Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
27 Onlar ara vermÿdÿn kÿsirdilÿr, bÿdÿnlÿri qûzûømûødû, sifÿt- lÿrindÿn od ÷ûxûrdû, sûrûqlûlarûnû da ÷oxdan soyunub tir lÿ rin östönÿ atmûødûlar, miøarlanmûø kþtöklÿr qozlanûn yanûn da iri tÿpÿcik kimi qalanmûødû, balta isÿ hÿlÿ dÿ yox idi. – Bÿs deyil? – Nerjin soruødu. – Doürayûb ÷atdûra bil- mÿrik. – Dincÿlÿk, – Soloqdin razûlaødû, miøarû ÿyÿrÿk cingilti ilÿ qûraüa qoydu. Hÿr ikisi papaqlarûnû ÷ûxardû. Nerjinin sûx, Soloqdinin isÿ artûq seyrÿlmÿkdÿ olan sa÷larûndan buü qalxûrdû. Havanû ciyÿr lÿrinin ÿn uzaq könclÿrinÿ ÷atdûrmaq istÿyirlÿrmiø kimi dÿrindÿn nÿfÿs alûrdûlar. Soloqdin soruødu: – ßgÿr sÿni indi döøÿrgÿyÿ gþndÿrsÿlÿr, bÿs Yeni Èüti- øaø dþvrö (bu, inqilab dþvrö demÿk idi) haqqûnda iøin necÿ olacaq? – Necÿ yÿni necÿ olacaq? Burada da siz deyÿn rahat yaza bilmirÿm. Gizlÿdilmiø bircÿ sÿtir mÿnÿ orada da, bura da da qazamat vÿd edir. Burada da kötlÿvi kitabxanaya ica zÿm yoxdur. Arxivlÿrÿ isÿ, yÿqin, þmrömön sonuna kimi yaxûn burax ma ya caq lar. ßgÿr aü kaüûzdan danûøsaq, yÿqin, tay qada da toz aüacû, ya da köknar qabûüû tapa bilÿrÿm. Östönlöyömö isÿ he÷ bir ømonla 1 ÿlimdÿn ala bilmÿzlÿr: ÷ÿk di yim þz ÿzab- larûm, øahidi olduüum þzgÿlÿrinin ÿzablarû tarixlÿ baülû ÷ox øeyÿ gþzömö a÷a bilÿr, elÿ deyilmi? Necÿ döøönörsÿn? – ß-la!! – Soloqdin nÿfÿsini buraxaraq dedi. – Demÿli, bÿzi øeylÿri artûq baøa döømösÿn. Demÿli, sÿn daha ÿvvÿl on beø il mÿsÿlÿ ilÿ baülû bötön kitablarû oxumaq fikrindÿn imtina etmisÿn? 1 Шmon – axtarûø (rus. jarq.) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 253
– Qismÿn – bÿli, qismÿn – mÿn onlarû harada tapa bilÿ- rÿm?
– “Qismÿn”siz! – Soloqdin xÿbÿrdarlûq edirmiø kimi dil- lÿndi. – Sÿn fikri baøa döø! – o, ÿlini vÿ baøûnû qaldûrdû. – ßzÿli göclö fikir istÿnilÿn iøin mövÿffÿqiyyÿtliliyini möÿy yÿn edir! Vÿ bu fikir þzönönkö olmalûdûr! Fikir – canlû aüac kimi dir, yal nûz tÿbii øÿkildÿ inkiøaf etdikdÿ bar verir. Kitab lar vÿ þzgÿ lÿrin fikirlÿri isÿ qay÷ûdûr, sÿnin fikrinin þmrönö kÿsir! ßvvÿlcÿ bötön fikirlÿri þzön tapmalû – sonra onlarû kitab- larla tutuødurmalûsan! Soloqdin sûnayûcû nÿzÿrlÿ dostuna baxdû: – Yenÿ otuz qûrmûzû cildi son sÿhifÿyÿdÿk oxumaq fik- rin dÿsÿn? – Bÿli! Lenini baøa döømÿk – inqilabûn yarûsûnû baøa döø mÿk demÿkdir. Kitablarûndan savayû, o ÿn yaxøû ÿksini nÿdÿ tapûb? Hÿm dÿ bu kitablarû hÿr yerdÿ, istÿnilÿn qiraÿt koma sûnda tapa bilÿrÿm. Soloqdin tutuldu, papaüûnû geydi, narahat tÿrzdÿ qozla- nûn östöndÿ oturdu. – Sÿnin aülûn yoxdur. Sÿn beynini boø gÿvÿzÿliklÿ doldu- racaqsan. Sÿn he÷ nÿ edÿ bilmÿyÿcÿksÿn! Mÿnim borcum sÿni xÿbÿrdar etmÿkdir. Nerjin qozlanûn qolundan papaüûnû gþtördö vÿ kþtök- lÿrin östöndÿ oturdu. – Þz... hesablama elminÿ layiq ol. Döyön nþqtÿlÿri ösu- lunu tÿtbiq elÿ. Èstÿnilÿn qeyri-mÿlum hal necÿ þyrÿnilir? ×ÿkil mÿ miø istÿnilÿn ÿyri xÿtt necÿ tapûlûr? Bötþvlökdÿ? Yoxsa xösusi nþqtÿlÿrÿ gþrÿ? – Artûq aydûndûr! – Nerjin tÿlÿsdirirdi, o, yayüûnlûüû xoø- lamûrdû. – Biz sûnma nþqtÿlÿrini tapûrûq, qayûdûø nþqtÿlÿrini, ekstremal vÿ nÿhayÿt, sûfûr nþqtÿlÿrini. Onda ÿyri xÿtt – bötþv lökdÿ ovcumuzun i÷indÿ olur. – Onda bÿs niyÿ bunu... insan øÿxsiyyÿtinÿ tÿtbiq etmÿ- yÿsÿn? – (tarixi øÿxsiyyÿtÿ – Nerjin þzö ö÷ön Zahiri Aydûnlûq Dilinÿ tÿrcömÿ etdi.) – Leninin hÿyatûnû bir nÿzÿrlÿ ÿhatÿ et,
