Baburnamə 3
Yüklə 5,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HİNDİSTANDA İŞLƏNƏN ÖLÇÜ VƏ ÇƏKİ VAHİDLƏRİ
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
- HİNDİSTANIN MƏZİYYƏTLƏRİ
- BABURNAMƏ
- Sərkar vilayət Kürur Lek Təngə
- AQRADA XƏZİNƏNİN BÖLÜŞDÜRÜLMƏSİ
|
a) və gündüz üç min altı yüz peldir. Hər pelin müddətini altmış dəfə gözü açıb yumuncaya qədər keçən zaman olaraq müəyyən etmişlər ki, gecə və gündüz iki yüz on altı min dəfə gözü açıb yumuncaya qədər sürür. Təcrübə edildi və bir peldə səkkiz dəfə bismillah ilə birlikdə qulhuvallah surəsi oxu- na bildi ki, gecə-gündüz ərzində iyirmi səkkiz min səkkiz yüz dəfə bismillah ilə birlikdə qulhuvallah surəsi oxuna bilər.
Bir də hind elində ölçüləri gözəl müəyyən etmişlər: səkkiz reti bir ma- şə, dörd maşə bir tank, yəni otuz iki reti, beş maşə bir misqal, yəni qırx reti, on iki maşə bir tülə, yəni doxsan altı reti, on dörd tülə bir sər deməkdir. Hər yerdə qırx sər bir batman olaraq qəbul edilmişdir. On iki batman bir mani, yüz mani bir minasədir. Qızıl və mirvarini tanq ilə çəkirlər 1.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
306 yüz lek bir kürur, yüz kürur bir ərb, yüz ərb bir kərb, yüz kərb bir nil, yüz nil bir pədəm, yüz pədəm bir sanq deməkdir. Bu ədədlərin çoxluğu Hindistanın zənginliyinə bir dəlildir. Hindistan əhalisinin böyük bölümü kafirdir və hind xalqı kafirə hindu deyir. Hinduların çoxu tənasühə inanır. İşçilər, muzdlular və xidmətçilər də hamısı hindudur 1 . Bizim vilayətlərdə köçəri xalqın öz qəbilələrinə görə xüsusi adları var. Burada da vilayət və kəndlərdə yaşayan (290 b) əhalinin qəbilələrinə görə adları var. Hər peşə sahibi o peşə ilə dədə-babadan bəri məşğuldur. Hindistan lətafəti az olan bir yerdir. Əhalisində gözəllik, yaxşı rəftar və tərbiyə, aralarında xoş münasibət, təb, idrak və ədəb, kərəm və mürüvvət yox, hünər və işlərində üsul və intizam, qayda və düzən, yaxşı at və yaxşı ət, üzüm, qovun və yaxşı meyvələr, buz, soyuq su, bazarlarında yaxşı yemək və yaxşı çörək, hamam, mədrəsə, şam, məşəl və şamdan yoxdur. Divti dedikləri çoxsaylı və kirli bir zümrə var ki, bunlar sol əllərində şam və məşəl yerinə kiçicik bir üçayaq tuturlar. Bu üçayağın bir ayağının ucundan şamdan başına bənzəyən bir dəmiri üçayağın ağacına bağlayır, baş barmaq yoğunluğuda bir fitili də üçayağın ağaca saplı olan dəmir ayağına bağlayırlar. Sağ əllərində isə dəliyi bir az dar açılmış olan bir çanaq tuturlar. Yağ oradan sızır. Fitilə nə zaman yağ lazım olsa bu çanaqdan qoyurlar. Şam və məşalə yerinə bundan istifadə edirlər. Böyük adamların bunlar kimi yüz- iki yüz divtiləri var. Padşahın və ya bəylərin gecə şama ehtiyacı olan bir işi olsa, bu çirkin divtilər (291 a) bu lampanı gətirib onların yanında dururlar. Çay və yeraltı suları ilə çuxurlarda yığılan suların dışında bağ və bi- nalarında axarsu yoxdur. Binalarında səfa, hava, gözəllik və nizam yoxdur. Qullar və aşağı təbəqə tamamilə çılpaq gəzir. Lüngutə deyilən bir şeyi bağlayır və göbəkdən aşağı iki qarışlıq bir bez parçası