Baburnamə 3

(254 b) çox olmuşdu. Azuqə işi üçün dağ ətəyindən Siyal-Qut yoluyla hərə-

kət etdik. 

Hati Kəkərin vilayətinin qarşısına gələndə bir çayın bəzi yerlərində 

çoxlu su yığıldığını bu suların hamısının donduğunu gördük. Buz o qədər 

qalın deyildi. Hindistan vilayəti üçün belə bir buz qəribədir. Buzu yalnız bu-

rada gördük, Hindistanda olduğumuz bu bir neçə il içində qar və buzdan heç 

bir əsər-əlamət görünməmişdi. 

Sinddən beş mənzil yürüdükdən sonra altıncı mənzildə Cud dağına bi-

tişik olan Balnat-Cugi dağının dibinə, bügiyalların yurdu olan çaya gəlib en-

dik. Əsgərin azuqə alması üçün ertəsi gün də o yurdda qaldıq. O gün mey 

içdik. Molla Məhəmməd Pərgari çox hekayə danışdı, o qədər çox danışdığı 

heç olmamışdı. Molla Şəms isə  əskidən bəri masqaraçılığı ilə  məşhur idi, 

masqaralığa başlasa, axşama qədər bitirməzdi. 

Azuqə üçün gedən qullar, xidmətçilər və digər adamlar ərzaqdan baş-

qa şeylər də axtararaq dağınıq və hesabsız şəkildə cəngəlliyə, dağlara, sarp 

və yolsuz yerlərə getdikləri üçün onlardan bir neçəsi itdi, Kiçkinə Tünqatar 

isə orada öldü. 

Oradan qalxıb Ciləmdən bir az aşağıdakı keçid üzərindən Bəxət çayını 

keçdik. Bimrugiri və Əkriya pərgənəsinin hakimi, Siyal-Qut bölgəsinə köməkçi 

olaraq təyin edilən Vəli Qızıl biz burada ikən gəlib məni gördü. Siyal-Qutu 

mühafizə etmədiyi  (255 a) üçün onu azarladım. «Mən pərgənəyə gəlmişdim. 

Xosrov Göyəldaş Siyal-Qutdan çıxdığı zaman mənə xəbər dəxi vermədi» deyə 

söylədi. Bundan xəbərim vardı. «Madam ki Siyal-Qutu mühafizə edə bilmədin, 

nə üçün gedib Lahorda bəylərə qoşulmadın» dedim. Susmaq məcburiyyətində 

qaldı, iş zamanı yaxınlaşdığı üçün onun bu qüsuruna göz yumdum. 

Bu yurddan Lahordakılara «Müharibə etməyin, Siyal-Qutda və ya Per-

srurda gəlib bizə qoşulun» xəbərini götürməsi üçün Seyid Tufan ilə Seyid 

Laçın yedek atlarla birlikdə  təcili göndərildi. Hər kəs bu fikirdə idi: Qazi 

xan otuz-qırx min adam yığmış, Dövlət xan isə qocalığına baxmayaraq beli-

nə iki qılınc bağlamışdır. Bunlar şiddətli bir şəkildə vuruşacaqlar. Bir atalar 

sözü vardır: «Gah yəzdəh bəh, gah noh» (on dost doqquzdan yaxşıdır). Əl-

dəki vasitələri cəmləmək üçün Lahordakıları da özümüzə qoşub sonra vu-

ruşaq deyə düşündük. 

Bəylərə adam göndərib arada bir dəfə dincəldikdə sonra Çanab çayı-

nın kənarına endik. Yoldan ayrılıb xassə  əmlakdan olan Bəhlulpuru seyr et-

dik. Kurqanı Çanab çayının kənarında yüksək bir qayalığın üzərində idi, çox 

xoşuma gəldi. Siyal-Qutu buraya nəql etməyi düşündüm.  İnşallah, fürsət 

BABURNAMƏ 

 

273

olan kimi dərhal buraya nəql ediləcəkdir. 

Bəhlulpurdan ordugaha qədər gəmiylə gəldik. (255 b) Məclis quruldu, 

bəziləri mey, bəziləri boza içdi, bəziləri də məcun yeddi. Yatsı vaxtından bir 

az gec bir saatda gəmidən çıxıb çadırda da bir az içdik. Bu çayın sahilində 

bir gün qaldıq ki, atlar dincəlsin. 