254 bu zaman tÿdriciliyin ÿsas sûnma mÿqamlarûnû, istiqamÿtin sÿrt dÿyiømÿlÿrini gþrmÿyi bacar – vÿ yalnûz onlara aid olan- larû oxu. Belÿ anlarda þzönö necÿ aparûrdû? Ènsan bötönlöklÿ bundadûr. Qalanû sÿnÿ, ömumiyyÿtlÿ, lazûm deyil. – Demÿli, mÿn sÿndÿn soruøanda ki urkalarla necÿ olmalû, þzöm dÿ bilmÿdÿn sÿnÿ qarøû döyön nþqtÿlÿri ösu lunu tÿtbiq etmiøÿm? Rÿddedici tÿbÿssöm Soloqdinin aydûn gþzlÿri ÿtrafûnda kir piklÿri sûxlaødûrdû. O, qayüûlû tÿrzdÿ sûrûqlûsûnû ÷iyninÿ atdû, yerini dÿyiødi vÿ yenÿ dÿ ÿvvÿlki kimi narahat yerdÿ oturdu. – Sÿn mÿni hÿyÿcanlandûrdûn, Qleb÷ik. Èndi gþzlÿnil mÿ- dÿn ÷ûxûb gedÿ bilÿrsÿn. Biz ayrûlacaüûq. Èkimizdÿn biri miz hÿlak olacaq. Ya da ikimiz dÿ. Ènsanlarûn a÷ûq øÿkil dÿ gþrö øöb sþhbÿt edÿcÿklÿri vaxtlara kimi saü qala bilÿ cÿ yik mi? Sÿninlÿ he÷ olmasa... mÿqsÿd, icra÷û vÿ onun iøinin vÿh dÿti ilÿ baülû fikirlÿrimi bþlöømÿk istÿrdim... Bu fikirlÿr sÿnin ö÷ön faydalû ola bilÿrdi. ßlbÿttÿ, bÿlaüÿtsizliyim mÿnÿ ÷ox mane olacaq, amma mÿn bunlarû yenÿ dÿ birtÿhÿr izah edÿrdim... Bu, Soloqdindÿ bir vÿrdiø idi. Hÿr hansû parlaq bir fikir sþylÿmÿzdÿn ÿvvÿl qabiliyyÿtlÿrini lap ki÷iltmÿyi xoølayûrdû. – Hÿ dÿ, sÿnin zÿif yaddaøûn, – Nerjin onu tÿlÿsdirir vÿ kþmÿk edirdi, – bir dÿ ki “sÿhvlÿr daüarcûüû” olmaüûn... – Elÿdir, elÿdir, – Soloqdin þtÿri gölömsönÿrÿk tÿsdiq- lÿdi. Bÿli, naqisliyimi baøa döøÿrÿk uzun illÿr hÿbsxanada þzöm ö÷ön iradÿni dÿmir halqa kimi bir yerÿ cÿmlÿødirÿn bu qaydalarû iølÿyib hazûrlamûøam. Hÿmin qaydalar, bir nþv, iøÿ yanaøma yoluna ömumi baxûødûr. – Metodikadûr, – Nerjin adÿti özrÿ Èfrat Aydûnlûq Dilin- dÿn tÿrcömÿ etdi. Körÿyinÿ soyuq idi. O da sûrûqlûsûnû ÷iyin- lÿrinÿ atdû. Getdikcÿ göclÿnÿn iøûqdan bilinirdi ki, tezliklÿ odunlarû bir qûraüa atmalû vÿ sÿhÿr yoxlamasûna getmÿli olacaqlar. Ara lûda, xösusi hÿbsxananûn qÿrargahû qarøûsûnda, dumaü aüar dûl mûø Marfino cþkÿlÿrinin altûnda, sÿhÿr gÿzintisinÿ ÷ûx- mûø dustaqlar gþzÿ dÿyirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 255
Gÿziøÿnlÿrin arasûnda ÿlli yaølû rÿssam Kondraøov-Èva- no vun arûq vÿ döz, bir dÿ ki Stalinin sabiq ev memarû, indi isÿ unudulmuø Merjanovun ÷iyinlÿri ÿyilmiø fiqurlarû xösu- silÿ diqqÿt ÷ÿkirdi. Yatûb qalmûø Lev Rubinin dÿ þzönö odu- na tÿrÿf vermÿyÿ ÷alûødûüû vÿ nÿzarÿt÷inin artûq gec olduüu ö÷ön onu buraxmadûüû da aydûn gþrönördö. – Bir buna bax, saqqalû pûrtlaøûq Lyovkadûr. Gölöødölÿr. – Èstÿyirsÿn hÿr gön sÿnÿ oradan bÿzi möddÿalarû danû- øûm?
– Danûø. Bir cÿhd edÿk. – Mÿsÿlÿn, ÷ÿtinliklÿrÿ necÿ yanaømaq barÿdÿ? – Ruhdan döømÿmÿk? – Bu azdûr. Soloqdin Nerjinin yanûndan zonaya, qûrovla þrtölmöø vÿ öföqön qûzartûsûnû göclÿ hiss etmÿyÿ baølamûø xûrda vÿ sûx kolluüa tÿrÿf baxûrdû: gönÿø tÿrÿddöd edirdi: ÷ûxsûn, yoxsa yox. Soloqdinin arûq, a÷ûqrÿngli qûvrûm saqqallû vÿ qûsa, a÷ûqbûülû özö Aleksandr Nevskini xatûrladûrdû. – ×ÿtinliklÿrÿ necÿ yanaømalû? – o, tÿntÿnÿli tÿrzdÿ danûømaüa baøladû. – Möÿmmalû qalan sahÿlÿrdÿki ÷ÿtinlik- lÿri gizlÿdilmiø dÿfinÿ saymalû. Adÿtÿn, daha ÷ox ÷ÿtin olan – daha ÷ox faydalû olandûr. Þzönlÿ möbarizÿndÿn doüan ÷ÿtinliklÿr bir o qÿdÿr dÿyÿrli olmur. Yox, ÿgÿr ÷ÿtinliklÿr pred metin getdikcÿ göclÿnÿn möqavimÿtindÿn doüursa – bu, ÷ox yaxøûdûr!! – Aleksandr Nevskinin pþrtmöø özön dÿ, sanki, al bir øÿfÿq parûldadû vÿ bu øÿfÿq þzö ilÿ doü maqda olan gönÿø kimi fösunkar ÷ÿtinliklÿrin iøûltûlarûnû gÿti rirdi. – Tÿdqiqat ö÷ön ÿn yaxøû yol mömkön qÿdÿr ÷ox zahiri vÿ mömkön qÿdÿr az daxili möqavimÿtdÿn ke÷ir. Uüur suz luq- lar gÿlÿcÿkdÿ sÿylÿrin artûrûlmasû vÿ iradÿnin göc lÿn di ril- mÿsi zÿrurÿti kimi baøa döøölmÿlidir. ßgÿr artûq ÿhÿmiyyÿtli sÿy lÿr sÿrf edilibsÿ – uüursuzluq bir az da xoø olur! Bu, o demÿkdir ki, kölöngömöz dÿfinÿnin saxlandûüû dÿmir san- dûüa dÿyir!! Artûb bþyömöø ÷ÿtinliklÿrin dÿf edilmÿsi hÿm
