmuĢdu.  1906-cı  il  iyunun  1-də  6 

sinifli  Gəncə  Ģəhər  məktəbini  bitirmiĢdi.  Kollec  registirliyinə  yiyə-

lənmiĢdi... 1917-ci ildən Yelizavetpol (Gəncə) qəza və xalq milisin-

 

409 

də xidmət etmiĢdi. Zaqafqaziya Komissarlığının  əmri ilə 1918-ci il 

yanvar ayının 1-dən Gəncə Ģəhər xalq milisində 4-cü sahənin milis 

komissarı  təyin  edilmiĢdi. 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə 1918-ci il iyun ayı-

nın 23-də Gəncənin ilk qubernatoru təyin olunmuĢ polkovnik Ġbra-

him ağa Vəkilovun 25 sentyabr 1918-ci  il tarixli  əmri ilə  Ġsgəndər 

bəy  Qəmbərəliyev  Gəncə  Ģəhər  polismeysterinin  böyük  köməkçisi 

(1-ci  müavini)  vəzifəsinə  təyin  edilmiĢdi.Daxili  iĢlər  naziri 

N.Yusifbəylinin 30 sentyabr 1919-cu il tarixli 133 nömrəli əmri ilə 

bu  vaxtadək  Gəncə  polismeysterinin  böyük  köməkçisi  vəzifəsində 

çalıĢan Ġsgəndər bəy Qəmbərəliyev  Gəncə Ģəhərinin müvəqqəti po-

lismeysteri təyin olunmuĢdu. Sonra yenə daxili iĢlər naziri N.Yusif-

bəylinin 12 noyabr 1919-cu il tarixli 295 nömrəli əmri ilə Ġsgəndər 

bəy  Qəmbərəliyev  ġamxor  (ġəmkir)  qəzasının  rəis  əvəzi  göndəril-

miĢdi. Nəhayət,  Azərbaycan Xalq  Cümhuriyyətinin  daxili  iĢlər na-

ziri  Mustafa  bəy  Vəkilovun  18  fevral  1920-ci  il  tarixli  34  nömrəli 

əmri  ilə  Ġsgəndər  bəy  MəĢədi  Salman  bəy  oğlu  Qəmbərəliyev  12 

noyabr  1919-cu ildən sayılmaqla ġamxor qəzasının  rəisi vəzifəsinə 

(1-ci dərəcə üzrə  ayda 3.000 manat məvaciblə) təyin edilmiĢ və bu 

vəzifədə  Cümhuriyyətin  süqutuna  qədər  xidmət  göstərmiĢdi...Ġs-

gəndər  bəy  Qəmbərəliyevlər  otuzuncu  illərin  repressiyasına  məruz 

qalmıĢdılar... 

 

 

410 

 

 

QƏZA RƏİSLƏRİNİN KÖMƏKÇİLƏRİ 

 

 

 

 

ŞAHSUVAR bəy KƏLƏNTƏROV 

(1880-1934) 

 

ġahsuvar  bəy  (“ġahsuvar”  farsca  “atlılar  baĢçısı”  deməkdir) 

Mirzəhəzrətqulu  bəy  oğlu  Kələntərov  (əslində  Hüseynbəyovdur) 

1880-ci  ildə  ġuĢa qəzasının  Xocamusaxlı (bu kənd Xacə  Əbuisaqlı 

da  adlandırılır)  kəndində  əsilli  ailədə  anadan  olmuĢdu.  Ġbtidai 

təhsilini  molla  yanında  almıĢ,  ardını  Yelizavetpol  (Gəncə)  klassik 

gimnaziyasında  davam  etdirmiĢdi.  ġahsuvar  bəy  19-cu  əsrdə  ali 

təhsil almıĢ ilk azərbaycanlı gənclərimizdən biri idi. O, 1906-cı ildə 

Kiyev  (Ukrayna)  Müqəddəs  Vladimir  Universitetinin  hüquq  fakul-

təsini  bitirmiĢdi.1911-ci  ildən  Zəngəzurun  Dondarlı  bölgəsinin  

(indi  Qubadlı  ərazisindədir.Dondarlılar  qədim  döyüĢkən  türk 

tayfaları  olmuĢlar)  polis  pristavı  idi.  ġahsuvar  bəy  savadlılığı  və 

ədalətliliyi  ilə el-oba arasında hörmət  qazanmıĢdı.  Odurki, 1918-ci 

ildə  Zəngəzur  qəzasının  mərkəzi  Gorus  Ģəhərinin  polis  rəisi 

vəzifəsinə irəli çəkilmiĢdi. 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaranan zaman ġahsuvar bəy 

