Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
24 Möhÿndis-polkovnik Yakonov nazirliyin binasûnûn yan ala qapûsûndan Dzerjinski kö÷ÿsinÿ ÷ûxdû vÿ binanûn qara mÿr mÿr ÷ûxûntûsû boyu dolanûb Furkasovski pilyastrlarû altûn- dan ke÷di, qabaq tÿrÿfÿ ÷ûxanda isÿ “Pobeda”sûnû dÿrhal tanû- ya bilmÿdi, baøqa maøûnûn qapûsûnûn dÿstÿyindÿn yapûødû. Þtöb-ke÷mÿkdÿ olan gecÿ sûx dumanlû olmuødu. Axøam- dan yaümaq istÿyÿn qar dÿrhal da ÿrimiø, sonradan isÿ tamam kÿsmiødi. Èndi, sÿhÿrÿ yaxûn, duman yerÿ ÷þk möø dö, su gþl- mÿ÷ÿlÿri kþvrÿk buz qatû ilÿ þrtölördö. Hava soyuyurdu. Saat beøÿ az qalûrdû. Sÿmada kö÷ÿ fÿnÿrlÿrinin iøûüû ilÿ doüranan zölmÿt gecÿ hþkmran idi. Yaxûnlûqdan birinci kurs tÿlÿbÿsi ke÷irdi (o, bötön gecÿni sevgilisi ilÿ birgÿ qapûnûn altûnda durmuødu). Yakonovun avtomobilÿ ÿylÿømÿsinÿ hÿsÿdlÿ baxûrdû. Ah ÷ÿkdi – elÿ bir gön gÿlÿcÿkmi ki, onun da maøûnû olsun. Qûzûnû minik maøû- nûnda gÿzdirmÿk bir yana, hÿtta yök maøûnûnda da ancaq kuzovda getmiødi, þzö dÿ kolxoz tarlasûna. Amma kimÿ hÿsÿd apardûüûnû bilmirdi. Söröcö soruødu: – Evÿ?
Yakonov cib saatûnû mÿnasûz yerÿ, ÿqrÿblÿrin ne÷ÿni gþs- tÿr mÿyinin fÿrqinÿ varmadan, ovcunda saxlamûødû. Yakonov söröcöyÿ dalüûn bir gÿrginliklÿ baxdû. – Nÿ? Yox. – Marfinoya? – söröcö tÿÿccöblÿndi. Körk vÿ yapûn cûda gþzlÿmÿyinÿ baxmayaraq, öøömöødö, yatmaq istÿ yirdi. – Yox, – möhÿndis-polkovnik ÿli ilÿ örÿkdÿn azca yuxarû sinÿsini tutaraq cavab verdi. Söröcö avtomobilin øöøÿsindÿn i÷ÿri döøÿn kö÷ÿ fÿnÿri- nin iøûüûnda rÿisinin sifÿtinÿ baxdû. Bu, onun rÿisi deyildi. Yakonovun sakit, bÿzÿn dÿ þzön- dÿnrazû kip dodaqlarû kþmÿksizcÿsinÿ titrÿyirdi. 224 Hÿlÿ dÿ þzöndÿn xÿbÿrsiz saatû ovcunda saxlamaqda davam edirdi. Söröcö gecÿyarûsûndan polkovniki gþzlÿyir, özönö yunlu yaxalûüûn i÷indÿ gizlÿdÿrÿk, iki il ÿrzindÿ onun etdiyi pis hÿrÿkÿtlÿri yadûna salaraq rÿisini sþyördö, – indi isÿ bir dÿ soruømayaraq maøûnû hara gÿldi sörördö. Hirsi dÿ soyumuødu. Elÿ gec idi ki, artûq erkÿn sÿhÿrÿ ke÷irdi. Boø kö÷ÿlÿr- dÿ tÿkÿmseyrÿk avtomobil gþrönördö. Artûq nÿ milis, nÿ soyun durulanlar, nÿ dÿ soyunduranlar vardû. Tezliklÿ trol- ley bus lar iølÿmÿyÿ baølayacaqdû. Söröcö bir ne÷ÿ dÿfÿ dþnöb polkovnikÿ baxdû: hÿr halda, bir qÿrara gÿlmÿk lazûm idi. O artûq Myasnitsk darvazasûna kimi gÿlib ÷ûxmûø, bulvarlarla Trubnaya kö÷ÿsinÿ kimi get- miø vÿ orada da Neglinnaya kö÷ÿsinÿ dþnmöødö. Sÿhÿrÿcÿn belÿ sörÿ bilmÿzdi ki! Yakonov hÿrÿkÿtsiz vÿ mÿnasûz baxûøla qabaüa, boøluüa dirÿnmiødi. O, Bþyök Serpuxovo kö÷ÿsindÿ yaøayûrdû. Evinÿ yaxûn mÿhÿllÿlÿri gþrÿndÿ möhÿndis-polkovnikdÿ evÿ qayût maq istÿyinin oyanacaüûnû döøönÿn söröcö maøûnû Zamoskvo- re÷ye tÿrÿfÿ yþnÿltdi. Oxotnû ryaddan tutqun vÿ boø Qûzûl Meydana tÿrÿf dþndö. Divarlarûn diø-diø ÷ûxûntûlarû vÿ köknar aüaclarûnûn uclarû qûrov baülamûødû. Daø dþøÿnmiø kö÷ÿ ÷ox söröøkÿn idi. Duman avtomobilin tÿkÿrlÿrinin altûna, yerÿ qûsûlûrdû. Onlardan iki yöz metr aralûda, øairlÿrin möqÿddÿs adlandûrdûqlarû divarlarûn arxasûnda, ke÷id mÿntÿqÿlÿrinin, qarovul binalarûnûn, vaxtalarûn, qarovul÷ularûn, patrullarûn vÿ pusqularûn arxasûnda, yenÿ dÿ hÿmin o øairlÿrin dediyi kimi, ayûq-sayûq Rÿhbÿr þz tÿnha gecÿsini baøa vururdu. Onlar isÿ he÷ Rÿhbÿri yadlarûna belÿ salmadan þtöb getdilÿr. Vasili Blajennûnûn yanûndan aøaüû döøÿrÿk, sahilboyu saü tÿrÿfÿ dþnÿndÿ, söröcö ÿylÿci basdû vÿ bir dÿ soruødu: – Bÿlkÿ, evÿ gedÿk, yoldaø polkovnik? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 225
Mÿhz evÿ getmÿk lazûm idi. Bundan sonra evdÿ ke÷i rÿ- cÿyi gecÿlÿrin sayû, bÿlkÿ dÿ, ÿllÿrindÿki barmaqlarûn sayûn dan da az idi? Lakin kþpÿk þlmÿk ö÷ön tÿklik axtaran kimi, Yako- nov da evinÿ ailÿsinin yanûna yox, baøqa bir yerÿ getmÿli idi. Dÿri paltosunun ÿtÿklÿrini yûüûødûraraq “Pobeda”dan döø dö vÿ söröcöyÿ dedi: – Sÿn, qardaøûm, get yat, mÿn þzöm gedib ÷ûxaram. O, söröcösönÿ hÿrdÿn qardaøûm deyÿ möraciÿt edirdi. Amma bu dÿfÿ sÿsindÿ o qÿdÿr qössÿ vardû ki, sanki, onunla vidalaøûrdû. Sahillÿrinÿ kimi hÿrÿkÿt edÿn duman yorüanû ilÿ þrtöl- möødö Moskva ÷ayû. Yakonov paltosunu döymÿlÿmÿdÿn, baøûnda yanakû qoyul- muø polkovnik papaüû, ayaüû söröøÿ-söröøÿ ÷ayûn qûraüû ilÿ getdi. Söröcö onu ÷aüûrmaq, yanûnca getmÿk istÿdi, sonra fikir lÿødi ki, bu rötbÿdÿ olanlar þzlÿrini ÷aya atmûrlar. Maøûnû dþndÿrib getdi. Yakonov isÿ he÷ nÿ ilÿ kÿsiømÿyÿn, sol tÿrÿ findÿ sonsuz bir ÷ÿpÿr, saüûnda isÿ ÷ay olan sahilyanû zolaqla irÿlilÿdi. O, asfaltla, yolun ortasû ilÿ gedir, gþzönö qûrp ma dan uzaq fÿnÿrlÿrin iøûqlarûna baxûrdû. Bir qÿdÿr getdikdÿn sonra hiss etdi ki, tam tÿnhalûqda bu cör matÿm gÿzintisi ona ÷oxdan duymadûüû bir lÿzzÿt verir. Èkinci dÿfÿ nazirin yanûna ÷aüûrûlanda