Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Yüklə 4,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14.4. Böyrək kanalcıqlarında nəqliyyat Natrium.
- Fosfatlar.
- 14.5. Sidik ifrazat sisteminin orqanlarının innervasiyası. Onların qeyri-iradi və iradi fəaliyyətinin
- Sidik kisəsinin sidiklə dolması.
- Sidik kisəsinin innervasiyası.
- Sidik buraxma refleksi.
- İradi olaraq sidik buraxma.
- Uşaqlarda sidik buraxma.
- Böyrək fəaliyyətinin neyrohumoral tənzimi.
- Sidiyin tərkibi və xassələri.
|
296 downloaded from KitabYurdu.org rılmışdır. Böyrəkləri sianidlə zəhərlədikdə və ya soyutduqda maddələr mübadiləsi zəifləyir, geriyə sorulma prosesi azalır və xaric olan sidiyin miqdarı kəskin artır. Bəzi maddələr tamamilə sorulmur (məsələn, kreatin, sulfatlar, karbomid. Bunlara qeyri-qatı maddələr deyilir), digərləri isə müxtəlif münasibətdə (mələsən, sidik cövhəri, sidik turşusu, amiak çox az miqdarda geriyə sorulurlar) sorulurlar. Bəzi maddələr isə tamamilə geriyə sorulurlar (məsələn, qlüko- za, natrium, kalium, kalsium və s.). Belə maddələr qapı maddələr adlanırlar. Belə ki, qlükozanın miqdarı qanda 150-180%- dən artıq olmadıqda, tamamilə geri sorulur. İlk və son sidiyin tərkibi bir-birindən fərqlənir. Belə ki, son sidikdə sidik cövhərinin miqdarı ilk sidikdən 65 dəfə, sidik turşusu 12 dəfə, kalium 7 dəfə, fosfatlar 16 dəfə, sulfatlar 90 dəfə çoxdur. Qlükoza, qan, zülallar normal sağlam adamların son sidiyində olmur.
14.4. Böyrək kanalcıqlarında nəqliyyat Natrium. Böyrəklər ion Na, K, Ca, Mg və s. homeostaz sisteminin tənzimində mühüm rol oynayır. Balanslandırılmış dieta zamanı orqanizmə daxil olan 120m mol Na + ancaq 15% tər vəziləri və mədə-bağırsaq sistemi vasitəsilə xaric olur, 85% isə sidiklə xaric olur.
Hər gün böyrəklər tərəfindən 25500 m mol Na fıltrasiya olunur və 25400 m mol isə reabsorbsiya olunur, bu 1,5 kq xörək duzuna ekvivalentdir. Natrium ionlarının geriyə sorulma- sında bütün hüceyrələrdə olan dehidrogenaza fermentinin mühüm rolu vardır. Civə preparatları dehidrogenaza fermentinin fəallığını azaltdıqda natrium duzlarının sorulması pozulur. Kanalcıq epiteli ilə natrium ionlarının daşınması xlor ionlarının sorulmasında iştirak edir. Bundan aydın olur ki, böyrəklər bədəndə mayenin həcminin saxlanmasında çox
