Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- CİNSİYYƏT VƏ POPULYASİYANIN GENETİKASI
- 5.1. Cinsiyyətin genetikası 5.1.1. Ümumi anlayış.
- 5.1.2. Cinsiyyətin determinasiyasının təyin olunma tipləri
- Dişilərin Erkək lərin D işilə rin XY Erkək cinsi X v ə O
- Erkək cinsi X və O X XO XX Taxtabiti, Protenor, çəyirtkələr
|
170 x ə s t ə v ə y a s a ğ l a m d ı r ) ş ə r h e d i l i r Ə l a m ə t l ə r i n m ı q v ə k e y f i y y ə t i n ə g ö t ə b ö l ü n m ə s i h ə m i n g ö s t ə r i c i l ə r ə ə s a s ə n f ə r q l ə n d i r i l i r . M i q d a r d ə y i ş k ə n l i y i n i n i k i t ı p ı f a s i l ə l i v ə f a s i l ə s i z ( d i s k r e t ) v a r d ı r . F a s ı
\ a r ı a n t l a r a r a s ı n d a k ə s k i n s ə r h ə d v ə k e ç i d o l m u r v ə p l ç ü l ə r i n d ə q i q l i y i n ə z ə r ə a l ı n ı r . V a n a n t l a r a r a s ı n d a k ı f ə r q m i q d a r c a t ə y i n o l u n d u ğ u h a l d a d i s k r ç t d ə y i ş k ə n l i k a l m ı r . M ə s ə l ə n , h ə r b ı r b a ş a n a d o n u z u n ç o ş k a l a n b ü t ö v r ə q ə m l ə ( ! ) . 1 0 . I I . 1 2 ) g ö s t ə r i l i r ə s i z d ə y i ş k ə n l i k z a m a
1 . 171 CİNSİYYƏT VƏ POPULYASİYANIN GENETİKASI «Əzəldən belədir çünki kainat, Əldən ələ keçir vəfasız həyat. Cahan daimidir, ömür əmanət Biz gəldi, gedərik, sən yaşa dünya. Bir də görürsən ki, açılan solur, Düşünən bir beyin bir torpaq olur. Bir yandan boşalır, bir yandan dolur, Sirrini verməyir sirdaşa dünya.» (Səməd Vurğun) 5.1. Cinsiyyətin genetikası 5.1.1. Ümumi anlayış. Genetiklər sübut etmişlər ki, orqanizmlərin digər əlamətləri kimi cinsiyyətin də irsi-genetik əsası vardır. Cinsiyyət orqanizmdə cinsi hüceyrələrin (yumurta və spermatozoidlər) əmələ gəlməsi zəminində irsi informasiyanın nəsildən nəsilə ötürülməsini və nəslin törəməsinin davamını təmin edən müəyyən qrup əlamət və xassələrin məcmusundan ibarət olmaqla, onun təyini fərdi inkişafin-ontogenezin müxtəlif mərhələlərində müəyyən edilir. Cinsiyyətin maddi bazasını təşkil edən erkək və dişi fərdləri bir-birindən təfriq etmək məqsədilə nəzərə alman əsas əlamətlər 1-ci və 2-ci dərəcəli əlamətlərə bölünür:
erkək və dişi cinsiyyət hüceyrələrinin əmələ gəlməsini və onların mayalanmasını təmin edən fizioloji və morfoloji xassələr və əlamətlər (ali heyvanlarda sidik-cinsiyyət yollan və üzvləri) aid edilir. İkinci dərəcəli əlamətlərə isə cinsi çoxalmada köməkçi rol oynayan, qametogenezi, cinsi hüceyrələrin birləşməsini və mayalanmanı təmin tedən əlamət və xassələr (məməlilərdə eksteriyerin, yelinin, toxumluqlann olması, quşlarda dişi və erkək fərdlərin rənglərinin, baş və qarın nahiyəsinin, quyruq lələklərinin fərqlənməsi, 172