Cümə günü, rəbiüləvvəl ayının on dördündə [=29 dekabr] Siyal-Quta 

endik. Hindistana hər səfərimiz zamanı öküzlərimizi və camışlarımızı yağma-

lamaq üçün dağdan hədsiz-hesabsız sayda cet və gücür aşağı enirdi. Qul-

durluq və zülm edənlər də bu səfillər idi. Əvvəllər bu vilayətlər düşmən idi və 

biz onları o qədər möhkəm sıxmırdıq. Bu dəfə isə bu vilayətlərin hamısı bizə 

tabe olduğu halda yenə belə  rəftar etməyə başladılar. Siyal-Qutun ordugaha 

gələn bu acları  və  çılpaqları, fəqir və miskinləri birdən qovğaya tutuşub 

yağmağa girişdilər. Quldurluq edənləri tapdıraraq iki-üçünü parçalatdırdım. 

Şahım Nur bəyi Siyal-Qutdan Lahordakı bəylərin yanına göndərdim ki, 

düşmənin harada olduğunu məlumatlı adamlardan öyrənsin, bəylər  bizə 

harada qoşulacaqlarını bildirsinlər.  

 

ALƏM XANIN SULTAN İBRAHİM XAN 

TƏRƏFİNDƏN MƏĞLUB EDİLMƏSİ 

 

Bu yurdda ikən bir tüccar gəlib Aləm xanın [yəni Sultan Bəhlul Ludi-

nin oğlu və Baburun xidmətində olan hind əmirlərindən Sultan Əlaəddin 

Ludinin] Sultan İbrahim xan tərəfindən məğlub edildiyini söylədi. 

Bu belə olmuşdur: Aləm xan bizdən izin aldıqdan sonra belə bir isti 

havada yoldaşlarına baxmadan iki mənzili bir edib Lahora gəlir. Aləm xana 

izin verildiyi günlərdə özbəklərin (256 a) xanlarının və sultanlarının hamısı 

gəlib Bəlxi mühasirəyə almışdılar. Bu üzdən də Aləm xanın Hindistana get-

məsinə izin verildikdən sonra biz də Bəlx üzərinə hərəkət etdik. Aləm xan 

Lahora çatdıqdan sonra Hindistandakı bəyləri toplayır və «Padşah sizi mənə 

köməkçi təyin etmişdir, mənimlə birlikdə hərəkət edin. Qazi xanı özümüzə 

qoşub Dehli və Aqra üzərinə yürüyək» deyir. 

Onlar da «Biz Qazi xana güvənərək qoşula bilmərik. Padşahın  əm-

rində də deyilir ki, Qazi xan öz kiçık qardaşı Hacı xanı oğlu ilə birlikdə sa-

raya göndərsə, yaxud onları Lahora göndərib girov olaraq qoysa, o zaman 

qoşulun, yoxsa ona qoşulmayın. Siz daha dünən onunla vuruşaraq məğlub 

olmusunuz, onunla təkrar necə birləşəcəksiniz. Sizin birləşməniz məsləhət 

deyil» deyirlər. 

Belə söyləyərək mane olmağa çalışsalar da, Aləm xan onları dinləmir. 

Oğlu Şir xanı göndərərək Dövlət xan və [oğlu] Qazi xan ilə görüşüb danışır. 

Xeyli müddətdən bəri məhbus olan [Dövlət xanın kiçık oğlu] Dilavər xan həbs-

dən qaçaraq Lahora gələli iki-üç ay olmuşdu. Onu da özü ilə birlikdə aparır. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

274

Lahorda pərgənə sahibi olan Mahmud xan Xani-Cahanı da yanında götürür. 

Hər halda belə qərar vermiş olacaqdır: Dövlət xan ilə Qazi xan Hin-

distanda buraxılmış olan bəyləri, hətta bütün bu civarı özlərinə alıb [oğul-

ları] Dilavər xan ilə Hacı xanı Aləm xana qatar, onlar da (256 b) Dehli və 

Aqra tərəfini özlərinə alarlar. İsmayıl Cilvani və digər bəzi  əmirlər gəlib 

Aləm xana qoşulur və heç durmadan mənzildən-mənzilə keçərək Dehliyə 

doğru hərəkət edirlər. İndriyə gələndə Süleyman Şeyxzadə Fərmüli də gəlib 

onlara qatılır. Bunların sayı otuz-qırx minə çatır və Dehlini mühasirə edirlər. 

Amma savaşa bilmir və kurqandakılara heç nə edə bilmirlər. 