dözÿlmÿsi möm kön olmayan iø baø verdi. Onlara elÿ gÿlirdi ki, baølarûnûn östön- dÿki bötön tavanlar u÷du. Abakumov gþzö qûzmûø yûr tûcûya dþnmöødö. O, ÿmÿkdaølarûnûn özÿrinÿ höcum edir, onlarû kabineti boyu qovur, sþyöø sþyör, az qala, özlÿrinÿ töpö- rör, aøkar aürûtmaq istÿyi ilÿ yumruüunu Yakonovun sifÿ tinÿ dirÿyirdi. Yakonovun aü, yumøaq burnundan qan a÷ûl mûødû. Selivanovskini leytenant rötbÿsinÿ endirdi vÿ qötb dai- rÿsi arxasûna ezamiyyÿtÿ yolladû; Oskolupovu 1925-ci ildÿ fÿaliyyÿtÿ baøladûüû Butûr hÿbsxanasûna sûravi nÿzarÿt÷i qismindÿ geri qaytardû; Yakonovu isÿ yalan dediyinÿ vÿ tÿk- rar ziyan÷ûlûüa gþrÿ hÿbs etdi vÿ ona hÿmin o gþy kombi- ne zon lar dan geyindirÿrÿk hÿmin o Yeddinciyÿ, Bobûninin 226 tabe li yinÿ gþn dÿrdi ki, klip lÿn di ril miø nitq qurüusunu þz ÿllÿri ilÿ dözÿltsin. Sonra nÿfÿsini dÿrdi vÿ onlara son mþhlÿt verdi – Leni- nin ildþnömönÿ kimi. Èri vÿ zþvqsöz kabinet Yakonovun gþzlÿri qarøûsûnda fûr- la nûrdû. Dÿsmalû ilÿ burnunu qurulamaüa ÷alûøûrdû. Abaku mo- vun qarøûsûnda mödafiÿsiz durmuødu, þzö isÿ sutkada cÿmi bir saat bir yerdÿ olduüu, yalnûz onlara gþrÿ þzönö oda-kþzÿ vurduüu,bötönоyаqqalansaatlardauürundamöbarizÿapar- dûüû vÿ þzönÿ zölm etdiyi insanlar – sÿkkiz vÿ doq quz yaø la- rûn dakû iki qûzû vÿ arvadû Varyuøa haqqûnda döøö nördö. Hÿyat yoldaøû onun ö÷ön ÷ox ÿziz idi, gec evlÿn miø di lÿr. Evlÿnÿndÿ otuz altû yaøû vardû vÿ indi nazirin dÿmir yumru üu nun onu tÿkrar itÿlÿyib salmaq istÿdiyi yerlÿrdÿn tÿzÿcÿ qayûtmûødû. Sonra Selivanovski Oskolupovu vÿ Yakonovu þz yanûna apardû vÿ hÿdÿlÿdi ki, hÿr ikisini barmaqlûq arxasûna atacaq, amma þzönön qötb dairÿsi arxasûnda qulluq ke÷ÿn leytenant sÿviyyÿsinÿ endirilmÿsinÿ imkan vermÿyÿcÿk. Bundan sonra Oskolupov Yakonovu tÿklÿdi, a÷ûq- a÷ûüûna ona bildirdi ki, bu göndÿn daha Yakonovun mÿhbus ke÷miøini vÿ ziyankar indisini ÿbÿdi olaraq birlÿødirir. ...Yakonov saüa, Moskva ÷ayûnûn o biri sahilinÿ aparan höndör beton kþrpöyÿ yaxûnlaødû. Nÿ kþrpönö dolanûb ke÷- mÿk, nÿ dÿ onun östönÿ ÷ûxmaq istÿmÿdi, onun altûndakû, mili sio nerin var-gÿl etdiyi tunelÿ girdi. Milisioner uzun vÿ øöbhÿli baxûøla gþzöndÿ pensne, baøûnda isÿ polkovnik papaüû olan bu sÿrxoø kiøini izlÿdi. Daha sonra qûsa kþrpönön özÿri ilÿ balaca ÷ayû ke÷di. Bu, Yauzanûn mÿnsÿbi idi, lakin bu yeri tanûya bilmÿyÿn Yako nov harada olduüunu möÿyyÿn etmÿyÿ ÷alûøûrdû. Bÿli, sÿrsÿm bir oyuna baølamûødûlar vÿ indi dÿ oyu nun sonu yaxûnlaøûrdû. Yakonov dÿfÿlÿrlÿ bötön þlkÿnin – xalq komis sarlûqlarûnûn vÿ vilayÿt komitÿlÿrinin, alimlÿrin, möhÿn- dis lÿ rin, direktor vÿ iø icra÷ûlarûnûn, sex rÿislÿrinin, briqa dir- lÿ rin, fÿhlÿ vÿ sadÿ kolxoz÷u qadûnlarûn qÿrq olduüu sÿr sÿm Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 227
vÿ olduqca aüûr yarûømanû, qa÷-qovu ÿtrafûnda vÿ þz özÿ rin- dÿ hiss etmiødi. Kim hansû iødÿn yapûøûrsa yapûøsûn, tezliklÿ uydu rul muø, mömkönsöz, adamû øikÿst edib kor qoyan möd- dÿt lÿ rin ÿsirinÿ ÷evrilirdi: daha ÷ox! daha tez! Yenÿ!! Yenÿ!!! Normanû! Normadan ÿlavÿ!! Ö÷ norma!!! fÿxri nþv bÿ! qar- øûlûqlû þhdÿlik! vaxtûndan ÿvvÿl!! vaxtûndan daha ÿvvÿl!!! Bina- lar aøûr, kþrpölÿr davam gÿtirmir, konstruk siya lar sûnûr, mÿh- sul ÷öröyör vÿ ya he÷ bitmirdi. – Bu cör burul üana döøÿn insanûn, yÿni ayrûlûqda gþtörölmöø hÿr bir ada mûn isÿ xÿstÿ- lÿn mÿk, bu ÷arxlarûn arasûnda qalûb yaralan maq, dÿli olmaq, qÿzaya döømÿk – yalnûz bu halda xÿstÿ xa nada, sanatori yada yatmaq, þzönö unutdurmaq, meøÿ havasû ilÿ nÿfÿs almaq olardû – vÿ yenidÿn, yenidÿn, tÿdri cÿn hÿmin boyun du ruüa tÿk rar girmÿkdÿn baøqa he÷ bir ÷ûxûø yolu qalmûrdû. Bu þlkÿdÿ ancaq xÿstÿlÿr þz xÿstÿliklÿri ilÿ (klinikada yox!) tÿk qalanda, hÿyÿcansûz yaøaya bilÿrdilÿr. Bircÿ tÿlÿskÿnlik sÿbÿbindÿn batûb gedÿn bu sör iølÿr- dÿn Yakonov hÿr dÿfÿ baøqa – ya daha sakit, ya da tÿzÿcÿ baølamûø iølÿrÿ ke÷ÿ bilirdi. Ancaq bu dÿfÿ o baøa döødö ki, canûnû qurtara bilmÿyÿ- cÿk. Klipper qurüusunu belÿ tezliklÿ dözÿltmÿk mömkön olma yacaq. Vÿ he÷ yerÿ ke÷mÿk dÿ olmayacaq. Xÿstÿlÿnmÿk imkanû da ÿldÿn verilmiødi. O, sahilboyu mÿhÿccÿrin yanûnda durub aøaüû baxûrdû. Duman buzun özÿrinÿ ÷þkmöødö – Yakonovun döz qaba- üûnda, buzlarûn arasûnda irinli qûø lÿkÿsi – a÷ûq su gþrönördö. Ke÷miøin qara u÷urumu – hÿbsxana – yenÿ aüzûnû a÷ûb onu geri ÷aüûrûrdû. Orada ke÷irdiyi altû ili Yakonov hÿyatûndakû ÷örök bir boøluq, vÿba, rösvay÷ûlûq, hÿyatû boyu dö÷ar olduüu ÿn bþyök uüursuzluq hesab edirdi. Otuz ikinci ildÿ hÿbsxanaya döøÿndÿ artûq iki dÿfÿ xarici ezamiyyÿtlÿrdÿ olmuø (elÿ bu ezamiyyÿtlÿrÿ gþrÿ dÿ tutulmuødu) cavan möhÿndis idi. Vÿ hÿmin vaxtû da ilk øaraøkalarûn þzÿyi olmuø dustaqlardan biri idi.
