ƏZİzxan tanriverdi
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2) Adları konkret olaraq ifadə olunmuş Oğuz xanımlarının qohumluğu
|
98
larının qohumluğu; adları konkret olaraq ifadə olunmuş Oğuz xanımlarının qohumluğu. 1) Kimliyi qohumluq terminləri və evfemistik ifadələr kon- tekstində bəlli olan Oğuz xanımlarının qohumluğu Heç şübhəsiz ki, “Kitab”ın poetik strukturunda daha çox gö- rünən, aparıcı obrazlardan biri kimi çıxış edən Oğuz xanımlarının qohumluq əlaqələrinə münasibət bildirmək lazımdır. Bu mənada aşağıdakılara diqqət yetirək:
babamın göygüsü”, oğlu Buğaca “ay oğul” kimi sözlərlə müraciət edən bir obraz kimi görünür; onun qohumluq əlaqələri ilə bağlı aşağıdakıları söyləmək olar: əri – Dirsə xan oğlu – Buğac Ulaşın xatunu: “Kitab”da Ulaşın xatunu kimi yox, əsasən, Qazanın qarıcıq anası”, “Qazanın anası” kimi təqdim olunur; qo- humluq əlaqələri də daha çox Qazanla bağlı parçalar kontekstində müəyyən olunur: əri – Ulaş oğlu - Qazan oğlu – Qaragünə nəvəsi – Uruz (Qazanın oğlu) nəvəsi – Qazanın qızı nəvəsi –Qarabudaq (Qaragünənin oğlu) gəlini – Burla xatun qudası – Bayındır (Burla xatunun atası) qudasının atası – Qam Ğan (Bayındırın atası) nəvələri ailə qurub – Qarabudaq Qazanın qızı ilə evlənib nəvəsinin arvadı, kiçik gəlini – Uruzun arvadı qardaşı – Aruz qardaşı oğlu – Basat qardaşı oğlu – Qıyan Selcik qardaşı nəvəsi – Dondar (Qıyan Səlcikin oğlu) qardaşı gəlini – Qıyan Səlcikin arvadı “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 99
əmizadələri – Baybican, Dəli Qarçar, Banıçiçək əmizadəsinin qudası - Baybörə (Baybicanın qudası) əmizadəsinin əri – Beyrək (Banıçiçəyin əri) əmizadəsinin kürəkəni – Beyrək (Baybicanın kürəkəni)
dənmi ögrəndiŋ sən bu işi, qavat?!” (D-297); qohumluq əlaqələrini aşağıdakı kimi bərpa etmək olar: əri – Alp Aruz oğlu – Qıyan Səlcik oğlu – Basat nəvəsi – Dondar (Qıyan Səlcikin oğlu) gəlini – Qıyan Səlcikin arvadı ərinin əmizadələri – Baybican, Dəli Qarçar, Banıçiçək baldızı – Aruzun bacısı, Ulaşın arvadı, Qazanın və Qaragü- nənin anası baldızı oğlu – Qazan baldızı oğlu – Qaragünə baldızı nəvəsi – Uruz baldızı nəvəsi – Qarabudaq baldızı gəlini – Burla xatun baldızının qudası – Bayındır baldızının qudasının atası – Qam Ğan Duxa qocanın xatunu: V boyda işlənmişdir; daha çox oğlu Dəli Domrulla bağlı mikro və makromətnlərdə müşahidə olunur; qohumluq əlaqələri aşağıdakı kimidir: əri – Duxa qoca oğlu – Dəli Domrul gəlini – Dəli Domrulun arvadı nəvələri – Dəli Domrulun oğulları
görünür; tərkibində həlal, övrət, xatun, yoldaş kimi qohumluq terminləri işlənmiş cümlələr onun Dəli Domrulun həyat yoldaşı olduğunu aydın şəkildə göstərir: “Dəli Domrul yüz qırq yıl dəxi yoldaşıyla yaş yaşadı” (D-169). Burada maraqlı məqamlardan biri
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 100
də budur ki, arvadı anlamlı “yoldaşı” sözü yalnız Dəli Domrulun xatunu ilə bağlı işlənib. Dəli Domrulun xatununun qohumluq əlaqələri ilə bağlı aşağıdakıları söyləmək olar: əri – Dəli Domrul qayınatası – Duxa qoca qayınanası – Duxa qocanın arvadı oğulları – mətndə onlara işarə edilir Burada bir cəhəti də qeyd etmək lazım gəlir: Dəli Domrul arvadı haqqında danışanda “yad”qızı ifadəsini işlədir: “Yad qızı həlalım var, andan mənim iki oğlancığım var...” (D-136). K.Əli- yev bu cümlənin semantikasına söykənərək Dəli Domrulun xanı- mının kimliyini müəyyənləşdirir: “Yad qızı ifadəsi Dəli Domrulun xanımının kafər düşərgəsindən olmasını tam sübut edir” 1 .