Sultan İbrahim bunu eşidib onların üzərinə hərəkət edir. O yaxınlaşın-

ca bunlar xəbərdar olub kurqan üzərindən qalxaraq ona qarşı çıxmaq istəyir 

və belə düşünürlər: «Əgər gündüz savaşsaq əfqanlar bir-birlərindən utanaraq 

qaçmazlar. Əgər gecə basqını təşkil etsək, qaranlıq gecədə adam-adamı gör-

məz və hər kəs öz bildiyi kimi hərəkət edər». Bu düşüncə ilə təxminən altı 

küruhluq bir məsafədən qalxaraq gecə basqınına gəlirlər. Gecə basqını üçün 

iki dəfə gündüz günorta hərəkət edir, iki-üç pasa qədər at üstündə qalıb nə 

geri dönəcəklərini, nə də irəli gedəcəklərini qərarlaşdıra bilmədən irəliləyir 

və nəhayət, üçüncü dəfə sabaha bir pəhər qalmış basqına gəlirlər. 

Bunların basqını çadırlara və otaqlara od vurmaqmış. Bir başdan od vu-

rub qovğa qoparırlar. Cəlal xan Cighet və digər bəzi əmirlər gəlib Aləm xana 

qatılırlar. Sultan İbrahim öz köşkündə bir neçə xas süvarisi ilə birlikdə olduğu 

yerdə qalır. Bu zaman dan ağarır. Aləm xanın bütün adamları xalqı yağma-

lamaq və  qənimət toplamaqla məşğuldur.  (257 a) Sultan İbrahimin  əsgəri 

bunların çox az olduğunu görüncə bir dəstə əsgər və bir fillə dərhal onların 

üstünə yürüyür. Fil irəliləyincə bunlar müqavimət göstərə bilmədən qaçırlar. 

Aləm xan bu şəkildə qaçdıqdan sonra Miyan-Duab tərəfinə, sonra Pa-

nipat civarından təkrar Panipat tərəfinə keçir. İndriyə gələndə bir bəhanə ta-

paraq Miyan-Süleymandan üç-dörd lek qoparır.  İsmayıl Cilvani və Aləm 

xanın böyük oğlu Cəlal xan bunlardan ayrılaraq Miyan-Duab tərəfinə gedir. 

Aləm xanın yanında yığılan əsgərin Seyif xan Dərya xan, Mahmud xan Xa-

ni-Cahan, Şeyx Cemal Fərmüli və digər bəzilərinə tabe olan qismi savaşdan 

bir az öncə qaçıb İbrahimə qoşulur. 

Aləm xan, Dilavər xan və Hacı xan Sihrinddən keçəndən sonra bizim 

gəlib Milvəti aldığımızı öyrənirlər. Dilavər xan bizim üçün üç-dörd ay həbs-

də qaldığı halda hələ bizə sadiq olduğu üçün onlardan ayrılaraq köçünün 

yanına Sultanpura gəldi və biz Milvəti aldıqdan üç-dörd gün sonra da Milvət 

civarında gəlib bizə qatıldı. 

Aləm xan ilə Hacı xan isə Şetlut çayını keçərək Dun ilə Dəst arasında-

kı dağda Gingutə adlı möhkəm bir kurqana girirlər. Bizə tabe əfqan və həza-

rələr (257 b) gələrək bunları mühasirəyə alırlar. Belə möhkəm bir kurqanı 

tam  ələ keçirmək üzrə ikən axşam olur. Kurqandan çıxmaq istəyənlər də 

BABURNAMƏ 

 

275

[Aləm xan və Hacı xan] atların qapıya yığılması üzündən çıxa bilmirlər. Fil-

ləri varmış, onları qabağa verirlər. Fillər də atların çoxunu ezib öldürür. Atla 

çıxa bilmədikləri üçün qaranlıqda piyada çıxır, ancaq Milvətə də girə bilmir, 

dağ tərəfinə qaçmış olan Qazi xana min çətinliklə qoşulurlar. Qazi xan isə 

onları o qədər yaxşı  qəbul etmir. Axırda Aləm xan məcbur olub dərənin 

sonundakı Pəhlur civarında bizə qoşuldu. 

Biz Siyal-Qutdaykən Lahordakılardan bir adam gəldi və ertəsi gün ha-

mısının gəlib bizə qoşulacağını bildirdi. Ertəsi gün Persrurə enəndə Məhəm-

məd Əli Cəng-Cəng, Xoca Hüseyn və digər bəzi igidlər də gəlib orada bizə 

qoşuldular. 

Düşmənin ordugahı Ravi çayının Lahor tərəfində imış. Oradakı vəziy-

yəti öyrənmək üçün Böçkəni bir dəstə adamla oraya göndərdik. Gecənin üç 

pəhəri yaxınlaşanda xəbər gətirdi ki, düşmənin bizim gəldiyimizi xəbər alıb 

bir-birinə baxmadan nizamsız halda qaçır. 