256 dÿ onunla dÿyÿrlidir ki, ÷ÿtinliyin dÿrÿcÿsinÿ mövafiq olaraq uüursuzluqlar i÷indÿ icra÷ûnûn þzö dÿ inkiøaf edir! – ßla! Göclö deyilib! – Nerjin kþtöklÿrin östöndÿn sÿs- lÿndi. – Bu, o demÿk deyil ki, sonrakû sÿylÿrdÿn he÷ vaxt imtina etmÿk olmaz. Kölöng daøa da dÿyÿ bilÿrdi. Buna ÿmin olandan sonra, ya da imkan mÿhdud olanda vÿ ya da aøkar döømÿn möhitdÿ hÿtta mÿqsÿdin þzöndÿn dÿ imtina etmÿk olar. Lakin bu imtinanûn ÷ox ciddi ÿsasû olmalûdûr! – Bununla isÿ mÿn... ra-zû-laø-maz-dûm, – Nerjin uzada- uzada dedi. – Bizÿ döømÿn olan hÿbsxananûn hansû möhi- tin dÿn danûømaq olar? Èmkanlarûmûz bundan da harada mÿh dud ola bilÿr? Biz axû þz xÿttimizi aparûrûq. Èndi imtina etmÿk – þmörlök imtina etmÿk demÿkdir. Kolluüun östö ilÿ sayrûøûb ke÷ÿn söbh øÿfÿqlÿri qalûn boz dumana döøÿrÿk sþndö. Soloqdin, gþzlÿrini qÿdim tarixi salnamÿnin sÿhifÿsin- dÿn ÷ÿkirmiø kimi, daüûnûq nÿzÿrlÿ aøaüû, Nerjinÿ baxdû vÿ sþzlÿri bir az da uzadaraq danûømaüûna davam etdi: – Èndi isÿ dinlÿ: son verøoklar 1 qanunu! Sonuncu ver- øok lar sahÿsi. Èfrat Aydûnlûq Dilindÿ bunun nÿ olduüu dÿr- hal baøa döøöldö – ilk baxûødan hÿr øey baøa ÷atdûrûlûb, dÿf olunub, amma alûnan øeyin keyfiyyÿti istÿnilÿn deyil! Tamam lama iølÿri, bÿlkÿ dÿ, yeni tÿdqiqatlar tÿlÿb olunur. Bu yorüunluq vÿ þzöndÿnrazûlûq anûnda iøi keyfiyyÿtin zir- vÿ sinÿ ÷atmadan tÿrk etmÿk istÿyi lap göclÿnir. Sonuncu ver øok lar sahÿsindÿ iø hÿm ÷ox, son dÿrÿcÿ mörÿkkÿb, hÿm dÿ olduq ca dÿyÿrlidir, ÷önki ÿn mökÿmmÿl vasitÿlÿrlÿ icra edilir! Son verøoklar qanunu da ondan ibarÿtdir ki, bu iødÿn imtina edil mÿsin! O, sonraya saxlanmasûn, ÷önki icra÷ûnûn fikir dözÿni son verøoklar sahÿsini tÿrk edÿcÿk! Bilÿrÿk ki mÿq sÿd iøi daha tez baøa vurmaqda deyil, kamilliyÿ nail olma da dûr, bu iø ö÷ön vaxtû da ÿsirgÿmÿk olmaz!! – Yax-øû-dûr! – Nerjin pû÷ûldadû. 1 Verøok – 4,4 sm-ÿ bÿrabÿr uzunluq þl÷цsц Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 257
Soloqdin tamam baøqa, daha qaba vÿ kinayÿli sÿslÿ dedi: – Sizÿ nÿ olub, ki÷ik leytenant? Sizi tanûya bilmirÿm. Bal- tanû niyÿ gecikdirmisiniz? Artûq doüramaüa vaxtûmûz qalmûr. Ayözlö ki÷ik leytenant Nadelaøin lap son vaxtlara kimi starøina idi. Ona zabit rötbÿsi verilÿndÿn sonra da bu adama isti mönasibÿt bÿslÿyÿn øaraøka dustaqlarû adûnû “ki÷ikcÿ” ÷aüûrmaüa baølamûødûlar. Xûrda addûmlarla þzönö ÷atdûran vÿ gölmÿli tÿrzdÿ fûsûl- dayan Nadelaøin baltanû uzadaraq gönahkarcasûna gölöm- söndö vÿ dÿrhal da cavab verdi: – Yox, ÷ox xahiø edirÿm sizdÿn, Soloqdin, doürayûn odun larû! Mÿtbÿxdÿ bircÿ dÿnÿ dÿ yoxdur, nahar biøirÿ bil- mÿz lÿr. Tÿsÿvvör etmirsiniz, sizsiz dÿ nÿ qÿdÿr iøim var! – Nÿ??? – Nerjin fûnxûrdû. – Èø? Ki÷ik leytenant, siz bÿyÿm iølÿyirsiniz? Nþvbÿt÷i zabit ayabÿnzÿr özönö Nerjinÿ tÿrÿf ÷evirdi. Qaø qabaüûnû tþkÿrÿk ÿzbÿrdÿn dedi: – “Èø – möqavimÿtin dÿf edilmÿsi demÿkdir”. Èti yeriyÿr- kÿn mÿn havanûn möqavimÿtini dÿf edirÿm, demÿli, mÿn dÿ iølÿ yirÿm. – Halûnû pozmadan durmaq istÿdi, amma Soloq dinlÿ Ner jin yöngöl øaxtalû havada bir yerdÿ øaqqanaq ÷ÿkÿn dÿ gölöø onun da özönö iøûqlandûrdû. – Doürayûn, xahiø edirÿm sizdÿn! Vÿ ÷evrilÿrÿk, xûrda addûmlarla qarøûsûnda rÿisi polkov- nik-leytenant Klimentyevin øinelli fiqurunun peyda olduüu hÿbsxana qÿrargahûna tÿrÿf yollandû. – Qleb÷ik, – Soloqdin tÿÿccöblÿndi. – Gþzlÿrim mÿni aldatmûr ki? Klimentiadis? – (Bir ilin sþhbÿti idi. O vaxt qÿzet lÿr kameralarda dö÷ar olduqlarû ÿzablar barÿdÿ bötön par la ment lÿrÿ vÿ BMT-yÿ teleqramlar gþndÿrÿn yunan mÿh- bus la rûn dan ÷ox yazûrdûlar. Dustaqlarûn xarici þlkÿ par la- ment lÿri bir yana, hÿtta þz arvadlarûna belÿ istÿdiklÿri vaxt bircÿ a÷ûqca da olsa gþndÿrÿ bilmÿdiklÿri øaraøkada hÿbs- xa na rÿislÿrinin soyadlarûnû yunanlarda olduüu kimi dÿyiø- mÿk qÿbul olunmuødu – Mûøinopulo, Klimentiadis, Øiki nidi). – Bazar gönö Klimentiadis niyÿ gÿlib?