228 Hÿbsxana ke÷miøinin unudulmasûnû necÿ dÿ istÿyirdi – kaø þzö dÿ unudaydû! Baøqalarû da! Taleyi dÿ! Hÿmin o mÿøum dþvrö yadûna salan, onu mÿhbus kimi tanûyan adam lardan necÿ dÿ uzaq olmaüa ÷alûøûrdû! O, kÿskin hÿrÿkÿtlÿ mÿhÿccÿrdÿn aralandû, sahilyanû kö÷ÿni ke÷ÿrÿk harasa özöyuxarû getmÿyÿ baøladû. Daha bir tikinti meydan÷asûnûn uzun ÷ÿpÿrini dolanûb ke÷di – oradan yaxøû tapdalanmûø, östö nazik buzla þrtölmöø cûüûr ke÷irdi. Bÿzÿn DTN mundiri altûnda ke÷miø dustaqlarûn da giz- lÿn diyini yalnûz DTN-in kartotekasû bilirdi. Marfino institutunda da Yakonovdan baøqa daha iki ke÷ miø mÿhbus iølÿyirdi. Yakonov onlardan uzaq qa÷ûrdû, onlarla he÷ vaxt qeyri- xidmÿti sþhbÿtlÿr aparmûr vÿ kabinetindÿ tÿkbÿtÿk qalmûrdû ki, kÿnardan baxanlar haqqûnda pis döøönmÿsinlÿr. Bunlardan biri yetmiøyaølû professor, Mendeleyevin sevimli tÿlÿbÿsi Knyajenetski idi. O þzö ö÷ön kÿsilmiø on ilini ÷ÿkmiødi, bundan sonra isÿ elmi xidmÿtlÿrinin uzun siya hûsû nÿzÿrÿ alûnaraq azad ÿmÿkdaø qismindÿ ö÷ il, Arxa Cÿbhÿnin Göclÿndirilmÿsi Haqqûnda Qÿrarûn qam÷ûsû ona dÿyÿnÿ kimi, burada iølÿmiødi. Gönlÿrin birindÿ, gönorta- östö telefonla nazirliyÿ ÷aüûrûldû vÿ bir dÿ geri qayûtmadû. Knya je netskinin gömöøö baøûnû ÿsdirÿ-ÿsdirÿ institutun qûrmûzû xal÷a dþøÿnmiø pillÿkÿni ilÿ döømÿsi Yakonovun yadûn da idi. Professor yarûmsaatlûüa nazirliyÿ nÿ ö÷ön ÷aüû- rûl dûüûnû hÿlÿ bilmirdi, onun arxasûnda, elÿ hÿmin pillÿ kÿnin yuxarû meydan÷asûnda ÿmÿliyyat mövÿkkili Øikin isÿ artûq cib bû÷aüû ilÿ professorun øÿklini institutun øÿrÿf lþvhÿ- sindÿn sþköb gþtörördö. Èkinci nÿfÿr – Altûnov, elmdÿ tanûnmûrdû, sadÿ, iøgözar adam idi. Birinci möddÿtdÿn sonra þzönÿ qapanmûødû, hamû- dan øöbhÿlÿnirdi, bötön dustaq tayfasû kimi inamsûzlû üûn da da haqlû vÿ uzaqgþrÿn idi. Göclÿndirilmÿ Qÿrarû paytaxt dairÿlÿri boyu ilk dþvrÿlÿrinÿ baølayan kimi Altûnov cÿld tÿrpÿndi vÿ þzönö örÿk klinikasûna saldû. Þzö dÿ elÿ cÿld, Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 229
elÿ tÿbii hÿrÿkÿt etdi ki, hÿtta hÿkimlÿr onun saüalacaüûnû göman etmir, dostlarû isÿ otuz il sÿrasÿr ÿzab ÷ÿkmÿli olmuø örÿyinin davam gÿtirÿ bilmÿdiyini döøönÿrÿk daha xÿlvÿtÿ salûb pû÷ûldaømûrdûlar. Elÿcÿ dÿ Yakonov, artûq bir il bundan ÿvvÿl ke÷miø mÿh- bus kimi mÿhkum olunmuø bu adam, indi ziyankar kimi tÿkrar mÿhkum olunurdu. U÷urum þz þvladlarûnû geri sÿslÿyirdi. ...Yakonov hara getdiyini bilmÿdÿn cûüûrla boø sahÿni ke÷di vÿ hÿtta özö yoxuøa hÿrÿkÿt etdiyini belÿ duymadû. Tÿng nÿfÿs olandan sonra dayandû. Ayaqlarû da daø-kÿsÿyin östö ilÿ yerimÿkdÿn yorulmuødu vÿ aürûyûrdû. Gÿlib ÷ûxdûüû yök sÿk likdÿn oyan-buyana boylandû ki, harada olduüunu möÿy yÿn edÿ bilsin. Avtomobildÿn döødöyö vaxtdan ke÷ÿn bir saat ÿrzindÿ bitmÿkdÿ olan vÿ getdikcÿ soyuyan gecÿ tamam dÿyiømiødi. Duman ÷þköb qurtarmûø vÿ yoxa ÷ûxmûødû. Ayaqlarû altûn- dakû yer kÿrpic, øöøÿ qûrûntûlarû ilÿ dolu idi, yaxûnlûqda bþyrö östÿ ÿyilmiø kþhnÿ bir taxta dam vardû. Hÿlÿ tikintinin baø- lan madûüû bþyök meydan÷anû ÿhatÿ etmiø ÷ÿpÿr aøaüûda qal- mûødû vÿ ÿtrafdakû hÿr øey kimi, bÿzi yerlÿrdÿ axûradÿk ÿri mÿ- miø qardan, bÿzi yerlÿrdÿ isÿ qûrovdan aüûmtûl gþrönördö. Paytaxtûn lap mÿrkÿzinÿ yaxûn yiyÿsiz qalmûø bu tÿpÿnin östö ilÿ yuxarûya aü pillÿlÿr qalxûrdû, tÿxminÿn yeddi pillÿ, sonra ara verir vÿ deyÿsÿn, yenidÿn baølanûrdû. Tÿpÿyÿ qalxan bu aü pillÿlÿri gþrÿndÿ Yakonovun daxi- lindÿ hansûsa bir dumanlû xatirÿ canlanmaüa baøladû. He÷ nÿ anlamadan pillÿlÿrlÿ, sonra da tapdalanmûø ølakûn östö ilÿ, sonra yenÿ pillÿlÿrlÿ qalxmaüa baøladû. Pillÿlÿrin apardûüû tÿpÿ nin östöndÿki bina qaranlûqda pis se÷ilirdi. Binanûn gþrö nöøö dÿ qÿribÿ idi, eyni zamanda hÿm daüûdûlmûø, hÿm dÿ salamat qalmûø kimi gþrönördö. Gþrÿsÿn, bu xarabalûqlar bombalarûn iøi idi? Lakin bu cör yerlÿri Moskvada qoymurdular. Bÿs burada hansû qöv vÿ hÿr øeyi daüûlmûø vÿziyyÿtÿ salmûødû?