Araşdırmalar göstərir ki, Dəli Domrulun xatunu çox sədaqətlidir, hətta o, Dəli Domruldan sonra yaşamaq belə istəmir:
“Səndən soŋra bir yigidi sevib varsam, bilə yatsam. Ala yılan olub, məni soqsun!” (D-167) Bu misalların semantik yükü Dəli Domrulun xatununun ən xarakterik cəhətləri barədə dolğun təəssürat yaradır. Yeri gəlmiş- kən, o, bu müstəvidə “Ərkəg sinəgi üzərimə qondırmıyam”, - de- yən Səyrəyin nişanlısı ilə bir sırada durur. Qanlı qocanın xatunu: Qanturalının dilindən verilmiş “Qadın ana, bəg baba, əsən qaluŋ!” (D-175) cümləsi, yaxud təhki- yəçi dilindəki “Atasınıŋ - anasınıŋ əllərin öpdi” (D-177) tipli cüm- lələr Qanlı qocanın xatununun qohumluq əlaqələrindən bəhs etməyə imkan verir: əri - Qanlı qoca oğlu – Qanturalı gəlini – Selcan xatun qudası – Təkür (Trabzon təkürü, Selcan xatunun atası)
1 K.Əliyev. Eposun poetikası: “Dədə Qorqud” və “Koroğlu”. Bakı, 2011, səh.81. “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 101
“Yigidim, bəg yigidim!” kimi sözlərlə müraciət edərək onu çox yüksək dəyərləndirir; bir sıra cümlələrdə onun Bəkilin arvadı ol- ması açıq-aydın şəkildə ifadə edilir, bəzən isə bu qohumluq dərə- cəsi birbaşa onun öz dili ilə canlandırılır: “...Kişi, qoynında yatan həlalına sirrin deməzmi olur?” (D-242) əri – Bəkil oğlu – Əmran oğlu – mətndə ona işarə edilir (Bəkillə bağlı belə bir cümləyə rast gəlinir; “Oğlancuqları qarşu gəldi, oxşamadı) gəlini – mətndə ona işarə olunur (bax: Əmranın qohumluğu). Uşun qocanın xatunu: bir sıra cümlələr onun qohumluğu barədə müəyyən təəssürat yaradır (Ana, mən də varayınmı, nə deirsən? ...Ağzıŋ içün öləyim, oğul!): əri - Uşun qoca oğlu – Səyrək oğlu – Əyrək gəlini – Səyrəyin arvadı gəlini – Əyrəyin arvadı Səyrəyin nişanlısı: qeyd etdiyimiz kimi, ən sədaqətli, ən na- muslu türk qadınlarının ümumiləşdirilmiş obrazı kimi çıxış edir (bax: Əyrəyin qohumluğu); bir sıra cümlələrin ümumi semantik tutumu onun qohumluq əlaqələrinə işıq salır: “Yauqlısı vardı, tez dügün-diring etdilər” (Səyrəklə bağlı deyilmiş cümlədir); “Atam- dan yegrək qayın ata! Anamdan yegrək qayın ana!...” (D-262): əri – Səyrək qayınatası – Uşun qoca qayınanası – Səyrəyin anası qaynı – Əyrək qaynı arvadı (qayınxatını) - Əyrəyin arvadı ərinin əmiləri – mətnə görə müəyyən olunur (bax: Əyrəyin qohumluğu) K.Əliyev Səyrəyin xanımının Oğuz elindən olmadığını, kafər (kafir – Ə.T.) düşərgəsindən gətirildiyini göstərir: “...Səyrəyin xa-
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 102
nımının düşüncə sistemində 6 rəqəmi əsas yer tutur. İndi qəti şə- kildə demək olar ki, Səyrəyin xanımı da məhz kafər (kafir – Ə.T.) düşərgəsindəndir” 1 .
Yuxarıda qeyd etdiklərimiz Oğuz cəmiyyətində ər-arvad, ana-oğul, gəlin-qayınana, gəlin-qayınata münasibətləri, eyni za- manda Oğuzun kafir əsilli gəlinləri (əslində, daha çox qıpçaq əsilli) barədə müəyyən təəssürat yaradır.
