Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Arabasını söküb düz mağazanın həyətində saxlayır, təkərlərinin üstünə iri erməni hərfləriylə yazıb: “SKİZBUNK”, yəni, “başlan- ğıc”. Atı da bir az aralıda otlayır. Nə vaxt getsən, elə beləcə görərsən. -Məni sən pullu elədin... Sözün nədən getdiyini bilsələr də, dost- tanış həmişə sataşır: -Kimi deyirsən Aped? Kim pullu eləyib səni? Türkləri deyirsən?! -Yox, canım...! - Əllərini gen-gen açıb təkərin üstündəki yazını göstərər: - Acınnan ölmüşdüm yoxsa... Amma rayon mərkəzində univermağı olsa da son vaxtlaracan, yəni elə bu ötən yayacan, yenə türk kəndlərini qapı-qapı gəzib dəri yığırdı... İndi yelin-sazağın sovurub iki dağ arasına doldurduğu qar tayını keçə bilmədikləri üçün maşını saxlayıb üzlərini döndərmişdilər gəldikləri yerə. Aped araq ağzı açırdı ki, maşın- dakılara araq süzsün, özü yerdə, o birilər maşındaydı.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Soyuq it kimi yeyir adamı... -dedi, it saxlayan Civan, başını çıxardıb tez də içəri saldı...Rayonun mərkəzi bazarının bir küncündə yer ayırıb saxladığı itlərindən danışırdı bayaq- dan... Apedsə araq süzə-süzə türk kəndinin ötən yay gününü xatırlayırdı...
***
türk kəndinin ortasında saxlayıb qapısını açıq qoymuşdu, kəndin kişiləri Apedin başına yığışmışdılar. Arvad-uşaq gətirdikləri dəriləri maşına yığırdılar. Bu dərilər də, bu arvad-uşaq da Apedin başına yığışmış kişilərin olsalar da, özlərini elə aparırdılar, elə bil bu arvad-uşaq onların deyildi, bu dəriləri də öz əlləriylə soy- mamışdılar... Apedlə xırdaca-xırdaca məzələnməkdəydilər... -Aped,
“başlanğıc” sözünü
arabaya yazmısan, atın dalına da yaz... Kəndin Arıq dediyi, adının doğrudan da nə olduğu çoxdan unudulmuş arıq adam belə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
deyəndə Aped başını salıb xeyli dinmədi, birdən: -Arıq, indi sənin qulağını kəsərəm, -deyib əlini maşına atdı, atan kimi də tüfəngi götürməyi bir oldu, qoşalüləydi, oynada- oynada Arığın üstünə getdi. Kəndin yan- yörədəki kişiləri təzəcə fikirləşirdi ki, türklərə bu qədər ərki olan bu məzəli erməniylə daha nə təhər məzələnsinlər, tüfəngi görən kimi qu- ruyub qaldılar. -Aped kirvə, həmişə zarafat elədiyin adamdı, indi noldu sənə? Arıq elə doğrudan da arıq adamdı, burnunu çəkə-çəkə adamların arasından boylanırdı, üz- gözündə yenə nəsə demək istəyi gəzişirdi. Qarakəlləoğlu əyilib onun qulağına pıçıldadı: -Dinmə, onnarın qan axtaran ilidi, sus... -Görün aşıq Ayvaz hardadı, Apedin xətrinə saz çaldıraq. -Zarafat eləmək istədi, ay Aped ... Aped tüfəngini başı üstə silkələyib Arığa tərəf getdi: -Mənnən daha elə zarafat eləmə! Arıq əllərinin ikisini də ona sarı uzatmışdı:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“Qaxdağan erməninin qudurmağına bax...” deyəmmədiyi söz Arığın boğazında yüz yerindən açılıb yığıldı. -Bəlkə Arıq türk xəngəli bişirtsin, söhbəti orda eləyək? - Müharibədən tək ayaqla qayıtmış, medallarını hələ də sinəsində daşıyan, ucaboylu, sarışın kişi qoltuq ağacına söykənib bayaqdan tamaşa eləyirdi, işi belə görüb yanlarına əyilə-əyilə irəli yeridi, medallar qəribə bir avaza düşüb orkestr səsi çıxartdı. Kənddə hamı bilirdi ki, Medallı Göyüş medallarını oxutmaq ücün belə yeriyir. Aped, əlində də tüfəng, medalların zümzüməsi kəsilənəcən tərpənmədi... Bir neçə adam Apedi araya alıb, Arığın evinə xəngəl yeməyə gedirdilər. Aşıq Ayvaz qapısının ağzında oturub sazını kökləyirdi, aşığı görən kimi hamı birdən qışqırdı: -Sazını da götür, gəl, iş var. Aşıq Ayvaz Apedi indi tanıdı: -Ay Aped, bu türklər hara aparır səni, əsir götürüblər? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Həə, sünnət eliyəcəklər, sən də gəl, bir ucunnan da sən tut. Aşıq Ayvazın sazı əlindəydi, astaca-astaca dınqıldadırdı. -Sazı əlindədisə cavabını verəcək. - Medallı kişi dedi, sakitcə. -“Kəsiləsi başın ikən kəsəllər sünnətini...”- Aşıq Ayvaz bunu deyib bir ayaq yuxarı qalxdı, ayagının altına nəsə qoydu, deyəsən. Əvvəl heç kəs heç nə anlayammadı, duruxub bir-birnə baxdılar, birdən medallı kişi elə güldü, qonum- qonşuda kim vardı, hamısı bayıra çıxdı. Kəndin görünən
tərəfini gülüşmə
bürümüşdü.. -Şanvordi... 9 , nə dedin, niyə gülür bu camaat?! Mənim nəyimə gülür?- Aped özünə yer tapa bilmirdi. Arıq onun qolundan tutub evə tərəf çəkdi: -Gəl, evdə deyərəm, burda deyilməz.
9
Köpəyoğlu (ermənicə)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
İkisi də dəstənin qabağına düşüb yanaşı gedirdilər, evə az qalmışdı, Arıq ayağının ucuna qalxıb: -Aped, bayaq qulağımı kəsmək istəyirdin, hə ?!
-Lazım gələr, kəsərəm, turki dığa 10 , Andronikdən artıq deyilsən ki!
*** ...İndi, 1987-ci ilin bu şaxtalı havasında Aped stəkanlara araq süzə-süzə bir neçə il bundan qabağın yay günlərini xatırlayır; türk kəndində bir yay günü... -Lazım gələr, lap başını da kəsərəm, Arıq türk! - Ürəyində dediyini bir də aşkara dedi, dönüb türk kəndinə baxdı... Bunun kimə deyildiyinin fərqi yoxdu artıq, türkə deyilir, bəsdi, nə vaxt deyilir, harda deyilir, kimə deyilir, niyə deyilir. Deyilməlidi, vəssalam.
10 Türk oğlu (erməni) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Yaşasın, dənizdən dənizə
Böyük Ermənistan...! - Şaxtadan qırov bağlayıb buza dönmüş badələri başlarının üstə qaldırdılar. Elə o şəkildə də dikə çıxıb, bir yerdə türk kəndinə baxdılar. –Bunnarı, bu kəndi qova bisək, hamısı gedəcək! Türk kəndinin itləri hürüşürdü, hər tərəf qarla örtüldüyündən, uzaqlar yaxınlaşmış kimiydi. -Mən onların itlərini səslərinnən tanıyıram. - İt saxlayan Civan əlini kəndə sarı uzadıb havada dairə cızdı, nəsə götürdü elə bil. - Bax, o hürən, Qarakəlləoğlunun itidi, - dedi, yenə əlini qaldırıb eləcə saxladı. - Neçə it apardım boğuşdurmağa, mənim itlərimin hamısını boğdular. Ulubabyan maşından düşüb yıxıla-qalxa gəlirdi, Şaliko Sumikyan qolundan yapışmışdı, amma özü yıxılmağa daha çox hazır idi. -Gedə bilsəydik, türk xəngəli yeyərdik, hıı, varjaped?!- Aped əlindəki badəni Ulubabyana uzatdı. -İç, varjaped, soyuqdu yaman. -Türklə xəngəl yemək batdı artıq...