böyük əhəmiyyətə malikdir. Na + rabsorbsiyasını artıran amillərə, başqa sözlə Na + və suyun bədəndə saxlanmasına aldostoron, ADH və sinir sisteminin simpatik şöbəsinin təsiri səbəb olur. 297 downloaded from KitabYurdu.org Na reabsorbsiyasını artıran amillərə, başqa sözlə diure- zi sürətləndirən Na + qüvvətli itkisinə və orqanizmdə suyu azaldan amillərə atropeptin, bradikinin, dofomin və endoqen inqibitor Na + , K + , ATF. Xlorun böyrək borucuqlarının müxtəlif nahiyələrində reabsorbsiya həcmi, həmçinin Na + üçün olduğu kimidir. Plazmada natrium ionlarının miqdarı azaldıqda böy- rəküstü vəzi qabıq maddəsi hormonu olan aldosteron ifrazı baş verir və nefronların distal hissəsində və toplayıcı boru- cuqlarda natrium ionlarının geriyə sorulmasmı artırır. Su. Bütün böyrək kanalcıqları boyu suyun sorulması ancaq passiv baş verir. 170 / filtrasiya olunmuş sudan proksi- mal kanalcıqlarda 67%, Henli ilgəyində 15%, toplayıcı boru- cuqlarda və axarlarında 10-dan 15%-ə qədər sorulması baş verir. Nefronun distal borucuqlarında reabsorbsiya getmir. Beləliklə, böyrəklər osmotik tənzimdə əsas orqandır. Orqanizmdə suyun miqdarı artdıqda bunu hipotalamusun supraorbital nüvələrində yerləşən mərkəzi, həmçinin qaraciyərdə, böyrəklərdə, dalaqda və digər orqanlarda olan periferik osmoreseptorlar hiss edir. Nəticədə neyrohipofızdən qana an- tidiuretik hormonun az daxil olması hesabına suyun böyrəklərdən süzülməsi sürətlənir. Qanda suyun miqdarı artdıqda antidiuretik hormon ifrazı artır və suyun fakültativ geriyə sorulması sürətləndiyi üçün sidik ifrazı azalır.
+ filtrasiya edir, hərçənd qida ilə 100 m M qədər daxil olur, amma sidiklə təqribən 90 m M ekskritsiya olunur. K + həmçinin sekresiyada baş verir. Beləliklə, orqanizmdə K + balansının saxlanması filtrasiya, reabsorbsiya və sekresiyanın əlaqələndirilməsi nəticəsində baş verir. Nefronun praksimal hissəsində K + güclü reab- sorbsiyası (80%) baş verir, amma distal hissədə orqanizmə ka- limun daxil olmasından asılı olaraq bu kation ya reabsorb- siyası, ya da ekskretsiya olunur. Aldasteron hormonu sidikdə kaliumun xaric olunmasını sürətləndirir. Alkaloz sidiklə kaliumun ifrazını çoxaldır, asidoz isə azaldır.
downloaded from KitabYurdu.org Birinci dərəcəli qıvrım kanalcıqlar və Henle ilgəyində gedən proseslərdən fərqli olaraq, ikinci dərəcəli qıvrım kanal- cıqlarda natrium və kalium ionlarının geriyə sorulma dərəcəsi daimi (mütləq geriyə sorulma) olmayıb dəyişkəndir (fakultətiv geriyə sorulma). Bu proseslər natrium və kaliumun qandakı qatdığından asılı olub, orqanizmdə bu ionların normal səviyyəsinin saxlanmasında mühüm tənzimedici mexanizmdir. Geriyə sorulma təkcə qıvrım kanalcıqlar və Henle ilgəyində deyil, həm də toplayıcı borucuqlarda gedir. Burada əsasən NaCl sorulur. Toplayıcı borucuqlara daxil olan qatı hi- petonik sidik əsasən suyun sorulması ilə əlaqədardır. Böyrəyin beyin maddəsinin toxumasında osmotik təzyiq yüksək olduğundan toplayıcı borucuqların mənfəzindən su toxuma arası mayeyə keçir.