230 Daø meydan÷a pillÿlÿrin bir hissÿsini o birisindÿn ayû- rûrdû. Èri daø qûrûntûlarû pillÿlÿrin östönÿ döøöb qalmûødû, irÿli getmÿyÿ mane olurdu, pillÿkÿnin þzö isÿ binaya doüru kilsÿ sÿkilÿri kimi qalxûrdû. Pillÿlÿr kip baülanmûø vÿ qarøûsû yaprûxmûø ÷ûnqûlla þrtölö enli dÿmir qapûya tÿrÿf qalxûrdû. Hÿ! Hÿ! Kÿskin bir xatirÿ Yakonovu sarsûtdû. O, ÿtrafa boy landû. Aøaüûda, uzaqda sezilÿn kö÷ÿ fÿnÿrlÿrinin sûrasû ilÿ niøan- lan mûø ÷ay tÿÿccöb doüuracaq dÿrÿcÿdÿ ona tanûø gÿlÿn dþn- gÿdÿn sonra kþrpönön altûna girir, Kremlÿ tÿrÿf uzanûrdû. Bÿs zÿng qöllÿsi? Yoxdur. Bÿlkÿ, bu daø yûüûnû hÿmin o qöllÿdÿn qalûb? Yakonov gþzlÿrindÿ hÿrarÿt hiss etdi. Gþzlÿrini qûydû. Kandaratþkölöbgiriшitutmuødaøqûrûntûlarûnûnöstönÿ sakitcÿ oturdu. Èyirmi iki il ÿvvÿl elÿ hÿmin bu yerdÿ o Agniya adlû bir qûzla durmuødu.
Yakonov bu adû tÿlÿfföz etdi – Agniya. Tamamilÿ baøqa hisslÿrlÿ dolu bir yel onun dönyanûn nemÿtlÿrindÿn doymuø bÿdÿnini börödö. Hÿmin vaxt onun iyirmi altû, qûzûn isÿ iyirmi bir yaøû vardû. Bu qûz, sanki, he÷ yer adamû deyildi, baøqa bir planetdÿn gÿlmiødi. Bÿdbÿxtliyindÿn, insana normal yaøamaüa imkan verÿn hÿddÿn daha artûq incÿ vÿ tÿlÿbkar idi. Danûøanda dodaqlarû vÿ burun pÿrÿlÿri ÿsirdi, elÿ bil, qûz onlarûn kþmÿyi ilÿ u÷ub getmÿk istÿyirdi. He÷ vaxt vÿ he÷ kÿs Yakonova bu qÿdÿr sÿrt sþzlÿr demÿmiø, ilk baxûødan ÿn adi hÿrÿkÿtlÿrinÿ gþrÿ ona bu qÿdÿr irad tutmamûødû – qûz heyrÿtamiz tÿrzdÿ onun bötön hÿrÿkÿtlÿrindÿ rÿzalÿt, nanÿciblik tapûrdû. Þzö dÿ Antonda nÿ qÿdÿr ÷ox qösur tapûrdûsa, bir o qÿdÿr dÿ ona baülanûrdû. Qÿribÿ idi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 231
Onunla möbahisÿ edÿrkÿn ehtiyatlû olmaq lazûm gÿlirdi. Bu zÿrif mÿxluq daüa qalxmaqdan, ora-bura qa÷maqdan, hÿtta qûzüûn sþhbÿtdÿn belÿ yorulurdu. Adi bir øeylÿ onun xÿtrinÿ dÿyÿ bilÿrdin. Lakin bu zÿif qûz gönlÿrlÿ tÿkbaøûna meøÿdÿ gÿzmÿyÿ þzöndÿ göc tapûrdû. Amma meøÿ gÿzintisinÿ ÷ûxan øÿhÿr qûzlarû haqqûndakû tÿsÿvvörlÿrÿ zidd olaraq þzö ilÿ he÷ vaxt kitab gþtörmördö: kitab ona mane olurdu, fikrini meøÿdÿn yayûn dûrûrdû. Þz fÿhmi ilÿ meøÿni þyrÿnir, sadÿcÿ, oturur vÿ ya da meøÿdÿ gÿziøirdi. Turgenevi oxuyarkÿn tÿbiÿt tÿs vir- lÿ rini sÿthi sayaraq buraxûrdû. Onunla gÿzÿndÿ Anton qûzûn möøahidÿlÿrinÿ mÿÿttÿl qalûrdû: gah tozaüacûnûn sötöl gþv- dÿsinin qardan bir xatirÿ kimi torpaüa qÿdÿr ÿyilmÿsi, gah da axøamlar meøÿ otlarûnûn rÿnglÿrini dÿyiømÿsi onu heyran edirdi. Antonun þzö buna oxøar he÷ nÿ duya bilmirdi – meøÿ elÿ hÿmiøÿki meøÿ idi, havasû yaxøû, hÿr tÿrÿf dÿ ki yaøûl. Meøÿ ÷ayû – qonøu baülarda ke÷irdiklÿri iyirmi yeddinci ilin yayûnda Yakonov onu belÿ adlandûrûrdû. Hÿr yerÿ birgÿ gedib-gÿlirdilÿr, hamû da onlarû niøanlû kimi qÿbul edirdi. ßslindÿ isÿ hÿr øey bundan ÷ox uzaq idi. Agniya gþzÿl deyildi, lakin ona kifir dÿ demÿk olmazdû. Özö tez-tez dÿyiøirdi: gah hÿlim tÿbÿssömÿ börönör, gah da xoøagÿlmÿz halda uzunsov øÿkil alûrdû. Boyu orta hÿddÿn bir az höndör idi, amma bÿdÿni ÷ox nazik, kþvrÿk, yeriøi isÿ elÿ yöngöl idi ki, sanki, gÿzÿrkÿn ayaqlarûnû yerÿ basmaq lazûm gÿlmirdi. Antonun artûq tÿcröbÿli olmasûna, qadûn bÿdÿnini dÿyÿrlÿndirÿ bilmÿsinÿ baxmayaraq, Agniyada nÿ isÿ, ÿlbÿttÿ, cismani yox, onu cÿzb edirdi – ona þyrÿøÿndÿn sonra isÿ þzönö inandûrmûødû ki, bu qûz bir qadûn kimi dÿ xoøuna gÿlir, o, hÿlÿ inkiøaf edÿcÿk. Ancaq uzun yay gönlÿrini mÿmnuniyyÿtlÿ Antonla ke÷i- rÿn, onunla verstlÿrlÿ yaøûl ömmanlarû dolaøan, ÷ÿmÿn lik- lÿr dÿ onunla yan-yana uzanan Agniya ÿlini sûüallamaüa belÿ hÿvÿs siz icazÿ verir, “bu nÿyÿ lazûmdûr?” deyÿ soruøur vÿ belÿ øey lÿr dÿn uzaq olmaüa ÷alûøûrdû. Bu he÷ dÿ insanlardan
232 utanmasû demÿk deyildi: baü qÿsÿbÿsinÿ qayûdarkÿn o, cavan oülanûn heysiyyÿtinÿ gözÿøtÿ gedir vÿ itaÿtlÿ onun qolu na girirdi.
