Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
34 Bazar gönö he÷ kÿs, o cömlÿdÿn dÿ azad ÿmÿkdaølar iølÿ- mÿk istÿmirdi. Onlar hÿvÿssiz, adi gönlÿrdÿ olduüu kimi avto- bus lar da itÿlÿømÿdÿn iøÿ gÿlmiødilÿr vÿ indi dÿ otu rub axøam saat altûya kimi vaxtû necÿ ke÷irmÿk barÿdÿ döøö nördölÿr. Lakin bu bazar gönö adi iø gönlÿrindÿn daha hÿyÿcanlû alûndû. Sÿhÿr saat ona yaxûn darvazaya ö÷ uzunsov minik avtomobili yaxûnlaødû. Vaxtada duran qarovul÷ular gÿlÿnlÿri salamlayaraq hÿrbi tÿzim etdilÿr. È÷ÿri girÿndÿn sonra ÿlindÿ söpörgÿ gþzlÿrini qûyûb onlara baxan dalandar Spiridonun yanûndan ke÷ÿn avtomobillÿr institutun alaqapûsûna yan aldû. Maøûnlarûn ö÷öndÿn dÿ qûzûlû poqonlarû parûldayan yöksÿk- röt bÿli zabitlÿr döødölÿr vÿ dÿrhal – qarøûlanmalarûnû belÿ gþz lÿ mÿdÿn – ö÷öncö mÿrtÿbÿyÿ, Yakonovun kabinetinÿ qalx dû lar. Onlarûn kim olduqlarû bilinmÿdi. Laboratoriyaya sÿs yayûldû ki, nazir Abakumovun þzö vÿ onunla sÿkkiz gene ral gÿlib. Baøqa laboratoriyalarda isÿ qarøûdan gÿlÿn tÿhlö kÿ dÿn xÿbÿrsiz sakitcÿ oturmuødular. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 319
Deyilÿnlÿr yarûyacan doüru ÷ûxdû, gÿlÿn nazir möavini Selivanovski vÿ daha dþrd general idi. Ancaq gþrönmÿmiø iø baø verdi – möhÿndis-polkovnik Yakonov hÿlÿ iøÿ gÿlmÿmiødi. Qorxuya döømöø obyekt özrÿ nþvbÿt÷i (o, xÿlvÿtÿ salûb detektiv oxuyurdu vÿ gene- rallarû gþrÿn kimi tez masanûn yeøiyini baüladû) Yako no- vun mÿnzilinÿ zÿng etdi vÿ nazir möavininÿ mÿruzÿ etdi ki, Yakonov örÿktutmasû ilÿ evdÿ yatûrdû vÿ indi geyi nib ÷ûxûr, – Yakonovun möavini, mayor Roytman, arûq, belini mþhkÿm ÷ÿkib baülamûø, ÿyninÿ sÿliqÿsiz otur muø aøûrma qayûøû dözÿldÿ-dözÿldÿ, ayaqlarû xal÷a payÿn daz lara iliøÿ- iliøÿ (gþzlÿri uzaüû yaxøû gþrmördö) Akustika laborato riya- sûndan gÿlib ÷ûxdû vÿ þzönö rÿislÿrÿ tÿqdim etdi. Royt man tÿkcÿ nizamnamÿnin tÿlÿbinÿ gþrÿ tÿlÿsmirdi, hÿm dÿ ona gþrÿ tÿlÿsirdi ki, hÿr dÿfÿ Yakonov onu bþyök rÿis lÿrlÿ sþhbÿtlÿrdÿn kÿnarlaødûrûrdû. Pryan÷ikovun gecÿ ÷aüûrûl ma- sûnûn tÿfÿrröatlarûndan artûq xÿbÿrdar olan Roytman vÿziy- yÿti dözÿltmÿyÿ vÿ yöksÿk komissiyanû vokoderlÿ baülû iøin, deyÿk ki, klipper qÿdÿr ömidsiz olmadûüûna inandûrmaüa tÿlÿsirdi. Otuz yaøû olsa da, Roytman artûq Stalin mökafatû laureatû idi – þz laboratoriyasûnû da cÿsarÿtlÿ dþvlÿti ehtiyac- lar tufanûnûn aüuøuna atûrdû. Marfinoya gÿlmiø on nÿfÿrÿ qÿdÿr adam onu dinlÿyirdi. Cÿmi iki nÿfÿrin mÿsÿlÿnin texniki mahiyyÿtindÿn baøû ÷ûxûrdû, qalanlarû isÿ þzlÿrini dartûb sakit oturmuødular. Osko lu po vun ÷aüûrûøû ilÿ gÿlib ÷ûxmûø sarûmtûl, hirsindÿn dili topuqчалanMamurin,Roytmandanazcasonraþzönö÷at- dûrdû vÿ klipperi mödafiÿ etmÿyÿ, onun buraxûlûøa artûq hazûr olduüunusöbutayetirmÿyÿbaøladû.BirazdanYakonovdа gÿlib ÷ûxdû vÿ divarûn yanûndakû stula oturdu. Onun gþz lÿri bat mûø, bÿnizi gþyömtöl ÷alara qÿdÿr aüarmûødû. Sþh bÿt ha÷a landû, dolaøûüa döødö vÿ he÷ kÿsÿ artûq batûb gedÿn iøi necÿ xilas etmÿyin yolu aydûn olmadû. Tÿrslikdÿn belÿ alûnmûødû ki, institutun örÿyi vÿ vicdanû – ÿmÿliyyat mövÿkkili yoldaø Øikin vÿ partiya tÿøkilat÷ûsû