balıqlarda üzgəclərin xüsusi quruluşu və s.) aiddir. Südlük istiqamətli qaramal xətt və cinslərinin südlülük xassəsini, eləcə də toyuqların yumurta məhsuldarlığını tənzimləyən genlər hər iki cinsə mənsub olan fərdlərdə mövcud olsa da, həmin genlər yalnız dişilərdə biruzə verir. Müxtəlif növlü fərdlərdə bəzi əlamət və xassələr bəzən cinsiyyətdən asılı halda olur. Belə ki, qoyun və keçilərin dominant homoziqot (HH) fərdlərinin törəmələri cinsiyyətdən asılı olmayaraq buynuzlu, resessiv homoziqot (hh) fərdlərinki isə buynuzsuz olur. Buna baxmayaraq heteroziqot fərdlərin erkək törəmələri (Hh) isə buynuzsuz olur. Bu hadisə dominantlığın mahiyyətini və sinciyyətlə bağlı olan əlamətlərin irsi olmasını bir daha təsdiqləyir və onun öyrənilməsinə mühüm zəmin yaradır. Ali bitki və heyvan növlərinin xeyli fərdlərində, eləcə də bəzi ibtidailərdə erkək və dişiləri bir-birindən fərqləndirən əlamət və xassələr cinsi dimorflzm adlanır və təkamül prosesinin bütün pillələrində müşahidə olunmaqla, çox geniş yayılmışdır. Heyvandarlıq və quşçuluqda arzu olunan erkək və dişi fərdlərin əldə edilməsinin nəzəri və praktiki cəhətdən xüsusi əhəmiyyəti vardır. Çünki dişi fərdlər süd, yumurta, erkəklər isə ət istehsalı üçün olduqca səmərəli və rentabelli hesab olunur. Bunu nəzərə alaraq, heyvandarlığın və quşçuluğun istiqamətindən asılı olaraq, bir halda dişi, digər halda isə erkək fərdlərin daha üstünlük təşkil etməsinə önəm verilir. Həmin problemin həlli bioloji qanunauyğunluğa əsaslanaraq cinsiyyətin formalaşması üçün əsaslı zəmin yaradır. Məsələn, baramaçılıq təsərrüfatlarında erkək fərdlərə daha çox üstünlük verilir. Çünki onların barama məhsuldarlığı dişilərə nisbətən 25-30% çox olur. Erkək və dişi fərdlər genetik baxımdan bir-birindən xromosomlann müxtəlifliyi ilə
fərqlənirlər. Müxtəlif növə mənsub olan heyvanların yeni doğulan fərdlərinin 50%-ni erkək, 50%-ni isə dişilər təşkil etməklə cinsiyyətin nisbəti 1:1 olur. Cinsiyyətin əmələ gəlmə mexanizmi aşağıdakı kimi olur: P...
XX XY dişi erkək Nisbət 1:1 Heyvanların nəslində cinsiyyətin nisbəti əksər hallarda 1:1 formasında olmasına baxmayaraq, bəzən bu nisbət pozulur. Normal nisbət 50% erkək, 50% isə dişi fərdlər olarsa, onda müxtəlif növ heyvanlarda cinsiyyətin artıb azalması (meyil etməsi) aşağıdakı nisbətdə olur (T.M.Turabov, 1997): Növlər Erkək Dişi 173 Qaramal 50 50% İt 56 44% Donuz 52 48% Dovşan 52 48% Qoyun 49 51% Toyuq 49 51% Ördək 50 50% 5.1.2. Cinsiyyətin determinasiyasının təyin olunma tipləri Təkamül prosesi zamanı müxtəlif cinsli orqanizmlərdə cinsiyyətin mexanizmi -
formalaşmağa başlayır. Cinsiyyətin determinasiyası prosesi çoxalmanın müxtəlif mərhələlərində baş veməklə, onun təyin olunmasının üç əsas tipi - epiqam, proqam və
sinqam - mövcuddur. Epiqam determiansiya - ontogenez zamanı ayn-ayn fərdlərdə müşahidə olunmaqla müəyyən dərəcədə ətraf mühit amillərindən asılı olur. Bu hal Bonellia viridis adlı dəniz qurdlarında daha ətraflı öyrənilib. Onların çox kiçik (bir neçə mm) erkək fərdləri onlardan xeyli iri dişiciklərin cinsiyyət orqanında məskunlaşaraq mayalanma funksiyasını yerinə yetirir, sonra onların xortumuna toplanır, vaxtında isə dişiləri mayalayır, dişilər isə dənizin dibində yaşayır.
