DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)
Yüklə 2,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Азярбайъан Республикасынын Верэи системи Дювлят верэиляри Мухтар Респуб- лика верэиляри Йерли верэиляр (бялядиййя верэиляри Дювлят верэиляри дедикдя, бу Мяъялля иля мцяййян едилян вя Азярбайъан Республикасынын бцтцн яразисиндя юдянилмяли олан верэиляр нязярдя тутулур Мухтар республика верэиляри дедикдя, Нахчыван Мухтар Республикасында Верэи Мяъяллясиня мцвафиг олараг, Нахчыван Мухтар Республикасынын ганунлары иля мцяййян едилян вя Нахчыван Мухтар Республикасында юдянилян верэиляр нязярдя тутулур Йерли верэиляр (бялядиййя верэиляри) дедикдя Верэи Мяъяллясиня вя мцвафиг ганунла мцяййян едилян, бялядиййялярин гярарларына ясасян тятбиг едилян вя бялядиййялярин яразиляриндя юдянилян верэиляр нязярдя тутулур. Бялядиййяляр тяряфиндян тятбиг едилян диэяр мяъбури юдянишляр мцвафиг ганунла мцяййян едилир
220
Мухтар Республика верэиляри
физики шяхслярин эялир верэиси щцгуги шяхслярин мянфяят верэиси (бялядиййя 221
Йерли верэиляр (бялядиййя верэиляри
222
Fiziki şəxslərdən gəlir vergisi 1992-ci il yanvar ayının 1-dən Azərbaycan Respublikasında fiziki şəxslərin gəlir vergisinin prinsipcə yeni sistemi yaradıldı. Hal-hazırda fəaliyyətdə olan fiziki şəxslərin gəlir vergisi sisteminin əsas prinsipi sosial və digər mənşəyindən asılı olmayaraq vergi ödəyicilərinin bərabərliyi prinsipidir. Bu o deməkdir ki, vergi ödəyiciləri qanun qarşısında bərabərdirlər, müəyyən səviyyəli gəlir əldə edən vergi ödəyiciləri üçün vergi dərəcəsi eynidir. Fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin tutulması praktikasına daha bir yeni prinsip – aylıq və illik məcmu gəlirin vergi tutulmayan minimumunun 223
müəyyən edilməsi – əlavə olundu. Bu prinsipə əsasən aylıq və illik gəlirin vergi tutulan məbləği həmin minimum həcmində azaldılır. Fiziki şəxslərdən gəlir vergisi tutulmasının daha bir mühüm prinsipi bu verginin vergi ödəyicisi əvəzinə ödənilməsinin yol verilməzliyidir. Başqa sözlə, vergi vətəndaşların şəxsi gəlirlərinə hesablanmalı və bu gəlir hesabına ödənilməlidir. Fiziki şəxslərdən gəlir vergisi tutulmasının bir prinsipi də vətəndaşların ayrı-ayrı kateqoriyalarına verilən və mühüm sosial məsələlərin həllinə yönəldilən məqsədli vergi güzəştləridir
Aylıq gəlirdən aşağıdakı dərəcələrlə vergi tutulur: Vergi tutulan aylıq gəlirin məbləği Verginin məbləği 2000 manatadək 14 faiz 2000 manatdan çox olduqda 280 manat + 2000 manatdan çox olan məbləğin 30 faizi Эялир верэисинин юдяйижиляри Резидент физики шяхсляр Гейри-резидент физики шяхсляр Верэитутма обйекти АР-да вя онун щцдудларындан кянарда ялдя олунан эялир Эялирдян чыхылан хярcляр ВМ-нин 125- cи маддясиндя эюстярилян 4,6,10 %% ВМ-нин 101-cи маддяси АР-нын мянбяляриндян ялдя олунан эялир Верэитутма обйекти Верэийя cялб олунан эялир Эялир верэисинин дяряжяляри (14%, 35%) Эялир верэисинин мябляьи - = х х 224
Fiziki şəxslərin gəlir vergisi (1995-2011) Milyon manatla
Fiziki şəxslərin gəlir vergisi Fiziki şəxslərin gəlir vergisinin cəmi büdcə gəlirlərində payı, % Fiziki şəxslərin gəlir vergisinin ÜDM-də payı, % 1995
2,2 0,5
0,1 1996
4,1 0,8
0,2 1997
6,2 1,2
0,2 1998
8,2 1,8
0,2 1999
9,0 1,6
0,2 2000
9,4 1,3
0,2 2001
9,5 1,2
0,2 225
2002 11,2
1,2 0,2
2003 15,0
1,2 0,2
2004 22,1
1,4 0,3
2005 31,7
1,5 0,3
2006 407,3
10,4 2,3
2007
588,6 9,7
2,2
2008
627,2
5,8
1,6
2009
581,9
5,6
1,7
2010
(proqnoz)
680,0 5,9
1,8
2011
(proqnoz)
690,0 5,7
1,7
Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi Mənfəət müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin mühüm göstəricisidir və onun həcminin maksimallaşdırılması müəssisənin inkişafının əsas məqsədlərindən biridir. Mənfəət vergisi birbaşa vergi hesab olunur, yəni onun məbləği