Þzlöyöndÿ Agniyanû sevdiyi qÿnaÿtinÿ gÿlÿn Anton mÿhÿb bÿtini ona a÷dû – meøÿ ÷ÿmÿnliyindÿ onun dizlÿrini qucaq ladû. Lakin Agniya bundan lap mÿyus oldu. “Necÿ dÿ kÿdÿr li dir, – dedi. – Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿni aldadûram. Sÿnÿ ver mÿ yÿ cava bûm yoxdur. Mÿn he÷ nÿ hiss etmirÿm. Buna gþrÿ mÿn he÷ yaøa maq da istÿmirÿm. Sÿn ÷ox aüûllûsan, mÿnÿ tÿkcÿ sevin mÿk qalmalû idi, – mÿn isÿ yaøamaq istÿmirÿm...” Belÿcÿ dÿ demiødi, hÿr sÿhÿr narahatlûqla gþzlÿyirdi: Agni yanûn baxûølarûnda, onunla rÿftarûnda bir dÿyiøiklik yox- dur ki?
Qûz belÿ deyirdi, amma baøqa cör dediyi dÿ olurdu: “Moskvada qûz ÷oxdur. Payûzda bir gþzÿl qûzla tanûø olarsan, daha mÿni sevmÿzsÿn”. O, þzönö qucaqlamaüa vÿ hÿtta þpmÿyÿ dÿ icazÿ verirdi, amma bu zaman dodaqlarû vÿ ÿllÿri cansûz qalûrdû. “Necÿ dÿ aüûrdûr! – qûz ÿzab ÷ÿkirdi. – Ènanûrdûm ki, mÿhÿbbÿt – odlu mÿlÿyin yerÿ enmÿsidir. Budur, sÿn mÿni sevirsÿn, sÿn dÿn yaxøûsûna he÷ vaxt rast gÿlmÿyÿcÿyÿm – mÿn isÿ sevin mi- rÿm, he÷ yaøamaq da istÿmirÿm”. Onda nÿ isÿ uøaqlûq vaxtlarûndan lÿngiyib qalmûø bir øey vardû. O, nikahda qadûnlarû vÿ kiøilÿri bir-biri ilÿ baülayan sirdÿn qorxurdu, zÿif sÿslÿ soruøurdu: “Bunsuz olmaz?” Anton da ona hÿvÿslÿ cavab verÿrdi: “Bu he÷ dÿ ÿsas deyil! Bu, bizim mÿnÿvi önsiyyÿtimizÿ bir ÿlavÿdir!” Bundan sonra þpöø vaxtû onun dodaqlarû ilk dÿfÿ olaraq tÿrpÿndi vÿ o dedi: “Saü ol. Yoxsa yaøamaq nÿyÿ lazûm olardû? Mÿncÿ, artûq sÿni sevmÿyÿ baølayûram. ×alûøaram ki, mötlÿq sevim”. Hÿmin payûz gönlÿrinin birindÿ onlar Taqansk mey- danû yaxûnlûüûndakû dar kö÷ÿlÿrlÿ gedirdilÿr. Agniya øÿhÿrin gurul tusunda göclÿ eøidilÿn sakit sÿsilÿ dedi: – Èstÿyirsÿn sÿnÿ Moskvanûn ÿn gþzÿl yerlÿrindÿn birini gþstÿrim? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 233
Vÿ onu kÿrpicdÿn tikilmiø aü, qûrmûzû rÿnglÿrlÿ rÿng lÿn- miø, mehrabû ÿyri, adsûz dalana baxan balaca bir kilsÿ ÷ÿpÿ- rinin yanûna gÿtirdi. ×ÿpÿrin i÷i darûsqal idi, kilsÿnin ÿtra fûnda xa÷ yöröøö ö÷ön keøiø vÿ dyakonun yerlÿøÿ bilÿcÿyi dar bir cûüûr vardû. Barmaqlûqlû pÿncÿrÿlÿrdÿn kil sÿ nin dÿrin li yin- dÿn gÿlÿn mehrab øamlarûnûn vÿ rÿngli qÿn dillÿrin xÿfif iøûüû sözölördö. Elÿ buradaca, ÷ÿpÿrin tinindÿ, qoca vÿ iri palûd aüacû bitirdi. Aüac kilsÿdÿn höndör idi vÿ onun artûq saral- mûø budaqlarû hÿm gönbÿzin östönÿ, hÿm dÿ dalana kþlgÿ dÿ salûrdû, buna gþrÿ dÿ kilsÿ lap ki÷icik gþrönördö. – Bu, ßzabkeø Nikita kilsÿsidir, – Agniya dedi. – Amma Moskvanûn ÿn gþzÿl yeri deyil. – Bir az gþzlÿ. Agniya Antonu ki÷ik qapûnûn sötunlarû arasûndan ke÷irÿ- rÿk irÿli apardû. Hÿyÿtÿ dþøÿnmiø tava daølarûnûn östönÿ sarû vÿ narûncû rÿngli palûd yarpaqlarû tþkölmöødö. Demÿk olar, elÿ hÿmin palûdûn altûndaca ÷adûrøÿkilli qÿdimi zÿng qöllÿsi dururdu. Bu qöllÿ vÿ ÷ÿpÿrdÿn ÷þldÿ tikilmiø kilsÿ evi artûq qörub etmÿkdÿ olan gönÿøin qabaüûnû kÿsirdi. Øimal giri- øi nin ikilaylû dÿmir qapûsû yanûnda beli bökölmöø dilÿn÷i qarû durmuødu vÿ i÷ÿridÿn eøidilÿn axøam duasûnû dinlÿyÿ- dinlÿyÿ xa÷ ÷ÿkirdi. – “Dÿxi bu kilsÿ þz gþzÿlliyi vÿ iøûüû ilÿ ÷ox fösunkar idi...” – Agniya Antonla ÷iyin-÷iyinÿ duraraq yavaøca pû÷ûldadû. – Ne÷ÿnci ÿsrÿ aiddir? – Sÿnÿ ÿsr vacibdir? Bÿs ÿsrsiz? – Gþzÿldir, ÿlbÿttÿ, amma... – Bir bax! – Agniya ÿlini qabaüa uzadaraq Antonu irÿli – ÿsas giriøin artûrmasûna tÿrÿf ÷ÿkdi, qörub edÿn gönÿø øöalarûnûn axûnûndan ÷ûxdû, ÷ÿpÿrin bitdiyi vÿ qapûya aparan ke÷idin baølandûüû yerdÿ al÷aq mÿhÿccÿrin östöndÿ oturdu. Anton heyrÿtlÿndi. Onlar, sanki, bir anlûüa øÿhÿrin tön- lö yöndÿn ayrûlaraq geniø vÿ a÷ûq sÿmaya a÷ûlan sûldûrûm yök sÿk liyÿ qalxmûødûlar. Artûrma mÿhÿccÿrdÿki boøluüun arasû ilÿ tÿdricÿn aü daødan dözÿldilmiø uzun, daüûn dþøö
