Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
36 Gönortaya yaxûn Yakonovun iø otaüûnûn mÿxmÿr sakit- liyindÿ vÿ cilalanmûø rahatlûüûnda kabinet sahibinin þzö yox idi – o, Yeddincidÿ klipperlÿ vokoderin “kÿbinini kÿsmÿklÿ” mÿøüul idi. (Èki qurüunun birlÿødirilmÿsi ideyasû bu gön
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 331
sÿhÿr hÿmiøÿ þz mÿnfÿÿtini gödÿn Markuøevin aülûna gÿl- miødi vÿ ÷oxlarû da onunla razûlaømûødû, bu iødÿ hÿr kÿsin þz ayrûca maraüû vardû; tÿkcÿ Bobûnin, Pryani÷ikov vÿ Roytman etiraz edirdilÿr, amma onlara qulaq asan yox idi.) Kabinetdÿ isÿ Selivanovski, Ryuminin tÿmsil÷isi general Bulbanyuk, Marfino leytenantû Smolosidov vÿ dustaq Rubin oturmuødular. Leytenant Smolosidov ÷ÿtin adam idi. Hÿtta istÿni lÿn canlû mÿxluqda hansûsa yaxøû bir cÿhÿtin olduüuna inanan- lar belÿ onun gölömsÿmÿk nÿ olduüunu bilmÿyÿn ÷uqun kimi baxûøûnda, qalûn dodaqlarûnûn sÿrt vÿ bi÷imsiz sûxûlma- sûnda xoøagÿlÿn he÷ nÿ tapa bilmirdilÿr. Laboratoriyalardan birindÿ o lap aøaüû, radiomontaj÷ûdan azca yuxarû vÿzifÿ tuturdu, mÿvacibi dÿ tÿzÿ gÿlÿn qûzlarûn mÿvacibi qÿdÿr idi – ayda iki mindÿn az. Doürudur, bundan ÿlavÿ, o, institutdan hÿr ay min manatlûüa qÿdÿr mal oüurlayûrdû vÿ “qara bazar”da ÷ÿtin tapûlan radio detallarûnû satmaqla mÿøüul idi, hamû da bilirdi ki, Smolosidovun mþvqeyi vÿ gÿlirlÿri bun- larla mÿhdudlaømûr. Øaraøkanûn azad ÿmÿkdaølarû, hÿtta onunla bir yerdÿ voleybol oynayanlar belÿ Smolosidovdan qorxurdular. Onun özÿrinÿ he÷ vaxt sÿmimilik iøûüû qonmayan sifÿti qorxunc idi. ßn bþyök rÿislÿrin ona gþstÿrdiklÿri etibar da qorxulu gþrönördö. O, harada yaøayûrdû? Ömumiyyÿtlÿ, evi, ailÿsi vardûmû? Xidmÿt yoldaølarûndan he÷ birinin evinÿ qonaq getmir, institut divarlarûndan kÿnarda onlarûn he÷ biri ilÿ boø vaxtûnû ke÷irmirdi. Dþøönÿ taxdûüû ö÷ dþyöø ordenindÿn vÿ bir dÿ bötön möharibÿ möddÿtindÿ marøal Rokossovskinin dediyi sþzlÿr arasûnda onun, Smolosidovun, eøitmÿdiyi bircÿ sþzön dÿ olmamasû ilÿ baülû þyönmÿsindÿn baøqa he÷ nÿ mÿlum deyildi. Bunun necÿ ola bilÿcÿyi haqqûnda soruøulanda isÿ Smolosidov demiødi ki, marøalûn øÿxsi radisti olub. Möÿmmalû vÿ mÿxfi lentli maqnitofona xidmÿtin kimÿ hÿvalÿ olunmasû mÿsÿlÿsi ortaya ÷ûxan kimi nazirliyin dÿf- tÿr xanasûndan komanda gÿldi: Smolosidova!
332 Èndi dÿ Smolosidov laklanmûø balaca masanûn östöndÿ maq ni tofonun yerini rahatlayûr, baøû qol-budaq atmûø, östön- dÿ burun vÿ qulaqlardan ibarÿt ÷ûxûntûlarû olan kartofa bÿn- zÿ yÿn general Bulbanyuk isÿ deyirdi: – Siz dustaqsûnûz, Rubin. Lakin siz nÿ vaxtsa kom mu- nist olmusunuz vÿ bÿlkÿ dÿ, yenÿ olacaqsûnûz. Rubin “Mÿn indi dÿ kommunistÿm!” demÿk istÿdi, lakin bunu Bulbanyuka söbut etmÿyi þzö ö÷ön al÷aldûcû hal say- dûüû ö÷ön susdu. – Sovet hþkumÿti vÿ bizim orqanlar sizÿ etimad gþs- tÿrilmÿsini mömkön sayûr. Bu maqnitofondan siz indi dön- ya miqyaslû dþvlÿt sirri eøidÿcÿksiniz. Ömid edirik ki, siz vÿtÿ ninin östöndÿ atom bombasû tÿhlökÿsinin asûlmasûnû istÿ yÿn bu yaramazû tutmaqda bizÿ kþmÿk edÿcÿksiniz. Aydûn dûr ki, sirri yaymaqla baülû ki÷icik cÿhd gþstÿrÿcÿyi- niz hal da mÿhv edilÿcÿksiniz. Baøa döødönöz? – Baøa döødöm, – Rubin qûsaca dedi. Èndi onun ÿn ÷ox qorxduüu øey lentdÿn kÿnarlaødûrûlmasû idi. Bötön øÿxsi uüurlarûndan ÷oxdan mÿhrum olmuø Rubin bÿøÿriyyÿti þz ailÿsi sayûr vÿ bu hÿyatla da yaøayûrdû. Hÿlÿ dinlÿnilmÿmiø bu lent isÿ onu øÿxsÿn maraqlandûrûrdû. Smolosidov maqnitofonu qoødu. Kabinetin sakitliyindÿ astagÿl amerikalû ilÿ canûndan bez miø rusun zÿif xûrûltû ilÿ möøayiÿt olunan dialoqu eøi dil- mÿyÿ baøladû. Rubindinamikÿчякилмишala-bÿzÿkпарчаözlöyÿ,sanki, орадаdöømÿnsifÿtiахтарырмыøkimidiqqÿtkÿsildi.Bucör ÿзмlÿbaxandaonunözöböröøörvÿqÿddarifadÿalûrdû.Belÿ sifÿtiolanadamайалварыбонуrÿhmяэятирmÿkolmazdû. – Siz kimsiniz? Soyadûnûzû deyin, – sþzlÿrindÿn sonra Rubin artûq tamam baøqa adama ÷evrilÿrÿk kresloya sþy- kÿndi. O, i÷ÿridÿki adamlarûn rötbÿlÿrini dÿ, þz ÷iyinlÿrindÿ dÿ artûq ÷oxdan mayor ulduzlarû gÿzdirmÿdiyini dÿ unut muø- du. Sþnmöø papirosunu yandûrandan sonra qûsaca ÿmr etdi: – Belÿ. Bir dÿ. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 333