müəssisənin istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin son
nəticələrindən asılıdır. Müəssisələrin mənfəətinin vergiyə cəlb edilməsinə ilk dəfə Almaniya və ABŞ-da keçilmişdir. XX əsrin əvvəllərində dünyanın demək olar ki, bütün aparıcı dövlətləri korporativ vergitutma erasına qədəm qoydular. Müasir şəraitdə mənfəətin vergiyə cəlb edilməsi müxtəlif səviyyəli büdcələrin gəlirlərinin formalaşmasının və vergi tənzimlənməsinin əsas alətidir. Müəssisə və təşkilatların mənfəət vergisinin köməyi ilə dövlət iqtisadiyyatın inkişafına daha fəal təsir göstərə bilir. Bu verginin məbləğinin vergi ödəyicisinin əldə etdiyi xalis gəlirin həmindən bilavasitə asılılığı, vergi dərəcəsinin tənzimlənməsi, müəyyən güzəştlərin verilməsi və ya ləğvi mexanizmi vasitəsi ilə dövlətə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində investisiya fəallığını stimullaşdırmaq və ya məhdudlaşdırmaq imkanı verir. Müəssisə və təşkilatların mənfəətinin vergiyə cəlb olunması ilə birbaşa bağlı
226
olan dövlətin amortizasiya siyasəti iqtisadiyyatın tənzimlənməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Vergiyə cəlb olunan mənfəət aşağıdakı qaydada müəyyənləşdirilir: МЯНФЯЯТ ВЕРЭИСИНИН ЮДЯЙИCИЛЯРИ Резидент мцяссисяляр Гейри-резидент мцяссисяляр ЦМУМИ ЭЯЛИР Ялавя дяйяр верэиси, аксизляр Эялирдян чыхылан хяржляр Верэитутма мягсядляри цчцн цмуми мянфяят Верэи эцзяштляри - =
- Азярбайcан Республикасынын ганунвериcилийиня мцвафиг олараг йарадылмыш щцгуги шяхсляр
ганунвериcилийиня уйьун олараг йарадылмыш щцгуги шяхсляр вя онларын филиаллары щцгуги шяхсляр
227
Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi (1995-2011) Milyon manatla
Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisinin cəmi büdcə gəlirlərində payı, % Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisinin ÜDM-də payı, % 1995
8,6 2,1
0,4 1996
12,2 2,4
0,3 1997
8,8 1,7
0,3 1998
6,8 1,5
0,2 1999
7,3 1,3
0,2 2000
12,6 1,8
0,3 2001
11,8 1,5
0,2 2002
14,8 1,6
0,2 2003
17,8 1,5
0,2 2004
22,3 1,5
0,3 2005
35,5 1,7
0,3 2006
1360,5 35,5
7,0 2007
2457,7 40,9
9,2 2008
2862,3 26,6
7,1 2009
1329,2 12,9
3,8 2010
(proqnoz) 1416,0
12,3 3,7
2011 1210,0
10,0 2,5
228
(proqnoz) Əlavə dəyər vergisi
Dövlət büdcəsi gəlirlərinin tərkibində dolayı vergilərin də çox böyük payı var. Bu vergilərdən biri əlavə dəyər vergisidir.
ƏDV fransız iqtisadçısı M.Lore tərəfindən dövriyyə vergisinin əvəz edilməsi üçün Fransada 1954-cü ildə tətbiq edilmişdir. Qərbi Avropada bu vergi növü 60-cı illərin sonu, 70-ci illərin əvvəllərində tətbiq edilmişdir: əvvəl Almaniyada, Fransada, İsveçrədə, Danimarkada, Niderlandda, sonra isə Belçikada, İngiltərədə, İtaliyada, Lüksemburqda, Norveçdə. Avropa Birliyinin fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsinin daha perspektivli vergi növü əlavə dəyər vergisidir. Dövlətin vergi sistemində ƏDV-nin mövcudluğu Birliyə üzv olan ölkələr üçün zəruridir, belə ki, ƏDV-dən daxilolmalar Avropa Birliyinin büdcəsinin formalaşmasının əsas mənbəyidir. ƏDV-dən Avropa Şurasının büdcəsinə daxilolmalar, Şuranın bütün üzv dövlətlər üçün vahid dərəcə ilə müəyyən edilir. Vergitutma obyekti inteqrasiya qanunvericiliyi əsasında müəyyənləşdirilir ƏDV-nin üzv ölkələr arasında malların təqdim edilməsinə görə tətbiqi bir sıra şərtlər daxilində mümkündür ki, bu da ƏDV haqqında altıncı direktiv əsasında inteqrasiya qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilir: - təqdim olunan mallar ƏDV-nin obyekti olmalıdırlar; - malların təqdim olunması vergi ödəyicisi statusuna malik şəxs tərəfindən (taxable person) həyata keçirilir; - malların təqdim olunması vergi ödəyicisi statusuna malik şəxsin iqtisadi fəaliyyətinin (economic activity) bir hissəsi olmalıdır. Azərbaycan Respublikasında ƏDV-nin tətbiqinə 1992-ci ilin yanvarından başlanmışdır. 