320 yol daø Stepanov mÿhz bu bazar gönö tamamilÿ tÿbii bir zÿif liyi – xidmÿt yerlÿrinÿ gÿlmÿmÿyi vÿ adi gönlÿrdÿ rÿh- bÿr lik etdiklÿri kollektivin baøûnda durmamaüû þzlÿrinÿ rÿva bilmiødilÿr. Onlarûn bu hÿrÿkÿti baøa döøölÿn idi, ÷önki mÿlum olduüu kimi, izahat vÿ tÿøkilati-kötlÿvi iølÿrin döz- gön qurul duüu halda rÿhbÿrlÿrin ÿmÿk prosesindÿ bila va sitÿ iøti rakû vacib deyildi. Ènstitut özrÿ nþvbÿt÷ini tÿlaø vÿ gþz lÿ- nil mÿz mÿsu liy yÿt hissi börömöødö. O, risk edÿ rÿk tele fo- nu sahib siz qoymuø, laboratoriyalara qa÷mûø, labo ra to riya mödir lÿ rinÿ pû÷ûltû ilÿ fþvqÿladÿ qonaqlarûn gÿldi yini demiødi ki, iki qat diqqÿtli olsunlar. Þzö dÿ elÿ hÿyÿcan lan mûødû vÿ telefon la rû nûn yanûna qayûtmaüa elÿ tÿlÿsirdi ki, kon s truk tor böro su nun qapûsûnûn baülû olduüuna ÿhÿmiy yÿt vermÿdi, Klara Makarû qi nanûn nþvbÿt÷ilik etdiyi vÿ bu gön baøqa azad ÿmÿkdaølardan he÷ birinin olmadûüû Vakuum labora- to riyasûna dÿymÿyÿ isÿ onun vaxtû ÷atmadû, ÷önki iø÷ilÿrdÿn mödiriyyÿtin gÿlmÿyi mönasibÿtilÿ iøgözar gþrkÿm almaüû xahiø etmÿk olmazdû. Buna gþrÿ dÿ onlar bötön masalara baø ÷ÿkdilÿr vÿ utancaqlûqla hÿr kÿsi ayrû lûqda xÿbÿrdar etdilÿr. Belÿcÿ, bötön institut oturub rÿislÿri gþzlÿyirdi. Rÿislÿ- rin isÿ bir hissÿsi mÿslÿhÿtlÿømÿlÿrdÿn sonra Yakonovun kabinetindÿ qaldû, bir hissÿsi dÿ Yeddinciyÿ yollandû, tÿkcÿ Selivanovski vÿ mayor Roytman Akustika laboratoriyasûna döødölÿr: Ryuminin tapøûrûüûnûn yerinÿ yetirilmÿsi ilÿ baülû daha bir qayüûdan canûnû qurtarmaq ö÷ön Yakonov Akustika laboratoriyasûnû tþvsiyÿ etdi. Yolda Selivanovski Roytmandan soruødu: – Siz bu adamû necÿ möÿyyÿn etmÿk fikrindÿsiniz? Roytman he÷ nÿ fikirlÿøÿ bilmÿzdi, ÷önki þzö dÿ tapøû rûq haqqûnda cÿmi beø dÿqiqÿ ÿvvÿl bilmiødi: onun ÿvÿzinÿ þtÿn gecÿ fikirlÿømÿdÿn bu iøi boynuna gþtörmöø Oskolupov döøönmöødö. Lakin bu beø dÿqiqÿdÿ Roytman bÿzi øeylÿri gþtör-qoy edÿ bilmiødi. – Bilirsiniz, – o, nazir möavininÿ adû vÿ atasûnûn adû ilÿ möraciÿt edÿrÿk vÿ he÷ bir yarûnmaq istÿyi olmadan dedi, Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 321
– bizdÿ gþrönÿn nitq cihazû – VÈR 1 – var. Bu maøûn, necÿ deyÿrlÿr, sÿs nþvlÿrini ÷ap edir, bu sÿs nþvlÿrini oxuya bilÿn adam da var, Rubin adûnda bir nÿfÿr. – Mÿhbusdur? – Bÿli. Dosent-filoloqdur. Son vaxtlar sÿs nþvlÿrindÿ fÿrdi xösusiyyÿtlÿr axtarmaqla mÿøüuldur. Ömid edirÿm ki, telefon danûøûüûnû sÿs nþvlÿri øÿklindÿ a÷araq vÿ øöbhÿli øÿxslÿrin sÿs nþvlÿri ilÿ tutuøduraraq... – Hm... Bu filoloqu Abakumovla da razûlaødûrmaq lazûm gÿlÿcÿk, – Selivanovski baøûnû buladû. – Mÿxfilik baxûmûndan? – Bÿli. Akustika laboratoriyasûnda isÿ rÿislÿrin gÿliøindÿn xÿbÿr dar olsalar da, özöcö fÿaliyyÿtsizlik ÿtalÿtini he÷ cör dÿf edÿ bilmirdilÿr, buna gþrÿ dÿ can ÷ÿkir, tÿnbÿl-tÿnbÿl radio lampalarû ilÿ dolu yeøiklÿrdÿ qurdalanûr, jurnallardakû