G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Afaziya.
Agnoziya va apraksiyalar ko‗pincha nutq buzilishi bilan birga kuzatiladi, ba‘zan sof shaklda ham uchrab, nutq buzilishidan tashqari, buyumni tanish va harakat funksiyalarining buzilishi bilan davom etmaydi. Nutq buzilishi afaziya deb ataladi. Uning bir necha turi bor. Harakat (motor) yoki peshona afaziyasi yoki Brok afaziyasi boshqa turlarda ertaroq tasvir etilgan. Bunda bemor nutqni tushinishi mumkin, lekin o‗zining nutqi g‗oyat qiyinlashgan yoki butunlay gapira olmaydigan bo‗ladi. Brok afaziyasi og‗ir bo‗lsa, bemor ta-ta, ne, ni va shunga o‗xshash ayrim tovushlarni qichqirib va sekin ayta oladi-yu, biron so‗zni ham bemalol ayta olmaydi. Motor afaziya bilan bir vaqtda xat yozish buziladi (agrafiya) va xatni ovoz chiqarib o‗qib bo‗lmaydi, lekin bemor o‗qigan narsasini tushunishi mumkin. Motor afaziya chap yarim sharning pastdagi peshona pushtasi zararlanganda kelib chiqadi; 158 kamroq kishilarda (chapaqaylarda) o‗ng yarim sharning tegishli qismi zararlangan bo‗lishi mumkin. Nutq funksiyasi buzilishining ikkinchi shakli — sensor yoki chakka afaziyasi, yoki Vernike afaziyasi nutq idrok etishning buzilishi bilan ta‘riflanadi. Sensor afaziyali bemor nutqni tushunmaydi, ayrim so‗zlarni eshitmaydi, so‗zlash qobiliyati saqlanish bilangina qolmay, hatto sergaplikda namoyon bo‗ladi. Sensor afaziyada bemor o‗z nutqini idrok eta olmasligi tufayli so‗zlarni ko‗pincha buzib aytadi va uning uzluksiz nutqi mutlaqo tushunilmaydigan bo‗lishi mumkin. Sensor afaziya bilan bir vaqtda aleksiya (ya‘ni ovoz chiqarmasdan yoki ovoz chiqarib o‗qish qobiliyatining buzilishi) va amuziya (ya‘ni musiqani idrok etish qobiliyatining buzilishi) ham uchraydi. O‗naqaylarda chap yarim sharning birinchi chakka pushtasi zararlanganda sensor afaziya kelib chiqadi. Afaziyaning maxsus turi - amneziya yoki tepa amneziyasi, amnestik afaziya ayrim so‗zlarni, ko‗pincha ot, nomlarni unutib qo‗yish bilan ta‘riflanadi. Amneziya bo‗lgan bemor nima haqida gapirmoqchi ekanligini biladi-yu, ko‗pincha zarur so‗zni esiga tushirolmaydi va buyumning nomini atash uchun uni uzundan-uzoq tasvirlashga majbur bo‗ladi. Afaziyaning bu shaklida chap tomondagi pastki tepa pushta zararlangan bo‗ladi. Bu pushta zararlanganda ko‗pincha agnoziya va apraksiyalarning boshqa simptomlari, jumladan, sanay olmaslik— akalkuliya ham kuzatiladi. Bir qancha kuzatishlarga asoslanib, buyumni tanish, maqsadga muvofiq ish ko‗rish va nutq jarayonlarida tepa sohasining orqadagi qismi va peshananing oldingi pushtasi maxsus rol o‗ynaydi, deb faraz qilinadi. Miya po‗stlog‗idan ba‘zi qismlarining zararlanishi ikkinchi signal tizimining funksiyalariga ayniqsa ko‗p ta‘sir etadi, garchi shunday bo‗lsa ham, miyaning hatto bir-biridan ancha uzoqdagi ko‗p qismlari zararlanganda har qanday murakkab funksiya (tanish, maqsadga muvofiq ish ko‗rish, nutq, yozish, o‗qish, sanash) buzilishi mumkinligini A. R. Luriya va boshqa tadqiqotchilar ko‗rsatib berishgan. Shu bilan birga miya po‗stlog‗idan biror qismining zararlanishi oqibatida aksari bitta 159 funksiya emas, balki bir qancha funksiyalar buziladi. Shunday qilib, ikkinchi signal tizimi muayyan funksiyalarining markazlari haqida juda shartli qilib gapirish mumkin, xolos. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|