Smolosidov lenti geri fûrlamaüa baøladû. Hamû susurdu. Hamû þz özÿrindÿ odsa÷an ÷arxûn hÿra- rÿ tini hiss edirdi. Rubin möøtöyö ÷eynÿyÿ-÷eynÿyÿ papirosunu töstölÿ- dirdi. Sevincindÿn øiøib partlayûrdû. Budur, rötbÿsindÿn, øÿrÿ fin dÿn mÿhrum edilmiø olsa da, yenÿ lazûm oldu! Èndi isÿ qoca Tarix ö÷ön göcö ÷atan sÿviyyÿdÿ iølÿmÿli olacaq. O, yenÿ sûra da dûr! O, yenÿ dÿ Dönya Ènqilabûnûn keøiyindÿdir! Onun nifrÿt etdiyi Smolosidov hirsli kþpÿk kimi maq- ni tofonun yanûnû kÿsdirmiødi. Antonun masasû arxasûnda oturmuø vÿ tÿøÿxxöslÿ ÿllÿrini kartofabÿnzÿr baøûna dirÿ- miø tÿkÿbbörlö Bulbanyukun þköz boynuna oxøar boynu- nun artûq dÿrisi barmaqlarû östöndÿn sallanmûødû. Bunlar, bu gþnö qa lûnlar nÿsli, gþrÿsÿn, nÿ vaxt doüub-tþrÿmiødi? – Kom mu nist xudpÿsÿndliyi qanqalûndan tþrÿyiblÿr, bÿlkÿ? ßvvÿl lÿr necÿ dÿ canlû, necÿ aüûllû yoldaølar vardû! Necÿ oldu ki, bötön aparat mÿhz bunlarûn ÿlinÿ döødö vÿ bunlar da þlkÿni þlömÿ söröklÿyirlÿr? Rubin bu adamlardan iyrÿnirdi, he÷ özlÿrinÿ dÿ baxmaq istÿmirdi. Èmkanû olsaydû, bunlarû elÿ buradaca, kabinetdÿcÿ ÿl qumbarasû ilÿ partladardû! Ancaq obyektiv olaraq belÿ ÷ûxûrdû ki, tarixin bu dolan- bacûnda mÿhz bu adamlar mösbÿt qövvÿlÿri, proletar dikta- turasûnû vÿ onun vÿtÿnini tÿmsil edirdilÿr. Hisslÿrdÿn yuxarû olmaüû bacarmaq lazûmdûr! Vÿ bun- lara kþmÿk etmÿyi! Rubini hÿbsxanaya da onun bacarûqlû vÿ vicdanlû olma- sûna dþzÿ bilmÿyÿn siyasi øþbÿ donuzlarû saldûrmûødûlar. Mÿhz bu cör donuzlar, bu dÿfÿ hÿrbi prokurorluqdan olan, dþrd il ÿrzindÿ Rubinin gönahsûzlûüû haqda onlarca øika yÿ- tini, fÿryadûnû zibil qutusuna atmûødûlar. O, þz bÿdbÿxt taleyindÿn ucada olmalû idi! Èdeyanû xilas etmÿli idi. Bayraüû xilas etmÿli idi. Qabaqcûl quruluøa xid- mÿt etmÿli idi. Lent qurtardû.
334 Rubin papirosun kþtöyönö kölqabûna basdû, yetÿrincÿ lÿyaqÿtli gþrönÿn Selivanovskiyÿ baxmaüa ÷alûøaraq dedi: – Yaxøû. ×alûøarûq. ßgÿr he÷ kÿsdÿn øöbhÿlÿnmirsinizsÿ, onda bÿs necÿ axtarmalû? Bötön moskvalûlarûn sÿslÿrini yazmayacaüûq ki? Kiminlÿ möqayisÿ etmÿli? Bulbanyuk onu sakitlÿødirdi: – Dþrd nÿfÿri dÿrhal, avtomatûn yanûndaca tutmuøuq. Amma ÷ÿtin ki bunlar olsun. Xarici Èølÿr Nazirliyindÿn isÿ beø nÿfÿr bunu bilÿ bilÿrdi. Mÿn, ÿlbÿttÿ, Qromûkonu vÿ yenÿ bir ne÷ÿ baøqa adamû nÿzÿrdÿ tutmuram. Bu beø nÿfÿri qûsaca qeyd etmiøÿm, rötbÿlÿrini, tutduqlarû vÿzifÿlÿri gþstÿrmirÿm ki, siz kimisÿ gönahlandûrmaqdan ÷ÿkinmÿyÿsiniz. O, qeyd dÿftÿr÷ÿsindÿn cûrûlmûø vÿrÿqi Rubinÿ uzatdû. Vÿrÿqdÿ yazûlmûødû: 1. Petrov. 2. Syaqovitûy. 3. Volodin. 4. Øevronok. 5. Zavarzin. Rubin oxuyandan sonra siyahûnû þzöndÿ saxlamaq istÿdi. – Yox-yox! – Selivanovski tez xÿbÿrdarlûq etdi. – Siyahû Smolosidovda olacaq. Rubin vÿrÿqi qaytardû. Bu cör ehtiyatlûlûq onun xÿtrinÿ dÿymÿsÿ dÿ, gölmÿli gþröndö. Sanki, bu beø soyad yad da- øûn da alûøûb-yanmûrdû: Petrov! – Syaqovitûy! – Volodin! – Øev ro nok! – Zavarzin! Uzun möddÿt linqvistika ilÿ mÿøüul olmasû Rubi nin beyninÿ o dÿrÿcÿdÿ nöfuz etmiødi ki, o, ani ola raq soyad larûn kþklÿrini axtarmaüa baøladû: “syaqovitûy” – uza üa tul la nan, “øev ro nok” – “javoronok”. 1 – Xahiø edÿrdim ki, – o, quru sÿslÿ dedi, – hÿr beøinin telefon danûøûqlarû da yazûlmûø olsun. – Sabah siz onlarû alacaqsûnûz. – Bir dÿ: hÿr birinin yanûnda yaøûnû gþstÿrin. – Rubin fikirlÿødi. – Vÿ hansû dillÿri bildiyini sadalayûn. 1 Æавîрîнîк – toraьay (rus.) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 335
– Bÿli, – Selivanovski onu dÿstÿklÿdi, – mÿn dÿ döøön- döm: niyÿ he÷ bir xarici dilÿ ke÷mÿdi? Nÿ diplomatdûr bu? Yÿni belÿ bicdir? – O, hansûsa bir sadÿlþvh adama da tapøûra bilÿrdi! – Bala- ba nyuk yumøaq ÿlini masaya ÷ûrpdû. – Belÿ øeyi? Kimÿ etibar etmÿk olar?.. – Bax bunu tezliklÿ þyrÿnmÿyimiz lazûmdûr, – Balaban- yuk izah edirdi, – cinayÿtkar bu beø nÿfÿrin arasûndadûr, yox sa yox? ßgÿr bunlarûn arasûnda deyilsÿ – yenÿ beøini, lap iyirmi beøini gþtörÿrik! Rubin onu dinlÿdi vÿ baøû ilÿ maqnitofona iøarÿ edÿ rÿk dedi:
– Bu lent mÿnÿ fasilÿsiz lazûm olacaq, þzö dÿ artûq bu gön.