asırlar. Bu asılan bez parçasının üstündə bir bez parçası daha var. Bunun bir ucunu lüngutənin ipi- nə bağlayır, digər ucunu isə iki budun arasından keçirərək lüngutənin arxa bağından keçirib bərkidirlər. Qadınları uzun bir lüng bağlayır. Yarısını bel- lərinə bağlayır, yarısını başlarına örtürlər. HİNDİSTANIN MƏZİYYƏTLƏRİ Hindistanın məziyyəti böyük bir vilayət olmasıdır. Burada altın və ax- ça çox olur. Yağmur mövsümündə havaları fövqəladə gözəldir. Bəzi günlərdə on- on beş dəfə yağır. Yağmur zamanı sellər yaranır. Heç su olmayan yerlərdə çaylar axır. Yağış yağanda və yağışdan sonra hava çox gözəl olur. O dərəcə- də ki, etidalının və lətafətinin bənzəri yoxdur. Qüsuru budur ki, havası çox
1 Bu cümlə rusca nəşrdə yoxdur. BABURNAMƏ
307 rütubətli olur. Yağmur mövsümündə bizim tərəflərin yaylarıyla əsla ox at- maq olmaz, yay pozulur. (291 b) Rütubət yalnız yaylara deyil, zireh, kitab, qumaş və mala da təsir edir. Bina da çox davam gətirmir. Yağmur mövsümünün dışında qışda və yayda hava yaxşıdır, lakin dur- madan şimal küləyi əsir və toz çox olur. Yayda yağmur mövsümünə yaxın buğa və ekizlər ayında bu külək ildə dörd-beş dəfə fövqəladə şiddətli əsir və toz o dərəcədə qatı olur ki, adamlar bir-birini görə bilmir. Bu külək andi adlanır 1 . Ekizlər ayı isti keçir, lakin o qədər də bürkü olmur. Bəlxin və Qəndə- harın istisinin yarısı qədər yoxdur. Hindistanın başqa bir məziyyəti hər sinif və peşə ərbabının lap çox ol- masıdır. Hər iş və hər şey üçün xüsusi olaraq seçilmiş insanlar var, bunlar dədə-babadan bəri bu işi görürlər. Necə ki Molla Şərəf Zəfərnamə adlı əsə- rində Teymur bəyin daş məscidi tikilərkən Azərbaycan, fars, Hindistan və digər məmləkətlərin daş ustalarından hər gün iki yüz adamın məsciddə işlə- diyini xüsusi qeyd etmişdir. Mənim tikintilərimdə isə yalnızca Aqrada yerli daş ustalarından hər gün altı yüz səksən adam çalışırdı. Bir də Aqra, Sikri, Biyanə, Dulpur, Gü- valyar və Kulda min dörd yüz doxsan bir daş ustası hər gün mənim tikdirdi- yim binalarda işləyirdi. Hindistanda bunun kimi hər peşə (292 a) və hər məslək sahibi saysız-hesabsızdır. Bxirədən Behara qədər mənim sərəncamımda olan vilayətlərin gəliri əlli iki kürurdur. Bu, aşağıdakı müfəssəl cədvəldən də görünür. Bunun sək- kiz-doqquz küruru ray və racələrin pərgənələrindən gəlir ki, onlar itaət edib əskidən bəri bu pərgənələrə doğruluq yoluyla sahib olmuşlar. Felən bizim müzəffər bayrağımızın hakimiyyəti altında olan Hindistan vilayətlərinin təxmini gəliri (cədvəl farsca yazılmışdır – tərc.):
Kürur Lek Təngə 1. Sətlücün o biri üzü, Bxirə, Lahor, Siyal-qut, Dibalpur v.s. 3 33 15.989 2. Sihrind 1 29
31.985 3. Hisari-Firuzə 1 30
75.174 4. Paytaxt Dehli və Miyan-Duab 3 60
50.254 5. Mivat (İskəndər zamanında bizim mülklərimizə daxil deyildi) 1 69 81.000 6. Biyanə 1 44
14.930 (292 b) 7. Aqra
- 29
76.919 8. Miyan vilayəti 2 91
19.000 9. Güvalyar 2 29
57.450
1 Bu cümlə türkcə nəşrdə buraxılmışdır. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
308 10. Kalpi, Sehəndə və başqaları 4 28