Qeyd etdiyimiz kimi, “Kitab”da adı konkret olaraq ifadə edilmiş on iki qadın obrazına rast gəlinir. Bu obrazların qohumluq əlaqələrinin çox və ya az olmasından asılı olmayaraq, hər birinə ayrılıqda münasibət bildirməyi məqsədəuyğun hesab edirik (Çeşmə obrazından bəhs etmişik. Bax: Kafirlərin qohumluğu). Ayna Mələk: “müqəddimə”də cəmi bir dəfə işlənib; apel- yativlərinin məna yükü belədir: “ayna” – fars mənşəli güzgü an- lamlı “ayinə” sözündəndir; “mələk” – ərəb mənşəli olub, fövqəl- təbii bir məxluq; gözəl; həlim; nəcib (adam) və s. mənaları ifadə edir: onun qohumluq əlaqələri ilə bağlı heç bir detala rast gəlin- mir.
Banıçiçək: III boyun əsas obrazlarından biridir; mürəkkəb quruluşlu bu adın tərkibindəki birinci söz fars mənşəli olub, xanım, padşah arvadı mənasındadır; ikinci söz isə türk mənşəlidir, gül, çiçəkləri olan bitki, zərif, gözəl anlamlı, həm də gözəllik simvollu bir apelyativdir: ayrı-ayrı parçalarda onun bir sıra qo- humluq əlaqələri konkret olaraq ifadə olunub: burada təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, “Baybörə bəgiŋ oğlancuğı Beyrək Bay- bican məlikin qızın aldı” (D-121) cümləsində onun atası, əri və qayınatasının adı dəqiq şəkildə verilib. Banıçiçəyin qohumluq əlaqələrinin əhatə dairəsi genişdir: atası – Baybican
1 K.Əliyev. Eposun poetikası: “Dədə Qorqud” və “Koroğlu”. Bakı, 2011, səh.84. “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 103
anası – mətn kontekstində anlaşıla bilir qardaşı – Dəli Qarçar əri – Beyrək qayınatası – Baybörə qayınanası – Beyrəyin anası, mətndə ona işarə edilir (...Ağ bircəklü anası buldur-buldur ağladı...) baldızları – Beyrəyin yeddi bacısı əmizadələri – Aruz, Basat, Qıyan Səlcik, Dondar, Qazanın qarıcıq anası... “Beyrək aydır; “Baybican bəgün bir qızı varmış anı görməgə gəldim!” Qız aydır: “Ol öylə adam degildir kim, saŋa görinə!” – dedi” mikromətnini təhlil süzgəcindən keçirən K.Abdulla yazır: “Qədim Oğuz aləmində belə yasağın olması bu aləmin daxili bütövlüyünə dəlalət edən cəhətdir və bu cəhət Beyrəklə Banıçiçə- yin görüşü zamanı Banıçiçəyin Beyrəyə dediyi “Ol qız elə adam deyil ki, sənə görükə” sözlərində özünü göstərir. Banıçiçək özü də bilir ki, Beyrəyə görünmək yasaqdır, etik normanın pozulması- dır” 1
Müəllifin bu fikirlərinə istinad edən R.Kamal “Kitab”dakı yasaqları başqa mətnlər kontekstində nəzərdən keçirir: “Ərə varan Banıçiçəyin ritual “gizlədilməsi”, Bamsı Beyrəyin onu “görməsi” toy mərasiminin tərkib elementləridir: “Gördi gög çayırın üzərinə bir qırmızı otağ dikilmiş... xəbəri yoq ki, alacağı ala gözli qızın otağı olsa gərək...”. “Yasağa görə, ərə varan qız toy-düyünə qədər gözə görünməməlidir” 2 . Fikrimizcə, Beyrəklə Banıçiçəyin sevgisini, toy-düyününü yalnız “yasaqlar” müstəvisində izah etmək azdır. Bəri başdan qeyd edək ki, Banıçiçəklə Beyrəyin məhəbbəti son dərəcə gözəl bədii lövhələr daxilində ifadə olunub. Hətta III boydakı parçaların qarşılaşdırılması bir sıra maraqlı nəticələr söyləməyə imkan verir:
1 K.Abdullayev. Gizli Dədə Qorqud. Bakı, 1991, səh.58. 2 R.Kamal. “Kitabi-Dədə Qorqud”un kommunikativ məkanı: miforitual aspekt. Bakı, 2013, səh.162-163.