– Lent leytenant Smolosidovda olacaq. Onunla birgÿ sizÿ tam mÿxfi bþlmÿdÿ otaq ayûracaqlar. – Otaüû artûq boøaldûrlar, – Smolosidov dÿqiqlÿødirdi. Xidmÿti tÿcröbÿsi Rubinÿ tÿhlökÿli “nÿ vaxt?” sualûndan uzaq olmaüû, belÿ sualûn onun þzönÿ dÿ verilmÿmÿsinÿ ÷alûømaüû þyrÿtmiødi. O bilirdi ki, burada birhÿftÿlik dÿ, ikihÿftÿlik dÿ, ÿgÿr firma iøÿ döøsÿ, uzun aylar boyu davam edÿcÿk qÿdÿr iø var. Rÿislÿrdÿn soruøsaydû ki “nÿ vaxta lazûmdûr”, birmÿnalû øÿkildÿ deyÿcÿkdilÿr: “sabah sÿhÿrÿ”. O maraqlandû: – Bu iø barÿdÿ mÿn daha kiminlÿ danûøa bilÿrÿm? Selivanovski Bulbanyukla baxûøaraq cavab verdi: – Bir dÿ yalnûz mayor Roytmanla. Foma Quryanovi÷lÿ vÿ nazirin þzö ilÿ. Bulbanyuk soruødu: – Xÿbÿrdarlûüûm yadûnûzdan ÷ûxmayûb ki? Tÿkrar edim? Rubin icazÿsiz yerindÿn durdu vÿ yumulmuø gþzlÿri ilÿ gene rala xûrda bir øeyÿ baxûrmûø kimi baxdû: – Mÿn gedib fikirlÿømÿliyÿm, – he÷ kÿsÿ möraciÿt etmÿ- dÿn dedi. Etiraz yox idi.
336 Rubin kabinetdÿn tutulmuø vÿziyyÿtdÿ ÷ûxdû, institut özrÿ nþvbÿt÷inin yanûndan ke÷ÿrÿk qûrmûzû payÿndaz dþøÿn- miø pillÿkÿnlÿ aøaüû döødö. Qlebi dÿ yeni qrupa cÿlb etmÿk lazûm gÿlÿcÿkdi. He÷ kÿslÿ mÿslÿhÿtlÿømÿdÿn necÿ iølÿyÿ bilÿrdi?.. Tapøûrûq ÷ox ÷ÿtin olacaq. Sÿslÿr özÿrindÿ yenicÿ iølÿmÿyÿ baølayûblar. Èlk tÿsnifatlar. Èlk terminlÿr. Rubindÿ tÿdqiqat÷û ehtirasû alûømaüa baølamûødû. Mahiyyÿtcÿ bu, yeni elmdir: sÿsinin izinÿ gþrÿ cina yÿt- karûn tapûlmasû. Bu vaxta kimi barmaq izlÿrinÿ gþrÿ tapûrdûlar. Ad da qoy dular: daktiloskopiya, barmaqlarûn möøahidÿ edilmÿsi. Bu elm yöz illÿr boyu yaranmûødû. Yeni elmi isÿ sÿsin möøahidÿsi (hÿr halda, Soloqdin onu bu cör adlandûrardû) fonoskopiya adlandûrmaq olar. Vÿ bu elmi bir ne÷ÿ gönÿ yaratmaq lazûm gÿlÿcÿk. Petrov. Syaqovitûy. Volodin. Øevronok. Zavarzin. 37 Nerjin pÿncÿrÿnin qarøûsûnda, yumøaq oturacaqda yerini rahatladû vÿ bundan hÿzz almaüa baøladû. Yanûndakû iki nÿ- fÿrlik divanda Èllarion Pavlovi÷ Gerasimovi÷ oturmuødu. Èxti sasca fizik-optik olan, darkörÿk, balacaboy, zahirÿn ziya- lûya oxøayan, gþzöndÿ pensne gÿzdirÿn Gerasimovi÷ plakat- larda tÿsvir olunan casuslara oxøayûrdû. – Elÿ bil, hÿr øeyÿ þyrÿømiøÿm, – Nerjin fikirlÿrini Gera simovi÷lÿ bþlöøördö. – Qarûn östöndÿ tuman÷aq otura bilÿrÿm, bir kupeyÿ iyirmi beø nÿfÿrin salûnmasû, möha fizÿ- ÷i nin ÷amadanlarû sûndûrmasû mÿni þzömdÿn ÷ûxara bilmÿz. Ancaq örÿyimdÿn azadlûüa doüru qûrûlmayan bir tel uzanûr – arva dûma olan mÿhÿbbÿtim. Bircÿ bu telÿ toxunulanda dþzÿ bil mirÿm. Èldÿ cÿmi yarûm saatlûüa gþröøÿsÿn – vÿ onu þpÿ bilmÿyÿsÿn. Bu, adamûn ruhuna töpörmÿkdir, yara- maz lûqdûr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 337
Gerasimovi÷ nazik qaølarûnû ÷atdû. Belÿ edÿndÿ sifÿti hÿmiøÿ, hÿtta adi fizika sxemlÿri özÿrindÿ döøönÿrkÿn belÿ, ÷ox qÿmgin gþrönördö. – Ehtimal ki, bötön bunlara davam gÿtirmÿyin yeganÿ bir yolu var – daxilindÿki baülûlûqlarûn hamûsûnû özmÿk, mÿhv etmÿk, bötön arzu vÿ istÿklÿrindÿn imtina etmÿk. Gerasimovi÷in Marfino øaraøkasûna gÿtirildiyi cÿmi bir ne÷ÿ ay idi vÿ Nerjin onu hÿlÿ yaxøû tanûya bilmÿmiødi. Bununla belÿ, izahû olmayan bir sÿbÿbdÿn onun bu adamdan xoøu gÿlirdi. Tezliklÿ araya sökut ÷þkdö. Bötön qalan yolu susdular. Gþröø dustaqlarûn hÿyatûnda fþvqÿladÿ hadisÿ idi vÿ onlara þzlÿrinin ÷oxdan sÿrdabÿlÿrÿ ÷ÿkilib yuxuya getmiø ruhlarûnû oyatmaq, adi gönlÿrdÿ özÿ ÷ûxa bilmÿyÿn xatirÿlÿrini can- lan dûrmaq lazûm gÿlirdi. Bötþv bir il boyu, ÷ox illÿr boyu yûüûlmûø hiss vÿ döøöncÿlÿrini bir yerÿ toplamalû, doümalarû ilÿ ke÷irÿcÿklÿri bu qûsa dÿqiqÿlÿrÿ sûüûødûrmalû idilÿr. Avtobus vaxtanûn qabaüûnda dayandû. Nþvbÿdÿ olan ser- jant pillÿlÿrin östönÿ qalxaraq baøûnû avtobusun i÷inÿ sox- du vÿ gþzlÿri ilÿ iki dÿfÿ maøûndakû dustaqlarû saydû (bir az qabaq baø nÿzarÿt÷i vaxta kitabûna sÿkkiz baøa imza atmûødû), sonra isÿ maøûnûn altûna girdi ki, ressorlardan kimin sÿ sal- lan ma dû üûna ÿmin olsun (cismsiz cin belÿ orada bircÿ dÿqi- qÿ dÿn artûq davam gÿtirÿ bilmÿzdi). Serjant vaxta ota üûna qayûtdû vÿ bir azdan birinci, onun dalûnca isÿ ikinci darvaza a÷ûldû. Avtobus tÿkÿrlÿrini sevincÿk xûøûldadaraq tilsimlÿn- miø xÿtti ke÷di vÿ Nÿbatat baüûnûn yanûndan þtÿrÿk øose yolla øötö mÿyÿ baøladû. Marfino dustaqlarû bu cör gÿzinti lÿrÿ gþrÿ obyektlÿrinin tam mÿxfiliyinÿ borclu idilÿr: onlarla gþrö øÿ gÿlÿn yaxûn adamlarû canlû þlölÿrinin harada yaøadûqlarûnû, onla rûn yöz kilometrlik bir mÿsafÿdÿnmi gÿtirildiklÿrini, Spassk darvazasûndanmû ÷ûxarûldûqlarûnû, aerodromdanmû maøûn lara min di ril diklÿrini, ya da ki o biri dönyadan gÿl dik lÿ- rini bilmÿmÿli idilÿr, ancaq tox, yaxøû geyinmiø, ÿllÿri qaralma- mûø, lakin ÿvvÿlki danûøqanlûqlarûnû itirmiø, qÿmli-qÿmli
338 gölömsÿyÿn, yaxûnlarûnû he÷ nÿyÿ ehti yaclarûnûn olma dû üûnû inandûrmaüa ÷alûøan ÿzizlÿrini gþrmÿli idilÿr. Bu gþröølÿr, özÿrilÿrindÿ þlmöø adamûn vÿ ona abidÿ qoyan canlûlarûn tÿsvir olunduüu qÿdim yunan stellÿrinÿ bÿn- zÿ yirdi. Hÿmin stellÿrdÿ hÿmiøÿ ki÷icik bir zolaq olurdu vÿ bu zolaq yeröstö dönyanû yeraltû dönyadan ayûrûrdû. Canlû lar mehribanlûqla þlöyÿ, þlö isÿ nÿ øÿn, nÿ dÿ qÿmgin olma yan øÿffaf, hÿddÿn artûq ÷ox øey þyrÿnmiø baxûøû ilÿ Aidÿ baxûrdû. Nerjin baøûnû pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf ÷evirdi. Tÿpÿnin östöndÿn bu vaxta qÿdÿr gþrÿ bilmÿdiyi øeylÿrÿ – iølÿdiklÿri vÿ yaøadûqlarû binaya, qaldûqlarû yarûmdairÿvi otaüûn östöndÿ vÿ ondan bir az höndördÿ qÿdim Rusiyada altûlûq adlandûrûlan altûbucaqlû qöllÿlÿr kimi dözÿnlÿnmiø paslû gönbÿzlÿri olan, zamandan kÿrpiclÿri qaralmûø seminariya binasûna baxmaq istÿdi. Akustika laboratoriyasûnûn, yeddinci laboratoriyanûn, konstruktor börosunun vÿ Yakonovun kabinetinin ÷ûxdûüû cÿnub fasadûndakû a÷ûlmayan pÿncÿrÿlÿrin döz sûralarû ÿtrafa laqeyd nÿzÿrlÿrlÿ baxûr, øÿhÿr kÿnarûnda yaøayan moskvalûlar vÿ Ostankino parkûna gÿzmÿyÿ gÿlÿnlÿr bu øÿhÿrÿtrafû tÿnha binaya bþyök tÿzyiq altûnda nÿ qÿdÿr dþvlÿt sirlÿrinin, qeyri-adi hÿyatlarûn, tapdalanmûø arzularûn, sovrulmuø ehtiraslarûn toplandûüûnû, bir-biri ilÿ ÷ulüalandûüûnû vÿ atÿø kimi gÿrginlÿødiyini tÿsÿvvörlÿrinÿ belÿ gÿtirÿ bilmÿzdilÿr. Binanûn i÷i dÿ sirlÿ dolu idi. Bir otaq o birisi haqqûnda, bir qonøu o birisi haqqûnda he÷ nÿ bilmirdi. ßmÿliyyat mövÿkkillÿri dÿ iyirmi iki nÿfÿr aüûllarû he÷ nÿ kÿsmÿyÿn, sÿrsÿm qadûn – bu sÿrt binaya buraxûlmûø azad ÿmÿkdaølar – haqqûnda mÿlumatsûz idilÿr. Onlar bu qadûnlarûn bir biri haqqûnda bildiklÿrindÿn, onlarûn hÿr biri haqqûnda tÿkcÿ gþylÿrin bilÿ bilÿcÿklÿrindÿn, daim baølarû östöndÿn asûl- mûø qûlûncûn qorxusuna, ÿzbÿrlÿdiklÿri tÿlimatlarûn xofuna baxmayaraq, iyirmi ikisinin dÿ kimÿsÿ baülandûüûn dan, kimisÿ sevdiyindÿn, xÿlvÿtÿ salûb þpdöyöndÿn, ya da ki kimÿ sÿ yazûqlarû gÿlÿrÿk ailÿsi ilÿ ÿlaqÿ yaratmalarûndan xÿbÿr siz idilÿr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 339
Tönd-qûrmûzû portsiqarûnû a÷an Qleb ancaq qeyri-adi hal- larda ÷ÿkilmiø papirosun verÿ bilÿcÿyi lÿzzÿtlÿ papiro sunu yandûrdû. Nadya ilÿ baülû döøöncÿlÿrinin bu an ÿn ali, hÿr øeyi böröyÿn döøöncÿlÿr olmasûna baxmayaraq, onun bu sÿfÿrin qeyri-adiliyindÿn hÿzz alan bÿdÿni yalnûz getmÿk, getmÿk, getmÿk istÿyirdi... Èstÿyirdi ki, zaman dayansûn, avtobus isÿ maøûn tÿkÿrlÿrinin qara iz qoyduüu bu qarlû yolla, qûrovun aüaclarûn budaqlarûna xovlu bÿzÿklÿr vurduüu, ara da gþzÿ dÿyÿn, lakin Nerjinin sÿslÿrini möharibÿdÿn sonra eøit mÿ- diyi uøaqlarûn oynadûüû bu aüappaq parkûn qûraüû ilÿ hey getsin, getsin... ßsgÿrlÿr vÿ dustaqlar uøaq sÿslÿri eøit mirlÿr. Nadya Qleblÿ cÿmi bir il yaøamûødû. Bu, onun qoltuüunda portfel ora-bura qa÷dûüû bir il idi. Hÿr ikisi beøinci kursda oxuyurdu, kurs