- valideyn fərdlərdə qametogenez zamanı gələcək dişi orqanizmlərin cinsiyyətinin müəyyən olunmasına əsaslanır. Mənənə (bitki zərərvericisi), bəzi ilkin həlqəlilər və rotatorilərdə cinsiyyətin təyini yumurta hüceyrəsinin yetişmə prosesi zamanı aparılır. Onlarda oogenez zamanı sitoplazma yumurta hüceyrələri arasında qeyri-bərabər bölündüyündən onlann bəziləri iri, digərləri isə çox xırda olur, mayalanma nəticəsində iri yumurtalardan dişi, xırdalardan isə erkək fərdlər formalaşır. Sinqam determinasiya - dişi fərdlərin cinsiyyətinin qametlərin formalaş ması zamanı təyin olunmasından ibarət olub, bütün növ heyvanlar üçün xarakterik tip sayılır. Proqam və sinqam determiansiya tipləri zamanı fərdin cinsiyyəti müəyyən cinsiyyət xromosomlarından asılı olur.
zamanı cinsiyyətin diffcrcnsiasiyası prosesi - birincili və ikincili cinsi (bədən quruluşu, çəki, tükün rəngi, süd vəzi, cinsiyyət üzvləri və s.) və daxili əlamətlərin (metabololizm, hormonal, sitogenetik və s.) formalaşması baş verir. Məsələn, bütün növ kənd təsərrüfatı heyvanlarının erkək fərdləri dişilərə nisbətən daha inkişaf etmiş bədən quruluşuna malik olur. Ontogenez zamanı əlamətlərin dəyişilməsi əsasən orqanizmin homeostazının (daxili mühitinin) təsiri nəticəsində baş verir. Ev heyvanlarında bu proses
adlanmaqla onun müxtəlif formaları mövcuddur.
əks cinsə mənsub olan əlamətlərə malik olmaqla blastositlərin inkişaf mərhələsində meyoz prosesinin pozulması nəticəsində baş verir. Məməlilərin dişi fərdlərində xromosomlann 174 diploid yığımında X X - xromosomlarla işarə olunan cinsiyyət xromosomlan ayırd edilir. Erkək fərdlərin kariotipində isə X və
Y xromosomlan olur. Quşlann dişi fərdlərində iki müxtəlif (AT), erkək fərdlərdə isə eyni
xromasomlar mövcuddur. Meyoz zamanı məməlilərin dişi fərdlərində yalnız bir tip
xromosomlu qamet əmələ gəldiyi üçün onlar homoqamet adlanır. Erkək fərdlərdə isə iki müxtəlif tip
və
Y) xromosom əmələ gəldiyi üçün onlar heteroqamet adlanır. Spermatogenez prosesi
zamanı erkək
fərdlərin toxumluqlannda yalnız XY tipli cinsiyyət hüceyrələri hazırlanır. Məməlilərin cinsiyyətinin təyin edilməsi yumurta hüceyrəsinin hansı spermatozoidlə mayalanmasından asılıdır. Yumurta hüceyrəsi X - xromosomlu spermatozoidlə mayalandıqda dişi fərd, Y - xromosomlu spermatozoidlə mayalandıqda isə erkək fə rd əmələ gəlir. Heyvanlarda bəzi cinsiyyət əlamətlərinin inkişaf prosesi pozulur və cinsiyyət anomaliyalan baş verir. İnterseksuallığın iri buynuzlu heyvanlarda ən çox müşahidə edilən forması frim artinizm (dölsüzlük) hesab
olunur. Bu cür buzovların dişi fərdlərində erkək fərdlərə məxsus olan eksteryer əlamətləri müşahidə edilir.
Kənd təsərrüfatı heyvanlarının cinsiyyət xromosomlannda lokalizasiya olunan genlər tərəfindən törənən müxtəlif anomaliya formaları müəyyən olunub. Bu zaman bir qayda olaraq məməlilərdə heteroziqot - dişi, quşlarda isə erkək fərdlər anomaliyaya məruz qalır. Cinsiyyətin tənzimlənməsinin əsas məqsədi yüksək ət, süd, yun, yumurta məhsuldarldığı olan fərdlərə daha çox üstünlük verilməsindən ibarətdir. Belə ki, südçülük təsərrüfatlarında ən çox düyələrin, ətçilik istiqamətli təsərrüfatlarda isə erkək danaların yetişdirilməsi daha məqsədəuyğun sayılır. Ümumiyyətlə, cinsiy yətin cinsi xromosomlarla tənzimlənməsinin 4 tipi vardır: 1.
dişi fərdlər (homoqametlər) XX cinsi xromosoma malik olduğundan eyni tipli qametlər (X), erkəklər (heteroqametlər) isə müxtəlif tip (XY) qametlər əmələ gəlir. Bu tip bütün məməlilərdə, həşəratlarda və iki eyni örtülütoxumlu bitkilərdə mövcuddur. 2.
