Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü il tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

Qrafa 15. “Göndərən ölkə” 
Qrafada dünya ölkələrinin təsnifatına uyğun göndərən ölkənin qısa adı göstərilir.  
Qrafa 16. “Mənşə ölkəsi” 
Qrafada dünya ölkələrinin təsnifatına uyğun olaraq malın mənşə ölkəsinin qısa adı göstərilir. Eyniadlı 
mallar (XİF MN üzrə 9-cu rəqəm səviyyəsində eyni cür təsnifləşdirilən və bu mallara münasibətdə eyni bir 
gömrük rejimi tətbiq edilən) müxtəlif ölkələrdə istehsal olunduqda qrafada “müxtəlif” sözü yazılır.  
Qrafa 20. “Göndərmə şərtləri” 
Qrafanın birinci yarımbölməsində göndərmə  şərtlərinin təsnifatına uyğun olaraq göndərmə  şərtlərinin 
iki rəqəmli kodu göstərilir.  

102 
 
Qrafanın ikinci yarımbölməsinin sol hissəsində coğrafi məntəqə göstərilməklə göndərmə şərtinin hərflə 
ifadə olunmuş qısa adı göstərilir.  
Üçüncü yarımbölmədə qarşılıqlı hesablaşmanın tətbiq üsulundan asılı olaraq aşağıdakılar göstərilir: 
“001” - qarşılıqlı hesablaşma vəsaitin köçürülməsi yolu ilə həyata keçirildikdə;  
“002” - akkreditiv açılması yolu ilə;  
“003” - malın dəyəri ödənilmədikdə.  
Qrafa ödənişsiz əsasda həyata keçirilən sövdələşmələr üzrə malların keçirilməsi hallarında doldurulmur.  
Qrafa 22. “Valyuta və malların ümumi faktura dəyəri” 
Qrafanın sol yarımbölməsində 42-ci qrafada göstərilmiş malların faktura dəyərini ifadə edən valyutanın 
rəqəmli kodu valyutaların təsnifatına uyğun olaraq göstərilir.  
Faktura dəyəri bəyan olunan valyuta, milli qanunvericiliyə uyğun olaraq müəyyən olunur.  
Qrafanın sağ yarımbölməsində göstərilən ümumi faktura dəyəri YGB-nin əsas və əlavə vərəqlərinin 42-
ci qrafalarında göstərilən dəyərlərin toplanmasından alınır.  
Qrafa 23. “Valyuta məzənnəsi”. 
Qrafada YGB gömrük rəsmiləşdirilməsinə  qəbul olunduğu tarixə  Mərkəzi Bank tərəfindən müəyyən 
olunan valyuta məzənnəsi üzrə bəyan olunan faktura dəyəri göstərilir.  
Qrafada faktura dəyəri milli valyuta ilə bəyan olunan hallarda - “1” rəqəmi yazılır.  
Qrafa 24. “Sövdələşmənin xarakteri” 
Qrafanın sol yarımbölməsində sövdələşmənin xarakteri təsnifatına uyğun olaraq sövdələşmə xarakterini 
iki rəqəmli kodu göstərilir.  
Bu qrafada sövdələşmə xarakterinin ikirəqəmli kodundan əvvəl göndərişlərin xüsusi şərtini xarakterizə 
edən əlavə üçüncü işarə göstərilir:  
“1” - xarici kreditlər hesabına göndərişlər;  