Qarabağ  General-Qubernatorluğuna  daxil  olan  Zəngəzur  qəzasının 

rəis  əvəzi  təyin  edilmiĢ  Həbib  xan  ġəkinskinin  (1880-1956)  böyük 

köməkçisi (1-ci müavini) vəzifəsində faəliyyət  göstərmiĢdi. ġahsu-

var  bəy  Hüseynbəyov  nüfuzlu  bir  Ģəxs  kimi  müstəqil  dövlətimizin 

möhkəmlənməsində  və  torpaqlarımızın  düĢmənlərdən  qorunma-

sında müstəsna xidmətlər  göstərmiĢdi... ġahsuvar bəy məĢhur xalq 

qəhrəmanı, Qarabağın  general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanovun 

böyük  qardaĢı  Sultan  bəy  Sultanovun  yaxın  dostu  və  silahdaĢı  ol-

muĢdu. 1919-cu ildə Sultan bəy Laçında Zabıx çayı vadisində qani-

çən  daĢnak  generalı  Andronik  Ozanyanın  ordusunu  darmadağın 

 

411 

edəndə  ġahsuvar  bəy  bu  müdrik  və  igid  xalq  qəhrəmanının 

yanındaydı...  ġahsuvar  bəy  erməni-daĢnak  qüvvələrinin  Qarabağa 

hücumlarının qarĢısının alınmasında xalqımıza köməyə gəlmiĢ türk 

generalı Faruq Mustafa Nuru paĢayla bərabər vuruĢmada qəhrəman-

lıqlar  göstərmiĢdi.  Odur  ki,  Nuru  paĢa  ona  “Kələntər”  (farsca  

“böyük”  sözündəndir,  “hakim,”  “baĢçı”  deməkdir)  adı  vermiĢdi. 

Kələntərov  soyadı  çox  gümanki  bu faktla bağlıdır... 

Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  fəhlə-

kəndli hökumətinə təhsilli kadrlar lazım idi. ġahsuvar bəyə də  “iĢ” 

tapılmıĢdı.  O,  ömrünün  sonunadək  Laçın  Ģəhərində  maliyyə  Ģöbə-

sinin müdiri vəzifəsində çalıĢmıĢdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 

dövründə milli istiqlaliyyətimizin keĢikçilərindən biri olan ġahsuvar 

bəy Kələntərov (Hüseynbəyov) 1934-cü ildə 54 yaĢında ürək  xəstə-

liyindən  vəfat  etmiĢdi. 

ġahsuvar bəyin  Arəstə, Vəsilə, Mustafa, Xəlil, Xədicə, Bala-

xanım və Yusif adlı övladları vardı... Çox təəssüf ki, ġahsuvar bəy 

Kələntərovun  Ģəkilini  tapa  bilmədik.  Otuzuncu  illərin  qara  yelləri 

onun  və  ailə  üzvlərindən  də  yan  keçməmiĢdi...Azərbaycanın  çox 

sevilən mərhum Ģairi  Qasım Qasımzadə ġahsuvar bəyin nəvəsi idi. 

O  söyləmiĢdırki,  ”kiĢinin  bir  Ģəkili  qlıbmıĢ,  onu  da  Allah  insaf 

vermiĢ qohumlarımız 1937-ci ildə qorxularından  məhv  ediblər”. 

Qasım Qasımzadə oğlanlarından birinə ġahsuvar bəyin  adına 

oxĢar  Xansuvar  adını  qoymuĢdur.  Xansuvar  Qasımzadə  və  onun 

qardaĢı. ”Qurani-Kərim”in mükəmməl tərcüməçilərindən biri, Ģərq-

Ģünas  alim  Nəriman  Qasımzadə  bu  gün  Bakıda  yaĢayırlar  və  nü-

fuzlu  ziyalılar  kimi  tanınarlar.  Onlar  ġahsuvar  bəy  haqqında  ifti-

xarla  danıĢırlar  və  buna  haqları  da  çatır...  ġahsuvar  bəyin  nəticəsi, 

polis  polkovniki  Əli  Vəliyev  isə  hazırda  Bakı  ġəhər  BaĢ  Polis 

Ġdarəsinin  Ģəxsi  heyət  üzrə  böyük  köməkçisi  vəzifəsində  xidmət 

edir.  Ġstiqlalımızın  fədailərindən  biri,  unudulmaz  ġahsuvar  bəy 

Kələntərov (Hüseynbəyov) kimi... 