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 104
III boyun əvvəlində Beyrəyin ölüm xəbərini eşidən Banıçiçək deyir: “Göz açuban gördigim, köŋül ilə sevdigim, bir yasduqda baş qoduğım!” (D-92). Beyrək toyundan əvvəl, daha doğrusu, 16 illik dustaqlıqdan qayıtdıqdan sonra deyir: “Üç öpüb, bir dişləyüb, altun yüzigi barmağıŋa keçirmədimmi?” (buradakı “üç öpüb bir dişləmək” ifadəsi ilə Banıçiçəyin dilindən verilmiş “bir yastığa baş qoymaq” ifadəsi eyni semantik yuvaya daxil olur). Boyun sonunda isə Beyrəklə Banıçiçəyin toyu təsvir olunur: “Baybörə bəgiŋ oğlancuğı Beyrək Baybican məlikin qızın aldı... Qırq gün – qırq gecə toy-dügün eylədilər” (D-121). Bu cümlələrin ümumi semantik yükündən belə məlum olur ki, Banıçiçəklə Beyrək toy- düyündən əvvəl ər-arvad olub. Dəqiq desək, həmin mətndəki “bir yastığa baş qoymaq” ifadəsi məhz “ər-arvad olmaq” mənasındadır. Amma “Kitab”ın 1988-ci il Bakı nəşrində keçmiş zaman məzmunlu “baş qoduğım” feli sifəti “baş qoyduğum” yox, “baş qoyacağım” şəklində sadələş- dirilib: “...bir yasdıqda baş qoyacağım!” Digər feli sifətlər isə ey- nilə saxlanılıb: gördüyüm, sevdiyim, öldüyüm, qurban olduğum (səh.156). Görünür, “Kitab”ı nəşr etdirənlər (Zeynalov-Əlizadə) mətnlərə daha çox islami dəyərlər, müsəlman əxlaqi baxımından yanaşıblar. Yeri gəlmişkən, N.Cəfərov həmin misradakı “baş qoduğım” ifadəsini “baş qoyduğum” şəklində sadələşdirib. Eyni zamanda həmin ifadənin ümumi semantik yükünün boyun digər hissələri ilə ziddiyyət təşkil etdiyini nəzərə alaraq misranın sonunda sual işarəsi qoyub: “Bir yasdıqda baş qoyduğum” (?). Sonra isə müəllif bu misraya yox, bütövlükdə parçanın semantikasına belə bir şərh verib: “Həmin ağı müraciətdə Banıçiçəyin intim hissləri onun ictimai (ailə) məsuliyyəti ilə üzvi vəhdətdə təqdim olunur – onun (Banıçiçəyin) sevgilisinin (Beyrəyin) yolunda ölməyə hazır olması da, bir tərəfdən, intim dünyası ilə əlaqədardırsa, digər tərəfdən, sosial-mənəvi tələbatdır” 1 . 1 N.Cəfərov. Xanım, hey! Bakı, 1999, səh.29. “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 105
“Baş qoduğum” ifadəsinə başqa prizmadan diqqət yetirək: qeyd etdiyimiz kimi, Baybican həm də “məlik” titulunda çıxış edir ki, bu da onun xristian keçmişinə işarədir. Yaxud Baybican öz qızı Banıçiçəyi xristian dininə qulluq edən bir bəyə, daha dəqiqi, Bay- burd hasarının bəyinə ərə vermək istəyir. Bu mənada “Beyrəyi ça- dırında qəbul edən, özünü çox sakit, sərbəst aparan Banıçiçək” 1
bir türk-müsəlman yox, türk-xristian qızı da hesab oluna bilər. Di- gər tərəfdən, qeyri-müsəlman həyat tərzi keçirən Banıçiçəyin toy- dan əvvəl nişanlısı ilə ər-arvad münasibətində ola bilməsi də mümkündür. Bu fakt da “baş qoduğım” ifadəsinin məhz “baş qoy- duğum” şəklində sadələşdirilməsinin düzgün olduğunu arqument- ləşdirir. “Kitab”da “bir yastığa baş qoymaq” frazemi iki dəfə işlənib: Banıçiçəyin dilində: “...bir yasduqda baş qoduğım” (D-92); Dəli Domrulun xatununun dilində: “Bir yasdıqda baş qoyub əmişdi- gim” (D-167). Bu qarşılaşdırma ilə bağlı ilk olaraq onu qeyd edək ki, Dəli Domrulun xatunu da kafir düşərgəsindəndir, islam dinini sonra qəbul edib (əvvəlki səhifələrə bax). İkincisi, O.