11. Kanuc 1 36 63.358 12. Sənbəl 1 38
44.000 13. Ləknur və Bəkəsər 1 39
82.433 14. Xeyrabad - 12
65.000 (293 a) 15. Ud və Bəhrac 1 17
1.369 16. Cunpur 4 -
17. Kərrə və Manikpur 1 63 27.282 18. Bəhar 4 5
19. Sərvar 1 55 175.062 2/1
20. Sarən 1 10
18.373 21. Çəparən 1 90
86.080 22. Kəndlə - 43
23. Racə Rup-Nərindən işlənməmiş gümüş və qara təngə - 2
24. Rətənbur (Buli, Çatsu, Məlanə) - 20 - 25. Naqur - -
26. Racə Bikrəmacit (Rətənburdan) - - - 27. Racə Kələncəri - -
28. Racə Sing-Div - - - 29. Racə Bikəm-Div - -
30. Racə Bikəm-Çənd - - - (293 b)
Hindistan vilayətlərinin yerinin və elinin xüsusiyyət və keyfiyyətləri- nin nə qədəri məlum və müşəxxəs idi, hamısı zikr edildi və yazıldı. Bundan sonra da yazılası bir şey gözə çarpsa yazacağam, eşidiləsi bir şey eşidilsə onu da bildirəcəyəm.
Bazar ertəsi günü, rəcəb ayının iyirmi doqquzunda [=12 may] xəzinəni görmək və bölüşdürmək işiylə məşğul olduq. Hümayuna xəzinədən yetmiş lek verildi, bir də bilinməyən və incələnib sayılmamış olan bir xəzinəni ona ehsan edim. Bəzi bəylərə on lek, bəzilərinə iyirmi, yeddi və altı lek verildi. Orduda olan bütün əfqan, həzarə, ərəb və bəluclara, hər camaata mövqelərinə uyğun şəkildə nəqd ənamlar verildi. Yenə ordu ilə birlikdə olan hər tüccar, elm əhli və digər hər kəs ehsan və bəxşişdən bol-bol qismət və tam nəsib aldı. Orduda olmayanlara da bu xəzinədən bir çox ehsan və bəxşiş göndə- rildi. Məsələn, Kamrana [Mirzə] on yeddi lek, Məhəmməd Zaman Mirzəyə on beş lek, Əsgəriyə, Hindala, hətta bütün qohumlara altından, gümüşdən, qumaşdan, cövhərdən və kölədən bir çox şeylər göndərildi. Digər tərəfdəki BABURNAMƏ
309 bəylərə və sipahilərə çox hədiyyələr göndərildi. Səmərqənd, Xorasan, (294 a) Kaşğar və İraqa qohumlar üçün hədiyyələr göndərildi. Səmərqənd və Xo- rasandakı məşhur şəxslərə və Məkkə ilə Mədinəyə də nəzirlər göndərildi. Kabil vilayəti ilə Vərsək həvalisinə kişi və qadın, kölə və sərbəst, böyük və kiçık hər adam başına birər şahruxi ehsan edildi. Aqraya ilk gələndə bizimkilərlə yerli xalq arasında çox ayrılıq və so- yuqluq vardı. Əsgəri və xalqı bizimkiləri görəndə dörd bir tərəfə qaçırdı. Dehli ilə Aqranın dışında bütün kurqanlı yerlər öz kurqanlarını gücləndirə- rək itaət edib təslim olmadılar. Sənbəldə Qasım Sənbəli, Biyanədə Nizam xan, Mivatda isə Həsən xan Mivati olurdu və bu qarışıqlığın səbəbkarı məhz bu dinsiz hərifdi. Dulpurda Məhəmməd Zeytun, Güvalyarda Tatar xan Sarənghani, Rabiridə Nuhani xan oğlu Hüseyn xan, Ətavədə Qütb xan Sərvani və Kalpidə Aləm xan [Cəlal xan Cighetin oğlu] vardı. Kanuc və Qanqın o tərəfi isə Nasir xan Nuhani, Məruf Fərmüli və digər bir çox əmirlər kimi tamamən müxalif əfqanların əlində idi. Biz İbrahimi məğlub etdiyimiz zaman bunlar Kanuc və o tərəfdə- ki bütün vilayətləri əllərinə keçirərək Kanucdan bir-iki mənzil bu tərəfə gə- lib mövqe tutmuşdular. Dərya xanın oğlu Behar xanı (294 b) padşah edib ona Sultan Məhəmməd ləqəbini vermişdilər. Mehavində Mərğubqul hakim idi. Bu qədər yaxınlığımızda olduğu halda uzun zaman gəlmədi.