258 – Xÿbÿrin yoxdur? Altû nÿfÿr gþröøÿ gedir. Nerjinÿ yenidÿn gþröøö xatûrlatdûlar vÿ odun doüra yar kÿn dözÿlmiø ÿhvalû tÿzÿdÿn dÿyiødi. Onun sonuncu gþrö øön dÿn bir ilÿ qÿdÿr vaxt ke÷miødi – axûrûncû dÿfÿ sÿkkiz ay ÿvvÿl ÿrizÿ vermiødi – ona nÿ rÿdd cavabû, nÿ dÿ icazÿ ver mir di lÿr. Baøqalarû ilÿ yanaøû, bunun bir sÿbÿbi dÿ vardû: arva dû nûn uni- ver si tet aspiranturasûnda tÿhsilini davam etdir mÿ sinÿ mane olmaq istÿmÿyÿn Nerjin onun önvanûnû vermir, mÿktublarûnû “tÿlÿb özrÿ ÷atdûrûlmasû” ö÷ön gþndÿ rirdi – hÿbsxana isÿ bu cör önvanlanan mÿktublarû gþn dÿr mÿk istÿmirdi. Bir mÿq- sÿd ÿtrafûnda mÿrkÿzlÿømiø daxili hÿyatû sayÿsindÿ Ner jin paxûllûq hissindÿn azad idi: baøqalarûnûn, daha layiqli dus taq- larûn nÿ maaølarû, nÿ dÿ qidalanmalarû onu narahat etmirdi. Lakin gþröølÿrlÿ baülû ÿdalÿtsizlik, bÿzilÿrinin iki aydan bir gþröøÿ getmÿsinÿ, onun zÿif arvadûnûn isÿ qala divar la rûnû xatûr ladan hÿbsxana divarlarû qarøûsûnda ÿzab ÷ÿk mÿ sinÿ dþzÿ bil mirdi. Nerjini acûdan yeganÿ øey bu idi. Bu gön hÿm dÿ onun ad gönö idi. – Gedirlÿr? Hÿ... – Soloqdin dÿ eyni acûlûqla qibtÿ etdi. – Xÿbÿr÷ilÿri hÿr ay gþröøÿ aparûrlar. Mÿn isÿ þz Ninamû bir dÿ he÷ vaxt gþrmÿyÿcÿyÿm... (Soloqdin “möddÿtimin sonuna kimi” ifadÿsini iølÿtmirdi, ÷önki o, möddÿtin sonu- nun olmaya da bilÿcÿyini artûq baøa döømöødö.) O, Klimentyevin Nadelaøinlÿ nÿ barÿdÿsÿ danûødûq dan sonra qÿrargaha girdiyini gþrdö. Vÿ birdÿn tÿlÿsirmiø kimi dedi: – Qleb, arvadûn ki mÿnim arvadûmû tanûyûr. ßgÿr gþröøÿ getsÿn, ÷alûø Nadyadan xahiø et, qoy Ninanû tapsûn vÿ mÿnim haqqûmda ona ö÷cÿ sþz desin (baøûnû qaldûrûb gþyÿ baxdû): Sevir! Sÿcdÿ edir! Èlahilÿødirir! – Mÿnÿ gþröødÿn imtina ediblÿr, sÿnÿ nÿ olub belÿ? – Nerjin kþtöyö ortadan bþlmÿk ö÷ön yerini rahatlaya- rahat laya dilxorluqla soruødu. – Buyur, bax! Nerjin baøûnû ÷evirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 259
Ki÷ikcÿ onlara tÿrÿf gÿlir vÿ barmaüû ilÿ uzaqdan onu ÷aüû rûrdû. Qleb ÿlindÿki baltanû yerÿ atdû vÿ sûrûqlûsûna sþykÿ- dil miø miøarû cingilti ilÿ aøûraraq uøaq kimi zabitÿ tÿrÿf qa÷dû. Soloqdin ki÷iciyin Nerjini qÿrargaha saldûüûnû gþrdö vÿ kþtöyö dikinÿ qoyaraq baltanû hirslÿ elÿ vurdu ki, nÿinki odu nu iki yerÿ bþldö, hÿm dÿ baltanû köpönÿ qÿdÿr torpaüa batûrdû. Balta dþvlÿt ÿmlakû idi vÿ Soloqdinin ona heyfi gÿlÿ bil- mÿzdi.
28 Èøin orta mÿktÿbin fizika kitabûnda verilmiø tÿrifini sþy- lÿ yÿrkÿn ki÷ik leytenant Nadelaøin yalan demÿmiødi. Èøinin iki göndÿn bir cÿmi on iki saat davam etmÿsinÿ baxmayaraq, bu ÷ox narahat, mÿrtÿbÿlÿr boyu ora-bura qa÷maüû tÿlÿb edÿn vÿ olduqca mÿsuliyyÿtli bir iø idi. Þtÿngecÿki nþvbÿsi xösusilÿ narahat olmuødu. Axøam saat doqquzda nþvbÿni qÿbul edÿn kimi dustaqlarû saydû vÿ möÿyyÿn etdi ki, iki yöz sÿksÿn dustaüûn hamûsû bir nÿfÿr kimi yerindÿdir. Sonra onlarû axøam iøinÿ yola saldû, postlarû (pil lÿ- kÿ nin östöndÿ, qÿrargahûn dÿhlizindÿ keøik÷i vÿ xösusi hÿbs- xa na nûn pÿncÿrÿlÿri altûna patrul) qoydu, yeni gÿlmiø yata bûn yer lÿø di ril mÿsi vÿ yedizdirilmÿsi ilÿ mÿøüul ikÿn hÿlÿ dÿ evÿ get mÿ miø ÿmÿ liyyat mövÿkkili mayor Mûøinin yanûna ÷aüûrûldû. Nadelaøin tÿkcÿ hÿbsxana iø÷ilÿri arasûnda deyil, ömu- miyyÿtlÿ, qohumlarû arasûnda da möstÿsna adam idi. Ara- üûn adûna gþrÿ dÿ sudan fÿrqlÿndirilmÿdiyi 1 bir þlkÿdÿ o hÿtta soyuqdÿymÿsi olanda belÿ araq i÷mirdi. Hÿr ikinci nÿfÿ rin döøÿrgÿ vÿ ya cÿbhÿ sþyöø akademiyasûnû ke÷miø oldu üu, sÿrxoø insanlarûn ana sþyöølÿrindÿn tÿkcÿ uøaqlarûn yanûn da (uøaqlarûn þzlÿrinin isÿ oynadûqlarû zaman), ya da øÿhÿr ÿtrafû avtobuslara minÿrkÿn deyil, hÿm dÿ sÿmimi sþhbÿt vaxtû istifadÿ etdiklÿri bir þlkÿdÿ Nadelaøin nÿ sþyöø 1 Mцÿllif rus dilindÿ “araq – vodka” vÿ “su – voda” sþzlÿrinin oxøarlûьûnû nÿzÿrdÿ tutur 260 sþymÿyi, nÿ dÿ hÿtta “øeytan” vÿ “ÿclaf” kimi sþzlÿri iølÿt- mÿyi bacarûrdû. Lap hirslÿnÿndÿ isÿ narazûlûüûnû sakit sÿslÿ “sÿni þköz vursun!” demÿklÿ bildirÿrdi. Èndi dÿ þz-þzönÿ “sÿni þköz vursun!” deyib mayorun yanûna tÿlÿsdi. Bobûninin nazirlÿ sþhbÿtindÿ haqsûz olaraq möftÿxor adlan dûrdûüû, fþvqÿladÿ sÿbÿblÿrÿ gþrÿ øÿnbÿ gönönön axøamû da iødÿ qalmaüa mÿcbur olmuø, xÿstÿ kimi piylÿn- miø bÿnþvøÿyisifÿt ÿmÿliyyat mövÿkkili mayor Mûøin Nade- laøinÿ tapøûrûqlar verdi: – alman vÿ latûø Miladûnûn bayram edilmÿsinin baø la nûb- baølanmadûüûnû yoxlamaq; – Miladû qeyd edÿnlÿrin hamûsûnûn qruplar özrÿ siya hû sûnû tutmaq; – øÿxsÿn, elÿcÿ dÿ hÿr beø dÿqiqÿdÿn bir gþn dÿ ri lÿn nÿza- rÿt÷ilÿr vasitÿsilÿ dustaqlarûn i÷ki i÷ib-i÷mÿ dik lÿ rini, þz ara la rûnda nÿdÿn danûødûqlarûnû vÿ ÿn ÿsasû, anti so vet tÿb li üatû apa rûb-aparmadûqlarûnû möÿy yÿn lÿø dir mÿk; – imkan daxilindÿ hÿbsxana rejiminin pozul masû hal la rûnû aøkar etmÿk vÿ bu yaramaz dini þzba øû na lûüa son qoymaq. Ona “son qoymaq” deyilmÿmiødi, deyilmiødi ki, buna “imkan daxilindÿ” son qoysun. Miladû dinc øÿkildÿ qeyd etmÿk birbaøa qadaüan edilmiø mÿsÿlÿ deyildi, amma yol- daø Mûøinin partiya÷û örÿyi buna dþzÿ bilmirdi. Leytenant Nadelaøinin qûø gönÿøi kimi soyuq vÿ ifadÿ- siz özö mayorun yadûna saldû ki, nÿ onun þzö, nÿ dÿ nÿza- rÿt÷ilÿr alman vÿ ya latûø dilini bilmirlÿr (onlar he÷ rus dilini dÿ yaxøû bilmirdilÿr). Mûøinin yadûna döøÿndÿ ki onun þzö alman hÿrbi ÿsir- lÿrinin saxlanûldûüû döøÿrgÿnin möhafizÿ bþlöyönön koman- diri olduüu dþrd ildÿ almanca cÿmi ö÷ sþz þyrÿnib – “halt!”, “suryuk!” vÿ “veq!” – tÿlimatû qûsaltdû. ßmri dinlÿdikdÿn sonra bacarûqsûzca rÿsm-tÿzim edÿn (onlara hÿrdÿnbir sûra tÿlimi dÿ ke÷irdilÿr) Nadelaøin yeni
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 261
gÿlÿn lÿri yerlÿødirmÿyÿ getdi. Bu iølÿ dÿ baülû onda ÿmÿ liy yat mövÿk kilinin tÿrtib etdiyi vÿ kimin kiminlÿ bir otaqda qal malû vÿ hansû ÷arpayûda yatmalû olduüu yazûlmûø siyahû vardû. (Mûøin hÿbsxana yataqxanasûnda yerlÿrin planlû-mÿr kÿz- lÿø di ril miø qaydada bþlönmÿsinÿ bþyök þnÿm verirdi, ÷önki bu halda o, ÷uüullarûnû da eyni bÿrabÿrdÿ sÿpÿlÿyÿ bilirdi. Onu da bilirdi ki, ÿn a÷ûq sþhbÿtlÿr göndöz, iø gönö ÿrzindÿ baø verÿn vurnuxmalarda yox, yatmazdan ÿvvÿl aparûlûr, ÿn qatû antisovet sþzlÿr isÿ sÿhÿrlÿr deyilir. Bu sÿbÿb dÿn dÿ insanlara birbaøa yataq yerlÿrindÿ nÿzarÿt etmÿk daha vacib sayûlûrdû.) Sonra Nadelaøin, deyildiyi kimi, elektrik lampalarûnûn ne÷ÿ vatlûq olduüunu yoxlamaq bÿhanÿsi ilÿ Milad bayra mû nûn qeyd olunduüu otaqlarûn hamûsûnda oldu. Nÿzarÿt÷ini dÿ gþn- dÿrdi ki, hÿr otaüa bir dÿfÿ baø ÷ÿksin. Hamûnû da siya hûya aldû. Sonra onu yenidÿn mayor Mûøin ÷aüûrdû, Nadelaøin dÿ þz siyahûsûnû ÿmÿliyyat÷ûya tÿhvil verdi. Mûøini ÿn ÷ox maraqlandûran Rubinin almanlarla bir yer- dÿ bayramû qeyd etmÿsi oldu. Bu faktû da qovluüuna yazdû. Sonra isÿ postlarû dÿyiømÿk vÿ iki nÿzarÿt÷inin þtÿn dÿfÿ kimin daha ÷ox nþvbÿ ÷ÿkmÿli vÿ kimin kimÿ borclu olmaüû ilÿ baülû möbahisÿsini araødûrdû. Bundan sonra isÿ dustaqlarûn yatmaq, Pryan÷ikovun qay nanmûø su ilÿ baülû narazûlûüûnû dinlÿmÿk, bötön kame- ralarû gÿzmÿk, aü iøûüû sþndöröb gþy iøûüû yandûrmaq vaxtû ÷atdû. Elÿ bu zaman onu bir daha he÷ cör ÷ûxûb evinÿ getmÿk istÿmÿyÿn (mayorun arvadû xÿstÿ idi vÿ o, bötön axøamû arvadûn ah-ufuna qulaq asmaq istÿmirdi) mayor Mûøi nin yanûna ÷aüûrdûlar. Mûøin kresloda oturmuødu, Nade la øini isÿ ayaq östÿ saxlayaraq ondan Rubinin kiminlÿ gÿz diyini, son gönlÿr onun hÿbsxana rÿhbÿrliyi haqqûnda pis danûø- masû hallarûnûn olub-olmadûüûnû, hamûnûn adûndan hansûsa tÿlÿblÿr irÿli söröb-sörmÿdiyini soruøurdu. Hÿmkarlarû, DTN zabitlÿri, nþvbÿ rÿislÿri vÿ nÿzarÿt÷i- lÿr arasûnda Nadelaøin xösusi yer tuturdu. Onu ÷ox vÿ tez- tez danlayûrdûlar. Tÿbiÿtÿn xeyirxah olmasû Orqanlarda
262 xidmÿti ö÷ön maneÿlÿr yaradûrdû. ßgÿr uyüunlaømasaydû, ÷oxdan qovardûlar vÿ hÿtta mÿhkum da edÿrdilÿr. Þz tÿbiÿti qarøûsûnda aciz olan Nadelaøin dustaqlarla he÷ vaxt kobud rÿftar etmirdi, hÿr xûrda øeyÿ gþrÿ onlarûn özönÿ sÿmimi tÿbÿssömlÿ gölömsÿyirdi, nÿdÿ gözÿøtÿ getmÿk mömkön idisÿ – gedirdi. Buna gþrÿ dÿ dustaqlar onu sevirdilÿr, ondan he÷ vaxt øikayÿtlÿnmirdilÿr, istÿmÿdiyi øeyi etmirdilÿr vÿ hÿtta onun yanûnda danûøarkÿn ehtiyatlanmûrdûlar. O isÿ gþzö- a÷ûq, qulaüû hÿmiøÿ sÿsdÿ olan adam idi, yaxøû savadû vardû, yadda saxlamaq ö÷ön hÿr øeyi ayrûca qeyd dÿftÿr ÷ÿsinÿ yazûrdû vÿ yazdûqlarûnû mödiriyyÿtÿ mÿruzÿ etmÿklÿ xidmÿ- tindÿ yol verdiyi bu vÿ ya baøqa sÿhvlÿrini malalayûrdû. Bu dÿfÿ dÿ belÿ oldu. O, dÿftÿr÷ÿsini ÷ûxardû vÿ mayora mÿlumat verdi ki, dekabrûn on yeddisindÿ dustaqlar aøaüû dÿhlizlÿ kötlÿ halûnda gönorta gÿzintisindÿn qayûdûrdûlar – Nadelaøin dÿ addûmbaaddûm onlarûn arxalarûnca gÿlirdi. Dustaqlar deyinirdilÿr ki, bÿs sabah bazar gönödör, amma rÿislÿr gÿzinti vermÿk istÿmirlÿr. Rubin isÿ onlara dedi: “Uøaqlar, siz nÿ vaxt baøa döøÿcÿksiniz ki, bu yaramazlarû insafa gÿtirmÿk mömkön deyil?” – Belÿcÿ dedi: “bu yaramazlarû”? – Mûøinin sifÿti allandû. – Belÿcÿ dÿ dedi, – ayabÿnzÿr Nadelaøin hÿlim tÿbÿs- sömlÿ tÿsdiqlÿdi. Mûøin yenÿ qovluüu a÷dû vÿ yazdû, deyilÿnlÿri ayrûca raport kimi rÿsmilÿødirmÿyi tapøûrdû. Mayor Mûøin Rubinÿ nifrÿt edirdi vÿ onun haqqûnda iføa- edici materiallar toplayûrdû. Marfinoya iøÿ dözÿlÿndÿn sonra bilÿndÿ ki Rubin sabiq kommunistdir, hÿbs olunmasûna bax mayaraq, hÿmiøÿ fÿxrlÿ qÿlbÿn yenÿ dÿ kommunist olaraq qal dû üûnû deyir, – Mûøin onu, ömumiyyÿtlÿ, hÿyat vÿ eyni zaman da da bir yerdÿ iølÿmÿk barÿdÿ sþhbÿt apar- maq ö÷ön yanûna ÷aüûrtdûrdû. Lakin qarøûlûqlû anlaøma alûn- madû. Mûøin mÿsÿ lÿni tÿlimat möøavirÿlÿrindÿ þyrÿdildiyi kimi qoydu:
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 263
– ÿgÿr siz sovet adamûsûnûzsa – onda bizÿ kþmÿk edÿ cÿk siniz; – ÿgÿr bizÿ kþmÿk etmÿsÿniz – onda sovet adamû deyil siniz; – ÿgÿr sovet adamû deyilsinizsÿ – onda siz sovetlÿrÿ ÿkssiniz vÿ yeni möddÿtÿ layiqsiniz. Rubin dÿ ondan soruømuødu: “Donosu nÿylÿ yazmaq lazûmdûr – mörÿkkÿblÿ, yoxsa karandaøla?” – “Mörÿkkÿblÿ daha yaxøû olar”, – Mûøin dÿ ona mÿslÿhÿt vermiødi. – “Mÿn sovet hþkumÿtinÿ sÿdaqÿtimi qanûmla söbut etmiøÿm, mörÿkkÿblÿ söbuta isÿ ehtiyacûm yoxdur”. Belÿliklÿ, Rubin dÿrhal þz qeyri-sÿmimiliyini vÿ ikiöz lö- löyönö nömayiø etdirmiø oldu. Mayor onu bir dÿfÿ dÿ ÷aüûrdû. O zaman Rubin a÷ûq- aøkar þzönö bicliyÿ vurdu vÿ boyun qa÷ûrtdû: bir halda ki onu damlayûblar, demÿli, ona siyasi inamsûzlûq gþstÿrilib vÿ nÿ qÿdÿr ki belÿdir, o, ÿmÿliyyat mövÿkkili ilÿ birgÿ iø apara bilmÿz.
Hÿmin vaxtdan da Mûøin Rubini qaralamûødû vÿ onun haqqûnda ÿlinÿ ke÷ÿnlÿri yûüûrdû. Mayorun ki÷ik leytenantla sþhbÿti hÿlÿ bitmÿmiødi ki, gþzlÿnilmÿdÿn Dþvlÿt Tÿhlökÿsizliyi Nazirliyindÿn Bobû- ni nin arxasûnca minik maøûnû gÿldi. Hadisÿlÿrin belÿ xoø axarûndan istifadÿ etmÿyÿ ÷alûøan Mûøin ÿynindÿ kitel ÷þlÿ atûldû vÿ maøûnûn yanûndan ÿl ÷ÿkmÿdi; nazirlikdÿn gÿlÿn zabiti otaüa, qûzûnmaüa dÿvÿt etdi, onun diqqÿtinÿ ÷atdûrdû ki, gecÿlÿr dÿ burada olur. Mûøin Nadelaøini tÿlÿsdirirdi, hÿr ehtimala qarøû Bobûninin þzöndÿn dÿ isti geyinib-geyin- mÿdiyini soruødu (Bobûnin bilÿrÿkdÿn hÿbsxanada ona veril miø yaxøû palto deyil, hÿbsxana sûrûqlûsû geymiødi). Bobûnin gedÿn kimi Pryan÷ikovu ÷aüûrdûlar. Bundan sonra mayor artûq evÿ gedÿ bilmÿzdi! Daha kimi ÷aüû ra caq- larûnû, gedÿnlÿrin nÿ vaxt qayûdacaqlarûnû gþzlÿyÿn mayor nÿzarÿt÷ilÿrin istirahÿtdÿ olan nþvbÿsinin nÿ ilÿ mÿøüul oldu- üunu yoxlamaüa getdi (nÿzarÿt÷ilÿr domino vururdular) vÿ onlarû partiya tarixindÿn imtahan etmÿyÿ baøladû (÷önki 264 nÿzarÿt÷ilÿrin siyasi sÿviyyÿlÿrinÿ gþrÿ mÿsuliyyÿt daøû- yûrdû). Nÿzarÿt÷ilÿr bu vaxtû iødÿ sayûlsalar da, mayorun sual la rûna qanuni hÿvÿssizliklÿ cavab verirdilÿr. Cavablarû da olduqca acûnacaqlû idi: bu cÿngavÿrlÿr Leninin vÿ Stali- nin bircÿ ÿsÿrinin dÿ adûnû xatûrlaya bilmÿdilÿr, hÿtta dedi- lÿr ki, Plexa nov ÷ar naziri olub vÿ 9 yanvarda Peterburq fÿh lÿ lÿ rini göllÿbaran edib. Bötön bunlardan sonra Mûøin nþvbÿsini þzbaøûna buraxdûüûna gþrÿ Nadelaøini danladû. Sonra Bobûnin vÿ Pryan÷ikov qayûtdûlar, þzö dÿ ikisi dÿ bir maøûnda, mayora he÷ nÿ demÿk istÿmÿdÿn yatmaüa getdilÿr. Mÿyuslaømûø vÿ narahat olmuø mayor piyada get- mÿmÿk ö÷ön – avtobuslar ÷oxdan iølÿmirdi – hÿmin maøûnla da evinÿ getdi. Postlardan azad olmuø nÿzarÿt÷ilÿr mayorun arxasûnca sþydölÿr vÿ yatmaüa hazûrlaøûrdûlar, elÿ Nadelaøinin þzö dÿ gþzönön acûsûnû almaq istÿyirdi ki, Marfino obyektinin ÿtrafûndakû keøik÷i qöllÿlÿrindÿki konvoy möhafizÿsinin qaro vul binasûndan zÿng gÿldi. Qarovulun rÿisi hÿyÿcanla mÿlumat verdi ki, cÿnub-qÿrb qöllÿsindÿ qarovulda dayan- mûø ÿsgÿr qatû dumanda kiminsÿ ÿvvÿl odun anbarûnûn tinin- dÿ durduüunu, sonra isÿ zonaþnö sahÿnin tikanlû mÿftilinÿ tÿrÿf sörönmÿyÿ cÿhd etdiyini aydûn gþrdöyönö, hÿmin ada mûn qarovul÷unun ÷aüûrûøûnû eøidÿrÿk geri, hÿyÿtÿ tÿrÿf qa÷dûüûnû deyir. Qarovulun rÿisi bildirdi ki, þz alayûnûn qÿrar gahûna zÿng edÿcÿk vÿ fþvqÿladÿ halla baülû raport yazacaq, hÿlÿliksÿ o, xösusi hÿbsxana özrÿ nþvbÿt÷idÿn hÿyÿt dÿ axtarûø tÿøkil etmÿyi xahiø edir. Nadelaøinin bunlarûn qarovul÷unun gþzönÿ gþröndö- yönÿ, bötön dustaqlarûn dþrd kÿrpic enindÿ kþhnÿ divar lar ara sûnda vÿ mþhkÿm baülanmûø yeni dÿmir qapûlar arxa- sûnda etibarlû øÿkildÿ möhafizÿ edildiyinÿ ÿmin olmasûna bax ma yaraq, qarovul rÿisi tÿrÿfindÿn raportun yazûlmasû faktû onun hÿmin raporta uyüun ÷evik hÿrÿkÿtlÿr etmÿsini tÿlÿb edirdi. Bu sÿbÿbdÿn dÿ o, istirahÿtdÿ olan nþvbÿni hÿyÿ can siqnalû ilÿ ayaüa qaldûrdû vÿ “yarasa” fÿnÿrlÿrinin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 265