Ş.Gökyay hər iki frazemin məna yükünü düzgün verib: bir yastıkta baş koymak – evlenmek, aynı yatakta yatmak 2 . Burada ”bir yasduq- da baş qoduğım” ifadəsini V.V.Bartoldun necə başa düşdüyünü, necə tərcümə etdiyini xatırlatmaqla kifayətlənirik: “... с кем клала голову на одну подушку…» (səh.39). Banıçiçəyin taleyində, ürəyinin dərinliklərində yalnız bir kişi, bir ər var. O da Boz ayğırlı Bamsı Beyrəkdir. Həm də o Beyrəkdir ki, ana bətninə düşdüyü gündən onun göbəkkəsmə adaxlısıdır, obrazlı desək, “eşqin bəlasına ana bətnində düşüb”: “Baybican bəg aydır: “Bəglər, allah-təala maŋa bir qız verəcək olursa, siz tanıq olıŋ: mənim qızım Baybörə bəg oğlına beşikkərt- mə yavuqlu olsun!” – dedi (D-69). Banıçiçək atasının verdiyi bu vədə sadiq qalır: “...dayələr babam maŋa bən səni yüzi niqablu
1 X.Koroğlu. Oğuz qəhrəmanlıq eposu. Bakı, 1999, səh.163. 2 O.Ş.Gökyay. Dedem Korkudun kitabı. İstanbul, 2000, səh.177 “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 106
Beyrəgə vermişəm, diərdi...” (D-77). Qeyd etdiyimiz kimi, bu se- mantik dinamika Beyrəklə Banıçiçəyin toy-düyünü ilə tamam- lanır. Amma bir həqiqət də var ki, Beyrəyin igidliyi, mərdliyi olmasa idi, Banıçiçək başqalarının ola bilərdi. Bu cəhət “Kitab”ın poetik strukturunda aydın şəkildə görünür: – birincisi, Banıçiçək Bayburd hasarının bəyinin arvadı ola bilərdi: “...Varıb Bayburd hasarı bəginə xəbər verdi. Aydır: “Nə oturarsan, sultanım, Baybican bəg ol saŋa verəcəgi qızı Beyrəgə verdi” (D-90). K.Abdulla bu mikromətni “Baybican məlik – Dəli Qarcar – Bayburd Hasarının bəyi” müstəvisində təhlil edir və belə qənaətə gəlir ki, Beyrəyin acı taleyini bu üçbucaqdan kənarda axtarmaq olmaz: “... Deməli, bu bir cümlədən aydın olur ki, Bay- becan məlik Oğuz bəylərinə verdiyi sözə - qızını Beyrəyə verəcəyi barədə andına xilaf çıxıb. Daha sonra nə zamansa, Dastanda təsvir edilməyən bir vaxtda o, qızını Bayburd bəyinə - kafir bəyinə ərə verməyə vəd verib. Yəqin ki, Dəli Qarcarın da bu vəddən xəbəri var və indi artıq biz bu ayırdığımız cümlənin köməyi ilə bütövlük- də “Baybican məlik Dəli Qarcar” poziyasının üzərinə işıq salmış oluruq. Bu bir cümlə bu pozisiyanı dərk etməyin açarına çevrilir. Bu bir cümlə gizli bir motiv kimi ikinci informasiya sisteminin əsasını təşkil edir... Yenə də canlı adamlardan ibarət möhkəm və sabit bir xətt alınır: Baybican məlik – Dəli Qarcar – Bayburd hasa- rının bəyi...” 1 . Müəllifin şərhlərinə bir neçə bucaqdan yanaşmaq olar: Beyrəyin acı taleyi məhz həmin üçbucaq kontekstində açılır; III boyda müəyyən süjetləri bərpa etməyə imkan verir; Baybican həm də “məlik” tituluna malikdir – qənaətini qüvvətləndirir; müəl- lifin üslubu nə qədər elmidirsə, o qədər də bədiidir, daha doğrusu, bunlar sintez şəklindədir: şərhlərdəki cümlə modellərində “b” samitinin alliterasiyası, “bu bir cümlə” ifadəsinin anafora kimi çıxış etməsi obrazlılıq yaradırsa və daha çox bədii üslub üçün səciyyəvidirsə, həmin cümlələrdəki motiv, informasiya, sistem, pozisiya terminləri də daha çox elmi üslub üçün səciyyəvidir;
