İSTİqlal fəDAİLƏRİ – azərbaycan xalq cümhuriYYƏTİNİn daxiLİ İŞLƏr naziRLƏRİ
Fəridə – ərəb sözüdür,”misilsiz”,”nadir tapılan” deməkdir. Fərmandeh
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Fəridə – ərəb sözüdür,”misilsiz”,”nadir tapılan” deməkdir. Fərmandeh – fars sözüdür, ”komandan” deməkdir. Fərraş – fars sözüdür,”cəllad”,”ölüm hökmünü yerinə yetirən” deməkdir. Fərziyə – ərəb sözüdür. ”təxmini mülahizə“, ”ehtimal”,”güman”,”fikir” deməkdir. Forpost – alman sözüdür, ”forposten” “dayaq məntəqəsi”, ”dayaq mövqeyi”, ”duracaq yeri” deməkdir. Fraksiya – fransız sözüdür, ”mütəşəkkil qrup” deməkdir. Füzuli – ərəb sözüdür, ”həddi bilinməyən”, ”həddini aşan” deməkdir. -G- General – yunan sözüdür,”yüksək ali hərbi rütbə və belə rütbəni daşıyan şəxs”deməkdir. Generalissimus – latın sözüdür,”ən yüksək hərbi rütbə və belə rütbəni daşıyan şəxs”deməkdir. Genosid –
deməkdir. Genosid beynəlxalq cinayət növü olub, irqi, milli, etnik və dini mənsubiyyətə görə əhalinin müəyyən hissəsinin, yaxud ucdantutma məhvidir. Gerb –
sülalənin fərqlənmə nişanı, fərqlənmə əlamətidir”. Gestapo – alman sözüdür, ”Hitler Almaniyası dövründə (1938-1945) “gizli polis” idi. 438
-H- Hakim – ərəb sözüdür, ”məhkəmə orqanlarında baxılan iş haqqında hökm və ya qərar çıxaran vəzifəli şəxs”. Hakimiyyət – ərəb sözüdür, ”dövləti idarə etmək hüququ, siyasi hömranlıq” deməkdir. Hegemon – yunan sözüdür, ”rəhbər, qabaqcıl, hökmran” deməkdir. Hədis – ərəb sözüdür, ”rəvayət” deməkdir. Rəvayət Məhəmməd Peyğəm- bər və silahdaşlarının gördükləri işlər, əməllər və söylədikləri fikirlərlə bağlı topludur. Hərb – ərəb sözüdür,”müharibə, döyüş” deməkdir Həzrə – ərəb sözüdür, ,”ev, ocaq, yaşayış yeri” deməkdir. Horadiz – fars sözüdür, hor “od, günəş, işıq”; diz “qala”, yəni “Günəş qalası, qala kənd, qala məkan, qala yurd, qala” anlamındadır. Hökumət – ərəbcə “hökumə” sözündəndir,”dövlətə aid, dövlətin ali icraedici orqanı” deməkdir. Hüquq – ərəb sözüdür, dövlət tərəfindən müəyyən olunan və tətbiq edilən, insanlar arasında ictimai münasibətləri nizama salan və hakim sinfin iradəsini ifadə edən normaların, qaydaların, dövlətlər arasında qarşılıqlı münasibətləri nizamlayan beynəlxalq sazişlərin, müqaviləlrin məcmusudur. Hürriyyət – ərəb sözüdür, ”azadlıq” deməkdir. -X- Xalid – ərəb sözüdür, ”ölməz, əbədi” deməkdir. Xanədan – fars sözüdür,”sülalə, nəsil” deməkdir. Xaos – yunan sözüdür,”qarma-qarışıqlıq, hərc-mərclik” deməkdir. Xəfiyyə – ərəb sözüdür, ”gizli agent ,cəsus” deməkdir. Xəlifə – ərəbcə “xalifa” sözündəndir, “varis, övlad, əvəz, müavin, davamçı” deməkdir. Xitam – ərəb sözüdür.”bitmə, sona çatma, qurtarma” deməkdir. Xronika – yunanca “chronikas” sözündən olub,”salnamə, hadisələrin tarixi ardıcıllıqla yazılışı” deməkdir. Xronologiya – yunan sözüdür, xronos “vaxt, zaman”, loqos “elm” de- məkdir. Xronologiya tarixin zaman və dövrlər üzrə ardıcıllıqla yazılma- sıdır. Xronologiya tarixin ardıcıllıqla öyrənilməsini tədqiq edən elmdir. 439