“2” - dövlət kreditləri hesabına göndərişlər;  
“3” - kommersiya kreditləri hesabına göndərişlər;  
“4” - birgə müəssisələrin, beynəlxalq birlik və təşkilatların nizamnamə fondunun vəsaiti hesabına 
həyata keçirilən mal göndərişləri;  
“7” - yeni texnika və texnologiya nümunələrinin göndərişləri.  
Qrafa 28. “Maliyyə və bank məlumatı” 
Qrafada 9-cu qrafada göstərilən hüquqi və ya fiziki şəxs haqqında bank və maliyyə  məlumatları, 
rekvizitlərdən hər biri yeni sətirdən başlanılmaqla və onlardan hər birinin qarşısına növbəti sıra nömrəsi 
qoyulmaqla göstərilir:  
1-valyuta nəzarəti sənədinin nömrəsi, ya da bankın identifikasiya nömrəsi; 
2-bankın qısaldılmış adı;  
3-9-cu qrafada göstərilən hüquqi və ya fiziki şəxsin milli valyuta hesabının nömrəsi;  
4-9-cu qrafada göstərilən hüquqi və ya fiziki şəxsin valyuta hesabının nömrəsi; 
5-vergi ödəyicisinin Vergilər Nazirliyi tərəfindən verilmiş uçot nömrəsi.  
Qrafa pul hesablaşmaları nəzərdə tutulmayan müqavilələr üzrə mal keçiriləcək hallarda doldurulmur. Bu 
qarafada mövcud qanunvericiliyə müvafiq olaraq valyuta nəzarəti məqsədi üçün lazım olan məlumatlar da 
göstərilə bilər.  
Qrafa 33. “Malın kodu”  
Birinci yarımbölmədə malların XİF MN üzrə 13 rəqəmli kodları göstərilir.  
Kod strukturuna görə hərf tərtibində boş yer buraxılmadan və digər ayırıcı işarələr olmadan yazılır. Bu 
mərhələdə müvəqqəti olaraq qrafanın kənarındakı sağ yarımbölmə ehtiyat qrafa kimi saxlanılır.  
Qrafa 35. “Brutto çəki (kq)” 
Qrafada malların qablaşdırma vasitəsilə birlikdə ümumi çəkisi kiloqramla göstərilir. Əgər ümumi çəki 
bir kiloqramdan çoxdursa, onda yuvarlaqlaşdırma qaydası üzrə həmin çəki tam ədədə qədər yuvarlaqlaşdırılır.  
Qrafa 36. “Preferensiya” “İmtiyaz” 
Qrafa gömrük tədiyyələrinin ödənişi üzrə xüsusiyyətlər, ya da güzəştlərə  əsas verən milli Təsnifata 
uyğun olaraq doldurulur.  
Qrafa 38. “Netto (kq)” “Çəki” “Xalis (kq) çəki” 
Qrafada malların qablaşdırılma vasitəsi nəzərə alınmadan onların xalis çəkisi kiloqramla göstərilir. Əgər 
ümumi çəki bir kiloqramdan çoxdursa, onda yuvarlaşdırma qaydası üzrə  həmin tam kəmiyyətə  qədər 
yuvarlaqlaşdırılır.  
Qrafa 39. “Kvota” 
Miqdarına məhdudiyyət müəyyən olunmuş mallar üçün doldurulur.  
Qrafada, alınmış lisenziyaya əsasən ayrılmış kvotanın qalığı ölçü vahidi ilə göstərilir. Kvota qalığının 
təyini zamanı bəyan olunan mal hissəsi nəzərə alınmır.  