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Badələri buz bağladığından səslənmədi, amma araq içlərinə bıçaq tiyəsi kimi sancıldı. Bir anlığa susdular, daha doğrusu, Ulubabyan gözlərini kəndə zilləmişdi, fikirdən ayırmaq istəmədilər, ayılıb mütləq maraqlı şeylər deyəcəkdi... Kəndin görünən üzündəki evlərin bacası tüstülüdü, tüstülər o qədər qatıdı ki, elə bilirsən kəndi göydən asıblar. -Görürsüz, ocaqları necə yanır? - Əlini döndərib türk kəndini göstərdi. -Bizimki yandırmağa bir şey tapmır, əlini açıb hökü- mətə, hökümətə də yox, dünyaya, kilsəyə, elə ver, deyir. Terder 11 də bar-bar bağırır ki, qırıldı millət... Bilirsiz, nədi yandırdıqları? - Dönüb yanındakılara baxdı.- Kərmədi yandırdıqları, ona görə də gurdu tüstüsü. Akademik Acaryan, allah ona rəhmət eləsin, türkləri sevirdi, sevirdi yox, qiymətini bilirdi, amma bunu heç vaxt yazmazdı, böyük erməniydi: “bizi diri saxlayan türklər oldu, deyərdi, əlimiz rusun əli-
11 Keşiş (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
nə çatanacan türklər qorudu bizi”, bunu ancaq bizə deyərdi... Bütün bu kəndləri qarış-qarış gəzdi, həmişə də “bizim burda izimiz yoxdu, biz burda yoxuq”, dedi. -Harda
yoxuq, varjaped?- Şaliko Sumikyanın birdən-birə üzü-gözü əyilmiş kimi göründü. -Qafqazda. -Varjaped, siz nə danışırsınız?!- Aped ora- bura boylandı ki, görsün kimsə eşitmədi ki.- İndi bu sözü danışallar heç. -Tələsmə, Acaryan deyərdi, bizim burda izimiz yoxdu, biz Qafqazda olmamışıq, olacağıq amma.
“Olmamaqla olacağıq” ayri-ayri şeylərdi, siz bütün bu dediklərimi anlamasanız, buraların qədrini bilməzsiniz. - Əlini yenə türk kəndinə
tuşladı.- Onlar
bu dediklərimi unutdular, ona görə də indi bilmirlər oğuz
nədi, hun nədi, sak-sakat nədi, heç türkün nə olduğunu düz-əməlli bilmirlər. Bunları yaddaşlarından siliblər, yaddaşları boşdu, yurdlarını boşaldacaqlar, - əliylə göstərdi, elə bil əlində su qabı vardı. -Təki sən burda yaşaya bil,
təki sən
ocaq qalamağı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bacar...Acaryan deyirdi ki, saklar saxladığı malın südünü -qatığını içir, dərisini geyinir, içindən çıxanı, bax, beləcə, kərmə eləyib yandırırdı...tükünnən də xalça toxuyurdular. Həmişə də kədərlə deyərdi, saklar bunlardı. - Əlini kəndə sarı uzatdı.- Amma bu haqda heç vaxt yazmadı, o, böyük erməniydi. Hər yan ağappaq olduğundan kəndin içindəki qaraltılar aydınca seçilirdi... Kəndin çıxacağında tonqal çatıldı. -Bizi gördülər, - dedi, it saxlayan Civan. - Gör necə qaynaşdılar?! İtlərinə bax, özlərinnən betərdi, mən onların itlərini boğdura bilmədim, varjaped, gör neçə it saxlayıram, heç biri on- ların itiylə bacarmadı... Onlar itlərinə də ayrıca dərs verirlər; türk dərsi. Bilirsən, varjaped, tərsinə öyrədilmiş itləri var. -Yəni, necə? -Yəni, iti elə öyrədir ki, it qapma, deyəndə qapır. Varjaped bir şey anlamadığından arada əllərini oynatdı... -Sonra da desin ki, neynim, itdi da, qapma dedim, qapdı. Türkün bicliyi... -Civan belə
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
deyib güldü, niyəsə çöküb türk kəndinə aşağıdan baxdı.-Aşağıda adamın gözü
qamaşmır,- dedi. -Bilirsən onların itiylə niyə bacarmırsan? - Ulubabyan ayaq üstəydi. -Bilmirəm, varjaped. -Çünki erməninin özünün iti yoxdu, olmayıb heç, heç eşitmisənmi deyələr, erməni iti?! Dikəlib bir-birlərinə qarışa-qarışa güldülər. -Amma “erməni tarixi” deyirlər, “erməni kilsəsi” deyirlər. “Erməni qızı”...Allah onları saxlasın! -Sağ ol, varjaped, sağlıq sizə...! -Bəs neyniyək, varjaped, neçə ildi, it boğuşdururam, həmişə də itlərimi boğublar... - Civan türk kəndinə sarı əllərini silkələdi. -İndi kim baxır sənin itlərinə? -Türk İbrahimə tapşırmışam, həm də bazarda ətçidi... -Yaxşı...Firəng itin varmı sənin? -Firəng? -Hə, yəni, Avropa cinsi... Avropa itləri hər şeyə hürən deyillər, soyuqdular, bizə indi elə it www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