olan sidik cövhəri qaraciyərdə NH 4 +
qatılığı (sidik cövhərin azotu) 2,5-8,32 mmol/1. Sidik cövhərinin 100%-da böyrəklərdə fıltrasiya olur, sidik vasitəsilə fıltrasiya olunan sidik cövhərinin 40%-i ekskretsiya olunur (hər gün 20-35 qr). Böyrəklərdə sidik cövhəri həm re- absorbsiya, həm sekretsiya olunur, həm də nəticədə böyrəyə daxil olan sidik cövhərinin 5%-ni təşkil edən venoz qan böyrəyi tərk edir (şəkil 6). Qanda bir sıra üzvi maddələrin sabitliyi böyrəklərin metabolik fəaliyyəti sayəsində təmin olunur. Qlükoza. Böyrəklərdə qlükozanm yenidən əmələgəlmə - qlükogenez sistemi vardır. Uzun müddətli aclıq zamanı böyrəklər qana daxil olan qlükozanm ümumi miqdarının yarısını sintez edir. Ac qarma plazmada qlükozanm qatılığı - 4-5,5 m M (3,58-6,05 m mol/1, 85-115 mq%). Böyrəklərdə qlükoza, hansı ki, tamamilə fıltrasiya olunur və nefronun proksimal kanalcıqlarının başlanğıc hissəsində fəal olaraq reabsorbsiya olunur. Sidikdə qlükoza, qan, zülal olmur. 299 downloaded from KitabYurdu.org Amin turşuları. L-amin turşularının qanda qatılığı 2,4mM qədərdir. Bu daha çox mədə-bağırsaq traktının amin turşularından sorulur. Böyrəklərdə amin turşularının əksəriyyəti süzülür və 98%- i Na
+ -dan asılı olmayan diffuziya yolu ilə sorulur. Böyrək yumaqcıqlarından kiçik molekullu zülallar, peptidlər süzülür. Onlar nefronun proksimal kanalcıq hüceyrə- lərində amin turşularına qədər parçalanır və bazal plasmatik membrana ilə toxumaarası mayeyə, sonra isə qana keçirlər. Bu da orqanizmdə amin turşularının bərpasını təmin edir. Böyrək xəstəliklərində bu funksiya pozula bilər. Fosfatlar. Qanın plazmasında fosfatların qatılığı - 4,2 mq%, 50% ionlaşmış formada olur (HPO 4 - dörddən beşi, 300 downloaded from KitabYurdu.org H3PO4- beşdən biri). 40% elektrolit kompleksi, 10% zülallarla əlaqəlidir. Qalxanabənzər vəzin hormonu bu nəqliyyatı in- qibirə edir. Müəyyən qədər fosfor kanalcıqların mənfəzinə sekresiya olunur.
M. Kalsiumun 40%-ə qədəri zülallarla əlaqədar olub və böyrəklərdə süzülmür. Kalsiumun 60%-i qandan süzülür, bu kalsi karbonat sitratlar, fosfatlar və sulfatlar (15%) və ionlaş- mış kalsium (45%, 1,0-1,3 m M). Süzülmüş kalsiumun 95%-i reabsorbsiya olunur. Qalxanabənzər vəzin hormonu və vitamin D Ca 2+
[Ca 2+ ] isə Ca 2+ reabsorbsiyasım pozur. Qalxanvarı ətraf vəzilərin ifraz etdiyi parathormon qanda kalsium azaldıqda ilk sidikdən və sümüklərdən kalsiumun qana sorulmasım sürətləndirməklə onun səviyyəsini normallaşdırır. Əksinə qanda kalsiumun miqdarı artıqda qastri- nin təsirindən qalxanvarı vəzidən tireokalsitonin hormonu ifraz olunur. Nəticədə kalsiumun böyrəklərlə ifrazını artırmaqla onun qanda səviyyəsini azaldır.