iøi yazûr, dþvlÿt imtahanlarû verirdi. Sonra dÿrhal möharibÿ baølandû. Èndi kiminsÿ evindÿ kþrpÿlÿr qa÷ûøûr. Onlarûn isÿ – uøaüû yoxdur... Balaca bir uøaq yolu ke÷mÿk istÿyirdi. Söröcö sökanû kÿskin burdu. Kþrpÿ qorxdu, yerindÿ dayandû vÿ gþy ÿlcÿkli ÿlini qûzarmûø özönÿ sûxdû. Èllÿrlÿ uøaq haqqûnda döøönmÿyÿn Nerjin birdÿn aydûn baøa döødö ki, Stalin onlarûn kþrpÿlÿrini oüurlayûb. Hÿtta möddÿt bitÿndÿn sonra, onlar yenÿ bir yerdÿ olsalar belÿ, artûq arvadûnûn otuz altû, bÿlkÿ dÿ, qûrx yaøû olacaqdû. Uøaq doümaq – artûq gec ola bilÿrdi... Ostankino sarayûnû saüda, ayaqlarûnda rÿngbÿrÿng konki olan uøaqlarûn söröødöyö gþlö isÿ solda qoyan avto- bus dar kö÷ÿlÿrÿ girdi vÿ yerÿ dþøÿnmiø daølarûn östöndÿ atûlûb-döømÿyÿ baøladû. Hÿbsxanalarû tÿsvir edÿrkÿn hÿmiøÿ rÿnglÿri töndlÿø dir- mÿyÿ ÷alûøûblar. ßslindÿ isÿ qorxunun olmamasûnûn þzö dÿ bir qorxu deyildimi? Hÿftÿlÿrin rÿngsiz metodikliyi daha qorxulu deyildimi? Hÿr øeyin unudulmasû: yer özÿrindÿ sÿnÿ verilmiø yega nÿ hÿyatûn sûndûrûlmasû. Bunu baüûølamaüa hazûr olmaüûn –
340 kötbeyinlÿrÿ baüûølamaüûn. Fikrinin artûq hÿbsxana nim÷ÿ- sindÿn ÷þrÿyin orta tikÿsini yox, qûraüûnû necÿ gþtörmÿk, nþvbÿti dÿfÿ hamama gedÿndÿ cûrûlmamûø vÿ ÿyninÿ balaca gÿlmÿyÿn alt paltarûnû necÿ almaq kimi mÿsÿlÿlÿrlÿ mÿøüul olmasû daha dÿhøÿtli deyildimi? Bunlarûn hamûsûnû gÿrÿk yaøayasan... Barmaqlûq arxasûnda, rötubÿtli mÿhbÿsdÿ. Vÿ ya – a÷ûn mÿhbÿsimi, bir qaragþz verin mÿnÿ – yaz- maq ö÷ön he÷ dÿ mÿhbÿsdÿ oturmaq lazûm deyildi, hÿr øeyi asanlûqla tÿsÿvvör etmÿk dÿ olardû. Amma bu primitivlikdir. ßsl mÿhbÿs hissi uzun vÿ sonsuz illÿr boyu yaranûr. Nadya mÿktubunda yazûr: “Sÿn qayûdandan sonra...” Dÿhøÿt dÿ elÿ bundadûr ki, qayûdûø olmayacaq. Qayûtmaq – olmaz. On dþrd cÿbhÿ vÿ hÿbsxana ilindÿ bÿdÿnin bircÿ dÿ olsa höceyrÿsi, ola bilÿr, ÿvvÿlki kimi qalmasûn. Yalnûz tÿzÿdÿn gÿlmÿk mömköndör. ßvvÿlki ÿrinin soyadûnû daøûyan yeni, tanûmadûüûn bir adam gÿlÿcÿk, ÿvvÿlki arvad gþrÿcÿk ki, onun ÿvvÿlki, yeganÿ, on dþrd il þzönÿ qapanûb gþzlÿdiyi insan daha yoxdur, o, molekullara bþlönÿrÿk buxarlanmûødûr. ßgÿr yeni, ikinci hÿyatda onlar bir-birini sevÿ bilsÿlÿr, yaxøûdûr. Bÿs sevÿ bilmÿsÿlÿr?.. Bir dÿ, bu qÿdÿr vaxt þtÿndÿn sonra sÿn þzön bu azad- lûüa – insan qÿlbi ö÷ön iyrÿnc, insan ruhunun rahat lû üûna döø mÿn olan bu hÿyasûz hÿrc-mÿrcliyÿ ÷ûxmaq istÿ yÿ cÿk- sÿnmi? Hÿbsxana kandarûnda ayaq saxlayacaqsan, gþzlÿrini qûya caqsan – gedim ora, yoxsa getmÿyim? Pÿncÿrÿlÿrin arxasûnda øÿhÿrÿtrafû Moskva kö÷ÿlÿri þtör dö. Gecÿlÿr, þz mÿhbÿslÿrindÿ oturarkÿn, gþyÿ daüûl- mûø iøûüa baxûb döøönördölÿr ki, Moskva baødan-baøa parûl- dayûr, gþz qamaødûrûr. Burada isÿ ÷oxdan tÿmir edilmÿmiø, suvaüû tþkölmöø bir vÿ ikimÿrtÿbÿli evlÿr, ÿyilmiø taxta ÷ÿpÿrlÿr bir-birini ÿvÿzlÿyirdi. Yÿqin, onlara möharibÿdÿn sonra he÷ kÿs barmaüûnû da vurmamûødû, buralara kimi gÿlib ÷atmamûø sÿylÿr hansûsa baøqa bir øeyÿ yþnÿlmiødi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 341
Haradasa daha uzaqlarda, Ryazandan Ruzayevkaya kimi, ÿcnÿbilÿrin aparûlmadûüû yerlÿrdÿ, lap ö÷ yöz verst get – hÿr yerdÿ ÷örömöø saman damlardûr. Baøûnû tÿrli titrÿk øöøÿyÿ sþykÿmiø vÿ altûndakû moto- run uüultusunu eøitmÿyÿn Qleb sÿsinin dþrddÿbiri ilÿ pû÷ûl- dayûrdû:
– Mÿnim Rusiyam... mÿnim hÿyatûm... ÷oxmu ÿzab ÷ÿkÿ- cÿyik?..
Avtobus geniø, adamla dolu Riqa vaüzalû meydanûna ÷ûxdû. Tramvaylar, trolleybuslar, avtomobillÿr, insanlar bula- nûq, qûrovlu-tutqun gönön i÷indÿ vurnuxurdular, – parlaq, hamûnûn diqqÿtini cÿlb edÿn ancaq bir rÿng idi: Nerjinin he÷ vaxt gþrmÿdiyi qûrmûzû-bÿnþvøÿyi mundirlÿr. Bu tutuquøu mundirlÿrini döøöncÿlÿrÿ qÿrq olmuø Gera simovi÷ dÿ gþrmöødö. O, qaølarûnû ÷ataraq bötön avto- busun eøidÿ bilÿcÿyi tÿrzdÿ soruødu: – Bir baxûn! Qorodovoylar peyda olub! Yenÿ – qorodo- voylar.