-İ- İctimai – ərəb sözüdür, ”kollektiv, ümumi, ellik, insan cəmiyyətinə aid, xalq ilə əlaqədar olan” deməkdir. İflas – ərəb sözüdür, ”müflis olmaq ,var-yoxu əldən çıxmaq” deməkdir. İfrat – ərəb sözüdür,”son hədd, son həddi keçmə” deməkdir. İlhaq – ərəb sözüdür, ”zorla birləşdirmə, birləşdirmə, bitişdirmə, daxil etmə, qoşma, işğal etmə” deməkdir. İqtidar – ərəb sözüdür,”qüvvət, güc, hakimiyyət, hakimiyyətdə olan qüvvə” deməkdir. İqtisad – ərəb sözüdür, ”qənaət” deməkdir. İlbaşı – türk sözüdür, ”vali, qubernator” deməkdir. İltimas – ərəb sözüdür, ”xahiş, rica etmək” deməkdir. İmperiya – latın sözüdür,”başında qeyri-məhdud hakimiyyətə malik hökmdarın durduğu monarx (mütləq) dövlət hakimiyyəti . İNSAN - ərəb sözüdür, ” üns saxlayan” deməkdir. İmperator – latın sözüdür, ”çarın, padşahın, hökmdarın, sultanın ən yüksək titulu, bu titulu daşıyan şəxs”dir. İmperialist – fransız sözüdür, ”iri kapitalist, inhisarçı, monopolist” deməkdir. İmpiçment – ingilis sözüdür, ”mühakimə etmək, vəzifədən kənarlaşdır- maq” deməkdir. İmtiyaz – ərəb sözüdür, ”müstəsna hüquq , üstünlük” deməkdir. İnaqurasiya – ingilis sözüdür,”ABŞ-da prezidentin rəsmən vəzifəsinə başlaması mərasimi”dir. İnkişaf – ərəb sözüdür ,”irəliyə doğru, tərəqqi” deməkdir. İnqilab – ərəb sözüdür,”zorkı ictimai çeviriliş” deməkdir. İntendant – fransız sözüdür,”orduda, qoşun hissəsində təsərrüfat işlərinə baxan hərbi qulluqçu”dur. İntensiv – fransız sözüdür, ”səmərəli, məhsuldar” deməkdir. İntellektual – ərəb sözüdür, ”hərtərəfli biliyə malik” deməkdir. İntervü – ingilis sözüdür,”müsahibə” deməkdir. İntibah – ərəb sözüdür, ”oyanış, oyanma, canlanma” deməkdir. İnvestisiya – latın sözüdür,”kapital qoyuluşu” deməkdir. İslahat – ərəb sözüdür, ”islah” “yenidənqurma, yenidən təşkiletmə, də- yişdirmə, əsaslı dəyişikliklər” deməkdir. İstanbul – latın-yunan sözüdür, ”İstin polis”, ”şəhərə gedirəm, şəhərə girirəm” deməkdir. 440
İstiqlal – ərəb sözüdür, müstəqillik əldə etmək, müstəqillik qazanmaq, müstəqillik, azadlığa qovuşmaq” deməkdir. İstiqbal – ərəb sözüdür ,”gələcək” deməkdir. İslam – ərəb sözüdür, ”itaət, Allahın iradəsinə itaət” deməkdir. İstibdad – ərəb sözüdür,”özbaşınalığa, zülm və zorakılığa əsaslanan döv- lət idarə üsulu”dur. İstintaq – ərəb sözüdür, ”sorğu-sual, soruşma, dindirmə, ifadə alma” deməkdir. İstisna – ərəb sözüdür, ”ümumi qaydadan kənar çıxma, ayırma, xüsusi hal” deməkdir. İşgəncə – fransız sözüdür,”vəhşi və amansız üsullarla verilən cismani əzab, əziyyət, zülm və hədsiz incitmə”dir. İttihad – ərəb sözüdür, ”birlik” deməkdir. -J- Jandarm – fransız sözüdür, ”jandarmeriyada (siyasi polis) xidmət edən polis məmuru, jandarm polisinin aşağı rütbəsi. Jandarmeriya –