234 ilÿ Moskva ÷ayûna tÿrÿf döøÿn, ÷oxlu meydan÷alarû olan pil- lÿkÿnÿ ke÷irdi. ×ay gönÿø øöalarûnda alûøûb-yanûrdû. Sol tÿrÿf- dÿ øöøÿlÿrinin sarûlûüû ilÿ gþzqamaødûran Zamoskva re÷ye gþrönördö, irÿlidÿ isÿ qörub sÿmasûnda Moskva DRES-in qara boru larû töstölÿnir, lap aøaüûda isÿ ilüûma börön möø Yauza Moskva ÷ayûna tþkölördö. Onun arxa sûnda, sol tÿrÿf- dÿ Tÿrbiyÿ evi uzanûr, sonra da Kreml divar larû nûn kon turlarû gþrönördö. Divarlarûn arxasûnda Xilaskar Mÿsih mÿbÿ dinin beø qûzûl gönbÿzi alûøûb-yanûrdû. Bötön bu qûzûlû øÿfÿq dÿnizindÿ gþzlÿrini qûyaraq gönÿøÿ baxan vÿ ÷iyinlÿri sarû øalla þrtölmöø Agniyanûn þzö dÿ qûzûl- dan yaranmûø kimi gþrönördö. – Bÿli! Bu – Moskvadûr! – cazibÿyÿ döømöø Anton dillÿndi. – Qÿdim ruslar kilsÿlÿr, monastûrlar tikmÿk ö÷ön necÿ dÿ mÿharÿtlÿ yer se÷mÿyi bacarûrdûlar! – Agniya titrÿk sÿslÿ deyirdi. – Mÿn Volqa vÿ Oka boyu gÿzmiøÿm, hamûsû belÿ tiki lib – ÿn ÿzÿmÿtli yerlÿrdÿ. Memarlarû dindar olublar, bÿn na larû da – mþmin. – Bÿli-i, bu – Moskvadûr... – Amma o – yox olur, Anton, – Agniya mahnû oxuyurmuø kimi dedi. – Moskva – gedir!.. – Hara gedir ki? Fantaziyadûr. – Bu kilsÿni sþkÿcÿklÿr, Anton, – Agniya israrla deyirdi. – Sÿn haradan bilirsÿn? – Anton ÿsÿbilÿødi. – Bu, bÿdii abidÿdir, ona dÿymÿzlÿr. – O, kÿsiklÿrindÿn palûd budaq la rû- nûn i÷ÿri girdiyi bapbalaca zÿng qöllÿciyinÿ baxûrdû. – Sþkÿcÿklÿr! – Agniya ÿvvÿlki kimi sarû øalûna böröndö vÿ hÿrÿkÿtsiz oturaraq, ÿminliklÿ tÿkrarladû. Ailÿdÿ Agniyanû he÷ kÿs Allaha inam ruhunda tÿrbiyÿ etmÿ miødi, ÿksinÿ, o illÿrdÿ – kilsÿyÿ getmÿyin mÿcburi oldu üu vaxtlarda, qûzûn anasû vÿ nÿnÿsi ibadÿtÿ getmÿz, oruc tut maz, pÿhriz saxlamaz, keøiølÿrÿ aüûz bözÿr vÿ hÿmiøÿ tÿh- kim ÷ilik kþlÿliyi ilÿ mehriban yaøamaüû bacarmûø dini mÿs xÿ- rÿyÿ qoyardûlar. Agniyanûn anasûnûn, xalalarûnûn vÿ nÿnÿ si nin bircÿ inancû vardû: hÿmiøÿ ÿzilÿn, sûxûødûrûlan, haki miy yÿtin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 235
tÿqib etdiyi insanlarûn tÿrÿfindÿ olmaq. Qiyam ÷ûlarû evindÿ gizlÿdÿn, onlara bacardûüû kþmÿyi edÿn nÿnÿ sini, bÿlkÿ dÿ, Moskvanûn bötön Narodnaya Volya÷ûlarû 1 tanû yûr dû lar. Qûz- larû da analarûndan þrnÿk gþtörör, gizli iø apa ran eser lÿri vÿ sosial-demokratlarû gizlÿdirdilÿr. Balaca Agni ya da hÿmiøÿ dovøanûn tÿrÿfindÿ olurdu ki, tuta bilmÿ sinlÿr, ata qahmar ÷ûxûrdû ki, qam÷ûlamasûnlar. Lakin qûzcû üaz bþyö dökcÿ bötön bunlar onun øöurunda qÿribÿ tÿrzdÿ hÿkk olu nurdu: belÿ alûndû ki, Agniya tÿqib olunan kilsÿnin tÿrÿfinÿ ke÷di. O israr edirdi ki, indi kilsÿdÿn uzaq qa÷maq rÿzillikdir, nÿnÿsini vÿ anasûnû dÿhøÿtÿ gÿtirÿrÿk kilsÿyÿ getmÿyÿ, dini ayinlÿrlÿ maraqlanmaüa baøladû. – Nÿ bilirsÿn kilsÿni tÿqib edirlÿr? – Anton tÿÿccöblÿ- nirdi. – Zÿng ÷almaüa mane olmurlar, prosfora biøirmÿyÿ mane olmurlar, xa÷ yöröøö istÿyirlÿr – buyurun, amma øÿhÿr dÿ vÿ mÿktÿbdÿ onlarlûq bir iø yoxdur. – ßlbÿttÿ tÿqib edirlÿr, – Agniya hÿmiøÿki kimi sakitcÿ, göclÿ eøidilÿcÿk tÿrzdÿ etiraz etdi. – Kilsÿ haqqûnda istÿdik- lÿrini danûøûrlar, yazûrlar, amma ona danûømaüa imkan ver- mir lÿr, mehrablardakû ÿmlakû siyahûya alûrlar, ruhanilÿri sör gön edirlÿr – bÿs bu, tÿqib deyil? – Sörgön edilmÿlÿrini harada gþrmösÿn?! – Bunu kö÷ÿdÿ gþrÿ bilmÿzsÿn. – ßgÿr tÿqib edirlÿrsÿ dÿ! – Anton israrla davam edirdi. – On ildir kilsÿni tÿqib edirlÿr, bÿs onun þzö tÿqib etmirdi? On ÿsr? – Mÿn o vaxt yaøamamûøam, – Agniya ÷iyinlÿrini ÷ÿkdi. –Аxûйашайырам–indi...Йaøadûüûmdþvrdÿоланыэюрцрям. – Tarixi dÿ bilmÿk lazûmdûr axû! Bilmÿmÿk adama haqq qazandûrmûr! Sÿn he÷ döøönmösÿn? Necÿ olub ki, kilsÿmiz iki yöz ÿlli illik tatar ÿsarÿtinÿ davam gÿtirÿ bilib? – Ènam dÿrin olub? – qûz cavab verdi. – Demÿli, pravo- slav lûq mösÿlmanlûqdan göclö olub?.. – o, tÿsdiq etmÿkdÿn daha ÷ox, soruøurdu. 