103 
 
Qrafa 42. “Malın faktura dəyəri” 
Qrafada mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq, 22-ci qrafada göstərilmiş, valyuta ilə 31-ci qrafada 
bəyan olunmuş malların faktura dəyəri göstərilir.  
Qrafa 44. “Əlavə məlumat/təqdim olunan sənədlər” 
Qrafada hər rekvizit yeni sətirdən başlanmaqla, qarşısına sıra nömrəsi qoyulmaqla aşağıdakılar 
göstərilir:  
1. - icazənin nömrəsi və verildiyi tarix, habelə onun fəaliyyət müddəti;  
2. - nəqliyyat sənədinin nömrəsi;  
3. - daşınma cədvəlinin nömrəsi və tarixi;  
4. - müqavilənin (kontraktın, sazişin və s.) nömrəsi və tarixi;  
Əgər mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq milli valyuta ilə beynəlxalq hesablaşmaları aparmaq 
üçün xüsusi hesabın açılması tələb olunursa, müqavilənin tarix və nömrəsindən sonra xüsusi işarə “*” və 
milli valyuta ilə xarici şəxslə hesablaşmanı aparan müvəkkil bankın spesifikasiya nömrəsi göstərilir.  
5. - əsas kontrakt, müqavilə, saziş və s. olan əlavələrəni nömrəsi və verildiyi tarix;  
6. - digər dövlət orqanlarının (onların adı göstərilməklə), bu orqanların mallara nəzarəti lazım 
olan hallarda verdiyi icazənin tarixi və nömrəsi;  
7. - malların gömrük ərazisindən xaricdə emalına verilən icazənin nömrəsi və verildiyi tarix, 
habelə onun fəaliyyət müddəti;  
8. - malların mənşə sertifikatları haqqında məlumat;  
9. - gömrük ödənişlərinin alınmasından azad olmaq haqqında hökumət, dövlət qərarlarının, adı, 
nömrəsi və verildiyi tarix və daxil olmaqla, verilən icazələrin nömrələri və verildiyi tarix.  
Bütün məlumatları blankda göstərmək mümkün olmadıqda “arxaya bax” ifadəsi yazılmaqla, ona istinad 
edilir və yuxarıdakı  məlumatlar YGB-nin birinci və dördüncü vərəqlərinin arxasında göstərilərək, 
bəyannaməçinin möhürü ilə təsdiq olunur.  
Qrafa 45. “Gömrük dəyəri” 
Qrafada 31-ci qrafada bəyan olunan malların gömrük dəyəri göstərilir. Gömrük dəyəri göstərilən 
valyuta milli qanunvericiliyə uyğun olaraq müəyyən olunur.  
Qrafa 46. “Statistik dəyər” 
Qrafada bəyan olunan malların statistik dəyəri ABŞ dolları ilə göstərilir.  
Qrafa 47. “Gömrük rüsumları və yığımlarının hesablanması” 
Qüvvədə olan mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq, heç bir gömrük ödəniş növünə  cəlb olunmayan, 
bəyan olunan mallar istisna olunmaqla, qalan bütün hallarda YGB-nin rəsmiləşdirilməsi zamanı 47-ci qrafa 
doldurulur.  
YGB-nin 47-ci qrafasının bütün sütunları doldurulur. Bu zaman  sütunlarda yazılmış rəqəmlər və hərflər 
arasında hərf tərtibində boş yer buraxılmalıdır. Əgər sütunlarda eyni zamanda rəqəmli və rəmzli işarələr olarsa, 
onlar arasında da hərf tərtibində boş yer buraxılmasına yol verilmir. Hesablanmış gömrük ödənişlərinin məbləği 
MDB iştirakçıları-dövlətlərinin milli banklarında tətbiq olunan qaydalara uyğun olaraq yuvarlaqlaşdırılır.  
Qrafa 48. “Ödənişlərə möhlət” 
Qrafada gömrük ödənişlərinin ödənilməsinin uzadılması və ödənilməyə verilmiş möhlətin son müddəti 
altı  rəqəmlə (99.99.99) göstərilir. Nöqtələr vasitəsilə bir-birindən ayrılan hər bir rəqəm cütü müvafiq olaraq - 
günü, ayı və ili bildirir.  
Maliyyə-tarif şöbəsinin inspektoru müvafiq bölmələri yoxladıqdan sonra, heç bir nöqsan aşkar etməzsə, 
“S” qrafasında “ödənilib” qeydiyyatı edir, bunu şəxsi möhürü və imzası ilə təsdiq edir və tarix qoyur.  
10.2.2. Gömrük mədaxil orderinin doldurulması və onun tətbiqi ilə gömrük ödənişlərinin alınması 
qaydaları  
Gömrük mədaxil orderinin doldurulması  və onun tətbiqi ilə gömrük ödənişlərinin alınması qaydaları 
haqqında Təlimat Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 dekabr 1997-ci il tarixli 1105 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir.  
GMO-nun doldurulması (tərtib edilməsi) qaydaları  
Qrafa 1. “Orderin tipi” 
Qrafada göstərilir:  
- “1” - əgər tədiyəçi fiziki şəxsdirsə;  
- “2” - əgər tədiyəçi müəssisə, idarə və ya təşklatdırsa;  
Qrafa 2. “Əlavə vərəqlər”  
Qrafada gömrük mədaxil orderinə  əlavə edilmiş  vərəqlərin miqdarı göstərilir.  Əgər  ƏGMO 
doldurulmursa, GMO-nun həmin qrafasında xətt çəkilir.  
Qrafa 3. “Məlumat nömrəsi” 
Qrafada GMO-nun nömrəsi və rəsmiləşdirmə tarixi aşağıdakı sxem üzrə göstərilir.  
999 99/99 99 9/999999/999999 

104 
 
1 2 3 4 5 6 7 
Burada:  
- element 1 - gömrük orqanının üç rəqəmli kodu;  
- element 2 - gömrük postunun iki rəqəmli kodu;  
- element 3 və 4 - gömrük mədaxil orderinin rəsmiləşdirildiyi tarix (gün və ay);  
- element 5 - cari ilin sonu rəqəmi;  
- element 6 - GMO-nun altı rəqəmli sıra nömrəsi; 
- element 7 - beynəlxalq poçt göndərişləri zamanı doldurulur. 
Qrafa 4. “Tədiyəçi” 
Qrafada gömrük tədiyəsinin tədiyəçisi haqqında məlumat göstərilir. Əgər tədiyəçi fiziki şəxsdirsə. onda 
bu qrafada fiziki şəxsin poçt ünvanı, familiyası, adı  və atasının adı;  şəxsiyyətini təsdiq edən sənəd haqqında 
məlumatlar əks etdirilir.  
Əgər fiziki şəxs hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan subyektdirsə əlavə olaraq 
qeydiyyat haqqında şəhadətnamənin nömrəsi, fəaliyyət müddəti, kim tərəfindən və nə vaxt verildiyi qeyd edilir.  
Qrafa 5. “Ödəniş valyutası” 
Qrafada ödəniş valyutasının adı, Respublika Milli Bankının müəyyən etdiyi məzənnəyə uyğun ABŞ 
dollarına münasibətdə kursu, kodu göstərilir.  
Qrafa 6. “Əlavə məlumat” 
Qrafada təqdim olunan sənədlərin ardıcıl nömrə ilə adı göstərilir.  
1-nəqliyyat sənədlərinin nömrəsi  
2-yük gömrük bəyannaməsinin nömrəsi 
3-beynəlxalq poçt göndərişlərinin  
4-digər sənədlərin nömrəsi və tarixi  
Gömrük ödənişləri vahid tarif dərəcəsi üzrə fiziki şəxslər tərəfindən gətirilən minik avtomobilləri üçün 
tətbiq olunarkən (XİF MN-nı 8703-cü kodu) bu qrafada minik avtomobilinin markası, identifikasiya nömrəsi, 
buraxılış ili, ödəniş valyutasının kursu göstərilir.  
Gömrük yığımlarının hesablanması zamanı bu qrafada yığımların stavkası,  əgər bu tədiyələrin ölçüsü 
minimum  əmək haqqı  məbləğinə uyğun olaraq müəyyən edilirsə, müəyyən edilmiş minimum əmək haqqı 
məbləği göstərilir.  
Gömrük sərhədindən keçirilən bir adda mal üçün gömrük tədiyəsi hesablanarkən bu qrafada malın adı 
və XİF MN üzrə kodu, kiloqramla çəkisi, miqdarı və mənşə ölkəsi göstərilir.  
Qrafa 7. “Tutulan gömrük tədiyəsinin adı”.  