Biz Aqraya gələndə isti fəsil idi. Əhali qorxudan tamamilə qaçmışdı. Özümüzə və atlara azuqə və yem tapılmırdı. Kəndlər ayrılıq və aradakı zid- diyyətlər üzündən düşmənliyə, oğruluğa və yol kəsməyə başlamışdılar. Yol- lardan keçmək mümkün deyildi. Biz də xəzinəni bölüşdürməklə məşğul ol- duğumuz üçün ayrı-ayrı pərgənələrə və digər yerlərə möhkəm adamlar təyin edə bilməmişdik. O il çox isti idi. Bir çox adam səmum küləyinin təsiri ilə birdən-birə yıxılıb öldü. Bu üzdən də bəylərin və yaxşı igidlərin bir çoxu buradan soyu- muşdu. Hindistanda qalmağa razı deyildilər, hətta getməyə belə üz tutmuş- dular. Belə sözləri yaşlı və təcrübəli bəylər söyləsəydilər, ayıb olmazdı, am- ma onlar bu cür sözləri az söylədilər. Bir adamda bir az ağıl və məntiq olsa, izahatdan sonra doğrunu və əyrini anlayar, pisi və yaxşını ayırd edər. Lakin bir adam düşünüb-daşınıb bir qərara görə hərəkət edərkən, söylənmiş sözlə- rin təkrarlanmasında nə məna var? Gənclərin və kiçıklərin belə sözləri, belə
fə Kabildən hərəkət etəndə bu adamların bir neçəsi hələ yenicə bəy olmuşdu. Mən oda, ya da suya girsəm və çıxsam, bunların da heç çəkinmədən mə- nimlə girib-çıxacaqlarını və hansı tərəfə üz tutsam, onların da mənimlə bir- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
310 likdə gələcəklərini ümid edirdim. Mən inanmırdım ki, bunlar mənim niyyə- timin əleyhinə çıxacaqlar, hamısı ilə danışıb məsləhətləşdikdən sonra birlik- də qərar verilən bir işə qarşı çıxacaqlar. Gərçi bunlar pis hərəkət etdilər, lakin Əhmədi Pərvanəçi ilə Vəli Xə- zinə[çi] bunlardan da pis hərəkət etdilər. Kabildən çıxıb İbrahimi məğlub edərək Aqranı zəbt edincəyə qədər Xoca Kəlan yaxşı hərəkət etmiş, cəsur sözlər söyləyib faydalı fikirlər irəli sürmüşdü. Lakin Aqranı aldıqdan bir ne- çə gün sonra bütün düşüncəsi dəyişdi və getməyə çalışanlardan biri də Xoca Kəlan oldu. Adamlarımın bu tərəddüdünü öyrənincə, bütün bəyləri çağıraraq danı- şıb məsləhət etdik. Mən dedim ki: «Səltənət və cahangirlik vasitəsiz olmaz, padşahlıq və əmirlik nökərsiz və vilayətsiz mümkün deyil. Neçə ildir qeyrət edir, çətinliklər içində uzaq məsafələr qət edərək əsgərlə yürüyür, özümüzü və əsgəri savaş və ölüm təhlükələrinin (295 b) içinə atırıq. Biz Allahın ina- yəti ilə bu qədər çoxsaylı düşməni məğlub edib belə geniş məmləkətləri al- dıq. İndi isə hansı çətinlik və hansı zərurət üzündən belə zəhmət hesabına zəbt etdiyimiz vilayətləri səbəbsiz yerə buraxmalıyıq. Əgər Kabilə dönsək, təkrar sıxıntıya məruz qalacağıq. Xoş niyyəti olan heç kim bundan sonra be- lə sözlər söyləməsin. Dayana