ölkələrində siyasi mühafizə və inqilabi hərəkata qarşı mübarizə məqsədilə yaradılmış xüsusi polis qoşunu, siyasi polis. Rusiyada 1917-ci ildə ləğv edilmişdir. -K- Kabinet – fransız sözüdür, ”nazirlər heyəti, hökumət” deməkdir. Kadastr – fransız sözüdür,”müşahidə nəticəsində tərtib olunan sistemli məlumat”dır. Məsələn, dövlət kadastrı. Kadet – fransız sözüdür.”korpus müdavimi “deməkdir. Çar Rusiyasında zadəgan uşaqlarının oxuduğu qapalı orta hərbi məktəb. Rusiyad siyasi partiyanın adı olub. Kansler –
Karser – latın sözüdür, ”müqəssirin, məhkumun saxlandığı təkadamlıq soyuq otaq, kamera”dır. Kassasiya – latınca “cassatio” “ləğv etmə”,”quassso” “dağıdıram, uçu- ruram” deməkdir, sözüdür,” 441
Kapitan –
məsələn, polis kapitanı və s. Katib –
Kavaler – latın sözüdür,”müəyyən ordenlə təltif olunmuş hərbçi” (süvari). Kapital – latın sözüdür,”sərmayə, sərvət, əmlak, çoxlu pul, ən qiymətli şey” deməkdir. Karakol – türk sözüdür,”polis məntəqəsi,keşikçi məntəqəsi, patrul” deməkdir. Kələntər – fars sözüdür,”başçı, şəhər başçısı, hakim” deməkdir. Kinoloq – latın sözüdür,”cinayətkarlıqla mübarizədə istifadə olunan itlərin hazırlığı ilə məşğul olan mütəxəssis. Kitel – alman sözüdür, ”hərbi biçimdə dikyaxalı pencək”dir. Knesset –
Koalisiya – latın sözüdür,”saziş, birləşmə, ittifaq” deməkdir. Kol – ərəb sözüdür,”nizami, nizami hərbi hissə “ deməkdir. Kollegiya – latın sözüdür, ”kollegium”, sözündəndir, ”kollegial, ümumi əməkdaşlıq” deməkdir. Kollektiv – latın sözüdür,”ümumi” deməkdir. Komanda – fransız sözüdür, ”komandirin qısa ,şifahi əmri” deməkdir. Komandan – alman sözüdür, ”yüksək rütbəli komandir” deməkdir. Komendant – fransız sözüdür,”qala və s. yerlərdə bütün qoşunların başçısı, zabit. 19-cu əsrin birinci yarısında çar Rusiyasında məhkəmə, polis və s. geniş funksiyaları yerinə yetirən hərbç i məmur. Komissar – fransız sözüdür, ”vəzifəli şəxs”. Məsələn, polis komissarı, milis komissarı, hərbi komissar və s. Kompensasiya – latın sözüdür ,”əvəzinivermə, əvəzini ödəmə” deməkdir. Konqres – latın sözüdür, ”geniş miqyaslı beynəlxalq yığıncaq ,qurultaq” deməkdir. Konfedensial – latın sözüdür, ”gizli aşkarlanmağa ehtiyacı olmayan” deməkdir. Konfrans – latın sözüdür, ”mühüm məsələləri həll etmək üçün nümayəndələrin yığıncağı” deməkdir. Konfrantasiya –
Konfederasiya –
qüvvələrin ittifaqı, birləşməsi” deməkdir. Konvent – latın sözüdür, ”bəzi ölkələrdə xüsusi qanunvericilik hüququna malik seçkili orqan, 17-18-ci əsrlərdə Fransada Milli Məclis. Konvensiya –
deməkdir. 442
Konvoy – holland sözüdür, ”mühafizə üçün, yaxud qaçmağın qarşısını almaq məqsədilə yaradılmış silahlı dəstə, həmin dəstədə xidmət edən adam” deməkdir. Konsul – latınca “consules” sözündəndir, ”diplomatik nümayəndə” deməkdir. Konsensus –