lazımdı. Türk iti kimi özündən tez çıxan, gözünə nə göründü hürən it yox... Avropa iti tap, sabah aparaq, həm də hazırlıqlarına baxaq. -Yaxşı fikirdi, - Aped belə deyib varjapedi qucaqladı, o birilər də bir-bir gəlib varjapedi qucaqladılar... -Bəs, hinger 12 İsrayilyana nə deyəcəyik, raykom katibinə?! Deyəcək, niyə getmədiz? -Heç nə, deyərik, sabah gedəcəyik, bu gün hava pisdi. -İndi yüz kərə zəng eləyib öyrənib, gəldilər, gəlmədilər. -Türkdən dönmə köpəyoğlu!... - Maşına doğru gəlirdilər, hərəsi varjapedin bir qolundan tutmuşdu.Varjapedin canında titrətmə vardı, bilmək olmazdı soyuqdandı, yoxsa əsəbdən.- Bu alçağın sözünə bax, rayona rəhbər seçiblər bunu, özü də erməni rayonuna, incitməyin deyir, türkləri... amma deyir, görərsiz, qoy getsinlər deyir, acınnan qırılacaqsınız. Heç olmasa elə eləyin ki, deyir, razılıqla getsinlər,
12 Yoldaş. (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yola salın, deyir. A köpəyoğlu, türk heç öz xoşuna evinnən çıxandı?- Maşına çata-çatda ayaq saxladı. - Mən onu yaxşı tanıyıram, anası da, özü də türklərin qucağında böyüyüb. Görmürsən, hara gedir aşıq oxudur.- Nə fikirləşdisə dönüb Apedə baxdı.-Səndə də var, o xasıyyət, türk toylarında aşıq oxudursan, yığışdır bu xasiyyətini. Mənim türk dostlarım bilirsiz kimlərdi, ancaq mollalar, sağlara mahnı oxuyanlar yox, ölülərə mahnı oxuyanlar... -Sağ ol, -dedilər, hınger varjaped, - sən hər şeyi dərinnən bilirsən. Sağlıq sənə!
***
Günəşin özü yoxdu, amma üzü gülümsəyir, güclə seçilir harda olduğu, göydən aramsız olaraq enən hava yerə yaxınlaşdıqca buza dönür, soyuq küləklərə qarışıb üz-gözə çırpılır. Yollar buz bağlayıb, göyərib, suya oxşayır, gendən baxanda deyirsən çaydı. Qaraxaç düzənliyindəki təpəliyə aşırılmış türk- azərbaycanlı kəndinin, dediyimiz kimi, görünən, görünməyən iki üzü var...Görünən www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
üzü erməni kəndinə tərəfdi, ona görə də belə deyirlər, “görünən üz...” Günəş kəndin hər iki üzünə eyni cür düşsə də, görünməyən üzü lap soyuqdu, Ağbaba-Amasya yaylalarından əsən sazaq iliyə işləyir, ona görə də kəndin cavan- ları bölünüb kəndin çətin, soyuq üzünü onlar qoruyurlar... -Siz güney tərəfdə olun, güneydən qorxu azdı, həm də bura çox soyuqdu, donarsız, - cavanlar belə deyib yaşlıları kəndin güneyinə göndəriblər. Özləri görünməyən üzdədilər, yəni qüzey üzündə. Ocaq qalayıblar, nə gəldi atıldığından ocağın tüstüsü ala-buladı. Çay içirlər. Yalnız tarix müəllimi ayaq üstədi, əlində tutduğu çubuqla uzaqda görünən kəndləri elə bil xəritədə göstərir: -Əllicə il bunnan qabağacan buralarda bir dənə də erməni olmayıb...kəndlərin adına fikir verin,
Qursalı, Saral,
Qarakilsə, Oxçuoğlu...Cücəkənd, Qurdpınar, Qotur-
Qatnaqpur... -Qara müəllim, bunnarı bizə məktəbdə niyə demirdiz?
