Fizika kafedrasi umumiy fizika fanidan

Nazorat savollari:
1. Gaz molekulalarining tezliklari bo‘icha Maksvell taqsimotini izohlang.
2. O‘rtacha arifmetik, o‘rtacha kvadratik va extimolli tezliklar formulalarini yozing.

6-LABORATORIYA ISHI
SUYUQLIKNING ICHKI ISHQALANISH KOEFFITSENTINI STOKS USULI BILAN ANIQLASH

Ishning maqsadi:	jismlarning qovushoq suyuqlikdagi harakatini o‘rganish va qovushoqlik koffisiyentini Stoks usuli bilan aniqlash.
Kerakli asboblar:	Stoks qurilmasi, sharchalar, mikrometr, elektr sekundomer.

NAZARIY MA’LUMOT
Barcha real suyuqlik va gazlar qovushoqlikka yoki ichki ishqalanishga ega. Qovushoqlik jismning harakatini vujudga keltirgan sabab yo‘qolgach, sekin - asta bu harakatning so‘nishida namoyon bo‘ladi.
Suyuqlik yoki gazdagi qovushoqlikni quyidagicha izohlash mumkin. Suyuqlik yoki gazning bir -biridan dx masofoda joylashgan ikki qatlami V₁ va V₂ tezlikka ega bo‘lsin. Sekinroq harakat qilayotgan qatlamga tezroq harakat qilayotgan qatlam tomonidan tezlatuvchi kuch ta’sir qiladi. Aksincha, tezroq harakat qilayotgan qatlamga sekinroq harakat qilayotgan qatlam sekinlatuvchi kuch bilan ta’sir qiladi. Bu kuchlar ichki ishqalanish kuchlari bo‘lib, ular qatlamlar sirtiga urinma bo‘ylab yo‘nalgan. Nyuton aniqlashicha qatlamlarning bir - biriga tegib turgan sirtlari yuzasi qanchalik katta bo‘lsa, bu kuchlar shunchalik katta bo‘lib, bir qatlamdan ikkinchi qatlamga o‘tishda oqim tezligining o‘zgarishiga bog‘liq:
(1)

bu yerda:	F - ichki ishqalanish kuchining moduli (son qiymati),
	- oqim tezligi gradienti moduli,
	S - qatlamlarning bir - biriga tegib turgan sirtlari yuzasi,
	 - ishqalanish koffitsienti (qovushoqlik).

Stoks qonuniga ko‘ra, sharcha qovushoq muxitda uncha katta bo‘lmagan tezlik bilan harakatlanganda unga ta’sir etadigan qarshilik kuchi
F_s = 6  r V (2)
formula bilan aniqlanadi; bu yerda: r - sharcha radiusi, V - uning tezligi.
Sharcha qovushoq suyuqlikda harakat qilganda unga R og‘irlik kuchi, F_A Arximed kuchi xamda F_s ichki ishqalanish kuchi ta’sir qiladi ;
(3)
(4)
F_s = 6  r V (5)
Bu yerda ; m_j va m_s - sharcha va suyuqlik massasi,
_j va _s - ularning zichliklari, r - sharcha radiusi,
V - sharchaning tushish tezligi, g - erkin tushish tezlanishi.
Faqat harakat boshidagina sharcha tezlanuvchan harakat qiladi. Sharchaga ta’sir qilayotgan kuchlar bir-birini muvozanatlagan paytdan boshlab sharcha tekis harakat qila boshlaydi, ya’ni
P= F_A + F_s (6)
(3) - (5) ifodalarni (6) formulaga qo‘yib
(7)
munosabatni hosil qilamiz. Bu yerda dan aniqlanadi.