deməkdir. Korrupsiya – latın sözüdür, ”ictimai və siyasi xadimlərin, vəzifəli şəxslə- rin satqınlığı, rüşvət, hədiyyə və s. ilə ələ alınması” deməkdir. Korporasiya – latın sözüdür,”eyni bir peşəyə,sikə mənsub adamların ittifaqı” deməkdir. Krematori – latın sözüdür, meyitlərin yandırılması (krematori sobaları). Kriminal – latın sözüdür, ”cinayət” deməkdir. Kriminilitika – latınca “criminalist” sözündəndir, ”cinayətə aid olan “ deməkdir. Kriminalistika cinayəti tədqiq edən, ona dair üsulları öyrənən hüquq elmidir. Kriminologiya – latınca “crimines “cinayət”, yunanca “loqos” “söz, təlim” deməkdir. Kriminologiya cinayətkarlıq, onun səbəbləri, cinayətkar- ların şəxsi, cinayətkarlığın qarşısının alınması və onunla mübarizə yol- ları, vasitələri, habelə ləğvi perspektivləri haqqında elmdir. Kriteri – yunan sözüdür, ”bir şeyi qiymətləndirmək üçün ölçü, meyar” deməkdir. Kriminogen – latın-yunan sözünün birləşməsi olub, ”cinayətlə əlaqədar” deməkdir. Kulminasiya – latın sözüdür, ”inkişafın, yüksəlişin ən yüksək həddi, momenti, ani, dövrü” deməkdir. Kürd – qədim fars dilindəki “kərd” sözündəndir, ”qoçaq”, bahadır, pəhləvan” deməkdir. Kvorm – latın sözüdür, ”qərarın qnuni olması üçün qanun və nizam- namə ilə yığıncaqda iştirak edəcək adamların sayı (yetərsy). -Q- Qaimməqam – fars sözüdür, ”vali, ,qubernator” deməkdir. Qarantiya – farsca “qarante”, ”qarantir”, ”təmin etmək, zamin dur- maq” deməkdir. Qarabulaq – türk sözüdür, qara “böyük”, bulaq “su”, yəni “böyük bu- laq” deməkdir. 443
Qazax – türk sözüdür, qaz “ucalıq, yüksəklik”, ax “yer, sahə”, yəni “uca yer, yüksək yer, yüksək sahə” deməkdir. Qazi – ərəb sözüdür,”müsəlman dini icmasının hakimi, başçı, şəriət hakimi“ deməkdir. Qərar – ərəb sözüdür, ”hökm, sərəncam, qətnamə” deməkdir. Qərinə – ərəb sözüdür ,”zaman, vaxt, dövr” deməkdir. Qərinə əsrin üçdə biridir (33 il). Qnçaq – erməni sözüdür,”haray, zəng, səs” deməkdir. Qorodovoy –
(indiki polis nəfəri) idi. Qradonaçalnik –
olan iri şəhərlərdə qubernator hüququnda olan şəhər rəisi. Qusar – macar sözüdür, ”süvari” (qoşun) deməkdir. Qövm – ərəb sözüdür, ”tayfa, qohum-əqrəba, nəsil” deməkdir. -L- Lənkəran – farsca “Lənkərkonan” sözündən olub,”lövbər salınan yer” deməkdir. Leytenant – fransız sözüdür. Leytenant baş leytenantdan əvvəl gələn hərbi rütbə və belə rütbəni daşıyan şəxsdir (zabit). Lider – ingiliscə “leader” sözündən olub, ”qabaqda gedən”, ”rəhbər”, ”aparıcı”, ”başçı” deməkdir. Litoqrafiya – yunanca litos “daş”, qrapho “yazıram”, ,rusca litoqrafiya “daşbasması” üsulu, ”daşbasma çapxanası” deməkdir. -M- Marixuana – hind sözüdür, ”hind kənafından alınan, güclü təsirə malik narkotik maddə”dir. Marş –
komanda” deməkdir. Marşal –
şəxs”dir. Mayor –
rütbəsi olan şəxs” deməkdir. Məsələn, polis mayoru və s. Mehdi –
444