Sabah Şah Mir Hüseynlə Can bəyi [Can Məhəmməd bəy] yüklərin və 

sursatın yanında qoyaraq özümüz sürətlə hərəkət etdik. İki namaz arasında 

Kəlanura gəlib endik. Məhəmməd Sultan Mirzə, Adil Sultan və digər bəylər 

burada (258 a) gəlib bizə qoşuldular. 

Sabah qalxıb yolda gedərkən Qazi xanla digər qaçanların xəbərini gə-

tirdilər. Məhəmmədi, Əhmədi, Qutlu-Qədəm və Vəli Xəzinə[çi]nin koman-

danlığında olanları və bu səfər üçün Kabildə bəyliyə yüksəldilmiş olan bəy-

lərin böyük qisminı qaçanları təqib etmələri üçün ayırdık. Qərara görə bun-

lar düşmənə yetişə bilsələr yetişəcək, yetişə bilməsələr kurqandakıların qa-

çıb getməmələri üçün Milvət kurqanın ətrafını mühsirəyə alacaqlar. Belə bir 

tədbir almaqdan əsas məqsəd Qazi xandı. 

Bu bəyləri irəli göndərdikdən sonra Kanvəhinin qarşısından Biyah ça-

yını keçib endik. Oradan qalxıb arada iki dəfə  istirahətdə sonra Milvət kur-

qanının olduğu dərənin ağzına endik. Öncədən gəlmiş olan bəylər və Hin-

distandakı bəylərə kurqanı yaxından mühasirəyə almaq əmri verildi. Dövlət 

xanın nəvəsi -böyük oğlu Əli xanın oğlu- olan İsmayıl xan burada yanımıza 

gəldi. Bir çox vədlər və təhdidlərlə onu da kurqana geri göndərdik. 

Cümə günü ordunu irəli götürüb kurqana yarım küruh məsafədə endik. 

Şəxsən gedib kurqanı gördükdən sonra sağ və sol qollarla mərkəzin yerlərini 

müəyyənləşdirərək ordugaha qayıtdım. 

Dövlət xan adam göndərib (258 b) «Qazi xan qaçıb dağa getdi, mənim 

günahımı bağışlasa, qulluğa gəlib kurqanı təslim edərəm» deyə bildirdi. Xo-

ca Mir Miran oraya göndərildi, qorxusunu bərtərəf edib onu da özü ilə gətir-

di. Dövlət xanla birlikdə oğlu Əli xan da gəldi. Bizimlə vuruşmaq üçün beli-

nə bağladığı iki qılıncını boynuna asmağı əmr etdim, iş bu dərəcəyə gəldiyi 

halda hələ də bəhanə arayacaq qədər qaba və abdal bir adam olurmu? Bir az 

irəli gətirdilər. Qılıncları boynundan almalarını əmr etdim. Qarşıma görüş-

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

276

mək üçün gələndə yükünməkdə gecikmişdi. Ayağından çəkdirərək qarşımda 

yükündürülməsini əmr etdim. 

Qarşıma oturdub hind dilini bilən bir adama belə buyurdum: «Bu söz-

ləri bir-bir onun zehninə  nəqş edərək söylə  və de ki: mən sənə ata dedim, 

könlün istəyəndən daha artıq təzim və ehtiram göstərdim. Özünü və oğlunu 

bəluclardan sədəqə dilənməkdən qurtardım. Arvad-uşağınızı İbrahimin kölə-

liyindən xilas etdim. Tatar xanın [Yusif-Heyl] üç kürur vilayətini sənə ehsan 

etdim. Sənə  nə pislik etdim ki, döşünə  və belinə iki qılınc bağlayıb qoşun 

çəkərək bizim vilayətlərin üstünə yürüyüb fitnə və fəsad çıxarırsan». 

Axmaq qoca ağzında bir-iki söz (259 a) gəvələdi, cavab verə bilmədi. 

Hərəmlərini və uruğunu özünə verib digər bütün əmlakının zəbt edilməsinə 

qərar verildi. Özünün də Xoca Mir Miranın yanında qalması əmr edildi. 

Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının iyirmi ikisində [=6 yanvar 1526] bun-

ların uşaqlarını və hərəmlərini sağ-salim olaraq çıxarmaq üçün şəxsən gəlib 

Milvət kurqanının qapısının qarşısındakı təpəyə endim. Əli xan çıxıb bir qə-

dər əşrəfi hədiyyə etdi. İkindəyə doğru bunların uşaqlarını və hərəmlərini çı-

xarmağa başladılar. 