Qrafada bu sənəd üzrə hesablanan bütün gömrük tədiyələrinin adı göstərilir.  
7.1. yarımqrafasında gömrük tədiyəsinə  cəlb olunan malın ümumi gömrük dəyəri göstərilir (aşağı 
hissəsində ödəniş valyutası üzrə, yuxarı hissəsində statistika üçün ABŞ dolları ilə). 
Malın adı, miqdarı, dəyəri habelə  hər bir mal üzrə  tədiyənin stavkası  və  məbləği  ƏGMO-nun 4-cü 
qrafasında göstərilir. Bu zaman ƏGMO-nun 2-ci qrafasında vərəqələrin ardıcıl nömrəsi, 3-cü qrafada isə GMO-
nun məlumat nömrəsi təkrarlanır.  
ƏGMO-da yer çatışmadıqda, həmçinin mal 10 addan çox olduqda növbəti ƏGMO doldurulur.  
Qrafa 8. “Gömrük tədiyələrinin hesablanması”. 
Qrafanın birinci sütununda - Gömrük tədiyələri təsnifatına uyğun olaraq tədiyənin kodu;  
İkinci “hesablamanın əsası” sütununda aşağıdakılar göstərilir:  
- vahid dərəcə üzrə alınan gömrük rüsumu; aksiz və digər gömrük tədiyələri və gömrük 
rəsmiləşdirilməsilə gömrük yığımı üçün - vergisiz kvotaya daxil olmayan malların gömrük dəyəri;  
-  əlavə  dəyər vergisi üzrə - gömrük dəyəri məbləği, aksizli mallar üzrə  həmçinin aksiz məbləği 
göstərilir;  
- vahid tarif dərəcəsi üzrə nəqliyyat vasitələri üçün (XİF MN üzrə 8703-cü mal qrupu) mühərrikin m3-lə 
həcmi, həmin nəqliyyat vasitələrinə gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün yığımın alınması zamanı  həmin nəqliyyat 
vasitəsinin dəyəri.  
Bu qrafada gömrük tədiyələrinin hesablanması hesablamanın aparıldığı valyuta ilə əks etdirilir.  
Üçüncü - “Stavka” sütununda gömrük tədiyələrinin dərəcəsi göstərilir.  
Dördüncü - “Tədiyə  məbləği” sütununda “hesablamanın  əsası” sütunu ilə “Stavka” sütununun 
məlumatlarının hasilindən alınan rəqəm göstərilir. Hesablama üçün əsas olmadıqda bu sütuna “Stavka” 
sütununun məlumatı köçürülür.  
Beşinci - “Tədiyənin valyutası” sütununda qısaldılmış  şəkildə GMO-nun 5-ci qrafasında göstərilən 
valyutanın adı, əgər ödəniş “manatla” aparılıbsa “manat” göstərilir.  
Altıncı - “Ödəniş forması” sütununda:  
- bank vasitəsi ilə nağdsız;  