Məcəllə – ərəb sözüdür, ”jurnal” deməkdir. Mədrəsə –
deməkdir. Məfkurə – ərəb sözüdür, ”ideologiya, ideya, qayə” deməkdir. Məclis – ərəb sözüdür ,”toplantı, iclas, yığıncaq yeri” deməkdir. Məhəmməd – ərəb sözüdür, ”tərifəlayiq, bəyənilmiş, öyülmüş, mədh edilmiş, çox öyülən” deməkdir. Məhkəmə – ərəb sözüdür, ”mühakimə edən” deməkdir. Məhkəmə cinayət və mülki işlərin təhqiqatını aparan ədliyyə orqanıdır. Məlik – ərəb sözüdür, ”hökmdar, vəliəhd, şahzadə” deməkdir. Məmur – ərəb sözüdür,”əmr alan, bir işə təyin edilən dövlət qulluqçusu” deməkdir. Mənsur – ərəb sözüdür ,”fərman” deməkdir. Məramnamə – məram ərəbcə, namə farsca “bəyan edən sənəd, proqram” deməkdir. Məscid –
dir. Məscid müsəlmanların ibadət etdikləri dini ayinlər binası, Allah evidir. Məslək – ərəb sözüdür, ”yol, əqidə” deməkdir. Məşhəd – ərəbcə “şəhid olmuş, bir müqəddəsin şəhid olduğu və ya basdırıldığı yer” deməkdir. Məşrutə – ərəb sözüdür ,”konstitututsiya” deməkdir. Millət – ərəbcə “millə” sözündəndir,”dini icma, əhali, xalq” deməkdir. Milis – latınca “militia” sözündən olub, ”xalq qoşunu, xalq qvardiyası, könüllü xalq dəstəsi, daimi olmayan qoşun” deməkdir. Miralay – türk sözüdür, ”alay bəyi (polkovnik) deməkdir. Mirliva – türk sözüdür, ”general-mayor” deməkdir. Mirpənc – farsca “general-leytenant” deməkdir. Mitinq – ingilis sözüdür, ”mühüm gündəlik (daha çox siyasai) məsələyə həsr olunmuş yığıncaq ,toplantı” deməkdir. Modern – fransız sözüdür, ”müasir” deməkdir. Molokan – rus sözüdür , ”süd kimi pak” deməkdir. Moratorium – latınca “moratorius” sözündən olub, ”fövqəladə vəziyyət və s. ilə əlaqədar müəyyən işin görülməsinin dayandırılması, ləngidici, təxirəsalıcı aktdır”. Muxtariyyət – ərəb sözüdür, ”özünüidarə” deməkdir. Murad – ərəb sözüdür, ”istək, kam, məqam, məqsəd” deməkdir. Müavin – ərəb sözüdür, ”rəisi, sədri, rəhbəri əvəz edən” deməkdir. Orta əsrlərdə müavinə nəqib (ərəbcə) deyilirdi. Müdavim – ərəb sözüdür, ”dinləyici” deməkdir. 445
Müəllim – ərəb sözüdür, ”dərs verən, tədris edən “ deməkdir. Mücadilə – ərəb sözüdür, ”mübarizə, çəkişmə” deməkdir. Müdrik – ərəb sözüdür, ”dərrakəli, dərk edən, dərindən anlayan, çox ağıllı” deməkdir. Müharibə – ərəb sözüdür, ”hərb, döyüş” deməkdir. Türklər müharibəyə “savaş” deyirlər. Mükalimə – ərəb sözüdür, ”müsahibə, söhbət” deməkdir. Mükəlləfiyyət – ərəb sözüdür, ”yerinə yetiriləsi məcburi olan vəzifə” deməkdir. Müqəddəm – ərəb sözüdür, ”ön, öndə gedən, qabaqda gedən, əvvəldə olan” deməkdir. Münasibət – ərəb sözüdür, ”uyğunluq, əlaqə, ünsiyyət” deməkdir. Müsavat – ərəb sözüdü, ,”bərabər deməkdir. Müşavir – ərəb sözüdür, ”məsləhətçi” deməkdir. Müşir – ərəb sözüdür, ”marşal, əmr, hökm verən” (şəxs) deməkdir. Mütarikə – ərəb sözüdür,”müvəqqəti barışıq, sülh” deməkdir. Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|