X O - tipində dişi fərdlər XX, erkəklər isə yalnız X-xromosomuna malik olmaqla, əsasən bəzi həşərat (taxtabiti) və bitkilərdə müşahidə edilir. 3.
ZÇ-tipində heteroqametlər yalnız Ç, homoqametlər isə ZZ xromosomuna malik olmaqla quşlarda, kəpənəklərdə, bəzi balıq növlərində və çiyələk növündə baş verir. 4. ZO-tipində heteroqametlər Z xromosomuna, homoqametlər isə qoşa ZZ- xromosomuna malik olmaqla, yalnız Saxalin adasındakı diri bala doğan kəpənəklərdə (Lacerta viripara) müşahidə olunur. Ümumiyyətlə, 1-ci və 2-ci tiplər sinqam tipli cinsiyyətin təyininə aiddir və spermatozoidlərin genotipindən asılıdır, 3 -cü və 4-cü tiplər isə proqama məxsusdur və oositlərin genotipindən asılıdır (cədvəl 15). Cədvəl 15. 175 Cinsiyyətin təyin olunma tipləri (R.Quliyev, K.Əliyeva, 2002) Heteroqamet Qametlər Ziqot Orqanizmlər Tip cinsiyyət Erkək lərin Dişilərin Erkək lərin D işilə rin XY Erkək cinsi X v ə O X X Y X X İnsan, məməlilər, drozofil, melandrium, quruotu və b. XO Erkək cinsi X və O X XO XX Taxtabiti, Protenor, çəyirtkələr, Diozcorea və b. ZÇ Dişi cinsi Z Z və Ç zz zç Quşlar, amfibilər, reptililər, kəpənəklər, çiyələk və b. zo
Z Z və O zz zo Lacerta vizipara və b. 5.1 .3. Cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsi 'У'- Somatik hüceyrələrdən fərqli olaraq cinsiyyət hüceyrələrinin xromosomlan bir neçə əlamətin inkişafına nəzarət etmək xassəsinə malik olan xüsusi genə malikdir. Bu isə əlamətlərin cinsiyyətlə ilişikli nəslə keçməsinə mühüm zəmin yaradır. Genetikanın banilərindən biri Ç.T.Morqan ilk dəfə olaraq gözünün rənginə görə bir-birindən fərqlənən drozofıl milçəkləri üzərində cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsiliyinin qanunauyğunluqlarını kəşf etməklə sübut etmişdir ki, drozofıldə qırmızı rəng əlamətini idarə edən Ç - dominant və ç - resessiv genidir. Alim gözünün rəngi qırmızı olan dişi drozofilləri ağ rəngə malik erkək drozofılləri ilə çarpazlaşdırdıqda I - nəsil heteroziqot z ç fərdlərin hamısının gözü qırmızı rəngdə olmuşdur. Birinci nəslin erkək və dişi fərdlərin öz aralarında çarpazlaşdınlması (Fı x Fı) nəticəsində isə drozofilin 3-hissəsinin gözü qırmızı, 1-hissəsininki isə ağ rəngdə olmuşdur (3:1). Bu zaman alman dişi fərdlərin hamısı qırmızı gözlü (Ç Ç və Ç Ç) olmuşdur. Beləliklə, heteroziqot fərdlərdə resessiv əlamətin olması, cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin olmasını bir daha təsdiqləyir. Cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsiliyi toyuqlar üzərində daha geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Rod-ayland cinsli xoruzu dominant B-geni daşıyan susseks cinsli toyuqlarla çarpazlaşdırdıqda rəng (piqmentləşmə) əlaməti toyuqlardan yeni nəsil xoruzlarına (beçələrə), valideyn xoruzlardan isə törəmə fərələrə keçir (beçələrin hamısı gümüşü, bütün fərələr isə qızılı zolaqlı rəngdə olur). Göründüyü kimi, əlamətlərin cinsiyyət xromosomlan ilə nəslə verilməsi cinsiyyətlə ilişikli olaraq X və Y xromosomlarla həyata keçirilir. Cinsiyyətlə ilişikli irsən keçən əlamətlər yalnız cinsiyyət xromosomlannda yerləşən genlər vasitəsilə həyata keçirilir və onlann daimi nəzarəti altında olur. Məhz buna görə də həmin proses cinsiyyətlə ilişikli olaraq əlamətlərin irsən keçməsi adlanır. Genetiklərin son qənaəti belədir ki, cinsiyyətin əlamətləri ilişikli olaraq anadan nəslin erkək, atadan isə dişi fərdlərinə keçir. Bu