1 Narodnaya Volya – XIX ÿsrin sonunda Rusiyada inqilabi tÿøkilat 236 Anton iltifatla gölömsöndö: – Xÿyalpÿrÿstsÿn sÿn! Mÿgÿr þlkÿmiz ha÷ansa bötön varlûüû ilÿ xristian olub? Bÿlkÿ, burada min illÿr boyu, doü- ru dan da, zalûmlarû ÿfv ediblÿr? Bizÿ nifrÿt edÿnlÿri sevib- lÿr? Kilsÿmiz ona gþrÿ davam gÿtirÿ bildi ki, iøüaldan sonra mitro po lit Kiril gedib xana baø ÿyÿn vÿ din adamlarû ö÷ön möha fizÿ fÿrmanû tÿlÿb edÿn ilk ruslardan biri oldu. Tatar qûlûncû! – Bax bunun sayÿsindÿ rus din xidmÿt÷ilÿri þz tor- paq larûnû, nþkÿrlÿrini vÿ dini ayinlÿri qoruya bildilÿr! ßgÿr bil mÿk istÿ sÿn, mitropolit Kiril haqlû idi, real siyasÿt÷i idi. Belÿ dÿ lazûm dûr. Ancaq bu yolla östön gÿlirlÿr. Kimsÿ onu sûxûødûranda Agniya möbahisÿ etmÿzdi. O, ÷atûl mûø qaølarûnûn altûnda gþzlÿrini geniø a÷araq, yeni bir anla øûl maz lûqla adaxlûsûna baxûrdû. – Bötön bu yerlÿri uüurla se÷ilmiø kilsÿlÿr bax bunlarûn özÿrindÿ tikilib! – Anton hÿr øeyi vurub daüûdûrdû. – Bir dÿ, yandûrûlmûø tÿfriqÿ÷ilÿrin sömöklÿri östöndÿ! Dþyölöb þldö- rölmöø tÿriqÿt÷ilÿrin sömöklÿri östöndÿ! Gþr bir kimlÿrÿ yazû üûn gÿlir – kilsÿni tÿqib edirlÿr!.. O, qûzûn yanûnda, göndÿn qûzmûø ÷ÿpÿr daøûnûn östöndÿ oturdu:
– Ömumiyyÿtlÿ, sÿn boløeviklÿrÿ qarøû ÿdalÿtsizsÿn. Þzö nÿ ÿziyyÿt verib onlarûn bþyök kitablarûnû oxumamûsan. Onlar dön ya mÿdÿniyyÿtinÿ olduqca qayüûlû mönasibÿt gþs tÿ rir lÿr. Onlar istÿyirlÿr ki, insanûn insan özÿrindÿ þzbaøûnalûüû mþv cud olmasûn, yalnûz aüûl hþkmran olsun. ßn ÿsasû – onlar bÿra bÿr lik tÿrÿfdarûdûrlar! Tÿsÿvvör et: ömumi, tam vÿ möt lÿq bÿra bÿr lik. He÷ kÿsin he÷ kÿsin yanûnda imtiyazû olma ya caq, he÷ kÿsin nÿ gÿlirlÿrdÿ, nÿ dÿ ictimai vÿziyyÿtdÿ östön löyö olma ya caq. Mÿgÿr belÿ cÿmiyyÿtdÿn dÿ cÿzbedici bir nÿ isÿ var? Buna gþrÿ qurbanlar vermÿyÿ dÿymÿzmi? (Cÿmiyyÿtin cÿzbediciliyindÿn baøqa Antonun sosial mÿn øÿyi elÿ idi ki, nÿ qÿdÿr gec deyil, boløeviklÿrÿ qoøul- maq lazûm gÿlirdi.) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 237
– Þzönö naza qoymaüûnla isÿ bötön yollarûnû, o cöm- lÿ dÿn dÿ instituta, þz ÿlinlÿ baülayarsan. Bir dÿ, yÿni sÿnin bu etirazûnûn ÿhÿmiyyÿti bþyökdör? Sÿn nÿ edÿ bilÿrsÿn axû? – Ömumiyyÿtlÿ, qadûn nÿ edÿ bilÿr ki? – onun nazik hþröklÿrinin (o vaxt artûq he÷ kÿs hþrök saxlamûrdû, hamû sa÷ûnû kÿsdirirdi, Agniya isÿ ziddiyyÿt ruhu naminÿ, þzönÿ yaraømadûüûnû bilsÿ dÿ, sa÷larûnû hþrördö) hþröklÿrinin dÿ hÿrÿsi bir tÿrÿfÿ – biri örÿyinin, o birisi dÿ sinÿsinin östönÿ döøördö. – Qadûn yalnûz kiøini bþyök hÿrÿkÿtlÿrdÿn ÷ÿkindirÿ bilÿr. Hÿtta Nataøa Rostova kimilÿri. Mÿnim onu gþrmÿyÿ gþzöm yoxdur. – Nÿ ö÷ön? – Anton heyrÿtlÿndi. – Ona gþrÿ ki, Pyeri dekabristlÿrÿ qoøulmaüa qoy ma ya- caq! – qûzûn zÿif sÿsi yenÿ kÿsildi. Agniya bötþvlökdÿ belÿ gþzlÿnilmÿzliklÿrdÿn ibarÿt idi. Onun øÿffaf sarû þrpÿyi ÷iyinlÿrindÿn yarûbökök qolla- rûna döømöødö vÿ nazik qûzûlû qanadlarû xatûrladûrdû. Anton qûzûn hÿr iki dirsÿyini ehmalca, sûndûrmaüa qor- xur muø kimi tutmuødu. – Bÿs sÿn? Qoyardûn? – Hÿ, – Agniya dillÿndi. Yeri gÿlmiøkÿn, Anton hansûsa tÿhlökÿli bir iø gþrmÿyÿ hazûrlaømûrdû ki, kimsÿ onu hÿmin iøi gþrmÿyÿ qoymasûn. Onun hÿyatû coøub-daøûrdû, iøi maraqlû idi vÿ getdikcÿ dÿ daha yöksÿklÿrÿ aparûrdû. Yanlarûndan sahil tÿrÿfdÿn özöyuxarû qalxan vÿ kilsÿnin a÷ûq qapûlarûna baxûb xa÷ ÷ÿkÿn dindarlar ke÷irdilÿr. Kiøilÿr ÷ÿpÿrdÿn i÷ÿri ke÷ÿn kimi papaqlarûnû ÷ûxarûrdûlar. Kilsÿyÿ gÿlÿnlÿrin arasûnda kiøilÿr sayca az idilÿr, cavan- lar isÿ he÷ yox idi. – Qorxmursan ki, sÿni kilsÿnin yanûnda gþrÿrlÿr? – Agni- ya kinayÿsiz soruøsa da, sual kinayÿli alûndû. Doürudan da, artûq elÿ bir vaxt gÿlib ÷atmûødû ki, hÿmkarlarûndan biri nin onu kilsÿnin yanûnda gþrmÿsi tÿhlökÿli ola bilÿrdi. Bÿli, Anton þzönö ÷ox a÷ûqlûqda hiss edirdi vÿ halû þzöndÿ deyildi.