105 
 
- “NB” - bank vasitəsi ilə nağd;  
- “GK” - gömrükxananın kassasına;  
- “RK” - rabitə müəssisəsinin kassasına göstərilir. 
Yeddinci  - “ödəniş haqqında məlumat”  hər bir ödəniş formasının qarşısında aşağıdakı rekvizitlər 
yazılır:  
- əgər ödəniş gömrükxananın kassasında aparılırsa, kassa mədaxil orderinin tarixi və nömrəsi;  
- əgər ödəniş nağdsız qaydada aparılırsa, onda ödəniş sənədlərinin nömrəsi və tarixi;  
- əgər ödəniş bank vasitəsi ilə nəğd formada aparılırsa, tədiyyənin qəbul edildiyini təsdiq edən sənədin 
nömrəsi və tarixi;  
-  əgər ödəniş rabitə müəssisəsinin kassasına qəbul edilibsə, kassa mədaxil orderinin nömrəsi və tarixi 
göstərilir;  
8.1. yarımqrafasında - “Ödənişin cəmi”-ndə gömrük tədiyələrinin rəqəmlə və yazı ilə “manat” və xarici 
valyutanın cəmi göstərilir.  
Qrafa 9. “Gömrük əməkdaşının imzası”. 
Qrafada GMO-nu rəsmiləşdirən gömrük əməkdaşı imza edir. İmza ixracı inspektorun şəxsi nömrəli 
möhürü ilə təsdiq edilir. 
Qrafa 10. “Tədiyyəni qəbul edənin imzası”.  
Ödəniş nağd formada icraçı inspektora və ya gömrükxananın kassasına ödənildikdə ödənişi qəbul edən 
imza edir və şəxsi nömrəli möhürü ilə təsdiq edir.  
Başqa hallarda bu qrafa doldurulmur.  
Qrafa 11. “Tədiyyəçinin imzası”. 
Bu qrafada gömrük ödənişlərinin tədiyyəçisi və ya hüquqi şəxsin vəkil etdiyi soyadı, adı  və  vəzifəsi 
göstərilir.  
 
 
Mövzu 10.2.3. Gömrük ödənişlərinin tutulması və ödəyicilərin məsuliyyəti  
 
Gömrük ödəmələrinin ödənilməsinə görə məsul şəxs gömrük ödəmələrinin düzgün hesablanmasına və 
vaxtında ödənilməsinə, təqdim olunan sənədlərin düzgünlüyünə məsuliyyət daşıyır. 
Gömrük ödəmələri bilavasitə deklarant və ya gömrük qanunvericiliyinə uyğun olaraq digər  şəxslər 
tərəfindən ödənilir.  
Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsində nəzərdə tutulan hallar istisna edilməklə hər bir marağı 
olan şəxs gömrük ödənişlərini ödəyə bilər.  
Gömrük ödəmələri müəyyən edilmiş müddətlərdə  və müəyyən edilmiş qaydada ödənilmədikdə, 
ödəmələrin məbləği gömrük orqanları tərəfindən onların ödənilməsinə məsul şəxslərdən tutulur.  
Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən malları  və  nəqliyyat vasitələrini keçirən  şəxs 
deklarant olmadığı hallarda, bu cür şəxs gömrük ödənişlərinin ödənilməsi üzrə deklarantla birgə  məsuliyyət 
daşıyır.  
Ödənilməmiş gömrük ödənişləri ödəməmə faktının aşkar edilməsi vaxtından asılı olmayaraq 
Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanları tərəfindən tutulur. 
Borclu olma müddəti üçün ödənilmə günü də daxil olmaqla hər gecikdirilən günə borc məbləğinin 0,3 
faizi miqdarında penya alınır, ödəyicinin pul vəsaiti olmadıqda ödənilməli olan məbləğ Azərbaycan 
Respublikasının Qanunvericiliyinə əsasən ödəyicinin əmlakından tutulur.  
Gömrük ödənişlərinin ödənilməsi və ya ödəməkdən yayınma, ödənişin miqdarından asılı olaraq həm 
inzibati, həm də cinayət məsuliyyətinə  səbəb ola bilər. Bu barədə daha ətraflı  məlumatlar 15-cü mövzuda 
verilmişdir.  
 
 