Gərçi Qazi xanın kurqandan çıxıb getmiş olduğunu söyləyirdilər, lakin 

bəziləri onun da kurqanda olduğunu və orada gördüklərini söylədilər. Buna 

görə  bəzi içkilər və çöhrələr Qazi xanın hiylə ilə  çıxmaması üçün şübhəli 

adamları araşdırmaq üzrə qapıya qoyuldu. Bütün məqsəd bu idi. Bundan 

başqa bəzi cəvahir və qiymətli daşları gizlicə  çıxarmaq istəsələr, onları da 

zəbt edəcəkdilər. 

Qapının önündəki təpəyə çadır qurduraraq gecəni orada keçirdim. Sa-

bah Məhəmmədi,  Əhmədi, Sultan Cüneyd, Əbdüləziz [Miraxur], Məhəm-

məd Əli Cəng-Cəng, Qutlu-Qədəm və bir neçə içki bəylərə içəri girib xəzi-

nələri və bütün əmlakı zəbt etmələrini əmr etdim. Xalq kurqan (259 b) qa-

pısında çox gurultu qoparırdı. Qorxutmaq üçün bir neçə ox atdım. Bir qəza 

oxu təsadüfən Hümayunun hekayəçisinə isabət edib onu dərhal öldürdü. 

Bu təpədə iki gecə qaldıqdan sonra, bazar ertəsi günü kurqana girib 

ətrafı  tədqiq edərək Qazi xanın kitabxanasına gəldim. Bir neçə  nəfis kitab 

çıxdı. Bir neçəsini Hümayuna verdim, bir neçəsini də Kamrana [Mirzə] gön-

dərdim. Mollayanə kitablar xeyli çox idi, lakin gözü cəzb edəcək nəfislikdə 

kitablar yox idi. 

Gecə orada qalıb sabah ordugaha gəldim. Qazi xanın kurqanda oldu-

ğunu zənn edirdik, lakin o qeyrətsiz adam atasını, böyük və kiçık qardaşları-

ni, anasını və bacılarını Milvətdə qoyaraq bir dəstə adamla birlikdə dağ tə-

rəfinə qaçıbmış. 

Məbin an bihəmiyyətra ki hərgiz, 

Nəxahəd did ruyi nikbəxti, 

Tən asani guzinəd xiştənra 

BABURNAMƏ 

 

277

Zənü fərzənd begüzarəd be səxti

1

. 

 

Xoşbəxtliyin üzünü əsla görməyəcək  

O həmiyyətsizə baxma,  

Özü üçün asan olanı seçər, 

Arvad-uşağını sıxıntıya tərk edər. 

Çərşənbə günü o yurddan qalxıb Qazi xanın qaçdığı dağa doğru hərə-

kət etdik. Milvətin ağzındakı yurddan bir küruh yol gedərək bir dərəyə en-

dik. Dilavər xan burada gəlib sədaqətini bildirdi. 

Dövlət xan, Əli xan və İsmayıl xan ilə bir neçə böyüyü daha yaxalayıb 

Bxirədəki Milvət kurqanına (260 a) götürərək mühafizə etməsi üçün Kəttə-

yə təhvil verdik. Çeşitli adamların mühafizəsinə verilmiş olan digərləri üçün 

də Dilavər xanın məsləhəti ilə qurtuluş fidyələri müəyyənləşdirildi. Bəzilə-

rini kəfalətlə sərbəst buraxıb bəzilərini də zəncirə vuraraq mühafizə etdilər. 

Kəttə əsirləri götürdü. Dövlət xan Sultanpura yaxınlaşdıqları zaman öldü. 

Milvət kurqanı  Məhəmməd  Əli Cəng-Cəngin idarəsinə verildi. O da 

öz tərəfindən böyük qardaşı Arğunu bir dəstə igidlə birlikdə orada qoydu. 

Həzarə və əfqanlardan iki yüzə qədər adam kurqana köməkçi təyin edildi. 

Xoca Kəlan Qəznə şərablarından bir neçə dəvə yüklətmişdi. Xoca Kə-

lanın yurdu kurqana və ordugaha baxan bir təpədə idi. Orada söhbət etdik, 

bəziləri şərab, bəziləri də araq içdi. Gözəl bir məclis oldu. 

Oradan qalxıb Milvətin keçidlərlə dolu kiçık dağlarından aşaraq Duna 

gəldik. Hindistan dilində dərəyə «dun» deyirlər. Hindistanda bir axarsu bu 

Dundadır və Dunun ətrafında bir çox kənd yerləşir. Bura Cesvalin pərgənəsi 

imiş. Dilavər xan onların dayıları olur. Dun gözəl bir vadidir. İrmağın ətrafı 

çayırdır. Bəzi yerlərində düyü əkilmişdir. Ortasından üç-dörd dəyirman işlə- 

dəcək gücdə bir su axır. Vadinin genişliyi bir-iki küruh və bəzi yerlərində də 

(260 b) üç küruh qədər vardır. Dağları kiçık-kiçık təpələr halındakı dağlar-

dır. Kəndləri bu dağların ətəklərində yerləşir. Kənd olmayan yerlərdə tovuz 

quşu və meymun çoxdur. 