 

 

412 

QİYAS bəy ŞIXLINSKİ 

(1895-1972) 

 

Qiyas bəy Cahandar ağa (bəy) 

oğlu  ġıxlınski  1895-ci  ildə  Qazax 

qəzasının  Ġkinci  ġıxlı  kəndində  əsil-

zadə  ailədə  dünyay  gəlmiĢdi  (“Dəli 

Kür” bədii filmindəki Cahandar bəy 

surəti  Qiyas  bəyin  atası  Cahandar 

ağanın  prototipidir.  Qiyas  bəy  ġıx-

lınski  mərhum  xalq  yazıçısı  Ġsmayıl 

ġıxlının  dayısıdır).  Kənddə  ibtidai 

məktəbi  bitirdikdən  sonra  Qori  Se-

minariyasına  daxil  olmuĢ,  lakin  2-ci 

kursdan məktəbdən xaric edilmiĢdi... 

Sonrakı  illərdə  quberniya idarələrin-

də 

müxtəlif  vəzifələrdə  qulluq 

etmiĢdi. 

Qiyas  bəy  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  dövründə  Parla-

mentin  üzvü,  ƏrəĢ  qəzasının  rəisi  ,Yevlaxın  Qarxunlu  kəndindən 

olan  ƏĢrəf  bəy  Tağıyevin  ((1867-1930)  köməkçisi  (müavini) 

vəzifəsində  xidmət  göstərmiĢdi.  Ancaq  buna  qədər  Ģtabs-kapitan 

rütbəsində  Gəncənin  polis  pristavı  və  ƏrəĢ  qəzasının  2-ci  polis 

sahəsinin  pristavı  vəzifələrində  çalıĢmıĢdı.  ƏĢrəf    bəylə  Qiyas  bəy 

hər  ikisi  eyni  zümrəyə  məsub  olub,  ailəvi  dost  idilər.  Hər  ikisi  də 

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinə  can-baĢla  və  sədaqətlə  xidmət 

etmiĢdilər... Ancaq hər ikisi də gələcəkdə sovet hakimiyyəti repres-

siyasının qurbanı olmuĢdu... 

Qiyas  bəy  1920-ci  il  Gəncə  üsyanının  iĢtirakçısı  olduğundan 

sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  bir  müddət  gizlənməyə  məc-

bur  qalmıĢdı.  Lakin  sonra  Azərbaycan  SSR  FK-DSĠ-nın  sədri  və 

xalq daxili iĢlər komissarı kimi məsul vəzifələrdə çalıĢan Mir Cəfər 

Bağırovla  yaxın  Ģəxsi  münasibətləri,  əlaqələri  və  dostluğu 

səbəbindən  Qiyas  bəy  üzə  çıxmıĢ,  əvvəlcə  onun  tərəfindən  Qazax 

qəzasında  milis  dəstəsinin  komandiri,  sonra  isə  Qazax  Qəza  Milis 

Ġdarəsinin rəisi təyin olunmuĢdu. 

 

413 

1920-ci  illlərin  ikinci  yarısında  Azərbaycanın  Ģimal-qərb 

bölgələrində  sovet  hakimiyyətinə  qarĢı  narazılıqlar  və  çıxıĢlar  baĢ 

verirdi.  Bunlardan  biri  Zaqatalada  baĢ  vermiĢ  ”üsyan”  idi.  Həmin 

“üsyan”ın  yatırılması  zamanı  Qiyas  bəy  M.C.  Bağırovu  labüd 

ölümdən  xilas etdiyi üçün onların arasında bir-birinə etimad dahada 

mohkəmlənmiĢdi. Sovet hakimiyyətinə qarĢı silahlı dəstələr yaradan 

bir çox qaçaq dəstəsinin baĢçıları Qiyas bəyin kiĢi kimi verdiyi sö-

zün üstündə durduğunu görüb, üzə çıxmıĢ və silahı yerə qoymuĢdu-

lar... Bu, M.C. Bağırovun  Qiyas bəyə hörmətini daha da artırmıĢdı. 