iøûüûnda onlarû dumana börönmöø hÿyÿt boyu oyan-buyana qovmaüa baøladû. Sonra isÿ þzö birbÿbir bötön kameralarû gÿzdi. O, aü iøûüû yandûrmaqdan ÷ÿkinir (artûq øikayÿtlÿrin olmasûnû istÿmirdi), gþy iøûqda isÿ kifayÿt qÿdÿr yaxøû gþrÿ bilmirdi. Oyanmûø dustaqlarû elektrik fÿnÿrinin iøûüûnda baø- hesabû saydû, onlarûn döz iki yöz sÿksÿn bir nÿfÿr oldu üunu tÿsdiqlÿyÿnÿcÿn dizini kiminsÿ ÷arpayûsûna vurub ÿzdi. Bundan sonra isÿ dÿftÿrxanaya getdi vÿ qÿlbinin øÿf- faflûüûnû ÿks etdirÿn yupyumru vÿ aydûn xÿtti ilÿ xösusi hÿbs- xananûn rÿisi polkovnik-leytenant Klimentyevin adûna baø verÿnlÿrlÿ baülû raport yazdû. Bu vaxt artûq sÿhÿr a÷ûlûrdû. Mÿtbÿxÿ gedib yemÿyi dadmalû vÿ dustaqlarû yuxudan durüuzmalû idi. Leytenant Nadelaøinin gecÿsi belÿcÿ ke÷di vÿ onun Nerjinÿ ÷þrÿyini havayû yemÿdiyini demÿyÿ tam haqqû vardû. Nadelaøinin babasû vÿ atasû dÿrzi idi – varlû olmasalar da, kasûb da deyildilÿr. Orta tÿbÿqÿ insanlarûna xidmÿt edir, kþhnÿlmiø paltarlarûn astarûnû ÷evirmÿkdÿn, bþyök uøa üûn paltarlarûnû ki÷ik uøaqlar ö÷ön yenidÿn tikmÿkdÿn, kimin- sÿ sþkök paltarûna tÿcili yamaq salmaqdan da imtina etmir- dilÿr. Oülan da bu yolla getmÿli idi. Hÿlim olmaq, önsiyyÿt qurmaq bacarûüû tÿlÿb edÿn bu iø uøaqlûqdan onun xoøuna gÿlirdi vÿ o, þzönö hÿmin iøÿ olduqca ciddi hazûrlayûr, bþyök- lÿrin necÿ iølÿdiklÿrini diqqÿtlÿ izlÿyir, onlara hÿvÿslÿ kþmÿk edirdi. Amma NEP-in sonu idi. Onun atasûna illik vergini gÿtirdilÿr – þdÿdi. Èki göndÿn sonra daha birillik vergi tÿlÿb etdilÿr – atasû onu da þdÿdi. Ö÷ gön sonra utanmazcasûna daha bir illik vergi – artûq ö÷qat – gÿtirdilÿr. Atasû patenti cûrdû, dökanûn lþvhÿsini ÷ûxartdû vÿ artelÿ girdi. Oülunu isÿ tezliklÿ orduya sÿfÿrbÿr etdilÿr, o da DÈN qoøunlarûna döødö, sonradan isÿ hÿbsxanaya nÿzarÿt÷i ke÷irildi. Nadelaøin hÿvÿssiz qulluq edirdi. Xidmÿt etdiyi on dþrd ildÿ baøqa nÿzarÿt÷ilÿrin ö÷-dþrd dalüasû gÿlib onu þtmöødö, bÿzilÿri hÿtta artûq kapitan rötbÿsinÿ ÷atmûødûlar, o isÿ cÿmi bir ay ÿvvÿl göclÿ birinci ulduzunu ala bilmiødi.
266 Nadelaøin dediyindÿn xeyli ÷ox baøa döøördö. Baøa döøör dö ki, insan höququndan mÿhrum edilmiø bu dus- taq lar bÿzÿn ondan daha yöksÿkdÿ dururlar. Bir dÿ, hÿr bir insan kimi, baøqalarûnû da þzö kimi tÿsÿvvör edirdi vÿ bu da onun bötön dustaqlarû siyasi dÿrslÿrdÿ beyinlÿrinÿ yeridi lÿn kimi ÿliqanlû cani hesab etmÿyinÿ mane olurdu. Axøam mÿktÿbinin fizika kursundan þyrÿndiyi iøin tÿri fini isÿ tam aydûnlûüû ilÿ yadûnda saxlamûødû, Bþyök Lubyanka hÿbsxanasûnûn beø dÿhlizinin hÿr bir köncö, yöz on kamerasûnûn hÿr birinin daxili quruluøu yadûnda idi. Lub- yanka nizamnamÿsinÿ gþrÿ, nÿzarÿt÷ilÿr hÿr iki saatdan bir dÿhlizlÿrin baøqa-baøqa tÿrÿflÿrinÿ ke÷ÿrÿk dÿyiøilirdi lÿr (bu, ehtiyat ö÷ön belÿ edilirdi ki, onlar mÿhbuslarla tanûø olma sûnlar, mÿhbuslar tÿrÿfindÿn dilÿ tutulmasûnlar vÿ ya satûn alûnmasûnlar; onu da deyÿk ki, nÿzarÿt÷ilÿrÿ möÿllim vÿ möhÿndislÿrdÿn daha ÷ox mÿvacib verilirdi). Nÿzarÿt÷i hÿr bir gþzlöyÿ ö÷ dÿqiqÿdÿn gec olmayaraq baxmalû idi. Ènsan sifÿtlÿrini yaxøû yadda saxlaya bilirdi vÿ bu cör qeyri- adi yaddaøû sayÿsindÿ Nadelaøin, demÿk olar ki, 1935-ci ildÿn 1947-ci ilÿdÿk (hÿmin il onu Marfinoya ke÷irmiødilÿr) þz hÿbsxana mÿrtÿbÿsinin bötön mÿhbuslarûnû – Buxarin kimi mÿøhur rÿhbÿrlÿri dÿ, Nerjin kimi sadÿ cÿbhÿ÷i zabit- lÿri dÿ – yadûnda saxlamûødû: onlardan istÿnilÿn birini, istÿni- lÿn geyimdÿ kö÷ÿdÿ gþrsÿydi, tanûya bilÿrdi – amma bir iø vardû ki, bu dustaqlar bir dÿ he÷ vaxt kö÷ÿlÿrÿ qayûtmûrdû lar. Ancaq burada, Marfinoda, þz kþhnÿ, baülû qapû arxasûnda sax lanûlan dustaqlarûndan bÿzilÿrini gþrmöødö vÿ tÿbii ki, onlarû tanûdûüûnû böruzÿ vermirdi. Hÿmin dustaqlarû o, adamû kor edÿn parlaq iøûqdan cÿmi bir kvadratmetrlik darûs qal boks larda ÿzab ÷ÿkdiklÿri, suyu axan qara ÷þrÿk pay la- rûnû sapla bþlöødördöklÿri, hÿbsxana kitabxanasûnda bol olan qÿdim vÿ maraqlû kitablar özÿrindÿ dönyanû yaddan ÷ûxar dûq larû, zÿncirÿbÿnzÿr sûra ilÿ ayaqyoluna ÷ûxdûqlarû, istin taqa ÷aüûrûlarkÿn ÿllÿrini arxada cötlÿødirdiklÿri, yat- maüa yarûm saat qalmûø øÿn sþhbÿt etdiklÿri, qûø gecÿ lÿ- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 267