Ev toyuğuna bənzəyən bir cür toyuq da çoxdur, eynən toyuq kimidir, 

lakin çoxu düz rəngdədir. 

Qazi xanın harada olduğu dəqiq olaraq bilinmədiyi üçün harada olsa 

oraya gedib hər hansı bir şəkildə ələ keçirilməsi işini Birim-Div Məlinhəslə 

birlikdə Turdukeyə tapşırdım. 

Dunun ətrafındakı bu kiçık dağlarda çox qorunaqlı qalalar var. Şimal-

şərq yönündə Qutilə adlı bir qala var ki, ətrafı yetmiş-səksən kari dərinliyin-

də qayalıqlarla çevrilmişdir. Böyük qapısının yerləşdiyi tərəf yeddi-səkkiz 

kari qədərdir. Asma körpü qoyulan yerinin genişliyi on-on iki kan qədərdir. 

İki uzun kötüyü körpü etmişlər, atları  və heyvanları oradan keçirirlər. Bu 

                                                           

1

 Sədi Şirazidən. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

278

dağlarda Qazi xanın gücləndirdiyi kurqanlardan biri də bu imiş. Onun orada 

adamları varmış. Axınçılar gedib savaşırlar. Tam almaq üzrə ikən axşam 

olur, kurqanın içindəkilər də belə möhkəm bir kurqanı buraxıb qaçırlar. 

Dun civarındakı digər bir möhkəm kurqan isə Gingutə kurqanıdır. 

Onun da ətrafı uçurumdur, lakin digər kurqan qədər möhkəm deyildir. Aləm 

xan, daha öncə də söyləndiyi kimi, bu Gingutə kurqanına girmişdi. (26l a) 

 

BABURUN SULTAN İBRAHİMİN 

ÜSTÜNƏ HƏRƏKƏTƏ KEÇMƏSİ 

 

Qazi xanı tutmaq üçün ilqar ayırdıqdan sonra himmət üzəngisinə basıb 

təvəkkül cilovunu ələ alaraq o zamanlar paytaxtı Dehli olan Hindistan məm-

ləkətlərini idarə edən Sultan Bəhlul Ludi Əfqan oğlu Sultan İsikəndər oğlu 

Sultan İbrahimin üzərinə hərəkət etdik. Mövcud əsgərinin min lek olduğunu 

söylərlər və özü ilə bəylərində minə yaxın fil olduğunu təxmin edirdilər. 

Bir mənzildən sonra Baqi Şiğavula Dibalpuru ehsan edib köməkçi ola-

raq Bəlxə göndərdim. Bəlxin işləri üçün çoxlu ağ axça və Kabildəki əqraba 

və uşaqlara Milvət fəthində ələ keçən əşyadan hədiyyələr də göndərdim. 

Dundan aşağıya doğru bir-iki mənzildən sonra Şah İmad Şirazi mənə 

Arayiş xan ilə Molla Məhəmməd Məzhəbin məktublarını gətirdi. Bir qədər 

sədaqət göstərib bu səfərə qeyrət və diqqət etmişlər. Biz də bir piyada vasi-

təsilə inayət fərmanları göndərdikdən sonra irəli hərəkət etdik. 

Milvətdən gedən axınçılar Hürur, Kehlur və o civardakı dağ kurqanla-

rının hamısıni zəbt edib əhalisini yağmalayaraq gəlib bizə qoşuldular Çox 

möhkəm olduğu üçün uzun zamandan bəri buralara heç kimsə girə bilmə-

mişdi. Aləm xan da çox pis bir vəziyətdə piyada və çılpaq gəldi. Bəy və iç-

kilərdən bəzilərini atlarla onu qarşılamağa göndərdim. Bu civarda ikən (261 

b) gəlib bizə qoşuldu. 

Axınçılar bu civarın dağ və dərələrinə də gedib bir-iki gün sonra gəl-

dilər. Önəmli bir şey ələ keçmədi. Şah Mir Hüseyn, Can bəy [Can Məhəm-

mədi] və digər bəzi igidlər də izin alıb axına getdilər. Dunda olduğumuz 

günlərdə iki dəfə  İsmayıl Cilvani ilə Bibənin məktubları gəldi. Buradan da 

onların arzu etdikləri fərmanlar göndərildi. 