1927-1929-cu  illərdə  Qiyas  bəy  ġıxlınski  Qazax  qəzasının 

Salahlı  nahiyəsinin  milis  rəisi  iĢləmiĢdi.  Lakin  1928-ci  ildə  Azər-

baycana  rəhbərlik  edən  L.Mirzoyan,  Ə.H.Qarayev  və  B. 

Ağaverdiyev  üçlüyü  özlərinə  düĢmən  saydıqları  M.C.Bağırovu 

respublikadan  çıxmağa  məcbur  etdikdən  sonra  (M.C.Bağırov 

Tiflisə,  dostu  L.  Beriyanın  yanına  qaçmıĢdı...)  Qiyas  bəyin  qaçaq 

düĢməkdən  baĢqa  çarəsi  qalmamıĢdı.  Onun  düzəltdiyi  antisovet 

qaçaq dəstəsinə dostları Tomtuoğlu Əmiraslan və Sədi, Borçalıdan 

Həmzə  bəy,  ġıxlınskilərdən  qardaĢı  Həsən  ağa,  Alay  bəy,  Ġsrafil 

bəy, Mustafa ağa, Süleyman ağa və baĢqaları daxil idilər. Bu dəstə 

bir  müddət  Dağıstan  səmtdə  fəaliyyət  göstərmiĢdi.  Dəstə  həmin 

vaxt  (1930-cu  ilin  fevralında)  Nuxada  BaĢ  ġabalıd  kəndindən  olan 

Molla Mustafa Məhəmməd oğlu ġeyxzadənin baĢçılığı altında sovet 

hakimiyyəinə  qarĢ  baĢlanan  və  ətraf  8  rayonu  əhatə  edən  Nuxa-

Zaqatala  üsyanında  )  tarixi  ədəbiyyatda  və  dövrü  mətbuatda  bu 

1930-cu  il  “ġəki  üsyanı”  kimi  öz  əksini  tapmıĢdır...)  da  iĢtirak 

etmiĢdi...Üsyan  ordu  və  XDĠK  qüvvələri  tərəfindən  yatırıldıqdan 

sonra Qiyas bəyin dəstəsi təqib olunduğundan fasiləsiz olaraq yerini 

dəyiĢir, gah Mamay dağında, gah da Borçalı və BaĢ Keçiddə görü-

nür, tez-tez onları izləyən milis qüvvələri ilə toqquĢmalı olurdular. 

Q. ġıxlınski Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti Mustafa Ka-

mal  PaĢa  Atatürklə  də  əlaqə  saxlayırdı...Q.  ġıxlınski  20-ci  illərin 

sonlarında  sovet  hakimiyyətinə  qarĢı  çıxmıĢdı...  O,  1930-cu  il  iyu-

lun  29-da qohumları və  silahlı dəstəsilə  Türkiyəyə  -  əvvəlcə  Qarsa 

keçmiĢ, orada üsyançı dəstələrin qərargah rəisi olmuĢdu. Türkiyənin 

hakimiyyət  orqanları  ilə  əlaqə  Qiyas  bəyin  vasitəsilə  aparılırdı. 

Buraya  çoxsaylı  qaçaq  dəstələrinin  silah-sursatla  təminatı,  hərbi 

 

414 

təlimlər,  yaralılarn  müalicəsinin  təĢkili  və  baĢqa  iĢlər  daxil  idi  ki, 

onlara  da  Qiyas  bəy  özü  rəhbərlik  edirdi.  Qiyas  bəy  sonra  Van 

bölgəsində Qara Köçədə məskunlaĢmıĢdı... 

Azərbaycan BSĠ-nin Türkiyəyə qaçmıĢ üsyançı dəstələrə qarĢı 

nəzərdə  tutduğu  tədbirlər  baĢ  tutmadığından  onların  Azərbaycanda 

qalmıĢ  ailə  üzvlərinə,  arvad-uĢaqların  və  digər  qohumlarına  divan 

tutulmasına  baĢlanılmıĢdı.  Bəzilərini  sadəcə  güllələyir,  yaxud  sür-

günlərə göndərirdilər... Belə Ģəraitdə Türkiyənin ağırlaĢmıĢ beynəl-

xalq  vəziyyətində  hakimiyyət  orqanları  Qiyas  bəy  və  Əmiraslan 

Tomtuoğluna silahı  yerə qoymağa və bir daha sərhədi  keçməməyə 

(qaçaqların  Zaqafqaziya  sərhədlərinə reydləri axırıncı  dəfə 1936-cı 

ildə  olmuĢdu)  razılaĢdılar.  Onlar  da  Türkiyənin  SSRĠ  ilə  qarĢılıqlı 

münasibətlərinə  bir  daha  xələl  gəlməməsi  üçün  buna  əməl  etmiĢ-

dilər.  Üstəlik,  Qiyas  bəy  və  Tomtuoğlu  Əmiraslanın  Moskvadakı 

Türkiyə  səfirliyi  vasitəsilə  Azərbaycanda  qalmıĢ  ailələri  ilə  birləĢ-

məyə imkan verilməsi barədə etdikləri xahiĢ də sovet hökuməti tərə-

findən rədd edilmiĢdi... 

Siyasi fəaliyyətini davam etdirən Qiyas bəy Ġkinci Dünya mü-

haribəsi dövründə azərbaycanlı əsirlərin xilas edilməsi və milli legi-

onların  yaradılmasında  yaxından  iĢtirak  etmiĢdi.  1943-cü  ildə  Al-

maniya  və  Türkiyə  arasında  gizli  müqavilə  bağlanmıĢdı.  Müqavi-

ləyə  görə  Qiyas  bəy  ġıxlınskinin  baĢçılığı  ilə  Türkiyədə  yaĢayan 

qafqazlılar geri qayıdıb Sovetlər Ġttifaqına daxildən zərbələr vurmaq 

üçün cəbhə açmalıydılar. Ancaq Qiyas bəyin tərəfdarları içərisində 

Ġman  Bolluq  bəy  adlı  birisi  bu  məlumatı  sovetlər  tərəfə  20  min 

lirəyə satdığından həmin niyyət baĢ tutmamıĢdı... 

Qiyas  bəy  1944-cü  ildə  mühüm  tapĢırıqla  SSRĠ-yə  sonuncu 

gəliĢində  Batumda  həbs  olunmuĢdu.  Lakin  Ģəxsiyyətini  müəyyən-

ləĢdirə  bilmədiklərinə  görə  onu  azad  etmiĢdilər.  Müharibədən  son-

rakı  illərdə  Qiyas  bəy  cəzalanma  qorxusu  altında  Vətənə  qayıtmaq 

istəməyən  azərbaycanlı  hərbi  əsirlərin  məsələləri  ilə  məĢğul 

olurdu... 

Qiyas  bəy  ġıxlınski  1949-1955-ci  illərdə  yenə  Qarsda,  1955-

1965-ci illərdə Ağrıda yaĢayıb... Ağrıda yaĢayarkən evlənmiĢ, 3 oğlu 

və  2  qızı  dünyaya  gəlmiĢdi.  Oğlanlarından  Çingiz  bəy  Alqazax 

(1938, Ġqdır Ģəhəri, Türkiyə -1992, Ankara, Türkiyə) hərbi təyyarəçi 

 

415 

idi. Türkiyə Hərbi Avasiya Məktəbini bitirmiĢdi. (“Alqazax”, ”Alqa-

zaxlı” qədim türk tayfasıdır). Çingiz Alqazax albay (polkovnik) rüt-

bəsinə  yüksəlmiĢdi.  O,  Türk  Hava  Qüvvələrində  layiqli  xidmətilə 

Ģöhrət qazanmıĢdı. Çingiz bəy 1992-ci ildə 54 yaĢında vəfat etmiĢdi... 

Ömrünün sonunadək sovet hökumətinə müxalif qalan və mü-

barizə  aparan,  siyasi  mühacir  həyatı  yaĢayan  Qiyas  bəy  ġıxlınski 

1972-ci  ildə  Türkiyənin  Bandurma  Ģəhərində  77  yaĢında  vəfat 

etmiĢdir...