sxemlÿri nÿzÿrdÿn ke÷irir, pÿncÿrÿyÿ baxûb ÿsnÿyirdilÿr. Roytmanûn kþmÿk÷isi isÿ azad ÿmÿkdaø qismindÿ iølÿyÿn vÿ bir yerÿ toplaøûb dedi-qodu ilÿ mÿøüul olan qûzlarû þz masa- larûna tÿrÿf qovurdu. Xoøbÿxtliкdÿn, Simo÷ka iødÿ deyildi – o, artûq iølÿdiyi bir gön ÿvÿzinÿ istirahÿt gþtörmöødö vÿ geyinib-kecinmiø, ona Simo÷kadan daha ÷ox höququ ÷atan qadûnla gþröøqabaüû sevincindÿn parûldayan Nerjini gþrmÿk ÿzabûndan qurtulmuødu. Nerjin þzönö tÿzÿbÿy kimi hiss edirdi, ö÷öncö dÿfÿ idi ki, Akustika laboratoriyasûna gÿlirdi. Buralûq bir iøi dÿ yox idi, sadÿcÿ, hÿbsxana maøûnûnûn gecikmÿsi onu ÿsÿbilÿødi- rirdi. O, stuluna yox, pÿncÿrÿnin altlûüûna oturdu, lÿzzÿtlÿ papi rosundan bir qullab vurdu vÿ Rubinÿ qulaq asmaüa baøladû. Professor ×elnovun simasûnda Musa haqqûnda balladasûna layiqli dinlÿyici tapmayan Rubin isÿ indi ÿsÿrini Qlebÿ oxuyurdu. Rubin øair deyildi, amma bÿzÿn sÿmimi, aüûllû øeirlÿr yazmaüû da vardû. Bir az ÿvvÿl Qleb onu Alyoøa Karamazov haqqûnda etöddÿ – baxûølarûnûn geniøliyinÿ gþrÿ 1 VÈR – vidimaya re÷ (rus. – gþrцnÿn nitq) 322 tÿriflÿmiødi – onun Karamazovu yunker øinelindÿ Pere ko- pu mödafiÿ edÿnlÿrin vÿ eyni zamanda da qûzûl ÿsgÿr øine- lin dÿ Perekopu alanlarûn sûrasûnda idi. Èndi isÿ istÿyirdi ki, Qleb Musa haqqûnda balladasûna qiymÿt versin vÿ þzö ö÷ön dÿ nÿticÿ ÷ûxartsûn ki, qûrx il gþzlÿmÿk vÿ inanmaq mömköndör, lazûmdûr, zÿruridir. Rubin dostlarsûz qala bilmirdi, onlarsûz boüulurdu. Tÿk li- yÿ o dÿrÿcÿdÿ dþzömö yox idi ki, hÿtta fikirlÿrinÿ belÿ bey nin- dÿ tÿkbaøûna yetiømÿyÿ imkan vermir, þzöndÿ yarûm ÷ûq fikir aøkar edÿn kimi onu baøqalarû ilÿ bþlöømÿyÿ tÿlÿ sirdi. Þmrö boyu dostlarû ÷ox olmuødu, amma hÿbsxanada elÿ alûnmûødû ki, dostlarû onunla hÿmfikir, hÿmfikirlÿri isÿ dost deyildilÿr. Belÿliklÿ, Akustika laboratoriyasûnda he÷ kÿs hÿlÿ iøÿ baølamamûødû, yalnûz hÿmiøÿ øÿn vÿ iøgözar, artûq gecÿ Mos kvasû vÿ gþzlÿnilmÿz sÿfÿri ilÿ baülû tÿÿssöratlarûndan ayûl mûø Pryan÷ikov sxemin tÿkmillÿødirilmÿsi özÿrindÿ döøö nör vÿ dodaqaltû zömzömÿ edirdi: Bendzi-bendzi-bendzi-ba-ar, Bendzi-bendzi-bendzi-ba-ar... Elÿ bu zaman Selivanovski vÿ Roytman i÷ÿri girdilÿr. Roytman danûømaqda davam edirdi: – Bu sÿs gþröntölÿrindÿ nitq eyni zamanda ö÷ þl÷ödÿ a÷ûqlanûr: tezliyÿ gþrÿ – lentin eninÿ, zamana gþrÿ – lentin uzununa, amplitudaya gþrÿ – tÿsvirin töndlöyönÿ gþrÿ. Bu zaman hÿr bir sÿs elÿ orijinal, elÿ tÿkrarolunmaz tÿrzdÿ ÿks olunur ki, ÷ox asan tanûnûr, hÿtta lentÿ baxûb deyilÿnlÿri oxumaq da mömkön olur. – Budur... – o, Selivanovskini laboratoriyanûn i÷ÿrilÿ rinÿ dÿvÿt etdi, – VÈR cihazû, bizim laboratoriyada quraødûrûb lar (onun amerikan jurnallarûnûn birindÿn oüurladûqlarûnû Royt- manûn þzö dÿ unutmuødu), bu isÿ, – ehtiyatla nazir möa- vinini pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf yþnÿltdi, – filologiya elmlÿri namizÿdi Rubin, Sovet Èttifaqûnda gþrönÿn nitqi oxuya bilÿn yeganÿ adamdûr. (Rubin ayaüa durdu vÿ sakitcÿ tÿzim etdi.)