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Mənə deyiblər ki, mən də sənə deyəm, allah lənət eləsin akademik Balacahunluya, dərs deyəndə ancaq erməninin, rusun dediyini deyirdi... Səhər indi açılsa da, hamı ayaq üstədi, amma günün səmti yoxdu, yəni heç kim bilmir neynəsin; oğul o yana apardığını qız bu yana gətirir. Tapşırıblar, -ağlaşmayın, bu boyda hökümət camaatını ayaq altda qoymaz. -Bunu kolxoz sədri dedi...o gün camaatı yığmışdı. İndi yoxdular. Direktor, sədr, başqa əli- ayağı tutanlar, - gedək kəndin işini düzəldək gələk, - deyib getmişdilər...hələ gəlməmişdilər. Bir Partkom kənddəydi, indi də ocağın qırağında oturub başını qaldırmırdı bayaqdan. Müəllim çubuğunu indi də kəndin sağına-soluna tuşlayıb göstərişlər verirdi... -Gördüz gəlirlər, siz ora keçin....siz də bura. Yarınız yan tərəfdən... yarınız arxadan. Bizim silahımız yox, adamımız yox... bizim üstünlüyümüz odu ki, ermənini tanıyırıq, tarix boyu erməni bizdən qorxub, biz bunnan istifadə eləməliyik. Şəxsən mən onnarın www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qabağına çıxacam, qarşılayacam. Vururlar, qoy vursunlar. -Müəllim, bəs bunnar əlli il qabaq harda yaşayırdılar, burda
deyildilərsə? Bayaqkı
söhbət yaddan çıxdığı üçün xeyli özlərinə gələ bilmirlər. Yada heç nə düşmür. “Kimdi? Nə so- ruşur?” Səs arxadan gəlir, Aytəkin səsidi, səsi coddaşıb bir az. Çobanın oğlu Aytək, dördüncü sinfəcən ermənicə oxudu,
Siranuşun məktəbində. Kimya müəllimi Siranuş Sumikyana görə onun oxuduğu erməni məktəbini hamı belə adlandırır. “Siranuşun məktəbi...” Sonsuz Siranuş... “-Mənim oğlum da, uşağım da erməni xalqıdı, bu xalq varsa, neynirəm oğlu-uşağı! Erməni adındakı hərflərin min qat sayı qədərində hamı ölüb dirilməlidi ki, Ermənistan yaşasın...” - Siranuşun sözüdü, respublikada kim yaşayırsa, hamı əzbərdən bilir. -Hə, müəllim, hardaydı bunnar bəs? Qara
müəllim dönür,
kəndin yeniyetmələridi, boy- boya veriblər, güllə gilizi kimidilər, biçimli, gücü içində,
irəliyə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tuşlanmış. Çoxdular, maşallah! Hamısı birdən soruşur: -Hardaydılar? -Bunnarı Qafqaza ruslar gətirib, iki yüz il qabaq,
bizim buralara da bolşeviklərlə gəldilər... -Qara müəllim dönüb ətrafına boylanır, qorxusu üzünə çıxıb, deyirsən indi ürəyi gedəcək, neçə gündü gözlədikləri erməninin özündən belə qorxusu yoxdu. -Onnarın heç vaxt dövləti olmayıb, yalan yerdən tarix yazdıqlarına baxma. - Qara müəllimin canı bu şaxtada isti gətirmişdi, “xəbər verən olar, görəsən?...Yəni, bu günümüzdə də xəbərçilik eləyəcəyik?...” deyə düşündü, bayaqdan ocağın qırağında dinməz- söyləməz oturmuş Partkoma sarı əyildi.- Kən- din telefonu işləyir? -İşləyir, niyə işləməsin?! – Əlinin işarəsiylə də əlavə elədi, “...arxayın ol, artıq çatdırmış olarlar...” Qaraca müəllimin canı təzədən buza döndü... İmirxanlı ağbilən İsmayılı xatırladı, partkomun bir zəngiylə KQB elə məktəbdən
|