1 K.Abdulla. Mifdən yazıya və yaxud gizli Dədə Qorqud. Bakı, 2009, səh.198-199. “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 107
– ikincisi, Banıçiçək Yalançı oğlu Yalıncığın arvadı ola bilərdi (bunu şərti olaraq qeyd edirik; əvvəlki səhifələrə bax): “Göz açuban gördigim, köŋül verüb sevdigim Banıçiçək Yalançı oğlu Yalancuğa varar olmış” (D-97); – üçüncüsü, Banıçiçək Aruz oğlu Basatın arvadı ola bilərdi: “Ağca yüzli görklimi Aruz oğlı Basat gəlüb almadıŋ” (D-299). K.Abdulla bu cümlənin semantik yükündən bir kod kimi istifadə edərək bəzi gizli məqamlara işıq salır: “Basat və Beyrək münasi- bətlərinin də çox dərində yaşayan münasibət olduğuna, tədqiqata gələ bilən, təhlilə layiq olan məsələ olduğuna işarədir... Bəlkə, Basat da vaxtilə Banıçiçək həsrətilə yaşayıb? Bəlkə, Basatın eiçiləri də Dəli Qarcarın yanına gediblər (yada salaq: Dəli Qarcar qız qardaşını istəyəni öldürür), amma Dəli Qarcarın ağlasığmaz sınaqlarından çıxa bilməyiblər. Dastanın hələ açılmayan, gizli qat- larından, inanıram ki, nə vaxtsa bu sualların da cavabı gələcək” 1 .
rının bəyinin, Aruz oğlu Basatın, Yalançı oğlu Yalancığın Banıçi- çəyə qovuşmasının qarşısını mərdliklə alan bir türk cəngavəridir. Bir məqamı da qeyd edək ki, ölüm ayağında olan Beyrək sevgili- sinin heç kimə yox, məhz Qazan oğlu Uruza ərə getməsini vəsiy- yət edir: “Qazan maŋa yetişsün... Ağca yüzlü görklümi oğlına alı versün” (D-299). Bu mənada Uruz da Banıçiçəyi almaq istəyən- lərin cərgəsində verilə bilər ki, bu da Banıçiçək eşqiylə özünü “oda yaxanların” bir yox, beş olması – qənaətini reallaşdırır. Boğazca Fatma: yalnız III boyda işlənmişdir; “Boğazca” ayamasının apelyativi kimi işlənmiş “Boğaz” sözü “qarnında balası olan heyvan” mənasındadır və bu, Beyrəyin dilindən veril- miş “Səniŋ adın qırq oynaşlı Boğazca Fatma degilmiydi” cümlə- sindəki “qırq oynaşlı” ifadəsi ilə assosiativ olaraq bağlanır; həmin antroponimik modeldəki ərəb mənşəli süddən kəsilmiş, döşdən ayrılmış anlamlı “Fatma” adı isə ərəb mənşəlidir; qohumluq əlaqələri barədə heç bir informasiya yoxdur.
1 K.Abdulla. Mifdən yazıya və yaxud gizli Dədə Qorqud. Bakı, 2009, səh.206-207. “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 108
antroponimik modeli belədir: “Boyı uzun Burla xatun”. Bu model- dəki “boyı uzun” ləqəbi gözəllik simvolludur, “burla” apelyativi “ətir saça”, “gözəl gözünə” mənalarına uyğun gəlir, “xatun” isə “qadın”, “xanım” mənasındadır; qohumluq əlaqələri aşağıdakıları əhatə edir: babası – Qam Ğan nənəsi – haqqında heç bir məlumat yoxdur atası – Bayındır xan anası – mətn kontekstində bərpa oluna bilər əri – Qazan oğlu – Uruz qızı – Qarabudağın arvadı, mətn kontekstində müəyyən olunur qayınatası – Ulaş qayınanası – Qazanın qarıcıq anası qaynı və qudası – Qaragünə qaynı oğlu və kürəkəni – Qarabudaq gəlini – Uruzun arvadı (bax: Qazanın qohumluğu) ərinin dayısı – Aruz ərinin dayısı oğlu – Basat ərinin dayısı oğlu – Qıyan Səlcik ərinin dayısı nəvəsi – Dondar (Qıyan Səlcikin oğlu) ərinin dayısı gəlini – Qıyan Səlcikin arvadı ərinin dayısının əmizadələri – Baybican, Dəli Qarçar, Banıçiçək...
Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|