bilməyib getmək istəyən isə getsin və bir daha geri qayıtmasın». Belə məqbul və uyğun sözləri xatırladaraq bu sıxıntıları uzaqlaşdırdıq. XOCA KƏLANIN HİNDİSTANDAN GETMƏSİ Xoca Kəlanın qalmağa niyyəti olmadığı üçün «Xoca Kəlanın əsgəri çoxdur, hədiyyələri o götürsün. Kabildə və Qəznədə də adam azdır, onları bir nizama salsın» deyə qərar verdik. Qəznə, Gərdiz və Sultan-Məsudi həza- rəsini Xoca Kəlana ehsan etdim. Hindistandan da üç-dörd leklik Kühram pərgənəsi verildi. Xoca Mir Miranın da Kabilə getməsi qərarlaşdırıldı. Hədiyyələr də onun məsuliyyətinə verildi, əmanətçi olaraq da Molla Həsən Sərraf və Tükə Hindu təyin olundu. Xoca Kəlan Hindistanı sevmədiyi üçün gedərkən evinin divarına bu beyti yazdırmışdı: (296 a) Əgər be xeyri-səlamət güzər zi Sind kunəm, Siyahru şəvəm, gər həvayi-hind kunəm. Əgər sağ-salamat keçsəm bu Sindi, Üzüm qara olsun bir də istəsəm hindi. Biz Hindistanda ikən belə gülməli bir beyt söyləmək və yazmaq nə- zakətsizlikdir. Getməsi üzündən bir buruqluq yaranmışdı, bu beyt bunu bir qat daha artırmışdı. Mən də içimə doğduğu kimi o anda söyləyərək bu rü- baini yazıb göndərdim:
BABURNAMƏ
311 Yüz şükr de, Babur ki, kərimü qaffar Verdi sana Sindü Hindü mülki-bisyar, İstiliyinə gər sana yoxdur taqət, Soyuq üzün görək desən, Qəznə var. Bu əsnada əskidən rütbəsi çox kiçık olan və iki-üç ildən bəri böyük və kiçık qardaşlarını yığıb bir dəstə təşkil edən Molla Apağ oruq-zeyi və Sind sahilindəki bəzi əfqanlara başçı təyin edilərək Külə göndərildi. O civardakı oxçulara və sipahilərə təsəlli fərmanları göndərildi. Şeyx Gürən etiqad və imanla gəlib bizə qoşuldu və Miyan-Duab oxçu- larından da iki-üç min sipahi gətirdi. Yunus Əli Dehli ilə Aqra arasında yolu çaşıb Hümayundan ayrılanda Əli xan Fərmülinin oğullarına və ailəsinə rast gəlir. Bir az vuruşandan sonra onları məğlub edib Əli xanın oğullarını əsir alaraq gətirmişdi. Bu fürsətlə, Dövlət-Qədəm Türkün oğlu Mirzə Moğol vasitəsilə (296 b) Əli xanın əsir oğullarından biriylə birlikdə bu qarışıqlıqda Mivata getmiş olan Əli xana tə- səlli fərmanları göndərildi. Mirzə Moğol Əli xan ilə birlikdə qayıtdı. Əli xa- na hörmət göstərib öz pərgənələrindən iyirmi beş lek verildi. Sultan İbrahim Mustafa Fərmülini və Firuz xan Sarənghaninin idarə- sindəki bir neçə əmiri Purabdakı asi əmirlərin üstünə göndərmişdi. Mustafa bu asi əmirlərlə yaxşı savaşaraq onları bir neçə dəfə möhkəm məğlub et- mişdi. Mustafa bu İbrahimin məğlubiyyətindən bir az öncə öldü. Şeyx Bə- yazid onun kiçık qardaşı idi, İbrahim vacib işlə məşğul olduğu üçün böyük qardaşının