Dundan qalxıb Ruperə gəldik. Burada ikən çox yağmur yağdı və hava 

ümumən soyuq oldu. Ac və çılpaq hindistanlılar çox qırıldı. Ruperdən qal-

xıb Sihrind qarşısında yerləşən Kerələ enmişdik ki, «Sultan İbrahimin elçi-

siyəm» deyən bir hindistanlı gəldi, amma yanında məktub və yazısı yoxdu. 

Bizdən elçiliyə bir adam istəmiş. Onu bir sevadlı mühafizlə birlikdə geri 

göndərdik. Bu zavallılar gedincə İbrahim hər ikisini həbsə atdırmış. İbrahi-

mi məğlub etdiyimiz gün [=20 aprel 1526] sevadlı qurtularaq gəldi. 

Bir dəfə də dincəldikdən sonra Bənur və Sənur çayının sahilinə endik. 

BABURNAMƏ 

 

279

Hindistanın böyük çayların dışındakı axarsulardan biri də budur. Buna Gə-

gər çayı deyirlər. Çitər də bu çayın kənarındadır. 

Çayın yuxarı tərəfini seyr etmək üçün getdik. Bu çay Çitərin üç-dörd kü-

ruh yuxarısında bulaqdan başlayır. Seyr etmək üçün getdiyimiz bu çayın yuxarı 

tərəfindəki geniş bir dərədən dörd-beş (262 a) dəyirman işlədə biləcək qədər su 

çıxır. Bir az daha yuxarıda isə çox gözəl, havası xoş və uyğun olan yerlər var. 

Bu çayın geniş dərədən çıxdığı yerə bir çarbağ salınmasını əmr etdim. 

Bu su düzlüyə enib bir-iki küruh məsafə getdikdən sonra çaya tökülür. 

Gəgər çayı qaynaqdan sızır. Yağmur mövsümündə bu çayın suyu çoxalaraq 

üç-dörd küruh aşağıda Gəgər çayı ilə birləşdikdən sonra Samana və Sünna-

ma gedir. 

Biz o yurdda ikən Dehlinin bu tərəfində duran Sultan İbrahimin ora-

dan irəliyə doğru yürüdüyü xəbərini aldıq. Hisari-Firuzənin  şikdarı  Həmid 

xan Xassə-Heyl də Hisari-Firuzənin və o civarın əsgəriylə birlikdə hisardan 

on-on beş küruh daha bu tərəfə doğru gəlibmiş. Kəttə bəy informasiya yığ-

maq üçün İbrahimin ordugahına tərəf yola düşdü, Mömin Atəkə isə Hisari-

Firuzə əsgəri haqqında bilgi toplamaq üçün göndərildi. 

Bazar günü, cəmadiyüləvvəl ayının on üçündə [=25 fevral] Embalə-

dən qalxıb bir göl kənarına enmişdik. Mömin Atəkə ilə Kəttə bəy gəldilər. 

Həmid xanın üstünə yürüməsi üçün Xoca Kəlan, Sultan Məhəmməd Dulday 

və Vəli Xəzinə[çi]nin əmri altındakı bütün sağ qol adamını, Hindistanda qa-

lan bəylərdən Xosrov, Hindu bəy [Koçin], Əbdüləziz [Miraxur] və Məhəm-

məd Əli Cəng-Cəngi, mərkəzdən də içki və igidlərdən Şah Mansur Barlas, 

Kəttə bəy, Mühib Əli Qurçu və digər adamlarla birlikdə Hümayunu (262 b) 

görəvləndirdik. 

Bibən də biz bu yurdda ikən gəlib bizə qoşuldu. Əfqanlar çox qaba və 

axmaq olurlar. Dilavər xan həm nökər,  həm də mövqeyi baxımından ondan 

daha yüksək olduğu, Aləm xanın oğulları isə padşahzadə olduqları halda hü-

zurumuzda oturmazdılar. Amma bu adam oturmaq istədi. Onun bu məqbul 

olmayan arzusuna kim qulaq asar. 

Bazar ertəsi günü, ayın on dördü sabahı [=26 fevral] Hümayun Həmid 

xanın üstünə hərəkət etdi. Hümayun sürətlə hərəkət edir və özündən əvvəl 

yüz-yüz əlli yaxşı igidi önçü olaraq göndərir. Bunlar yaxınlaşıb savaşa tutu-

şaraq bir-iki əl atışdıqdan sonra arxadan Hümayunun qaraltısı görününcə 

düşmən dərhal qaçır. Yüz-iki yüz adamını ələ keçirərək yarısının başını kə-

sib, yarısını da yeddi-səkkiz fillə birlikdə gətirdi. 