qanunauyğunluq həm insanlara, həm də bütün növ heyvanlara aid olmaqla atanın irsi əlaməti qız, ananınkı isə oğul övladlara verilir. Bu proses genetika elmində «kross-kris» hadisəsi adlanır və canlı aləmdə mütəmadi olaraq baş verir. Hazırda dünyanın heyvandarlıq mütəxəssisləri və alimlərinin qarşısında duran ən prioritet problemlərdən biri də cinsiyyətin tənzimlənməsinin geniş və ətraflı öyrənilməsidir. Çünki heyvandarlıq və quşçuluqda arzu olunan fərdlərin alınmasına nail olunması hələ də müəyyən çətinliklər törədir. Lakin son zamanlar dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində alimlər bu problemin həlli sahəsində müəyyən elmi nailiyyətlər əldə etmişlər və ontogenezin ilk mərhələlərində cinsiyyəti müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Quşçuluq sənayesində ət istehsal etmək məqsədilə yalnız beçələrdən istifadə olunduğuna görə onlann erkən müəyyən edilməsinin həm iqtisadi, həm də elmi-praktiki cəhətdən olduqca böyük əhəmiyyəti vardır. Bunu nəzərə alaraq quşçuluq sənayesində, xüsusilə broyler təsərrüfatlarında rəng əlamətinə görə cinsiyyətin tənzimlənməsi sahəsində müfəssəl elmi axtarışlar aparılmışdır. Belə ki, qızılı zolaqlı xoruzlar gümüşü rəngli toyuqlarla çarpazlaşdınldıqda inkubasiya zamanı yumurtadan çıxan fərələr sarı, beçələr isə ağ-göyümtül rəngdə olmuşdur. Məhz bu əlamətə görə broyler sənayesində hazırda beçələri fərələrdən fərqləndirərək onlardan ətlik məqsədi ilə geniş istifadə edilir. İngilis alimi Pennet cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsən keçməsi qanunauyğunluğuna istinad etməklə yeni toyuq cinsi yaratmışdır. Həmin cinsin fərələri bir sutkalıq yaşında qara, beçələri isə ağımtıl rəngli olmuşdur. Cinsiyyətin tənzimlənməsi və arzu olunan erkək və dişi fərdlərin əldə olun ması müasir sənaye heyvandarlığının inkişafi üçün çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki yüksək süd, ət, yun, yumurta məhsulunun alınması üçün cinsiyyətin tənzimlənməsi çox vacib məsələ sayılır. Südlük məqsədilə dişi buzovların, ətlik üçün isə erkək danaların alınması daha məqsədəuyğundur. Bu baxımdan yüksək damazlıq keyfiyyətinə malik olan törədici buğalardan və inəklərdən erkək fərdlərin alınmasına daha böyük tələbat vardır. İri buynuzlu heyvanlarda erkək və dişi cinsiyyət xromosomlan submetasen- trik tipə aid olmaqla, sentromer xromosomlan iki qeyri-bərabər çiyinlərə ayır dığına görə onlar X-hərfini xatırladır. Autosomlar isə (58 ədəd) akrosentrik tipə malik olmaqla onlann mütləq uzunluğu 5,91-1,62, X-romosomun ölçüsü 6,17, U-xromosomun ölçüsü isə 2,22 mikrona bərabər olur. Zebu xromosomlannda da analoji ölçülər müşahidə olunur (T.M.Turabov, 1997). X və U cinsiyyət xromosomlan həm ayn-ayn fərdlərdə, həm də müxtəlif növə məxsus olan heyvanlarda sayına, formasına və ölçülərinə görə xeyli fərqli olur (cədvəl 16). 177 Cədvəl 16. Müxtəlif növ heyvanlann kariotipinin müqayisəli xarakteristikası (T.M.Turabov, 1997) H e y v a n n ö v ləri Xromo- so m la- n n sa y ı O c ü m lə d ə n Akrosen- tr ik