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 323
Hÿlÿ qapûnûn aüzûnda, Roytmanûn “sÿs nþvö” kÿlmÿsini eøidÿn kimi Rubin vÿ Nerjin hÿrÿkÿtÿ gÿldilÿr: onlarûn bu vaxta kimi hamûnûn göldöyö iølÿri özÿ ÷ûxûrdû. Roytmanûn Selivanovskini Rubinlÿ Nerjinin yanûna gÿtirÿnÿ kimi ke÷- diyi qûrx beø saniyÿ ÿrzindÿ onlar yalnûz dustaqlara xas itilik vÿ ÷evikliklÿ baøa döødölÿr ki, indi iøÿ baxûø olacaq. Rubi- nin sÿs nþvlÿrini necÿ oxuduüuna baxacaqlar, mikrofon qar- øûsûnda cömlÿni isÿ “etalon diktorlar”dan yalnûz biri oxuya bilÿr vÿ hÿmin diktorlardan otaqda olanû tÿkcÿ Nerjin idi. Onlar dÿrk edirdilÿr ki, Rubinin sÿs nþvlÿrini, doürudan da, oxuya bilmÿsinÿ baxmayaraq, imtahanda sÿhv dÿ edÿ bilÿrdi, amma indiki halda sÿhv etmÿk olmazdû – bu, øaraøkadan birbaøa döøÿrgÿ cÿhÿnnÿminÿ yuvarlanmaq demÿk olardû. Vÿ bötön bunlarla baülû bircÿ kÿlmÿ dÿ olsun deyilmÿdi. Onlar bir-birini baxûølarûndan baøa döøördölÿr. Rubin pû÷ûldadû: – ßgÿr sÿn olsan vÿ cömlÿ dÿ sÿninki olsa, deyÿrsÿn: “ Звуковиды разрешают глухим говорить по телефону” (“Sÿs nþv lÿri kar adamlara telefonla danûømaq imkanû verir”). Nerjin dÿ pû÷ûltû ilÿ cavab verdi: – ßgÿr cömlÿ onunku olsa – sÿslÿr özrÿ tap. Sa÷ûmû sûüal layûram – dözdör, qalstukumu dözÿldirÿm – döz deyil. Vÿ elÿ bu yerdÿ Rubin ayaüa durub salam verdi. Roytman ÿvvÿlki kimi qûrûq-qûrûq vÿ özr istÿyirmiø kimi danûømaqda davam edirdi, ÿgÿr ona özönÿ baxûlmadan qulaq asûlsaydû belÿ, bu cör sÿsi ancaq ziyalû adama mÿxsus say maq olardû: – Èndi Lev Qriqori÷ bizÿ þz bacarûüûnû gþstÿrÿcÿk. Dik- torlardan biri... deyÿk ki, Qleb Vikenti÷... akustik budkada mikrofona bir cömlÿ deyÿcÿk, VÈR onu yazacaq, Lev Qri- qori÷ isÿ onu tapmaüa ÷alûøacaq. Nazir möavininin bir addûmlûüûnda dayanmûø Nerjin sûrtûq döøÿrgÿ baxûøû ilÿ gþzlÿrini ona zillÿmiødi: – Cömlÿni – siz fikirlÿøÿcÿksiniz? – deyÿ ciddi tÿrzdÿ soruødu.
324 – Yox, yox, – Selivanovski baxûølarûnû ÷ÿkÿrÿk nÿzakÿtlÿ cavab verdi. – Þzönöz orada bir øey fikirlÿøÿrsiniz. Nerjin razûlaødû, vÿrÿq gþtöröb bir anlûüa fikrÿ getdi, sonra qeyri-øöuri olaraq yazdû vÿ yaranmûø sakitlikdÿ vÿrÿqi Selivanovskiyÿ elÿ uzatdû ki, baøqa he÷ kÿs, hÿtta Roytman da oxuya bilmÿsin. “ Звуковиды разрешают глухим говорить по телефону”. – Bu, doürudan, belÿdir? – Selivanovski tÿÿccöblÿndi. – Bÿli.