idarəsindəki vilayət və əhalini dərhal o, əlinə almışdı. Firuz xan, Şeyx Bəyazid, Mahmud xan Nuhani və Qazı Ciya qulluğa gəldilər. Bunlara da umduqlarından daha artıq etibar və şəfqət göstərib Firuz xana Cunpurdan bir kürur, qırx altı lek və beş min təngə, Şeyx Bəyazidə Uddan bir kürur, qırx səkkiz lek və əlli min təngə, Mahmud xana Qazipurdan doxsan lek və otuz beş min təngə, Qazı Ciyaya Cunpurdan iyirmi lek ehsan edildi. SULTAN İBRAHİMİN SARAYINDA KEÇƏN MƏCLİS
Şəvval bayramının üstündən bir neçə gün keçmişdi. Sultan İbrahimin hərəm sarayının ortasındakı daş sütunlu eyvanlı kümbəzdə böyük bir məclis qurduq. Hümayuna işləməli bir köynək, kəmərli bir qılınc və altın yəhərli bir cins at, Çin Teymur Sultan, Mehdi Xoca və Məhəmməd (297 a) Sultan Mir- zəyə işləməli köynək, kəmərli qılınc və kəmərli xəncərlər ehsan edildi. Di- gər bəylərə və igidlərə də mövqelərinə görə kəmərli qılınc, kəmərli xəncər- lər, xələtlər bağışlandı. Hamısının siyahısı burada yazılıdır: yəhərli iki cins at, qəbzəsi qiymətli daşlarla bəzənmiş iyirmi beş ədəd xəncər, yenə qiymətli daşlarla bəzənmiş iki qılınc kəməri, səkkiz qumaş çəkmən, qiymətli daşlarla
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
312 bəzənmiş on altı ədəd qəmə, altın qəbzəli bir ədəd hind bıçağı, qiymətli daş- larla bəzənmiş iki ədəd geniş ağızlı xəncər və əlli bir parça qumaş. Bu söhbət günündə olduqca çox yağış yağdı. On üç dəfə yağdı. Bəzi- ləri yer çatmadığı üçün dışarıda oturmuşdular, hamısı islandılar. Məhəmmədi Göyəldaşa Samanə vilayətini ehsan edib Sənbələ ilqar tə- yin etdik. Hisari-Firuzə mükafat olaraq Hümayuna verilmişdi, Sənbəli də Hümayuna ehsan etdim. Hindu bəy Hümayunun yanına təyin edilmişdi,ona görə də Məhəmmə- dinin yerinə Hindu bəy, Kəttə bəy, böyük və kiçık qardaşları ilə birlikdə Məlik Qasım Baba-Qaşqa, Molla Apağ və Miyan-Duab oxçularıyla birlikdə Şeyx Gürən ilqar olaraq Sənbələ göndərildi. Qasım Sənbəli üç-dörd dəfə (297 b) «Alçaq Bibən Sənbəli mühasirə- yə alıb hücum edir, ora ilqar getsin» deyə adam göndərmişdi. Bibən bizdən qaçdıqdan sonra vaxt itirmədən dağ ətəyindən yürüyərək irəliləmiş və pə- rən-pərən düşən əfqanları və hindistanlıları yığıb bu qarışıq dönəmdə mey- danı boş görərək gedib Sənbəli mühasirəyə almışdı. Ahar keçidinə çatan Hindu bəy, Kəttə bəy və təyin edilən ilqar qolu suyu keçəndə böyük və kiçık qardaşları ilə birlikdə Məlik Qasım Baba-Qaş- qanı irəliyə göndərirlər. Məlik Qasım suyu keçdikdən sonra qardaşları və yüz-yüz əlli igidlə birlikdə sürətlə çapıb günorta vaxtı Sənbələ çatır. Bibən isə adamlarını düzüb