Fizika kafedrasi umumiy fizika fanidan

Nazorat savollari:
1. O‘tkazgichning qarshiligi nimalarga bog‘liq?
2. O‘tkazgichlarni ketma-ket va parallel ulangandagi qarshilik formulalarini keltirib chiqaring.
3. Krixgof qoidalarini tushintirib bering .
4. Ko‘prik sxemasining muvozanat shartini keltirib chiqaring va tushintirib bering.
ADABIYOTLAR:
1.S.G.Kalashnikov. Elektr
2. I.V.Sivuxin. Umumiy fizika kursi.
3. D.V. Sivuxin. Elektrichestvo.


10-LABORATORIYA ISHI
KICHIK QARSHILIKLARNI O‘LCHASH VA O‘TKAZGICHLARNING SOLISHTIRMA QARSHILIGINI ANIQLASH


Ishning maqsadi: O‘tkazgichlarning solishtirma qarshiligini aniqlashni o‘rganish.
Kerakli jihozlar: Laboratoriya universal ta’minlash manbai, ampermetr, voltmetr, reostat, turli qarshilikli simlar to‘plami va ulash simlari.
NAZARIY MA’LUMOTLAR
Tajribalar o`tkazgichlarning R qarshiligi uning l uzunligiga to`g`ri proporsional va S ko`ndalang kesim yuziga teskari proporsional ekanligini ko`rsatadi, yani
Dars avvalida zanjiming bir qismi uchun va berk zanjir uchun Om qonunining qo‘llanilishi to‘g‘risida tushuncha beriladi. 0‘quvchi qisqacha nazariy ma’lumot olgach, tajriba qurilmaisi yig‘iladi. Shuningdek, ampemetr va voltmetming zanjirga ulanishida
0‘tkazgichning qarshiligi uning qanday moddadan tayyorlanganligiga va geometric xavfsizlik o‘lchamlariga (uzunligi va ko‘ndalang kesim yuziga) bog‘liq. Shuningdek, o‘tkazgichning qarshiligi uni o‘rab turgan muhitning temperaturasiga bog‘liq boTadi. Ko‘ndalang kesim yuzi S uzunligi l bo‘lgan o‘tkazgichning qarshiligini hisoblash fo‘rmulasi quyidagicha ifodalanadi:

Qarshilikni hisoblashning bu ifodasi faqat to‘g‘ri geometrik shaklga ega bo‘lgan o‘tkazgichlar uchun o‘rinli. (1) ifodadan ko‘rinadiki, o‘tkazgich qarshiligi uning uzunligiga to‘g‘ri va ko‘ndalang kesimining yuziga esa teskari proporsional. Ifodadagi proporsionallik koeffisiyenti p - o‘tkazgich moddasining turiga va uni o‘rab turgan muhit temperaturasiga bog‘liq kattalik bo Tib, unga o‘tkazgichning solishtirma qarshiligi deyiladi. HBS(Halqaro birliklar sistemasi) da p ning birligi qilib [p]-Om m deb qabul qilingan.
Diametri d bo‘lgan slindrsimon shakldagi o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzi

ifoda orqali hisoblanishini hamda Om qonuniga ko‘ra o‘tkazgichning qarshiligi

ekanligini e’tiborga olib, (1) ifodani solishtinna qarshilik uchun quyidagicha yozamiz:
(2)
Qurilmaning tuzilishi va ishlashi
O ‘ tkazgichlaming solishtirma qarshiligini aniqlash qurilmasining elektr sxemasi 1- chizmada berilgan.

O‘tkazgichlaming solishtirma qarshiligini aniqlash qurilmasi laboratoriya universal ta’minlash manbai, ampermetr, yoltmetr, reostat, uzunligi 1 m bo‘lgan turli diametrli mis va nixrom simlar to‘plamidan iborat. 1-chizma asosida yig‘ilgan qurilmaning umumiy ko ‘rinishi 1 -rasmda keltirilgan.