1991-ci ilin dekabrında «Əlavə dəyər vergisi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmiş və həmin qanun 2001-ci il yanvarın 1-dək, yəni Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi qüvvəyə minənədək tətbiq edilmişdir Əlavə dəyərə görə vergi nəzəri cəhətdən iki üsulla hesablana bilir: satış dəyəri ilə alış dəyəri arasındakı fərqdən; 229
mallar (işlər, xidmətlər) təqdim olunarkən hesablanmış ƏDV ilə həmin mallar (işlər, xidmətlər) alınarkən, habelə bununla əlaqədar ödənilmiş ƏDV arasındakı fərqdən. Əlavə dəyər vergisi (bundan sonra ƏDV) vergi tutulan dövriyyədən hesablanan verginin məbləği ilə bu Məcəllənin müddəalarına uyğun olaraq verilən elektron vergi hesab-fakturalara və ya idxalda ƏDV-nin ödənildiyini göstərən sənədlərə müvafiq surətdə əvəzləşdirilməli olan verginin məbləği arasındakı fərqdir. Malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi və vergi tutulan idxal vergitutma obyektidir ƏDV-nin dərəcəsi hər vergi tutulan əməliyyatın və hər vergi tutulan idxalın dəyərinin 18 faizidir. Vergi tutulan dövriyyə hesabat dövri ərzində vergi tutulan əməliyyatların ümumi dəyərindən ibarətdir.
ƏDV ƏDV-in cəmi büdcə gəlirlərində payı, % Əlavə dəyər vergisinin ÜDM-də payı, % 1995
3,1 0,7
0,1 1996
4,4 0,9
0,2 1997
11,8 2,3
0,4 1998
14,4 3,1
0,4 1999
15,8 2,9
0,4 2000
19,1 2,7
0,4 2001
25,3 13,8
0,5 2002
33,5 3,7
0,6 2003
40,9 3,3
0,6 2004
45,2 3,1
0,5 2005
60,0 2,9
0,5 2006
737,8 19,0
4,1 2007
1179,2 19,6
4,4 2008
1910,9 17,7
4,8 2009
2012,8 19,5
5,8 2010 (proq) 1926,0 16,7
5,1 2011 (proq) 2121,6 17,6
5,3
230
Aksiz vergisi Dövlət büdcəsi gəlirlərini təşkil edən dolayı vergilərdən biri də aksizlərdir. Bu termin latın dilindəki «accidere», fransız dilindəki «accise» sözündən götürülüb, tərcüməsi «kəsmək» deməkdir.
Aksiz — aksizli malların satış qiymətinə daxil edilən vergidir. AR-da 01 yanvar 1992-ci il tarixdən tətbiq edilən aksiz vergisi əlavə dəyər vergisi ilə birlikdə dövriyyədən vergini əvəz etmişdir. AR-nın Vergi Məcəlləsi qüvvəyə minənə qədər aksiz vergisi «Aksizlər haqqında» 31 dekabr 1991-ci il tarixli AR-nın Qanunu ilə tənzimlənirdi. Həmin Qanuna əsasən aksizli malların siyahısı və aksiz dərəcələri AR-nın Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilirdi. 2001-ci ildə Vergi Məcəlləsinin qüvvəyə minməsi ilə aksizli malların siyahısı nisbətən məhdudlaşdırılmışdır. Bununla
yanaşı əvvəlki
qanunvericilikdən fərqli olaraq Vergi Məcəlləsində aksizli malları (xammal və materialları) alan və bu malları vergi tutulan digər aksizli malların istehsalı üçün istifadə edən şəxslərə xammal və materialları alarkən ödənilmiş aksiz məbləğini əvəzləşdirmək və ya geri almaq hüququ verilmişdir. Nəzəri cəhətdən aksiz vergisini istehlakçılar ödəsə də, bu verginin hesablanmasına və ödənilməsinə məsuliyyəti aksizli malların istehsalçıları və idxalçıları daşıyır. Aksizli mallar üzrə daxili istehsalda nəzarəti vergi orqanları, idxal zamanı isə gömrük orqanları həyata keçirirlər. Hal-hazırda AR-nın dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin tərkibində aksizlər kifayət qədər yüksək xüsusi çəkiyə malikdirlər. Azərbaycan Respublikasının ərazisində istehsal edilən, yaxud idxal olunan aksizli mallardan, vergidən azad edilən mallar istisna olunmaqla, aksiz tutulur.
Aşağıdakı mallar aksizli mallara aid edilir: içməli spirt, pivə və spirtli içkilərin bütün növləri; tütün məmulatları; A A ш ш a a ь ь ы ы d d a a k k ы ы Yüklə 2,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|