ordugahından hərəkət edir. Məlik Qasım sürətlə gedib kurqanı arxasına alır və hücum edir. Bibən müqavimət göstərə bilməyərək qaçır. Məlik Qasım onun xeyli adamının başını kəsib bir neçə fil, bir çox at və qənimət ələ keçirir. Ertəsi gün digər ilqar bəyləri də yetişirlər. Qasım Sənbəli gəlib onları görür, lakin «kurqanı bunlara təslim etmək yaxşı olmaz» deyə düşünür. Bir gün Şeyx Gürən, Hindu bəy [Koçin] və digərləri ilə danışıb qərarlaşdıraraq bir bəhanəylə Qasım Sənbəliyi bu bəylərin yanına gətirir və bizim adamları Sənbəl kurqanına buraxır. Qasım Sənbəlinin köçünü və ailə üzvlərini sağ- salamat çıxarıb yolladılar. Qələndər Piyada vasitəsilə Biyanədə bulunan Nizam xana vəd və təh- did fərmanlarıyla (298 a) birlikdə o anda içimdən gəldiyi kimi söylənən bu qitə yazıb göndərdim: Ba türki siteza məqun, ey miri-Biyanə, Çalaki-yo mərdanəgine türk əyan əst, Gər zud nəyaiyü nəsihət naquni quş, Anca ki əyan əst, çi hacət bə bəyan əst.
BABURNAMƏ
313 Əyan olanın bəyana nə lüzumu var. Biyanə kurqanı Hindistanın məşhur qalalarındandır. Axmaq hərif qa- lasının möhkəmliyinə güvənib başından böyük iddialarda bulunaraq adam göndərmişdi. Göndərdiyi adama yaxşı bir cavab vermədən qala zəbti üçün lazım olan şeylərin hazırlanmasıyla məşğul olduq. Babaqulu bəy də vəd və təhdid fərmanlarıyla Məhəmməd Zeytunun yanına göndərildi. O da bəzi bəhanələr göstərərək hiylə yoluna sapmışdı. Rana Sanka kafir biz Kabildə ikən elçisini göndərib sədaqətini açıqlamış və «Əgər padşah o tərəfdən Dehli civarına gəlsə, mən də bu tərəfdən Aqra üstünə yürüyərəm» deyə qərar vermişdi. Mən İbrahimi məğlub edib Dehli və Aqranı aldım. Bugünə qədər bu kafirdən heç bir hərəkət görünməmişdi, amma bir müddət sonra Məkənin Həsən adlı oğlunun olduğu Kəndar kurqanını mühasirəyə aldı. Həsən Məkəndən bir neçə dəfə adamlar gəldi. Məkən özü isə hələ gəlib görünməmişdi. O civardakı (298 b) Ətavə, Dulpur, Güvalyar və Biyanə kimi kurqanlar da hələ ələ keçməmişdi. Şərq tərəfdəki əfqanlar da inadkarlıq və sərkəşlik edirdilər və Kanucdan Aqraya doğru iki-üç mənzillik yerdə əsgərləri ilə mövqe tutmuşdular. Ətrafdaki itaət etməyənlərdən hələ tamamən əmin olmadığımız üçün ona yardıma getməyə adamlar ayıra bilmədik. İki-üç ay sonra Həsən çarəsiz qalıb şərtlə Kəndar kurqanını təslim etdi. Rabiridəki Hüseyn xan [Nuhani] da qorxusundan Rabirini buraxıb çıx- dı. Rabiri Məhəmməd Əli Cəng-Cəngə verildi. Qütb xan Servani Ətavədə idi. Neçə dəfə ona vəd və təhdid fərmanları göndərildi, nə gəlib bizi gördü, nə də Ətavəni buraxıb çıxdı. Ətavəni Mehdi Xocaya ehsan edib Məhəmməd