(1,8-2,2 mq%), 30%-i maqni zülalla əlaqəlidir. 70% maqni böyrəklərdə süzülür. Ondan ən azı 10%-i fosfatlardan sitratla- rın və oksatların tərkibində olur. 60% ionlaşmış maqnidir (Mg 2+ ). Qalxanabənzər vəzinin hormonu nefronun bütün kanalcıqlarında reabsorbsiyanı qüvvətləndirir. Beləliklə, məhz böyrəklər su mübadiləsinin əsas tənzim- ləyiciləridir. Ağciyər və böyrəklər qanın turşu-qələvi müvazinətini qanın bufer sisteminin komponentlərinə CO 2 və HCÜ
3 ' nəzarət etməklə birinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Böyrəklərin turşu ifrazı funksiyası orqanizmdə turşu- qələvi vəziyyətindən daha çox asılıdır. Ətlə qidalandıqda sidiyin PH-ı turşuluğa, bitki mənşəli qidalarla qidalandıqda isə qələviyə doğru dəyişir. İntensiv fiziki iş zamanı qana çoxlu miqdarda süd və fosfor turşusu daxil 301 downloaded from KitabYurdu.org olur. Bu şəraitdə böyrəklərdən turş məhsulların ifrazı artır. Ağciyərlərin hipoventilyasiyası tənəffüs asidozu, hiperventil- yasiyası isə alkoloz verir. Xlorid turşusunun itgisi ilə müşayiət olunan qusma aktı metabolik alkoloza səbəb olur. Son nəticədə böyrəklər qanın plazmasmda H + ionlarının səviyyəsini sabitləşdirərək, PH-ın 7,36-ya bərabər olmasını təmin edir.
14.5. Sidik ifrazat sisteminin orqanlarının innervasiyası. Onların qeyri-iradi və iradi fəaliyyətinin neyro-humoral tənzimi Sidik-ifrazat sistemi (bax: şəkil 1) böyrəklərdən və hər bir böyrəkdən xaric olan sidik axarından və sidik axarı açılan sidik kisəsindən və sidik kisəsindən xaric olan sidik buraxıcı kanaldan (uretra) ibarətdir. Sidik buraxma dövru olaraq baş verən və sidik kisəsinin iradi boşalmasıdır. Sidik axarları. Sidik böyrəklərin sidik toplayıcı boru- cuqları ilə kiçik kasacıqlara daxil olur və onların divarının pe- ristaltik genişlənməsinə və böyrək ləyəninə yayılan yığılmasına səbəb olur. Burdan peristaltika sidik axarları boyunca yayılaraq sidiyi sidik kisəsi istiqamətində hərəkət etdirir. Sidik axarlarının saya əzələ hüceyrələri simpatik və pasimpatik liflər tərəfindən innervasiya olunur. Sidik axarlarının peristaltik yığılması parasimpatik stimulyasiyanı qüvvətləndirir, simpatik stimulyasiyanı isə ləngidir. Sidik axarları ağrını hiss edən sinir ucları ilə sıx təmin olunub. Sidik axarlarının daşla tutulması güclü refrektoru ağrı yığılmalar ilə müşayiət olunur. Sidik axarları çox da böyük olmayan bucaq altında qo- vucuğun əzələ qişasından sidik kisəsinə daxil olur. Sidik axarlarının açıldığı yerin sidik buraxma anında tonus artır və sidiyin geri qayıtmasına mane olur. Hər bir sidik axarı boyunca hərəkət edən peristaltik dalğa sidik axarlarının daxilində təzyiqi artırır, qovuğun divarının əzələsi tərəfindən sıxılan sidik axarları açılır və sidik sidik kisəsinə daxil olur.
downloaded from KitabYurdu.org onun kisə daxilindəki təzyiq 0-a yaxınlaşır. Kisəyə 30-50 ml sidiyin daxil olması orada təzyiqi 5-6 sm su.st. qədər yüksəldir. Əlavə olaraq 200-dən 400 ml qədər sidiyin daxil olması təzyiqin artmasına təsir edir. Təzyiqin bu daimi səviyyəsi sidik kisəsinin xüsusi tonusu vasitəsilə tənzim olunur. Təzyiqin piki, yəni ən yüksək səviyyəsi 100 ml su.st. yüksək ola bilər. Bu təzyiq sidiyin buraxılmasına səbəb olur. Sidik buraxandan sonra sidik kisəsində qalan sidik qalıq sidik adlanır. Sidik kisəsinin saya əzələ hüceyrələrinin yığılması sidik kisəsinin boşalmasına səbəb olur. Saya əzələ lifləri sidik buraxma kanalının daxili sfinkterini təşkil edir. Daxili sfinikter sidik kisəsinin boşalmasını onda təzyiqin kritik səviyyədən yüksək olması anma qədər qoruyur. Sidik buraxma kanalı (uretra) skelet əzələsinin qatını təşkil edən sidik cinsiyyət dia- fraqmasından keçir (sidik buraxma kanalının xarici sfinkteri. Şəkil 7). Xarici sfmktora sinir sistemi ilə nəzarət olunur və daxili sfinekterdə təzyiqi yox olan zaman sidiyi saxlaya bilir.