106 
 
Mövzu 11. 
 Gömrük dəyəri və onun təyin edilməsi üsulları  
 
11.1. Gömrük dəyəri anlayışı və təyin edilməsi sistemi  
 
Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə  gətirilən malların gömrük dəyərinin təyin edilməsinin 
prinsip (latınca  “prinsipim” - sözündən  olub “əsas”, “başlanğıc” deməkdir) və normalarının hüquqi əsasını 
“Gömrük tarifi haqqında” qanun (1995) müəyyən edir.  
Gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi sisteminə aşağıdakı sənədlər daxildir:  
1)  ÜTT /  QATT-ın Gömrük qiymətləndirilməsi üzrə  məcəlləsi (mütəxəssislər  bu  Məcəlləni 
“Gömrük dəyər kodeksi” də adlandırırlar);  
2)  Ticarət və Tarif üzrə Baş Sazişin (QATT) VII maddəsinin yerinə yetirilməsi haqqında Saziş 
(1994-cü ildə Uruqvay raundundan sonra imzalanmışdır). 
QATT-ın VII maddəsi gömrük rüsumlarının yığılması  məqsədi üçün malların qimətləndirilməsinə 
aiddir. O, malın gömrük dəyərinin bütün dövlətlər üçün ümumi prinsiplərini müəyyənləşdirir və orada göstərilir 
ki, malın dəyəri onun idxal qiymətinə əsaslanmalıdır, saxta qiymətlərə, yaxud da milli mənşəli malların qiyməti 
əsasında müəyyən edilə bilməz.  
Gömrük qiymətləndirilməsinin müxtəlif milli metodologiyası rüsumunun proteksionist nəticəsinə 
bilavasitə  təsir göstərir. Belə hallarda gömrük qiymətləndirilməsi metodu idxal edilən malın qiymətinin 
artırılmasına gətirib çıxarır. Saziş  çərçivəsində gömrük qiymətləndirilməsinin vahid və neytral sistemi 
müəyyənləşdirilib: sistem ticari reallığa uyğun olmalıdır və əsassız olaraq müəyyən edilmiş və saxta göstərilmiş 
gömrük qiymətləndirilməsini qadağan edir. Həmin saziş eyni zamanda QATT-da mövcud olmayan gömrük 
qiymətləndirilməsini qadağan edir. Saziş QATT-da mövcud olan gömrük qiymətləndirilməsi haqqında 
müddəaları  əhəmiyyətli dərəcədə  dəqiqləşdirmək və genişləndirmək üçün kompleks qiymətləndirmə 
qaydalarına yenidən baxılmasını  məqsədəuyğun hesab edir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin bu Sazişi beş il 
ərzində  qəbul etməmək hüququ vardır. Uruqvay raundunun yekununda bu Saziş  təkmilləşdirildi və 
dəqiqləşdirilmiş formada ÜTT-in hüquq kompleksinə daxil oldu.  
Azərbaycan Respublikası yaxın gələcəkdə ÜTT daxil olmaq istədiyi üçün (hələlik Azərbaycan ÜTT-nin 
məşvərətçi üzvüdür) gömrük dəyərinin təyini üzrə beynəlxalq normativ sənədləri gömrük orqanlarının 
fəaliyyətində tətbiq olunmasına maksimum dərəcədə nail olmalıdır.  
 