Sultan Mirzə, Sultan Məhəmməd Dulday, Məhəmməd Əli Cəng-Cəng və Əbdüləziz Miraxur idarəsində olan bəylər- dən və içkilərdən bir dəstə adamı yardıma verib Ətavə üzərinə göndərdik. Kanuc da Sultan Məhəmməd Duldaya verildi. Firuz xan, Mahmud xan Nuhani, Şeyx Bəyazid və Qazı Ciyaya da fövqəladə etibar göstərilib Purab tərəfindən pərgənələr verilmişdi, onlar da Ətavəyə təyin edildilər. Məhəmməd Zeytun (299 a) Dulpurda olur və hiylə yoluna sapıb gəl- mirdi. Dulpuru Sultan Cüneyd Barlasa ehsan edib Adil Sultan, Məhəmmədi Göyəldaş, Şah Mansur Barlas, Qutlu-Qədəm, Abdullah [Kitabdar], Vəli Xə- zinə[çi], Can bəy [Can Məhəmmədi], Pirqulu və Şah Hüseyn Yaregi idarə- sində olanları Dulpuru zorla alıb Sultan Cüneydə təslim etdikdən sonra Bi- yanə üzərinə yürümələri üçün təyin etdik. Bu əsgərləri təyin etdikdən sonra türk və hind əmirlərini məşvərətə çağırıb bu sözü təklif etdik: «Purabdakı asi əmirlər -Nasir xan Nuhani və Məruf Fərmüli- qırx-əlli min adamla Qanqdan keçərək Kanucu ələ keçirmiş və bu tərəfə doğru iki-üç mənzil gəlib mövqe tutmuşlar. Kafir Rana Sanka da Kəndarı alıb fitnə və fə- sadla məşğuldur. Yağmur mövsümü də sona yaxınlaşdı. Ya asilərin, ya da kafirlərin üstünə hərəkət etmək gərəkli və labüd görünür. Bu civardakı və
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
314 ətrafdakı kurqanların işi asandır. Bu böyük düşmənlər dəf edildikdən sonra bunlar nə edə bilərlər? Rana Sankanın belə hərəkət edəcəyi ağla gəlmirdi». Hamısı da yekdil şəkildə belə dedi: «Rana Sanka bir az uzaqdadır, ya- xınlaşa biləcəyi də məlum deyildir. Madam ki, bu düşmənlər bu qədər yaxı- na gəlmişlər, bunların dəf edilməsi önəmli və zəruridir». Biz bu düşmənlərin üzərinə hərəkət etməyə qərar verəndə (299 b) Hü- mayun belə dedi: «Padşahın səfərə çıxmasına lüzum yoxdur, bu işi mən gö- rərəm». Bu, hamının xoşuna gəldi. Türk və hind əmirləri bu fikri bəyəndilər. Hümayun Puraba təyin edildi, Dulpura təyin edilmiş olan əsgərlərin yanına Kabili Əhməd Qasım göndərildi, onların da Çəndvara gələrək Hümayuna qoşulmaları əmr edildi. Mehdi Xoca ilə Məhəmməd Sultan Mirzənin idarə- sində Ətavə üzərinə göndərilən əsgərlərə də Hümayuna qatılmaları üçün fər- man göndərildi. Cümə axşamı günü, zülqədə ayının on üçündə [=21 avqust] Hümayun səfərə çıxıb Aqradan üç küruh məsafədə yerləşən Cəlisir adlı ki- çık bir kəndə endi. Orada bir gün qaldıqdan sonra qalxıb mənzil-mənzil irə- lilədi. Cümə axşamı günü, ayın iyirmisində [=28 avqust] Xoca Kəlanın Ka- bilə getməsinə izin verildi. Yüklə 5,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|