sinir tənzim edən mərkəz onurğa beynin oma nahiyəsindən başlanır, burdan oyandırıcı parasimpatik liflər çanaq sinirlərinin tərkibində sidiyi qovan əzələlərə (dutrusor vesical) istiqamətlənir (şəkil 7). Parasimpatik sinirlərin oyanması saya əzələ hüceyrələrinin yığılmasına və sidik kisəsinin daxili sfınekterin boşalmasına səbəb olur. Onurğa beynin aşağı şöbəsinin yan nüvəsindən çıxan ləngidici simpatik liflər alt müsaqirə düyününə, oradan isə oy- anmalar qarın altı siniri vasitəsilə isə kisənin əzələsinə ötürülür. Simpatik sinirin qıcıqlandırılması daxili sfınekterin yığılmasına və saya əzələ hüceyrəsinin boşalmasına və sidiyin ifrazının dayanmasına səbəb olur.
sinin divarının gərginləşmə dərəcəsi haqqında məlumat verən hissedici sinir lifləri keçir. Gərginləşmə dərəcəsi haqqında ən güclü siqnal sidik kanalının arxa şöbəsindən sidik kisəsinə daxil olur və onun boşalmasına səbəb olur.
downloaded from KitabYurdu.org Şəkil 7. Sidik kisəsinin innervasiyası. Somatik hərəki sinirlər. Cinsiyyət sinirlərinin tərkibində xarici sfinkterin skelet əzələsini innervasiya edən somatik hərəki lifləri keçir.
səviyyəyə çatanda, kisənin divarında yerləşən gərginlik resep- torlarmın xüsusilə sidik kanalının arxa şöbəsinin reseptorları- nın qıcıqlanmasma səbəb olur. Gərginlik reseptorlarmdan siqnallar çanaq siniri ilə onurğa beynin oma nahiyəsinə nəql olunur və reflektoru yolla parasimpatik sinir elə həmin çanaq siniri vasitəsilə geriyə sidik kisəsinə qayıdır. Əgər sidik kisəsi sidiklə tam dolubsa, onda sidik kisəsinin birinci yığılması gərginlik reseptorlarını fəallaşdırır və daha çox impulslar göndərilməsinə səbəb olur və sonrakı yığılmanın daha da güclənməsinə səbəb olur. Bir neçə saniyə keçəndən sonra sidik kisəsi boşalır. Beləliklə, sidik buraxma refleksi aşağıdakı dövrlərdən ibarətdir: təzyiqin tez artması, təzyiqin saxlanması dövru və təzyiqin ilk vəziyyətə qayıtma dövrü. İradi olaraq sidik buraxma. İradi olaraq sidik buraxma 304 downloaded from KitabYurdu.org aşağıdakı şəkildə başlayır. Əvvəlcə insan iradi olaraq qarın əzələsini yığır, bu isə sidik kisəsində təzyiqi artıraraq onun di- varının gərilməsi hesabına sidiyin sidik kisəsinin boynuna və sidik buraxıcı kanalının xarici şöbəsinə əlavə sidiyin daxil olmasına səbəb olur. Beləliklə, insan lazım olduqda iradi olaraq həmin əzələləri yığmaq və boşaltmaq vasitəsilə ya sidiyi sidik kisəsindən xaric edir, ya da orda müəyyən müddət saxlaya bilir.