– Buyurun, oxuyun. VÈR uüuldamaüa baøladû. Nerjin budkaya girdi (onu böröyÿn giø indi necÿ dÿ biabûr÷û gþrönördö!.. Аnbarda hÿmi øÿ material ÷atûømûr!), qapûnû mþhkÿm baüladû. Mexa- nizm iøÿ döødö, özÿrindÿ ÷oxsaylû mörÿkkÿb zolaqlarû vÿ sör töl möø lÿkÿlÿr olan ikimetrlik yaø lent Rubinin masasûnûn östö nÿ qoyuldu. Bötön laboratoriya iøi dayandûrmûødû vÿ gÿrginlik i÷rÿ baø verÿnlÿri izlÿyirdi. Roytman hiss olunacaq dÿrÿcÿdÿ hÿyÿcanlanmûødû. Nerjin budkadan ÷ûxaraq hÿr øeyÿ laqeyd halda kÿnarda durmuødu. Hamû ayaq östÿ idi, tÿkcÿ daz baøû iøûldayan Rubin oturmuødu. Otaqdakûlarûn sÿbirsizliyini nÿzÿ rÿ alaraq o, kahin hikmÿtlÿrini gizli saxlamaq istÿmÿdi vÿ dÿrhal hÿmiøÿki kimi pis yonulmuø qûrmûzû-gþy karan- daøla yaø lent özÿrindÿ bþlgölÿr aparmaüa baøladû. – Gþrörsönöz, bÿzi sÿslÿrin tapûlmasû he÷ bir ÷ÿtinlik yaratmûr, mÿsÿlÿn, vurüu altûnda olan saitlÿr vÿ ya sonor samitlÿr. Èkinci sþzdÿ iki “r” aydûn gþrönör. Birinci sþzdÿ vurüu altûnda “i” sÿsidir vÿ ondan ÿvvÿl yumøaq “v” gÿlir – burada qalûn samit ola da bilmÿz. Daha ÿvvÿl – “a” formantû durur, amma yadda saxlamaq lazûmdûr ki, vurüudan ÿvvÿlki birinci hecada “o” da “a” kimi tÿlÿfföz olunur. ßvÿzindÿ isÿ “u” hÿtta vurüudan uzaqda belÿ þzönÿmÿxsusluüunu saxla- yûr, burada, gþrdöyönöz kimi, hÿmin sÿs ö÷ön sÿciyyÿvi olan aøaüû tezlik xÿtti ke÷ir. Dalûnca isÿ kar partlayan samit gÿlir, yÿqin ki, “k”. Belÿliklÿ, nÿ alûnûr? – “ukovi” vÿ ya “ukavi”. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 325
Bu da qalûn “v”, yumøaq variantûndan nÿzÿrÿ÷arpacaq dÿrÿ- cÿdÿ fÿrqlÿnir, onda iki min ö÷ yöz hersdÿn yuxarû xÿtt olmur. “vukovi...” Sonra yeni cingiltili qalûn sÿslÿnÿn, sonda isÿ incÿlmiø sait, bunu mÿn “dû” kimi qÿbul edÿ bilÿrÿm. Belÿliklÿ, “vukovidû”. Birinci sÿsi tapmaq qalûr, o pozulub, mÿn onu “s” kimi dÿ qÿbul edÿ bilÿrdim, amma mÿna burada “z” sÿsinin olduüunu deyir. Belÿliklÿ, birinci sþz – “zvukovidû”! Davam edÿk. Èkinci sþzdÿ, dediyim kimi, iki “r” vÿ yÿqin, “ayet” standart fel øÿkil÷isi var, bir halda ki bu, cÿm formasûdûr, onda “ayut” olacaq. Èndi dÿqiqlÿødirÿrÿm... Antonina Valeryevna. Lupamû siz gþtörmöødönöz? Bircÿ dÿqi qÿliyÿ verÿ bilÿrsinizmi? Ona lupa, ömumiyyÿtlÿ, lazûm deyildi, belÿ ki, VÈR olduq ca daüûnûq tÿsvirlÿr verirdi. Bu, sadÿcÿ, döøÿrgÿdÿ deyil diyi kimi, þzönö gþstÿrmÿk ö÷ön lazûm olmuødu. Ner- jin i÷indÿ gölör, onsuz da, hamar sa÷larûnû bir az da hamar- layûrdû. Rubin gþzucu ona baxdû vÿ lupanû gþtördö. Ömumi gÿrginlik artûrdû, he÷ kÿs bilmirdi ki, Rubin döz tapûr, yoxsa yox. Selivanovski heyrÿtlÿ pû÷ûldayûrdû: – Bu, tÿÿccöblödör... bu, tÿÿccöblödör... Baø leytenant Øustermanûn pÿncÿlÿri östÿ otaüa nÿ vaxt girdiyini duyan olmadû. Bu adamûn laboratoriyaya girmÿyÿ icazÿsi yox idi, buna gþrÿ dÿ aralûda durmuødu. Nerjinÿ tez yanûna gÿlmÿk iøa- rÿsi verÿn Øusterman onunla birgÿ ÷þlÿ ÷ûxmadû, Rubini ÷aüûrmaq ö÷ön imkan axtarmaüa baøladû. Rubin gedib ÷ar- payûsûnû yenidÿn, lazûmi qaydada yûüûødûrmalû idi. Onun bu cör tÿlÿblÿ Rubini bezdirdiyi birinci dÿfÿ deyildi. Bu arada Rubin “qluxim” sþzönö artûq tapmûø vÿ dþr- döncö sþzö tapmaüa ÷alûøûrdû. Roytmanûn sifÿti iøûq sa÷ûrdû – tÿkcÿ ona gþrÿ yox ki, mövÿffÿqiyyÿtÿ sevinirdi: iødÿ qazanûlan uüurlara o, örÿk- dÿn fÿrÿhlÿnirdi. Elÿ bu zaman tÿsadöfÿn baøûnû qaldûran Rubin Øus ter- manûnacыглы,яйриbaxûølarûilÿrastlaødû.Vÿonunotaüaniyÿ