238 – Þzönö gþzlÿ, Agniya, – o, ÿsÿblÿrini göclÿ cilovla ya- raq qûzû baøa salmaq istÿyirdi. – Yenini dÿ vaxtûnda fÿrq lÿn- dirmÿyi bacarmaq lazûmdûr, kim ki fÿrqlÿndirÿ bilmÿyÿcÿk, naömid dÿ qalacaq. Sÿn ona gþrÿ kilsÿyÿ can atmaüa baø- la dûn ki, burada sÿnin yaøamamaq istÿyini bÿyÿnirlÿr. Ehti- yatlû ol. Sÿn, nÿhayÿt, þzönÿ gÿlmÿlisÿn, þzönö hÿyatla, sadÿ cÿ, hÿyat prosesi ilÿ maraqlanmaüa mÿcbur etmÿlisÿn. Agniya heysiz idi. Barmaüûnda Antonun verdiyi qûzûl özök olan ÿli yanûna döømöødö. Qûzûn bÿdÿni olduqca arûq idi, tÿkcÿ sömöklÿrdÿn ibarÿt kimi gþrönördö. – Bÿli, bÿli, – o, al÷aq sÿslÿ tÿsdiqlÿdi. – Bÿzÿn þzöm dÿ baøa döøörÿm, mÿnÿ yaøamaq ÷ox ÷ÿtindir, he÷ istÿmirÿm. Mÿnim kimi insanlar bu dönyada artûq insanlardûr... Antonun i÷indÿ nÿ isÿ qûrûldû. Qûz ÿlindÿn gÿlÿn hÿr øeyi edirdi ki, Antonu þzönÿ cÿlb etmÿsin! Onda vÿdinÿ ÿmÿl etmÿk vÿ Agniyaya evlÿnmÿk qÿtiyyÿti getdikcÿ zÿiflÿyirdi. Agniya baøûnû qaldûrdû, tÿbÿssömsöz, sual dolu baxûøla onu sözmÿyÿ baøladû. “Hÿr halda, o, gþzÿl deyil”, – Anton döøöndö. – Sÿni, yÿqin, øan-øþhrÿt, uüurlar vÿ firavan hÿyat gþz- lÿyir, – Agniya qÿmginliklÿ dillÿndi. – Lakin sÿn xoøbÿxt ola bilÿcÿksÿnmi, Anton?.. Sÿn dÿ ehtiyatlû ol. Hÿyat prosesi ilÿ maraqlanarkÿn biz itiririk... itiririk, bunu sÿnÿ necÿ deyim... – qûz bir ÿli ilÿ o biri ÿlinin barmaqlarûnû ovuødurur, fikrini ifadÿ etmÿk ö÷ön sþz axtarûrdû, bÿnizi solüunlaømûødû vÿ narahat gþrönördö. – Budur, zÿng ÷aldû, hÿzin sÿslÿr u÷ub getdi – onlarû qaytarmaq olmaz, bötön musiqi isÿ mÿhz bu sÿslÿrdÿ idi. Baøa döøörsÿn? – hÿlÿ dÿ axtarûrdû. – Tÿsÿvvör et ki, can östöndÿ olarkÿn birdÿn xahiø edÿcÿksÿn: mÿni pra voslav adÿti ilÿ dÿfn edin... Bundan sonra Agniya i÷ÿri ke÷ib dua etmÿk istÿdiyini dedi. Daha qûzû tÿk buraxmayacaqdû ki? Èkisi dÿ i÷ÿri girdi. Qalûn taütavan altûnda barmaqlûqlû pÿn- cÿrÿlÿriolanhalqavarиqalereyakilsÿnidþvrÿlÿyirdi.Al÷aq, enli taü qalereyadan orta mÿbÿdÿ tÿrÿf uzanûrdû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 239
Qörub etmÿkdÿ olan gönÿø gönbÿzin xûrda pÿncÿrÿ lÿ- rin dÿn sözölÿrÿk kilsÿni iøûqlandûrûr, ikonostasûn yuxarû his- sÿ sindÿ vÿ Savaofun mozaika øÿklindÿ dözÿnlÿnmiø tÿs viri- nin östöndÿ qûzûlû rÿnglÿrlÿ oynayûrdû. Dua edÿn az idi. Agniya nazik øamû iri mis sötunun östönÿ qoydu vÿ qollarûnû sinÿsi özÿrindÿ bökÿrÿk øþvqlö bir baxûøla irÿli baxdû, xa÷ ÷ÿkmÿdÿn dayandû. Qörubun yayüûn iøûüû, øamlarûn sarûmtûl kþlgÿlÿri Agniyanûn yanaqlarûna bir hÿyat hÿrarÿti gÿtirmiødi. Möqÿddÿs Mÿryÿmin mþvluduna iki gön qalûrdû vÿ onun øÿrÿfinÿ sörÿkli kanon oxuyurdular. Kanon sonsuz dÿrÿcÿdÿ bÿlaüÿtli idi, Bakirÿ Mÿryÿmin adûna mÿdhlÿr vÿ epitetlÿrlÿ sel kimi axûrdû – Yakonov ilk dÿfÿ olaraq bu duanûn ekstazûnû vÿ poeziyasûnû dÿrk etdi. Kanonu biganÿ kilsÿ ÿzbÿr÷isi yox, adû he÷ kÿsÿ mÿlum olmayan vÿ monastûr cazibÿsinÿ döømöø bir bþyök øair yazmûødû. Vÿ ona kiøilÿrin qadûn cisminÿ olan qûzüûn ehtirasû deyil, qadûnlarûn bizdÿ yarada bilÿcÿklÿri ÿn uca bir heyranlûq hakim kÿsilmiødi. Yakonov, sanki, ayûldû. Dÿri paltosunu pal÷ûüa batûra- raq, o, ßzabkeø Nikita kilsÿsinin kandarûndakû iti daø qûrûn- tûlarûnûn östöndÿ oturmuødu. Bÿli, kilsÿnin zÿng qöllÿsini, ÷aya tÿrÿf döøÿn pillÿkÿ- nini mÿnasûz yerÿ daüûtmûødûlar. He÷ inanmaq olmurdu ki, o gönÿøli axøam da, bu dekabr sÿhÿri dÿ Moskva torpaüûnûn eyni kvadratmetrlÿrindÿ baø verirdi. Amma ÿvvÿlki kimi yenÿ dÿ uzaqdan tÿpÿcik gþrönördö, ÷ayûn gecÿ fÿnÿrlÿri ilÿ tÿkrarlanan dþngÿlÿri dÿ eyni idi... Az sonra xarici ezamiyyÿtÿ getdi. Qayûdandan sonra isÿ ona Qÿrbin, Qÿrb cÿmiyyÿtinin, mÿnÿviyyatûnûn, mÿdÿ niy- yÿ ti nin ÷örömÿsi, ziyalûlarûnûn acûnacaqlû vÿziyyÿti vÿ elmi- nin inkiøafûnûn mömkönsözlöyö haqqûnda qÿzet mÿqa lÿsi yazmaüû, ya da ki hazûr mÿqalÿni imzalamaüû tapøûrdûlar. Bunlar doüru olmadûüû kimi, yalan da deyildi. Hÿmin faktlar var idi, lakin olan tÿk bunlar deyildi. Bitÿrÿf olsa da, partiya komitÿsinÿ ÷aüûrdûlar vÿ þyöd-nÿsihÿt verdilÿr. Yakonovun
240 tÿrÿddödlÿri øöbhÿ doüura, adûnû lÿkÿlÿyÿ bilÿrdi. Belÿ yazû kimÿ ziyan vura bilÿrdi axû? Yÿni Avropa bundan ziyan gþrÿ- cÿkdi?
Yazû ÷ap olundu. Agniya onun baüûøladûüû özöyÿ sapla “Mitropolit Kirilÿ” yazûlmûø kaüûz par÷asû baülayaraq po÷tla geri qaytardû. Anton rahatlandû. O, yerindÿn durdu, qalereyanûn barmaqlûqlû pÿncÿrÿsinÿ kimi birtÿhÿr dartûnaraq i÷ÿri baxdû. È÷ÿridÿn nÿm kÿrpic, soyuq vÿ ÷örömÿ iyi gÿlirdi. Gþz- lÿri kÿrpic qûrûntûsû topalarûnû vÿ qalaqlanmûø zibili göclÿ sezÿ bildi. Yakonov pÿncÿrÿdÿn ÷ÿkildi, örÿk dþyöntölÿrinin zÿiflÿ- diyini hiss edÿrÿk uzun illÿr a÷ûlmamûø qapûnûn ÷ÿr÷ivÿsinÿ sþykÿndi. Abakumovun hÿdÿlÿri yenidÿn buz kimi örÿyinÿ dolma- üa baøladû. Yakonov gþzlÿ gþrönÿn hakimiyyÿtin zirvÿsindÿ idi. Qöd rÿtli nazirlikdÿ yöksÿk mÿnsÿb sahibi idi. Aüûllû, baca- rûqlû idi – aüûllû vÿ bacarûqlû kimi dÿ tanûnûrdû. Evdÿ onu sevimli arvadû, iki qûrmûzûyanaq qûzcûüazû gþzlÿyirdi. Qÿdimi bina dakû höndör tavanlû otaqlarû, geniø balkonlu mÿnzili dÿ var idi. Aylûq mÿvacibi minlÿrlÿ hesablanûrdû. Fÿrdi “Pobe- da”sû telefon zÿngini gþzlÿyirdi. O isÿ dirsÿklÿrini þlö daølara dirÿyÿrÿk durmuødu vÿ yaøamaq istÿmirdi. Örÿyindÿ elÿ bir ömidsizlik yaranmûødû ki, he÷ ÿl-ayaüûnû belÿ tÿrpÿtmÿyÿ göcö qalmamûødû. A÷ûlan sÿhÿ rin gþzÿlliyi dÿ onu cÿzb etmirdi.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|