Hÿ, onlardûr?.. Qleb xatûrladû ki, hÿlÿ otuzuncu illÿrin ÿvvÿlindÿ komsomol rÿhbÿrlÿrindÿn kimsÿ onlara demiødi: “Siz, yoldaø gÿnc pionerlÿr, bir dÿ he÷ vaxt diri qorodovoy gþrmÿyÿcÿksiniz”. – Gþrmÿli olduq... – Qleb gölömsöndö. – Nÿ? – Gerasimovi÷ onu baøa döømÿdi. Nerjin onun qulaüûna tÿrÿf ÿyildi: – Ènsanlarûn beyinlÿrini o qÿdÿr doldurublar ki, indi lap kö÷ÿnin ortasûnda durub “Rÿdd olsun tiran! Yaøasûn azad- lûq!” qûøqûrsan da, he÷ baøa döømÿyÿcÿklÿr ki, hansû tiran- dan vÿ hansû azadlûqdan danûøûrsan. Gerasimovi÷ alnûndakû qûrûølarû aøaüûdan-yuxarû dartdû. – Siz ÿminsinizmi ki, mÿsÿlÿn, þzönöz baøa döøörsönöz? – Zÿnn edirÿm, – Nerjin dodaqlarûnû bözÿrÿk cavab verdi. – Tÿsdiqlÿmÿyÿ tÿlÿsmÿyin. Aüûlla qurulmuø cÿmiyyÿ- tÿ necÿ azadlûq lazûmdûr – insanlar bunu ÷ox pis tÿsÿvvör edirlÿr.
342 – Bÿs aüûlla qurulmuø cÿmiyyÿtin þzö – tÿsÿvvörÿ gÿlir? O mömköndörmö? – Döøönörÿm ki, mömköndör. – Tÿxmini dÿ olsa, onu mÿnÿ tÿsvir edÿ bilmÿzsiniz. Bu he÷ kÿsÿ möyÿssÿr olmayûb. – Amma nÿ vaxtsa olacaq, – Gerasimovi÷ sÿmimi inadla dediyindÿn dþnmördö. Onlar bir-birini sûnayûrmûø kimi baxûødûlar. – Qulaq asardûm, – Nerjin inadsûz tÿrzdÿ dedi. – Nÿ vaxtsa, – Gerasimovi÷ balaca baøûnû yellÿdi. Vÿ hÿr ikisi yenÿ silkÿlÿnmÿmÿklÿrinÿ, kö÷ÿlÿri gþzlÿri ilÿ udmaqlarûna vÿ dÿyiøkÿn döøöncÿlÿrinÿ dalmaqlarûna davam etdi. ...Baøa döømÿk olmur ki, Nadya bu qÿdÿr onu necÿ gþz- lÿyÿ bilÿr? Bu vurnuxan, hÿmiøÿ nÿyÿsÿ ÷atmaüa ÷alûøan kötlÿ i÷ÿrisindÿ olasan, kiøilÿrin baxûølarûnû þz özÿrindÿ hiss edÿ sÿn – vÿ bir dÿfÿ dÿ olsun örÿyin ÿsmÿsin? Qleb hÿr øeyin ÿksinÿ ola bilÿcÿyi vÿziyyÿti tÿsÿvvör etdi – o, bÿlkÿ dÿ, bircÿ il dÿ dþzÿ bilmÿzdi. Bu qÿdÿr qadûnûn yanûndan necÿ þtöb-ke÷ÿ bilÿrdi?.. ßvvÿllÿr þz zÿrif rÿfiqÿsindÿ bu cör qra- nit iradÿni tÿsÿvvör belÿ edÿ bilmÿzdi. Hÿbsxananûn birinci, ikinci, ö÷öncö ili dÿ o ÿmin idi ki, Nadya dÿyiøÿcÿk, dÿrdi daüûla caq, þzönÿ gÿlÿcÿk. Amma belÿ olmadû. Artûq onun gþzlÿmÿyini Qleb yeganÿ mömkön hal hesab edir di. Ona elÿ gÿlirdi ki, Nadya ö÷ön gþzlÿmÿk daha ÷ÿtin deyil. Hÿlÿ Krasnaya Presnya hÿbsxanasûnda olarkÿn, yarûm- il lik istintaqdan sonra ilk dÿfÿ mÿktub yazmaq höququ alan da, Nerjin qrifel qûrûüû ilÿ ö÷bucaq øÿklindÿ bökölmöø, östön dÿ markasû olmayan sarû kaüûz par÷asûnda yazmûødû: “Mÿnim sevgilim! Dþrd möharibÿ ilini sÿn mÿni gþz lÿ- din – heyifsilÿnmÿ ki, ÿbÿs yerÿ gþzlÿmisÿn: indi daha on il gþzlÿdÿcÿklÿr. Bötön þmröm boyu bizim qûsa xoøbÿxt li yimizi parlaq gönÿø kimi xatûrlayacaüam. Sÿn isÿ bu göndÿn azad ol. Sÿnin dÿ hÿyatûnûn mÿhv olmasûna ehtiyac yoxdur. ßrÿ get”. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 343
Lakin Nerjinin mÿktubundan Nadya bircÿ øeyi baøa döøÿ bildi:
“Demÿli, sÿn daha mÿni sevmirsÿn! Mÿni baøqasûna necÿ verÿ bilÿrsÿn?” O, Nadyanû hÿtta cÿbhÿyÿ dÿ, Dneprarxasû dþyöø mey da- nû na, yanûna ÷aüûrmûødû. Saxta qûzûl ÿsgÿr bileti ilÿ möba rizÿ dÿstÿlÿrinin yoxlamalarûndan ke÷ÿrÿk onun yanûna gÿlib ÷ûx- mûødû. Bir az ÿvvÿl þlöm mÿkanû olmuø, indi isÿ dþrd tÿrÿ fini ot bas mûø sakit mödafiÿ zonasûna ÷evrilmiø ÿmÿ liy yat mey da- nûn da onlar oüurluq sÿadÿtlÿrinin qûsa gön lÿ rini yaøayûrdûlar. Lakin ordular hÿrÿkÿtÿ gÿldi, höcuma ke÷di vÿ Nadya da evÿ qayûtmalû oldu – yenÿ dÿ hÿmin o yþndÿmsiz gim- nastyorkada, elÿ hÿmin o saxta biletlÿ. Tonyarûmlûq yök maøûnû onu meøÿ yolu ilÿ sevgilisindÿn uzaqlaødûrûr, o isÿ hÿlÿ uzun möddÿt ÿrinÿ ÿl elÿyirdi. ...Dayanacaqlarda nizamsûz nþvbÿlÿr yûüûlûrdû. Trol ley bus yaxûnlaøanda bÿzilÿri nþvbÿnin quyruüunda qalûr, baø qa larû isÿ dirsÿklÿrini iøÿ salaraq þzlÿrini qabaüa verir di lÿr. Sado- voye koltsoya yaxûnlaøanda cÿzbedici gþy avto bus ömumi dayanacaüû ke÷ib svetoforun qûrmûzû iøûüûn da dayandû. Han- sûsa nþvbÿdÿn bezmiø moskvalû þzönö avto bu sa tÿrÿf atdû, pillÿyÿ qalxdû, qûøqûra-qûøqûra qapûnû itÿlÿ mÿ yÿ baø ladû: – Kotelni÷eskaya kö÷ÿsinÿ gedir? Kotelni÷eskayaya? – Olmaz! Olmaz! – nÿzarÿt÷i ÿllÿrini yellÿdi. – Ge-dir! Otur, oülan, apararûq! – øöøÿ÷i Èvan ucadan tÿklif etdi vÿ göldö. Èvan mÿiøÿt cinayÿtinÿ gþrÿ yatûrdû vÿ hÿr ay asanlûqla gþröøÿ gedÿ bilirdi. Qalan dustaqlar da gölöødölÿr. Moskvalû bunun nÿ avto- busu olduüunu vÿ ona minmÿyin niyÿ qadaüan edil diyini baøa döøÿ bilmÿdi. Ancaq þyrÿømiødi ki, hÿyatda ÷ox øeyi etmÿk olmaz – buna gþrÿ dÿ dÿrhal yerÿ döødö. Avtobusa tÿrÿf gÿlÿn beø-altû nÿfÿr sÿrniøin dÿ geri qayûtdû. Gþy avtobus Sadovoye koltsoya ÷ûxandan sonra sola dþndö. Demÿli, hÿmiøÿki kimi Butûrkaya getmirdilÿr. Yÿqin, Taqankaya aparûrlar.