326 gÿldiyini baøa döøÿrÿk rÿqibini “Þzön yûüûødûrarsan!” baxûøû ilÿ mökafatlandûrdû. – Sonuncu sþz – “po telefonu”, – bu birlÿømÿ ilÿ o qÿdÿr tez-tez rastlaøûrûq ki, mÿn ona þyrÿømiøÿm, dÿrhal gþrörÿm. Bununla bitdi. – ×ox tÿÿccöblödör! – Selivanovski tÿkrarlayûrdû. – Baüûø layûn, adûnûz necÿ oldu? – Lev Qriqori÷. – Belÿ, Lev Qriqori÷, bÿs sÿs nþvlÿrindÿ sÿslÿrin fÿrdi xösusiyyÿtlÿrini fÿrqlÿndirÿ bilÿrsinizmi? – Biz buna fÿrdi sÿs ahÿngi deyirik. Bÿli! Èndi tÿdqi qa tû- mûzûn predmeti mÿhz bu mÿsÿlÿdir. – ×ox yaxøû oldu! Mÿncÿ, sizin ö÷ön ma-raq-lû bir tapøû- rûq olacaq. Øusterman pÿncÿlÿri östÿ ÷þlÿ ÷ûxdû. 35 Dustaqlarû gþröøÿ aparmaq ö÷ön naryad almûø maøûnûn möhÿrriki xarab oldu, zÿng edilib mÿsÿlÿ aydûnlaødûrûlana kimi lÿngimÿ baø verdi. Tÿxminÿn, saat on birdÿ, Akustika labo ra toriyasûndan ÷aüûrûlmûø Nerjin ømona gÿlib ÷ûxanda, gþröøÿ gedÿn digÿr altû nÿfÿr artûq orada idi. Bÿzilÿrinin ømonu baøa ÷atmaq özrÿ idi, baøqalarû isÿ bu prosedurdan artûq ke÷ miø dilÿr vÿ möxtÿlif vÿziyyÿtlÿrdÿ – kimisi sinÿsi ilÿ iri masaya sþykÿnÿrÿk, kimisi dÿ ømon xÿttindÿn kÿnarda gÿzi øÿ rÿk – gþzlÿyirdilÿr. Xÿttin döz östöndÿ, divarûn yanûn- da, baø dan-ayaüa kimi parûldadûlmûø, øax, parada gedÿcÿk peøÿ kar hÿrb ÷ini xatûrladan polkovnik-leytenant Klimentyev dayanmûødû. Onun sûx qara bûülarûndan vÿ baøûnûn qara sa÷larûndan bÿrk odekolon iyi gÿlirdi. ßllÿrini belinÿ qoyub durmuø rÿis ilk baxûødan hÿr øeyÿ biganÿ gþrönördö, ÿslindÿ isÿ burada durmaüû ilÿ o, nÿza- rÿt÷ilÿri daha vicdanla axtarmaüa sþvq edirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 327
Axtarûø xÿttindÿ Nerjini ÿn ÷ox baøaparan nÿzarÿt÷ilÿr- dÿn biri sayûlan Krasnoqubenki qarøûladû, ÿllÿrini irÿli uza- daraq dÿrhal soruødu: – Ciblÿrindÿ nÿ var? Nerjin tÿzÿ dustaqlara xas olan nÿzarÿt÷ilÿr vÿ möhafi- zÿ ÷ilÿr qarøûsûnda tÿlaøa döømÿk vÿ onlarûn xoøuna gÿlmÿ yÿ ÷alûømaq mÿrhÿlÿsini artûq ÷oxdan ke÷miødi. O, þzönÿ ÿziy yÿt verib nÿzarÿt÷inin sualûna cavab vermÿdi vÿ þzö ö÷ön qeyri- adi olan øeviot kostyumun ciblÿrini ÷evirmÿyÿ tÿlÿs mÿdi. Krosnoqubenkiyÿ baxarkÿn gþzlÿrinÿ yuxulu ifadÿ verdi vÿ ÿlini azca yana a÷dû ki, nÿzarÿt÷inin þzö onun cib lÿ rini eøÿ- lÿ sin. Beøillik mÿhbÿs hÿyatûndan vÿ ÷oxsaylû belÿ hazûr lûq- lardan sonra Nerjinÿ daha ÿvvÿllÿr olduüu kimi elÿ gÿl mirdi ki, bu, kobud zorakûlûqdûr vÿ nÿzarÿt÷inin kirli bar maq larû onun yaralû örÿyini qurdalayûr, – yox, bÿdÿni ilÿ baø verÿn he÷ nÿ onun yöksÿliødÿ olan iøûqlû ÿhvalûnû poza bil mÿzdi. Krasnoqubenki Potapovun bu gön Nerjinÿ baüûøladûüû portsiqarû a÷dû, bötön papiroslarûn möøtöklÿrini yoxladû, onla rûn i÷indÿ, elÿcÿ dÿ qutudakû kibrit ÷þplÿrinin altûnda he÷ nÿ gizlÿdilmÿdiyinÿ ÿmin oldu; cib dÿsmalûnûn tikiølÿ rini