M e tasen - trik
S u b m etas e n trik
A krosen- tr ik
M e ta- se n -trik SubnEta- se n trik İri b u y n u z lu q a ra m a l 6 0
55 0 0 0 0 x , u Z e b u 6 0
58 0 0 U 0 X A s iy a cam ışı 50 3 8 10 X ,U
0 0 A frik a cam ışı 4 8 4 2
8 x,u
0 0 Q a y ta q 6 0 58 0 0 0 0 X,U Z u b r v ə b iz o n 6 0 58
0 u 0 X A t
6 4 3 6
6 2 0
u 0 X P e re je v a l atı 66 4 0 10 14 u 0 X 5.1.4. Ontogenezin genetik əsasları Buludlar havada dağılır lay- lay, Yenə öz yerində yuvarlanır Ay, Fəqət, nə Cəlal var, nə də ki, Humay, Nə ömrə acıyır, nə yaşa dünya. (Səməd Vurğun) Ontogenez - o r q a n i z m i n f ə r d i i n k i ş a f p r o s e s i n d ə n i b a r ə t o l u b , y u m u r t a h ü c e y r ə s i n i n m a y a l a n m a s ı n d a n t ə b i i ö l ü m ə q ə d ə r o l a n d ö v r l ə r i ə h a t ə e d i r . F ə r d i i n k i ş a f ı n ö y r ə n i l m ə s i p r o s e s i g e n e t i k a e l m i n i n ə n m ü r ə k k ə b , l a k i n o l d u q c a m a r a q l ı b i r s a h ə s i d i r . B u t e r m i n b i o l o g i y a e l m i n ə i l k d ə f ə E . H e k k e l t ə r ə f i n d ə n ( 1 8 6 6 ) d a x i l e d i l m i ş d i r . N ə s i l l ə r a r a s ı n d a m ö v c u d o l a n m a d d i v ə f u n k s i o n a l u y ğ u n l u q , b i r q a y d a o l a r a q , i r s i y y ə t l ə m ü ə y y ə n l ə ş d i r i l i r . İ r s i i n f o r m a s i y a l a r ı n h a m ı s ı D N T m o l e k u l u n d a k o d l a ş ı r . O n t o g e n e z i n a y n - a y n f ə r d l ə r i n g e n o t i p i n d ə p r o q r a m l a ş m a s ı n a b a x m a y a r a q , b u p r o q r a m m y a l n ı z k o n k r e t m ü h i t ş ə r a i t i n d ə b a ş v e r i r . L a k i n f ə r d l ə r i n h ə r b i r ü z v ü n ü n v ə ü z v l ə r s i s t e m i n i n f o r m a , q u r u l u ş v ə f u n k s i y a s ı n ı n t ə d r i c ə n t ə ş ə k k ü l f o r m a s ı n ı m o r f o g e n e z t ə m i n e d i r . M a y a l a n m ı ş y u m u r t a h ü c e y r ə s i n d ə v a l i d e y n f ə r d l ə r i n i n h ə r i k i s i n i n ( a t a v ə a n a ) g e n l ə r i b i r l ə ş ə r ə k , h ə m i n h ü c e y r ə d ə n ç o x s a y l ı b ö l ü n m ə p r o s e s i n ə t i c ə s i n d ə o l d u q c a m ü r ə k k ə b q u r u l u ş a m a l i k o l a n ç o x h ü c e y r ə l i o r q a n i z m i n k i ş a f e d ə r ə k f o r m a l a ş ı r . L a k i n m a y a l a n m ı ş v a h i d b i r h ü c e y r ə d ə n ö z ü n ü n q u r u l u ş u n a , f u n k s i y a s ı n a v ə k i m y ə v i t ə r k i b i n ə v ə x a s s ə l ə r i n ə g ö r ə b i r - b i r i n d ə n k ə s k i n s u r ə t d ə f ə r q l ə n ə n
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|