344 ...Cÿbhÿ ilÿ bir yerdÿ qÿrbÿ irÿlilÿyÿn Nerjin daüûdûl mûø evlÿrdÿn, talan edilmiø øÿhÿr kitabxanalarûnûn saxlanc yer- lÿ rindÿn, anbarlardan Èttifaqda qadaüan olunmuø, lÿnÿtlÿ- nÿn vÿ yandûrûlan kitablar yûüûrdû. Onlarûn ÷örömÿkdÿ olan vÿrÿqlÿri arasûndan qarøûsûalûnmaz bir haray eøidilirdi. Bu, Höqoda, “Doxsan ö÷öncö”dÿ idi. Lantenak qum tÿpÿ sinin östöndÿ oturmuødu. Eyni zamanda bir ne÷ÿ zÿng qöllÿsigþröнцrdö,onlarûnhamûsûndadahÿyÿcanduyulur- du: zÿng lÿr ÷alûrdû, lakin qasûrüalû kölÿk sÿslÿri baøqa tÿrÿfÿ apa rûrdû. O isÿ yalnûz sÿssizliyi eøidirdi. Belÿcÿ, izaholunmaz bir tÿrzdÿ Nerjin hÿlÿ uøaqlûüûn dan bu sÿssiz hÿyÿcan harayûnû – daim ÿsÿn tÿrs kölÿyin insan qulaq larûndan uzaqlaødûrdûüû bötön canlû zÿng sÿslÿrini, fÿr yad- larû, qûø qûrtûlarû, ÷aüûrûølarû, mÿhv olanlarûn nalÿlÿrini eøi dirdi. Nerjinin hÿyatû sakitcÿ, diferensial tÿnliklÿrin ÿdÿdi inte qral laødûrûlmasûnda ke÷ÿ bilÿrdi. ßgÿr Rusiyada tÿzÿcÿ þldörölmöø kiminsÿ dÿyÿrli cÿsÿdinin Ömumdönya He÷inÿ ÷evrildiyi illÿrdÿ anadan olmasaydû, belÿ dÿ olacaqdû. Lakin onun uzandûüû yer hÿlÿ isti idi. He÷ kÿsin vÿ he÷ vaxt onun ÷iyinlÿrinÿ qoymadûüû yökö – hÿlÿ u÷ub get mÿ- miø isti hissÿciklÿr ÿsasûnda þlönö diriltmÿk vÿ onu olduüu kimi hamûya gþstÿrmÿk; onun necÿ olmadûüûna hamûnû inan dûrmaq yökönö Nerjin þz özÿrinÿ gþtörmöødö. Qleb Mayn Ridin kitablarûnû oxumadan bþyömöødö, amma artûq on iki yaøûna ÷atanda bötþvlökdÿ onun östö nö þrtÿ bilÿcÿk “Èzvestiya” qÿzetini a÷araq ziyankar möhÿn dis- lÿrin prosesi ilÿ baülû stenoqrafik hesabatû diqqÿtlÿ oxudu. Vÿ uøaq bu prosesÿ inanmadû. Qleb bilmÿdi ki, bu niyÿ baø verir, onun aülû bötön yazûlanlarû dÿrk edÿ bilmirdi, amma yenÿ dÿ gþrördö ki, bötön yazûlanlar – yalandûr, yalandûr. O, tanûø ailÿlÿrdÿn olan möhÿndislÿrlÿ önsiyyÿtdÿ olurdu – vÿ he÷ cör tÿsÿvvörönÿ gÿtirÿ bilmirdi ki, bu adamlar tikib yaratmaq ÿvÿzinÿ ziyankarlûqla mÿøüul olsunlar. On ö÷, on dþrd yaølarûnda da Qleb dÿrslÿrini oxuyan kimi kö÷ÿyÿ qa÷mazdû, oturub qÿzet oxuyardû. Þlkÿmizin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 345
xaricdÿki sÿfirlÿrinin vÿ þlkÿmizdÿki xarici sÿfirlÿrin hamû- sûnû adbaad tanûyûrdû. Qurultaylarda edilÿn bötön nitqlÿri oxuyurdu. Axû mÿktÿbdÿ, dþrdöncö sinifdÿn baølayaraq, onlara siyasi iqtisad elementlÿrini izah edirdilÿr, beøinci sinif dÿ isÿ, az qala, hÿr gön ictimaiyyat, bir dÿ Feyerbaxdan nÿsÿ ke÷ir dilÿr. Bunlardan sonra isÿ hÿr il dÿyiøÿn partiya tarix lÿri gÿlirdi. He÷ nÿ ilÿ sakitlÿødirilÿ bilmÿyÿn tarixi yalanû tapmaq hissi onda ÷ox erkÿn yaranmûødû vÿ sörÿtlÿ inkiøaf edirdi. Dekabr sÿhÿrlÿrinin birindÿ, qÿzet vitrinindÿ Kirovun þldö- rölmÿsi haqqûnda xÿbÿri oxuyanda, Qleb doqquzuncu sinfÿ gedirdi. Vÿ birdÿn nÿ ö÷önsÿ, sanki, hÿr øeyi yarûb-ke÷ÿn bir øöa bötön möÿmmalarû iøûqlandûrdû vÿ ona aydûn oldu ki, Kirovu þldörÿn Stalindÿn baøqa kimsÿ deyil. Vÿ tÿklik his- sin dÿn canûna öøötmÿ döødö: bir yerÿ yûüûlmûø yaølû kiøilÿr belÿ sadÿ øeyi baøa döøÿ bilmirdilÿr! Budur, hÿmin o kþhnÿ boløeviklÿr mÿhkÿmÿdÿ tþvbÿ edir, þzlÿri þzlÿrinÿ qara yaxûr, dönyadakû bötön xarici kÿø- fiy yatlara iølÿdiklÿrini boyunlarûna alûrdûlar. Bu, son dÿrÿcÿ ÿndazÿsiz, son dÿrÿcÿ kobud, son dÿrÿcÿ artûq idi – adamûn qulaüû cingildÿyirdi! Dirÿkdÿn diktorun aktyor sÿsinÿ oxøayan sÿsi eøidilirdi – vÿ øÿhÿr camaatû sadÿlþvh qoyun kimi sÿkilÿrdÿ toplaøûrdû. Øÿcÿrÿlÿrini Puøkindÿn vÿ Tolstoydan baølayan rus yazû ÷ûlarû isÿ ikrahdoüurucu yaltaqlûqla tiranû mÿdh edir- dilÿr. Gertsen kö÷ÿsindÿ tÿrbiyÿ almûø rus bÿstÿkarlarû da bir-birini itÿlÿyÿrÿk þz yaltaq nÿümÿlÿrini tiranûn taxtûnûn ayaq larû altûna atmaüa ÷alûøûrdûlar. Qleb ö÷önsÿ bötön gÿncliyi boyu sÿssiz hÿyÿcan zÿng- lÿri ÷alûrdû! Onda qarøûsûalûnmaz qÿtiyyÿt kþk salûrdû: hÿr øeyi þyrÿnmÿk vÿ baøa döømÿk! Aøkara ÷ûxartmaq vÿ xatûr latmaq! Axøamlar doüma øÿhÿrinin bulvarlarûnda qûzlara baxûb ah ÷ÿkmÿk ÿvÿzinÿ, Qleb nÿ vaxtsa þlkÿnin ÿn Bþyök vÿ ßsas hÿbsxanasûna döømÿyini arzulayûrdû. Hÿmin hÿbsxanada o, þlmöø insanlarûn izlÿrini, suallarûnûn cavablarûnû tapacaqdû.