yox- ladû – ciblÿrdÿ baøqa he÷ nÿ yox idi. Bundan sonra ÿllÿ rini alt kþynÿklÿ yaxasûa÷ûq pencÿyin arasûndan salûb Nerji nin östönö axtardû. Kþynÿyin altûnda, kþynÿklÿ yaxalûüûn ara- sûn da he÷ nÿyin gizlÿdilmÿdiyinÿ ÿmin oldu. Sonra ÷þm bÿ lib oturdu vÿ iki ovcu ilÿ Nerjinin ÿvvÿl bir, sonra da o biri ayaüûnû yuxa rû dan-aøaüû yoxladû. Krasnoqubenki aøaüû otu ran da Ner- jin ÿsÿbi øÿkildÿ gÿziøÿn oyma÷ûnû daha aydûn gþr dö – onun niyÿ belÿ hÿyÿcanlandûüûnû baøa döødö: hÿbs xa na ya döøÿn- dÿn sonra oyma÷û þzöndÿ novellalar yazmaq qabi liy yÿti kÿøf etmiødi vÿ bu novellalarûnû alman ÿsirliyinÿ, kame ra lar dakû gþröø lÿrinÿ, tribunallara hÿsr etmÿyÿ baøla mûødû. Bir-iki belÿ novellasûnû arvadû vasitÿsilÿ azadlûüa da þtö rÿ bil miødi, amma orada belÿ øeylÿri kimÿ gþstÿrmÿk olardû ki? Yazû larû gizlÿt mÿk lazûm idi. Onlarû burada qoya bil mÿzdi. Þzö ilÿ bircÿ par÷a da olsa kaüûz apara bilmÿzdi. Lakin bir qoca kiøi,
328 onlarûn ailÿvi dostu, novellalarû oxuyan dan sonra arvadûyla ona xÿbÿr gþndÿrmiødi ki, hÿtta ×exov da belÿ bitkin vÿ ifa- dÿli sÿnÿtkarlûq nömunÿlÿrinÿ ÷ox az rast gÿlinir. Belÿcÿ, bugönkö gþröø ö÷ön dÿ novella, þzö dÿ, möÿlli- fin hesab etdiyi kimi, olduqca gþzÿl bir ÿsÿr yazûlmûødû. Lakin son anda o, Krasnoqubenkidÿn qorxmuø vÿ mikroskopik xÿtlÿ yazûlmûø kalka topasûnû udmuødu. Èndi isÿ novellanû yediyi ö÷ön heyifsilÿnirdi – bÿlkÿ dÿ, ke÷irÿ bilÿrdi? Krasnoqubenki Nerjinÿ ÿmr etdi: – ×ÿkmÿlÿrinizi ÷ûxardûn. Nerjin ayaüûnû taburetin östönÿ qoydu, ÷ÿkmÿnin baüûnû a÷dû vÿ øûllaq atûrmûø kimi bir hÿrÿkÿtlÿ ayaüûndakû ÷ÿkmÿni hara u÷duüuna baxmadan qûraüa tulladû, sþkölmöø corabûnû a÷ûüa ÷ûxartdû. Krasnoqubenki ÷ÿkmÿni gþtördö, ÿli ilÿ onun i÷ini yoxladû, altûnû ÿydi. Nerjin vÿziyyÿtini dÿyiømÿdÿn eyni qayda ilÿ ikinci ÷ÿkmÿsini dÿ vûzûldatdû vÿ daha bir cûrûq cora- bûnû gþstÿrdi. Bÿlkÿ dÿ, corablarûn yûrtûqlarû iri olduüu ö÷ön Kras no qubenki onlarûn da altûnda nÿyinsÿ gizlÿdildiyindÿn øöbhÿlÿnmÿdi vÿ onlarû soyunmaüû tÿlÿb etmÿdi. Nerjin özönö ÷evirdi. Krasnoqubenki papiros yandûrdû. Nerjin ayaqlarûndakû ÷ÿkmÿlÿri vûzûldadarkÿn polkovnik- leytenantûn özönön ÿzÿlÿlÿri sÿyriyirdi. Bu, nÿzarÿt÷inin a÷ûq tÿhqir edilmÿsi demÿk idi. ßgÿr nÿzarÿt÷ilÿri mödafiÿ etmÿ sÿ, dustaqlar hÿbsxana mödiriyyÿtinin baøûna ÷ûxarlar. Kli ment- yev dustaq vÿziyyÿtindÿn utanmaq ÿvÿzinÿ ondan hÿzz alan bu hÿyasûza gþröøÿ icazÿ vermÿmÿk ö÷ön bÿhanÿ tap dûüû halda xeyirxahlûq etdiyinÿ gþrÿ nþvbÿti dÿfÿ peøman oldu. – Diqqÿt! – o, sÿrt sÿslÿ dillÿndi, yeddi dustaq vÿ yeddi nÿzarÿt÷i ona tÿrÿf dþndölÿr. – Qaydanû hamû bilir? Qohum- larûnûza he÷ nÿ þtörmÿk olmaz. Qohumlardan he÷ nÿ qÿbul etmÿk olmaz. Bötön þtörmÿlÿr – ancaq mÿnim vasitÿmlÿ olmalûdûr. Sþhbÿtlÿrdÿ aøaüûdakûlara toxunmaq olmaz: iøÿ, iø øÿraitinÿ, iø rejiminÿ, obyektin harada yerlÿømÿsinÿ. He÷ bir ad ÷ÿkilmÿmÿlidir. Þzönöz haqqûnda deyÿ bilÿrsiniz ki, hÿr øey yaxøûdûr, he÷ nÿyÿ ehtiyacûnûz yoxdur. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 329
– Bÿs nÿdÿn danûøaq? – kimsÿ bÿrkdÿn soruødu. – Siya- sÿtdÿn?