reseptorları xüsusi tənzimləyici innervasiyaya malik deyil. Lakin boşalma refleksin qıcıq həddi beyin sütununun yüngülləş- dirici və tormozlayıcı mərkəzlərinin fəallığı ilə idarə olunur. Yüngülləşdirici nahiyə körpü və arxa hipotalamus zonasında, tormozlanma isə orta beyin və yuxarı alın qırışığında yerləşir. Uşaqlarda sidik buraxma. Yeni anadan olmuş və döş südü əmən uşaqlarda sidik buraxma reflektoru olaraq həyata keçirilir. Refleks qövsü onurğa və orta beyin səviyyəsində qapanır. Sidik kisəsinin dolma dövrü, qeyri iradi boşalma ilə əvəz olunur. Bir yaşından sonra qeyri-iradi sidik buraxma, iradi sidik buraxma ilə əvəz olunur, yəni onurğa beyni və beyin sütununun sidik ifrazının tənzimi ilə əlaqədar şöbələrinin fəaliyyəti baş-beyin yarımkürələri qabığı tərəfindən idarə olunur. Bəzi uşaqlarda bu proses müəyyən yaşa qədər yubanır və bundan sonra uşaq iradi olaraq istədiyi vaxt sidik ifrazına istədiyi kimi (yəni sidiyi ya saxlayır, ya da buraxır) nəzarət edir. Adətən uşaq tərəfindən sidik buraxma kanalının xarici və daxili sfinekterinin fəal olaraq yığılma və boşalması 3-4 yaşında başa çatır. Adi su içmə rejimində olan 13-14 yaşlı uşaqlarda normada gün ərzində buraxılan sidiyin miqdarı (diurez) 500-1500 ml təşkil edir. Bunun 2/3 birinci 12 saat müddətində - saat 6 00 - dan 18 00 -ə
qədər ifraz olunur. Ayıq vaxtı sidik buraxmaya ehtiyac hissi 5-8 dəfədən çox olmur. Bir dəfə ifraz olunan sidiyin miqdarı 50 ml-dən, 350 ml-ə qədər ola bilər və fasiləsiz olaraq davam edir. Bu proses zamanı digər əzələlərin, xüsusi olaraq ön qarın divarı əzələlərinin gərginləşməsinə ehtiyac qalmır.
downloaded from KitabYurdu.org Yaşlılarda sidik buraxmanın sayı orta hesabla 4-6 dəfə olur, hər dəfə ifraz olunan sidiyin miqdarı 100-400 ml (orta hesabla 200- 300 ml) arasında dəyişir. Beləliklə, qeyd etmək olar ki, uşaqlarda müəyyən yaşa qədər afferent impulslar, yalnız sidik ifrazını tənzim edən ve- getativ mərkəzə çatır. Yaş artdıqca tədricən afferent impulslar beyin qabığına nəql olunur. Lakin beyin qabığına gələn impulslar birbaşa sidik kisəsinə verilmir. Sidiyin ixracına beyin qabığı nəzarət edir. Beyin qabığı sidiyin ifrazını ləngitmək, gücləndirmək və ya qeyri- iradi olmasını tənzimləyir. Sidik buraxmanın qabıq nəzarəti o qədər möhkəmlənmiş prosesdir ki, hətta kisənin həddən artıq dolaraq partlaması müşahidə edilmişdir. Yaşlı uşaqlarda və yaşlı adamlarda qeyri-iradi olaraq sidik buraxma, habelə gecələr sidiyi saxlaya bilməmək reti- kulyar formasiyanın fəallaşması və qabıq nəzarətinin sidik ifrazını tənzim edən sinir mərkəzi üzərindən götürülməsidir.
