Fənn: Klinik psixologiya

    Üçlü quruşlu struktur: 

    O(id), Mən (ego), Fövqəl-mən (superego). 

 Topoqrafik  model  yalnız  psixi  materialın  şüura  müvafiq  mövqeyini  təsvir  edərək,  psixi 

funksiyaların  müxtəlif  tiplərini  nəzərə  almır.  Bunu  üçün  “O”,”Mən”,  və  ”Fövqəl-mən” 

anlayışlarına istinad edən psixi aparatın üç quruluşlu strukturundan istifadə olunur. “O” –anlayışı 

əksər bioloji tələbatları və primitiv meylləri əhatə edir. O-nun hərəkətverici qüvvəsi məmnunluq 

(qənaətlənmək) prinsipidir. Bu prinsipə əsasən meyllər həmin andaca qane edilməli, ləzzət almaq 

üçün  yollar  aranmalıdır,  ağrıdan  isə  uzaqlaşmaq  gərəkdir.  “O”-na  məxsus  olan  seksual  və 

aqressiv meyllər aclıq, susuzluq,  özünü qoruma instinki kimi impulsları şüura qatdıqda mütləq 

qaydada senzuraya məruz qalır və insan üçün daha münasib şəklə salınır. 

     Adi  həyatda  “mən”  sözü  insanı  digərlərindən  fərqləndirmək,  onun  fərdiliyini  vurğulamaq 

məqsədi daşıyır. “Mən” termininin psixoanalitik mənası bundan fərqlənir. Burada “Mən” daxili 

meyllərlə xarici  aləmin  reallıqları arasında əlaqə  yaradan komponent kimi  başa düşülür. Başqa 

sözlə, “Mən” ixtiyarında olan fikirlər, hisslər və s. vasitəsiylə “O”-nun ortaya atdığı meyllər ilə 

“Fövqəl-mən”in məram və məqsədlərini uzaqlaşdırmağa çalışır. “Mən”in əsas funksiyası qeyri-

mütənasib  meyllərin  qradiasiyasını  qurmaq  və  onları  daha  mütənasib  meyllərlə  əvəz  etməkdir. 

Beləliklə,  ətraf  mühitlə  kompromis  əldə  olunur  və  şəxsiyyətin  müdafiəsi  həyata  keçirilir.  Çox 

zaman  bu  funksiya    şüurlu  xarakter  daşıyır.  Uşaq  böyüdükcə  valideynləri  və  digər  adamlarla 

ünsiyyəti  genişləndikcə  “Mən”  inkişaf  edir.  Bu  inkişaf  özünü  qoruma  vərdişlərinin  əldə 

olunması,  eləcə  də  ümumiləşdirmə,  mühakimə,  nitq  və  s.  kimi  intellektual  funksiyaların 

təkmilləşməsi  ilə  əlaqədardır.  Mükəmməl  və  sağlam  “Mən”  yetkin  şəxsin  həyatda  stresslərə 

qarşı uyğunlaşa bilməsini şərtləndirir. 

      “Fövqəl-mən”in  funksional  xarakterini  daha  yaxşı  başa  düşmək  üçün  bədii  obrazı  –  “Qızıl 

açar” nağılında Buratinoya həyatın mənəvi prinsiplərini, ideyalarını şərh edən ocaq çəyirtkəsini 

xatırlamaq  yerinə  düşərdi.  “Fövqəl-mən”in  funksiyası  bizim  fikirlərimizin,  əməllərimizin  ideal 

---

4 

 

standartlara  nə  qədər  uyğun  gəldiyinə  nəzarət  etməkdir.  Beləliklə,  “Fövqəl-mən”  “İdeal-mən” 

standartını formalaşdırır və bu baxımdan “vicdan” anlayışına yaxınlaşır.