Klimentyev ÿziyyÿt ÷ÿkib bu suala cavab vermÿdi, ÷önki onun yersiz olmasû hamûya aydûn idi. – Þz gönahûnûzdan, – dustaqlardan kimsÿ mÿslÿhÿt verdi. – Peøman÷ûlûqdan. – Èstintaq iøindÿn dÿ danûømaq olmaz, mÿxfidir, – Kli- men tyev halûnû pozmadan tÿklifi rÿdd etdi. – Ailÿnizlÿ maraq- la nûn, uøaqlarûnûzla. Daha sonra. Yeni qayda: bugön kö gþröø- dÿn etibarÿn þpöømÿk vÿ ÿl tutub gþröømÿk qada üan edilir. Bu vaxta kimi axtarûøa da, necÿ pozacaüûnû bildiyi köt- beyin tÿlimata da laqeyd qalan Nerjin þpöømÿyin qadaüan edildiyini eøidÿndÿ gþzlÿrinin qaraldûüûnû hiss etdi. Xûrûltû ilÿ Klimentyevÿ dedi: – Èldÿ bir dÿfÿ gþröøörök... Dustaüûn daha nÿsÿ deyÿcÿyini gþzlÿyÿn Klimentyev sevincÿk ona tÿrÿf dþndö. Nerjin Klimentyevin indicÿ necÿ baüûracaüûnû, sanki, ÿvvÿlcÿdÿn eøitdi: – Gþröødÿn mÿhrum edirÿm!! ...vÿ sÿsini boüdu. Son saatda elan edilmiø gþröøö yarûqanuni kimi gþrö- nördö vÿ onu bu gþröødÿn mÿhrum etmÿk asan mÿsÿlÿ idi... Hÿqiqÿti olduüu kimi demÿk vÿ ÿdalÿt axtarmaq istÿyÿn adamlarû hÿmiøÿ hansûsa bir fikir saxlayûr. Kþhnÿ dustaq kimi o da hikkÿsinin aüasû olmalû idi. Qiyamla rastlaømayan Klimentyev sþzönö tamamladû: – Þpöøÿcÿyiniz, ÿl verib gþröøÿcÿyiniz vÿ ya baøqa qayda pozuntusuna yol verÿcÿyiniz tÿqdirdÿ gþröø dÿrhal dayan dûrûlacaq. – Arvadûm axû bunu bilmir! O, mÿni þpÿcÿk! – oyma÷û qûzüûnlûqla dillÿndi. – Qohumlarûnûz da xÿbÿrdar edilÿcÿklÿr! – Klimentyev izah etdi. – Belÿ qayda he÷ vaxt olmayûb!
330 – Èndi olacaq. (Aüûlsûzlar! Onlarûn narazûlûüû da aüûlsûzlûqdûr – elÿ bil, bu qaydanû fikirlÿøÿn tÿzÿ tÿlimat yox, Klimentyevin þzödör!) – Gþröøÿ nÿ qÿdÿr vaxt verilir? – ßgÿr anam gÿlÿrsÿ – anamû buraxacaqsûnûz? – Gþröø otuz dÿqiqÿdir. ×aüûrûø kimin adûna yazûlûbsa, yalnûz hÿmin o bir nÿfÿr buraxûlûr. – Bÿs beø yaølû qûzûmû? – On beø yaøûna kimi uøaqlar bþyöklÿrlÿ bir yerdÿ ke÷irlÿr. – Bÿs on altû yaøûndakûlar? – Buraxmayacaüûq. Yenÿ sual var? Maøûna minmÿyÿ baø la yûrûq. ×ûxûøa! Tÿÿccöblödör! – gþröøÿ, hÿmiøÿ olduüu kimi, dustaq maøûnûnda deyil, ki÷iktutumlu avtobusda aparacaqdûlar. Avtobus qÿrargahûn qapûsû aüzûnda dayanmûødû. Tÿzÿ gÿl miø, mölki paltarlû, baølarûnda yumøaq ølyapa olan ö÷ nÿfÿr nÿzarÿt÷i ÿllÿrini ciblÿrinÿ qoyaraq (tapan÷alarû ciblÿ- rindÿ idi) hamûdan ÿvvÿl avtobusa oturdu vÿ ö÷ köncö tutdu. Onla rûn ikisi istefada olan boks÷ulara, ya da ki qanqsterlÿrÿ oxøa yûrdû. ßyinlÿrindÿ ÿla palto vardû. Sÿhÿr qûrovu artûq ÿrimÿyÿ baølamûødû. Hava nÿ øaxtalû, nÿdÿmölayimиdi. Yeddi dustaq birqapûlû avtobusa mindi vÿ hÿr kÿs yerini tutdu. Forma geymiø dþrd nÿzarÿt÷i dÿ maøûna mindi. Söröcö qapûnû baüladû vÿ möhÿrriki iøÿ saldû. Polkovnik-leytenant Klimentyev minik maøûnûna oturdu.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|