346 ßyalÿt adamû olaraq hÿlÿ bilmirdi ki, bu yer Bþyök Lub- yanka adlanûr. ßgÿr istÿyin göclödörsÿ, nÿ vaxtsa mötlÿq yerinÿ yetÿ cÿk. Èllÿr ke÷di. Bir o qÿdÿr dÿ xoø vÿ asan mÿsÿlÿ olmasa da, Qleb Nerjinin hÿyatûnda istÿklÿr ger÷ÿklÿødi vÿ yerini tapdû. O, tutularaq mÿhz bura gÿtirildi, orada fikirlÿrinÿ tÿÿc cöb- lÿnmÿyÿn, danûømaüa onun bildiklÿrindÿn yöz dÿfÿ ÷ox sþz- lÿri olan hÿlÿ dÿ saü qalmûø hÿmin o adamlarla rastlaødû. Hÿr øey ger÷ÿklÿødi vÿ yerinÿ yetdi, amma bunlardan sonra Nerjinin nÿ elmi, nÿ vaxtû, nÿ hÿyatû, nÿ dÿ arvadûna olan sevgisi qalûrdû. Ona elÿ gÿlirdi ki, yer özöndÿ onun ö÷ön arva dûn dan yaxøûsû ola bilmÿz, lakin yenÿ dÿ Nadyanû sev di yinÿ ÿmin deyildi. Bþyök bir ehtiras qÿlbimizÿ hakim kÿsi lÿ rÿk bötön qalan ehtiraslarû oradan sûxûødûrûb ÷ûxarûr. Daxilimizdÿ iki ehtirasa yer olmur. ... Avtobus kþrpönön östöndÿ taqqûltû salandan sonra ÿyri-öyrö kö÷ÿlÿrlÿ getmÿyÿ baøladû. Nerjin ayûldû: – Bizi Taqankaya aparmûrlar? Hara gedirik belÿ? He÷ nÿ baøa döømörÿm. Gerasimovi÷ dÿ þz qÿmli döøöncÿlÿrindÿn ayrûlaraq cavab verdi: – Lefortovaya yaxûnlaøûrûq. Avtobus ö÷ön darvazanû a÷dûlar. Maøûn xidmÿti hÿyÿtÿ girdi, höndör hÿbsxana korpusuna bitiøik tikilinin yanûnda dayandû. Polkovnik-leytenant Klimentyev – cavan, øinelsiz vÿ papaqsûz – artûq qapûnûn aüzûnda durmuødu. Zÿif øaxta vardû. Sûx buludlarla þrtölmöø gþyön altûnda hÿr yer kölÿksiz qûø tutqunluüuna börönmöødö. Polkovnik-leytenantûn iøarÿsi ilÿ nÿzarÿt÷ilÿr avtobus- dan döøöb maøûnûn yanûndaca sûraya dözöldölÿr. (Yalnûz arxa könclÿrdÿki iki nÿzarÿt÷i ÿvvÿlki kimi ciblÿrindÿ tapan- ÷a oturmuødu). Hÿbsxananûn baø korpusuna nÿzÿr sal ma- üa vaxtlarû ÷atmayan dustaqlar polkovnik-leytenantûn arxa- sûnca tikiliyÿ ke÷dilÿr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 347
Orada uzun, dar bir dÿhliz vardû vÿ bu dÿhlizdÿ yeddi a÷ûq qapû gþrönördö. Polkovnik-leytenant þndÿ gedir vÿ dþyöødÿ olduüu kimi qÿtiyyÿtlÿ sÿrÿncamlar verirdi: – Gerasimovi÷ – bura! Lukaøenko – bu otaüa! Nerjin – ö÷öncöyÿ!.. Dustaqlar bir-bir dþnördölÿr. Belÿcÿ, Klimentyev yeddi nÿzarÿt÷inin yeddisini dÿ bþlöø- dördö. Nerjinin bÿxtinÿ paltarûnû dÿyiømiø qanqster döødö. Otaqlarûn hamûsû istintaq kabinetlÿri idi – onsuz da, az iøûq buraxan, östÿlik, hÿlÿ barmaqlûqla þrtölmöø pÿncÿrÿlÿr; kreslo vÿ pÿncÿrÿnin qabaüûnda möstÿntiq ö÷ön masa; möt- tÿhim ö÷ön ki÷icik masa vÿ taburet. Möstÿntiq kreslosunu Nerjin qapûya tÿrÿf ÷ÿkdi vÿ arvadû ö÷ön qoydu, þzö ö÷önsÿ ki÷ik, ortasûndakû ÷atû adamûn ÿtini sûxacaüû ilÿ hÿdÿlÿyÿn tabureti gþtördö. Èstintaqûn altû ayû ÿrzindÿ o, belÿ taburetdÿ, elÿ bu cör miskin masa arxasûnda oturmuødu. Qapû a÷ûq qaldû. Nerjin dÿhlizdÿ arvadûnûn yöngöl daban- larûnûn taqqûltûsûnû, onun sevimli sÿsini eøitdi: – Bu otaüa? Vÿ o, i÷ÿri girdi. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|