rindÿ isinmÿk ö÷ön dÿsmallara bökdöklÿri ÿllÿrini yor üa nûn östönÿ uzadaraq – rejim ÿllÿrini yorüanûn altûnda gizlÿ dÿn- lÿri oyatmaüû vÿ onlarû ÿllÿrini a÷ûqda saxlamaüû mÿc bur etmÿyi tÿlÿb edirdi – parlaq iøûq altûnda yatdûqlarû vÿziy yÿt- lÿrdÿ xatûrlayûrdû. Nadelaøin aüsaqqal akademiklÿrin, keøiølÿrin, kþhnÿ boløeviklÿrin, generallarûn vÿ gölmÿli ÿcnÿbilÿrin möba hi- sÿ lÿ rinÿ qulaq asmaüû xoølayûrdû. Xidmÿti ondan insan la rûn danûøûqlarûna qulaq vermÿyi tÿlÿb edirdi, ancaq Nade la øin þzö ö÷ön dÿ qulaq asûrdû. O, kiminsÿ hekayÿtini ÿvvÿl dÿn- axûra kimi, fasilÿ vermÿdÿn dinlÿmÿk istÿrdi – bu insan ÿvvÿllÿr necÿ yaøayûb, nÿ ö÷ön hÿbs edilib – lakin xid mÿti borcuna gþrÿ bunu he÷ vaxt edÿ bilmirdi. Hÿmin adam la rûn hÿyatlarûnûn sûnûb daüûldûüû bu dÿhøÿtli aylarda belÿ nÿdÿn gÿldi – italyan rÿssamlarûndan, arûlarûn þzlÿrini aparma sûn- dan, canavar ovundan, hansûsa bir Kar-bu-zenin evlÿri necÿ tik mÿyindÿn (þzö dÿ bu evlÿr onlar ö÷ön tikilmirdi) danûøa bil mÿ lÿrinÿ heyrÿtlÿnirdi. Bir dÿfÿ Nadelaøinin eøitdiyi sþhbÿt onu xösusilÿ maraq- landûrmûødû. O, dustaq maøûnûnûn arxa tamburunda otur- muø du vÿ i÷ÿridÿ, qûfûl altûnda olan iki dustaüû möøayiÿt edirdi. Dustaqlarû Bþyök Lubyankadan Suxanov baüûna – mÿøum vÿ geriyÿ yolu olmayan Moskvaÿtrafû hÿbsxanaya, elÿ bir hÿbsxanaya ki, oradan ya qÿbrÿ, ya da dÿlixanaya gedir dilÿr – aparûrdûlar. Nadelaøinin þzö hÿmin hÿbsxanada iølÿ mÿ miødi, amma eøitmiødi ki, burada mÿhbuslarû mÿha- rÿtlÿ döøönölmöø iøgÿncÿ ilÿ yedizdirirlÿr: hÿr yerdÿ olduüu kimi, dustaqlar ö÷ön qaba vÿ aüûr yemÿklÿr biøirilmirdi, qonøu binadan ÿtirli, lÿziz yemÿklÿr gÿtirilirdi. Èøgÿncÿ isÿ dus taüa verilÿn payda idi: ona yarûm qab bulyon, kot letin sÿk kizdÿbiri, iki dilim qûzardûlmûø kartof verilirdi. Dus taq- larû yedizdirmirdilÿr, sadÿcÿ olaraq itirdiklÿri hÿyatû onlarûn yad larûna salûrdûlar. Bu, bir boøqab boø horradan da aüûr idi vÿ insanûn aüûldan mÿhrum edilmÿsindÿ cÿlladlarûn ÿlindÿ bir alÿt idi.
268 Elÿ alûndû ki, bu iki dustaüû maøûnda ayûrmadûlar vÿ nÿ ö÷önsÿ onlarû bir yerdÿ apardûlar. Möhÿrrikin sÿsindÿn Nade laøin onlarûn ÿvvÿl nÿ danûødûqlarûnû eøitmÿdi. Sonra möhÿr rikÿ nÿsÿ oldu, söröcö harasa getdi, zabit isÿ kabi- nядяn döømÿdi. Arxa qapûnûn barmaqlûüû arasûndan Nade- laøin dustaqlarûn sakit sþhbÿtini eøitdi. Onlar ÷arû vÿ hþku- mÿti sþyördölÿr – amma indiki hþkumÿti vÿ Stalini yox, ...imperator I Pyotru. O nÿ ö÷ön xoølarûna gÿlmÿmiødi? – imperatoru hÿr cör hallandûrûrdûlar. Biri I Pyotru hÿm dÿ rus xalq geyimlÿrini korladûüûna vÿ bununla da þz xal qûnû baø qa xalqlar qarøûsûnda simasûzlaødûrdûüûna gþrÿ sþyör dö. Bu dustaq o vaxt paltarlarûn necÿ olduüunu, necÿ gþrön dö- yönö, hansû hallarda geyinildiyini tÿfÿrröatû ilÿ sada layûrdû. Ènan dû rûrdû ki, bu paltarlarûn bÿzi hissÿlÿrini möa sir paltar- lara layiqli vÿ rahat øÿkildÿ uyüunlaødûrûlmaqla – Parisi kor- kora nÿ yamsûlamaqla yox – bÿrpa edilmÿsi hÿlÿ gec deyil. O biri dustaq zarafatla deyirdi ki, – onlar hÿlÿ zarafat da edÿ bilirdilÿr! – bunun ö÷ön iki nÿfÿr tÿlÿb olunur: bötön bunlarû uyüunlaødûra bilÿcÿk dahi dÿrzi vÿ bu paltarlarû geyinmÿyÿ, bu paltarda øÿkil ÷ÿkdirmÿyÿ hazûr olan dahi tenor. Sonra isÿ bötön Rusiya bunu qÿbul edÿ bilÿr. Bu sþhbÿt Nadelaøinÿ ona gþrÿ xösusilÿ maraqlû gþrön dö ki, dÿrzilik onun gizli ehtirasû olaraq qalûrdû. Baø siyasi hÿbsxana dÿhlizlÿrinin sÿrsÿm gÿrginliyindÿn sonra par÷anûn xûøûltûsû, qûrûølarûn yumøaqlûüû, iøin ahÿngi onu sakitlÿødirirdi. Nadelaøin uøaqlarûnûn ÿyin-baølarûnû, arvadûnûn donlarûnû vÿ þz kostyumlarûnû þzö tikirdi. Lakin bunu hamûdan gizlÿdirdi. Hÿrbi qulluq÷u ö÷ön bu iø ayûb sayûlûrdû. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|