simpatik və parasimpatik sinir lifləri ilə təchiz olunmuşdur. Parasimpatik sinirin kanalcıqlarda geriyə sorulma prosesinə təsiri güman olunur. Böyrəklərin simpatik sinirlərinin qıcıq- lanması ona gələn qan damarlarını daraldır. Məsələn, xarici arteriola büzüldükdə təzyiq artır və süzülmə prosesləri sürətlənir. Ağrı qıcığı sidik ifrazının kəskin surətdə azalması, hətta onun tamamilə dayanmasını (anuriya) verir. Bu zaman hipo- talamusun müvafiq mərkəzləri qıcıqlanır, böyrəküstü vəzindən çoxlu adrenalin və neyrohipofizdən antidiuretik hormon ifraz olunur. Nəticədə böyrəklərin qan damarları daralır, qıvrım kanalcıqlarda suyun geriyə sorulması sürətlənir və anuriya baş verir. Mərkəzi sinir sistemi və onun ali şöbəsi beyin qabığı həm ilk sidiyin əmələ gəlməsini, həm də sidik kisəsindən sidik kanalı ilə bədəndən xaric olunmasını tənzim edir. Görmə qabarma, boz qabara, beyinciyə və dördüncü mədəciyin dibinə iynə batırdıqda sidiyin miqdarı artır. İt üzərində aparılan təcrübədə sidik ifrazını artıran 306 downloaded from KitabYurdu.org amilləri (müəyyən miqdarda su içirilməsi) hər hansı şərti qıcıqla (məsələn, zəngin çalınması) əlaqələndirdikdə və onu bir neçə dəfə təkrarladıqda təkcə zəngin çalınması sidiyin artmasına poliuriyaya səbəb olmuşdur. Orqanizmin daxili mühitində su və mineral maddələrin nisbi sabit səviyyədə saxlanması və böyrək fəaliyyətinin tənzim edilməsi hipotalamusun suborbital nüvələrinin osmoreseptor və ya neyrosekretor hüceyrələrinin fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Normada həmin hüceyrələrin osmotik təzyiqi qanın osmotik təzyiqinə bərabər olur. Qanın osmotik təzyiqi artıqda maye ətraf mühitə keçir, nəticədə osmoreseptorlar büzüşür və oyanma baş verir. Retikulyar formasiya və beyin qabığına yayılan oyanma impulsları susuzluq hissiyatımn formalaşmasına, neyrohi- pofızə çatan oyanma impulslar isə antidiuretik (sidik ifrazını ləngidən) hormonun ifrazına səbəb olur. ADH hormon qanla böyrəklərə çataraq qıvrım kanalcıqlarda suyun geri sorulma- sını qüvvətləndirir və nəticədə ifraz olunan sidiyin miqdarı azalır. Antidiuretik hormon toplayıcı borucuqlarda suyun geriyə sorulmasım sürətləndirir. Qanda qlükozanın, keratinin artması səviyyəsi suyun geriyə sorulmasım ləngitməklə poliuriya səbəb olur. Qlükozu- riya sidiklə çoxlu şəkərin ifraz olunmasına deyilir. Böyrəklərin fəaliyyətinə qalxanvarı vəzin, tiroksin, böyrək üstü vəzinin adrenalin hormonları da təsir göstərir. Tiroksin sidiyin əmələ gəlməsini gücləndirir, adrenalin isə azaldır. Ağrı qıcığın təsirindən sidiyin azalması müşahidə edilir. Sidik cövhəri, kofein və bəzi başqa maddələr sidiyin əmələ gəlməsini gücləndirir. Beləliklə, böyrək fəaliyyətinin tənzim mexanizmində sinir və humoral komponentlər bir-birilə sıx əlaqədə olub, qarşılıqlı təsir göstərirlər. Sidiyin tərkibi və xassələri. Sidik açıq-sarı rəngli şəffaf mayedir. Sidiyə rəngi od piqmenti bilirubin bağırsaqlarda par- çalanma məhsulları olan urobulin və uroxrom verir. Sağlam adamın sidiyi zəif turş reaksiyaya malik olub, PH-ı 4,7-6,5 Yüklə 4,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|