Bəy-Mirək Moğol Hümayunun bu zəfərinin xəbərini cümə günü, ayın 

on səkkizində biz bu yurdda ikən gətirdi. Ona dərhal bir xas paltar və axır-

dakı xas atlardan biri ehsan edilərək, mükafat da vəd olundu. 

Bazar ertəsi günü, ayın iyirmi birində [=5 mart] biz hələ o yurdda ikən 

Hümayun yüzə  qədər  əsir və yeddi-səkkiz fillə  gəlib bizə qoşuldu. Ustad 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

280

Əliquluya və tüfəngəndazlara (263 a) əmr edildi, əsirləri ibrət üçün tüfənglə 

qırdılar. 

Bu, Hümayunun ilk səfəri və ilk dəfə gördüyü bir işdi, gələcək üçün 

xeyirli bir əlamət idi. Qaçanları təqib edənlər onları qovalayaraq Hisari-Fi-

ruzəyə  qədər gedib onu da dərhal alaraq yağmalayıb gəldilər. Hümayuna 

çevrəsindəki bağlı yerlərlə birlikdə bir kürurluq vilayət olan Hisari-Firuzə 

və bir kürur ağ axça mükafat verildi. 

O yurddan qalxıb Şahabada gəldik. Dil yaxalamaq üçün Sultan İbra-

himin ordugahına adam göndərib bir neçə gün burada qaldıq. Rəhmət  Piya-

də zəfərnamələrlə birlikdə Kabilə göndərildi. 

Biz bu yurdda ikən bazar ertəsi günü, cəmadiyüləvvəl ayının iyirmi 

səkkizində [=12 mart] günəş həməl bürcünə döndü. 

İbrahimin ordusunun bir-iki küruh yürüyüb hər mənzildə iki-üç gün 

duraraq gəldiyi haqqında arxa-arxaya xəbərlər alınmağa başlandı. Biz də hə-

rəkət edib Şahabaddan sonra arada iki dəfə dincələrək Cun çayının sahilində 

Sərsavənin qarşısına gəlib endik.  

Xoca Kəlanın nökəri Heydərqulu dil yaxalamaq üçün göndərildi. Mən 

də Cun çayını keçid üzərindən keçərək gedib Sərsavəni seyr etdim. O gün 

məcun yemişdik. Sərsavənin bir çeşməsi vardır və bu çeşmədən xeyli su 

axır. Pis yer deyildir. Turdu bəy Xaksar tərif etmişdi (263 b) Mən də «Sənin 

olsun» dedim və bu münasibətlə Sərsavə Turdu bəyə verildi. 

Bir gəmidə talvar düzəltdirmişdim və bəzən gəmi ilə gəzintiyə çıxır-

dım. Bəzi səfərlərə də gəmiylə gəlirdim. 

O yurddan çay sahilini izləyərək aşağıya doğru iki-üç mənzil getmiş-

dim. Dil yaxalamaq üçün gedənlərdən Heydərqulu xəbər gətirdi ki, Davud 

xan ilə [onun böyük qardaşı] Hətəm xan beş-altı min adamla birlikdə Mi-

yan-Duab tərəfinə keçmişdir və bunlar İbrahimin ordugahından üç-dörd kü-

ruh irəlidə çəmbər qurub oturmuşlar. 

Bunların üstünə yürümək üçün bazar günü, cəmadiyülaxır ayının sək-

kizində [=l aprel] Çin Teymur Sultan, Mehdi Xoca, Məhəmməd Sultan Mir-

zə ilə Adil Sultanı, Sultan Cüneyd, Şah Mir Hüseyn və Qutlu-Qədəmdən 

ibarət bütün sol qol adamlarını, mərkəzdən isə Yunus Əli, Abdullah [Kitab-

dar], Əhmədi və Kəttə bəyi ilqara ayırdıq. Günorta üstü buradan suyu keçib 

ikindiylə axşam arasında digər yaxadan hərəkətə keçdilər. Bibən də bu ilqar 

bəhanəsi ilə suyu keçib qaçdı. 

Bunlar fərz vaxtında düşmənin üstünə yetişirlər; onlar da bir az özləri-

ni döyüş nizamına girirmişlər kimi göstərir, lakin bizim adamların yetişməsi 

ilə  dərhal qaçırlar. Onları  İbrahimin ordugahının qarşısına qədər vura-vura 

təqib edirlər. Davud xanın böyük qardaşı və sərdarlarından biri olan Hətəm 

xanı ələ keçirib yetmiş-səksən əsir və altı-yeddi fillə birlikdə gətirdilər. İbrət 

üçün (264 a) əsirlərin çoxu qılıncdan keçirildi.  

BABURNAMƏ 

 

281