Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

Heksozalar. Heksozalar (C
6
H
12
O
6
) tərkibində altı karbon atomu saxlayan 
monosaxaridlərdir. Onlar tərkibində olan funksional qruplara görə iki yerə: 
aldoheksozalar və ketoheksozalara bölünür.
Aldoheksozalar tərkiblərində aldehid qrupu saxlayan və ketoheksozalar isə 
keton qrupu saxlayan monozalardır.
Aldoheksozlara qlükoza, mannoza və qalaktoza, ketoheksozlara isə fruktoza 
aiddir. Bunlar həm açıq zəncirli, həm də qapalı zəncirli siklik birləşmələr şəklində 
olur. Qlükozanın və fruktozanın açıq forması aşağıdakı kimidir: 
Qlükoza və fruktozanın, eləcə də başqa monosaxaridlərin açıq formaları 
Fişer proyeksiyası da adlanır. Heksozların qapalı forması poluasetal və ya qlikozid 
tipli rabitə hesabına yaranır.
Fişer və Xeuors proyeksiyaları monosaxaridlərin konformasiyaları-fəza 
quruluşları barədə məlumat verir. Heksozaların konformasiyası sikloheksanınkına 
bənzədiyindən iki tipdə: kreslo və vanna (qayıq) formasında olur. Bunlara 
konformerlər deyilir.
O
C
│ H 
(CHOH)
4
│ 
CH
2
OH 
Aldoheksoza 
CH
2
OH
│
CO 
│ 
(CHOH)
3
│ 
CH
2
OH 
Ketoheksoza 
O
C
│ H
H─ C ─ OH 
│ 
HO─ C ─ H 
│ 
H ─ C ─ OH 
│ 
H ─ C ─ OH 
│ 
CH
2
OH 
Qlükozanın açıq və 
ya aldehid forması 
CH
2
OH
│
C
=O
│
HO─ C ─H 
│ 
H─ C ─ OH
│ 
H ─ C ─ OH 
│ 
CH
2
OH 
Frukozanın açıq və ya 
keto forması 
downloaded from KitabYurdu.org

---

9 
D-qlükoza 
OH 
H 
CH
2
OH 
O 
OH 
HO 
H 
H 
CH
2
OH 
OH 
OH 
H 
OH 
C 
H 
CH
2
OH 
HO 
OH 
O 
OH 
α-D-qlükopiranoza 
H 
H 
H 
C 
C 
C 
C 
O 
H 
H 
H 
H 
HO 
OH H 
β-D-qlükopiranoza 
OH 
H 
Pirianoza halqasının konformasiyaları. 
Molekullar kreslo konformasiyasında vanna formasına nisbətən davamlı olur. 
Bu göstərilənlər başqa heksozalara da (qalaktoza, mannoza və qeyriləri) aiddir.
Müxtəlif şəkərlərin şirinlik dərəcələri aşağıdakı kimidir: 
Laktoza-16 Ksiloza-40 
Rafinoza-23 Qlükoza-74 
Qalaktoza-32 Saxaroza-100 
Maltoza-32 Fruktoza-173 
Heksozalar sulu məhlulda həm açıq, həm də qapalı forma-da mövcuddur. 
Bunlardan ən çox tsiklik formadadır. Məsələn, qlükozanın 37%-ə qədəri α-D-
qlükopiranoza, 63% β-D-qlükopiranoza formasında olur.
Bu formalar dinamikdir, biri digərinə keçir. Bununla yanaşı məhlulun optik 
fəallığı da dəyişilir. Dinamik müvazinət yarandıqda isə stabilləşir.
Heptozalar. Heptozalar (C
7
H
14
O
7
) tərkibində yeddi karbon atomu saxlayan
monosaxaridlərdir. Bunların əhəmiyyətlisi sedoheptozadır. Bu ketoheptozalara 
mənsubdur. Hüceyrələrdə karbohidratların çevrilmələrində fosfat turşusunun efiri 
şəklində əmələ gəlir. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

10