11.1.1. Gömrük dəyəri  
 
Gömrük tariflərinin tətbiqi, tarif tənzimləmələri tədbirləri, onların beynəlxalq norma və qaydalara 
uyğunluğu, həmçinin tarif əhatəsinin real səviyyəsi gömrük rüsumları  və ödənişlərinin bazasının hesablanma 
formasını müəyyən edən qaydalardan asılıdır.  
Malların gömrük sərhədindən keçirilməsi zamanı vergiqoyma bazasının təyin edilməsi qaydalarının 
müəyyən edilməsində  həm dövlət, həm də kommersiya dairələri maraqlıdır. Belə ki, Dövlət büdcəsinin gəlir 
hissəsinin iyirmi faizə  qədəri gömrük rüsum və vergiləri hesabına formalaşır. Kommersiya dairələri üçün 
keçirilən mallara vergiqoyma qaydaları barədə bilgilər xarici iqtisadi fəaliyyətin real səmərəsini, konkret 
əqdlərin gəlir və çıxarını hesablamağa imkan verir.  
Gömrük ödənişləri hesablanarkən hansı gömrük dəyəri baza kimi qəbul edilməlidir? 
Aydındır ki, malın istehsalçıdan istehlakçıya doğru hərəkətinin müxtəlif mərhələlərində onun dəyəri 
müxtəlif olacaqdır, belə ki, müxtəlif dəyər komponentlərini özündə cəmləşdirəcəkdir və bu dəyərlərin hər biri 
özünəməxsus qaydada hesablanacaqdır.  
Malların gömrük sərhədindən keçirilməsi zamanı gömrük ödənclərinin hesablanması üçün istifadə 
olunan dəyəri, malın satıcıdan alıcıya qədər müəyyən hərəkət mərhələsində formalaşır, bu mərhələyə uyğun 
komponentləri (xərc və gəlirləri) özündə cəmləşdirir və malın gömrük dəyəri kimi baxılır. 
Deməli, gömrük dəyəri malın vergitutma məqsədi üçün istifadə olunan dəyəridir. Başqa sözlə, gömrük 
dəyəri gömrük ödənişlərinin (ƏDV, aksiz, rüsumlar və gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün yığımlar) hesablanma 
bazası hesab olunur.  
“Malların gömrük dəyəri” kateqoriyasının funksional təyinatı da elə bunda, yəni gömrük ödənişlərinin 
hesablanma bazası olmağındadır.  
Bundan başqa gömrük dəyərinin hesablanması bilavasitə  və dolayı yollarla digər gömrük məqsədləri 
üçün, məsələn, gömrük statistikası, barter əməliyyatlarında malların qiymətlərinin reallığının yoxlanması, 
gətirilən malların ekvivalent olmasına nəzarət, idxal-ixrac əməliyyatlarına valyuta nəzarəti və s. üçün də mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir.  
İstənilən vergitutma sisteminin tətbiqi onun səmərəliliyinin təminatı üçün ən azı iki tədbiri zəruri edir:  

107 
 
a) vergitutma bazasının hesablanmasının dəqiq qaydasının müəyyən edilməsi;  
b) dövlətə müəyyən olunmuş qaydalara riayət edilməsini yoxlamağa imkan verən zəruri nəzarət 
mexanizmindən istifadə. 
“Malların gömrük dəyəri”  məfhumu və onun təyininin sərt reqlamentasiyası bu məqsədlərə xidmət 
edir. Bu məsələlər gömrük dəyərinin təyin edilməsi metodikasının zəruriliyini bir daha nümayiş etdirir.  
Bir tərəfdən aydın, dəqiq norma və qaydaların müəyyən edilməsi gömrük dəyərinin konkret səviyyəsini 
qeyd etməyə imkan verir ki, bu da özbaşına hesablamalarla gömrük rüsum dərəcələri ilə manipulyasiyanın 
qarşısı alınsın. Digər tərəfdən hamının istifadə edə biləcəyi metodikanın və müəyyən edilmiş qaydaların olması 
XİF iştirakçıları qarşısında eyni, ədalətli şərtlər qoyur və xarici ticarət əməliyyatlarının müəyyənliyi səviyyəsini 
yüksəltməyə, bağlaşmaların iqtisadi parametrlərini qabaqcadan hesablanmağa imkan verir.  
Bir halda ki, söhbət xarici ticarət fəaliyyətindən gedir, ticarət edən tərəflərin gömrük qanunvericiliyinin 
unifikasiyası mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  
“Gömrük dəyəri” göstəricisinin funksional əhəmiyyəti onun əsaslı olduğuna nəzarətin məsələ  və 
texnologiyasını şərtləndirir.  
 
11.1.2. Malların gömrük dəyərinin təyin edilməsinin normativ-hüquqi bazası  
 
“Gömrük tarifi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu malların qiymətləndirilməsinin ədalətli, 
vahid və neytral sisteminin təmin edilməsinin  əsasını  təşkil edir. Bundan başqa, Qanun gömrük dəyərinin 
strukturunu dəqiq müəyyən edir - gömrük dəyəri, faktiki olaraq ödənilmiş, yaxud ödənilməli olan qiymət və