AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
45 Универсиtеtдя 50-дян чох дил юйрядилир, бейнялхалг mцнасибяtляря аид 600-дян арtыг kурс kечилир. Гырх ил ярзиндя бу исtигаmяt цзря лидерлийини сахлайан Йел Uниверсиtеtинин бейнялхалг tядгигаtлар mярkязи щазырда баkалавр дяряcя- синдя алtы, mаэисtр дяряcясиндя ися дюрд ихtисас цзря фяалиййяt эюсtярир. Tяtбиги лингвисtиk tядгигаtлар, mярkязи глобаллашmа проблеmляринин tядгигаtы вя бей- нялхалг mалиййя mярkязляри бейнялхалг програmлара арtан mараьы инkишаф еtди- рир вя Йел Uниверсиtеtинин ихtисаслашmыш фаkцлtяляринин фяалиййяtини зянэинляш- дирир. Йел Uниверсиtеtинин илдян-иля хариcи tялябяляринin арtыmына эюря нцфузу арtыр вя универсиtеt tялябяляринин 16%-дян чоху хариcи tялябялярдир. Щяр tядрис или бцtцн дцнйада юз юлkяляринин инkишафы цчцн mцщцm наилиййяtляр веря биляcяk эюрkяmли елm хадиmляри Йел Uниверсиtеtиня жялб олунур вя дцнйанын 100-дян чох юлkяsиндян mинлярля алиm ишляmяk вя йашаmаг цчцн bura эялир. Йел Uниверсиtеtинин чохсайлы уьурлу вя mяшhур mязунлары вар. 1989-cу илдян башлайараг АБШ-ын бцtцн президенtляри Йел Uниверсиtеtинин mязунлары олуб. Cорc Щерберt Уоkер Буш (аtа – Буш), Билл Kлинtон, еляcя дя онун щяйаt йолдашы, АБШ-ын sabiq Дювляt kаtиби Щиллари Kлинtон, Cорc Уолkер Буш (оьул – Буш), онун гызы Барбара Буш, Аmериkанын kечmиш виtсе-президенtи Ричард Диk Чейни дя Йелин mязунларындандыр. Йел Uниверсиtеtи Аmериkанын елиt универсиtеtляри групуна дахилдир. Massaчusets Texnologiya Иnstitutu (Massachusetts Institute of Technology – MIT). Бу инсtиtуt ABШ-ыn Massaчusets шtatыnda, Kembric шяhяrindя yerlяшir. Kompyuter texnologiyalarыnыn mяrkяzi adlandыrыlan universitet elm vя texnologiya, robot texnikasы vя sцni intellekt sahяlяri цzrя dцnyaда бюйцk нцфуз газанmышдыр. Щяm дя иnstitut menecment, iqtisadiyyat, linqvistika, siyasi elmlяr, fяlsяfя vя s. sahяlяr цzrя dя mяшhurdur. Иnstitutun яn tanыnmыш bюlmяlяri Linkoln, Иnformatika vя Sцni Иntellekt laboratoriyalarы, Иdarячilik Mяktяbidir. 2009-cu ildя Massaчusets Texnologiya Иnstitutu 100 яn yaxшы universitetin arasыnda doqquzuncu yerdя sыralanыb. 1861-ci ildя Massaчusets Birliyi Uilyam Berton Rocersin "Massaчusets Texnologiya Иnstitutu vя Boston Tяbiяt Elmlяri Cяmiyyяti"nin yaradыlmasы haqqыnda xartiyasыnы tяsdiqlяdi. Berton Rocers XIX яsrdя sцrяtlя inkiшaf edяn elmin tяlяblяrinя cavab verя bilяcяk ali tяhsilin yeni formasыnы yaratmaq istяyirdi. Berton Rocers tяhsil proqramы hazыrlayaraq hяm шtat rяhbяrliyinin diqqяtini cяlb edir, hяm dя planlarыnы hяyata keчirmяk цчцn юzяl sponsorlar tapыrды. Onun fяlsяfяsi belя sяslяnirdi: "Elmlərin tяkcя praktikada istifadя oluna bilяn manipulyasiya vя adi detallarыnыn tяdrisi yolu ilə deyil, bцtцn яsas elmi prinsiplяrin izahы ilя юyrяnilmяsi vя baшa dцшцlmяsi юnəmlidir". Иnstitutun fяaliyyяtinin ilk illяrindяn bu ali tяhsil mцяssisяsinin mяzunlarы юzlяrini yцksяk ixtisaslaшmыш elmi-texniki mцhяndislяr kimi tяqdim edirдиlяr. Mцяssisяlяrin яksяriyyяti onlarы hяvяslя iшя gюtцrцr ki, bu da yeni yaranmыш tяhsil ocaьыna tяlяbяlяrin axыnыna sяbяb olurdu.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
46 10 aprel 1861-ci il qanunvericilik aktыna яsasяn Massaчusets Texno- logiya Иnstitutu цч bюlmяdяn: Иncяsяnяt Cяmiyyяti, Sяnaye Иncяsяnяti Muzeyi vя Sяnaye Elmlяri Mяktяbi bюlmяlяrindяn ibarяt иди. XIX-XX яsrlяrdя institut maliyyя problemi ilя цzlяшir. Bu problem, яsa- sяn, yaxыnlыqda yerlяшяn Harvard Universitetilя rяqabяt nяticяsindя yaranыr. 1900-cц ildя Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun Harvard Univer-sitetilя birlяшdirilmяsi ideyasы irяli sцrцlцr, lakin bu ali tяhsil mцяssisяsinin nцfuzlu mяzunlarы hяmin ideyaya qarшы чыxыr. Bцtцn ehtirazlara baxmayaraq, 1914-cц ildя birlяшdirilmя planы tяsdiqlяnir, Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun Harvardыn Tяtbiqi Elmlяr bюlmяsi kimi Kembricя kючцrцlmяsi qяrara alыnыr vя bu mяqsяdlя Kembricdя kompleks binalar tikilir. Hяmin andan kampusda яn mцasir məşhur memarlar tяrяfindяn yeni цсlubda binalar tikilir. Daш vя dяmirdяn inшa edilmiш tikililяr юzцnяmяxsusluьu ilя seчilir vя bir nюv, Praqa шяhяrindя yerlяшяn mяшhur rяqs edяn evi xatыrladыr. Vaxtilя Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun mяzunu olan Uilyam Bosuort tяrяfindяn inшa edilmiш binalar bu gцn universitetin яsas kampusuna чevrilib. 1916-cы ildя bu tяhsil ocaьы Kembricdяki yeni kampusuna kючцr, bu dюvrdя Harvardla birlяшmяk planы юz aktuallыьыnы itirir, Birinci Dцnya mцharibяsi vя bundan irяli gяlяn ABШ-ыn sяnaye potensialыnыn gцclяndirilmяsi ixtisaslaшmыш elmi- texniki kadrlara tяlяbatы artыr. Bununla da Massaчusets Texnologiya Иnstitutu birinci dяrяcяli texniki ali mяktяbя чevrilir vя 1917-ci ildя Harvard Universitetilя birlяшdirmя mяsяlяsi lяьv edilir. Mцharibяdяn sonrakы illяr institut sцrяtlя inkiшaf edir, yeni fakцltяlяr vя tяdqiqat mяrkяzlяri yaradыlыr. Lakin Иkinci Dцnya mцharibяsinя qяdяr institut ikinci dяrяcяli ali mяktяb hesab olunur vя ABШ-dan kяnarda tanыnmыr. Иkinci Dцnya mцharibяsi dюvrцndя institutun mцtяxяssislяri, xцsusilя Radiasiya laboratoriyasыnыn яmяkdaшlarы radar qurьularы, nцvя reaktoru sahяlяrindя vя digяr hяrbi mяqsяdlяr цzrя yцksяk nailiyyяtlяr яldя edirlяr. Massaчusets Texnologiya Иnstitutu subsidiyalarыn яn чox alыndыьы ali tяhsil mцяssisяsindяn olur vя tezliklя dцnyanыn яn nцfuzlu elmi-tяdqiqat mяrkяzinя чevrilir. XX яsrin 1950-1960-cы illяrindя bu ali tяhsil mцяssisяsi elmi-texniki inqilab edir. Mяhz bu dюvrdя institutun Linkoln vя Чarlz Stark Draper laboratoriyalarы юz kяшflяrilя mяшhurlaшыr. 1970-1980-ci illяrdя institut elmi-texniki tяrяqqiyя sяbяb olan kompyuter dövrünün pionerinя чevrilir. Иnstitutun divarlarы arasыn- da юz dili, etika vя mяnяviyyatы olan kompyuter mяdяniyyяti yaranыb. Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun kampusu Kembric шяhяrindя Чarlz чayыnыn sahilindя 68 hektar яrazidя yerlяшir. Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun kampusu ərazisi iki hissяyя bюlцnцr – qяrbdя tяlяbя yataqxa- nalarы, шяrqdя isя akademik binalar yerlяшir. Akademik binalar, ofislяr vя yataqxanalarла yanaшы, onlara mцxtяlif adlar verilib. Binalar yerцstц vя yeraltы tunellяrlя birlяшdirilib. ABШ-da яn bюyцk nцvя reaktoru Massaчusets Texno- logiya Иnstitutunun kampusunda, яhalinin sыx mяskunlaшdыьы яrazidя yerlяшir. DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 47 Burada nцvя reaktorunun яtraf mцhitя vurduьu ziyana gюrя institut rяhbяrliyi ilя yerli яhali arasыnda tez-tez mцbahisяlяr yaranыr. Иnstitut isя onun tяhlцkяsizliyinя zяmanяt verir. Kampusun яrazisindя yerlяшяn digяr maraqlы obyektlяrdяn yцksяktяzyiqli aerodinamik tuneli, gяmilяrin tяlimi vя okeanыn quruluşunu юyrяnmяk цчцn yedяk чяnini qeyd etmяk olar. 2001-ci ildя яtraf Mцhitin Mцhafizяsi Agentliyi hava vя suyu tullantыlarla чirklяndirdiyi цчцn tяhsil mцяssisяsini mяhkяmяyя verir. Nяticяdя institut 155000 dollar dяyяrindя cяrimя юdяyir vя bundan sonra цч ekologiya layihяsi tяtbiq edir. Иnstitut eyni zamanda havanыn чirklяnmяsinin qarшыsыnы almaq mяqsяdilя alternativ yanacaq iшlяdяn nяqliyyat vasitяlяri buraxыr. Иnstitutda tяhsil alan tяlяbяlяr цчцn lazыmi шяrait yaradыlыb. Hяr bir ya- taqxananыn юz komendantы var. Komendant tяlяbяlяrя, onlarыn saьlamlыьыna vя psixoloji durumlarыna nяzarяt edir. Kampusa kючmяmiшdяn qabaq tяlяbя- lяr istяdiklяri yataqxanada vя mяrtяbяdя yer seчя bilяr. Burada yaшayan tяlя- bяlяr arasыnda mцxtяlif cяmiyyяtlяr yaranыr. Yuxarы kurs tяlяbяlяri Чarlz чayыnыn o biri sahilindя Bяk Bey rayonunda yerlяшяn 36 yataqxanadan birindя qalmaьa цstцnlцk verirlяr. Burada, adяtяn, heч kimin maneчilik etmяmяsi цчцn yaradыcы tяlяbяlяr qalыr və doktorantlar цчцn 8 yataqxana mюvcuddur. Massaчusets Texnologiya Иnstitutu чoxsaylы elmi kяшflяrin yarandыьы mяkandыr. Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun mцяllim vя tяlяbяlяri hяmiшя sяrbяst, azadfikirli, bir qяdяr qalmaqallы olmalarы ilя fяrqlяniblяr. Bu gцn Massaчusets Texnologiya Иnstitutunda 4232 tяlяbя tяhsil alыr, onlarыn 45%-ni qыzlar, 46%-ni яcnяbi tяlяbяlяr tяшkil edir. Dцnyanыn яn yaxшы ali mяktяblяrindяn olan bu institut qяbul qaydalarыnыn mцrяkkяbliyi ilя seчilir, instituta sяnяd verяn 20 abituriyentdяn yalnыz biri qяbul olunur. Иnstitutda kяmiyyяtя deyil, keyfiyyяtя цstцnlцk verilir. Texniki sferada institutu яvяz edяn digяr ali tяhsil mцяssisяsi yoxdur. Buraya qяbul olunmaq, oxumaq vя qurtarmaq чox чяtindir. Lakin bцtцn bu чяtinliklяrя qatlanmaьa dяyяr, чцnki Massaчusets Texnologiya Иnstitutu kompyuter texnologiyalarыnыn яsas mяkanыdыr. Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun чoxlu sayda mяшhur mяzunlarы var, onlardan 75 nяfяri Nobel mцkafatыna layiq gюrцlцb. Иnstitutun tanыnmыш mяzunlarыndan Azяrbaycan яsilli alim, sцni intellekt sahяsindя qeyri-sяlis mяntiq nяzяriyyяsinin banisi, hazыrda Kaliforniyanыn Berkli Universitetinin professoru Lцtfi Rяhim oьlu Яlяsgяrzadяni (Lцtfi Zadя) xцsusi qeyd etmяk olar. Lцtfi Zadя Tehran Universitetinin elektrotexnika fakцltяsinin bakalavr pillяsini bitirib. O, 1944-cц ildя ABШ-a kючцb vя tяhsilini davam etdirmяk mяqsяdilя bu instituta яrizя verib vя 1946-cы ildя hяmin institutun elektro- texnika ixtisası цzrя magistraturasını bitirib. Braun Universiteti (Brown University). Braun Universiteti ABШ-ыn Rod Aylend Шtatыnыn paytaxtы Providens шяhяrindя yerlяшяn qяdim ali tяhsil ocaьыdыr. 2009-cu ildя aparылан dцnya universitetlяrinin reytinqinя gюrə,
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
48 Braun Universiteti 100 яn yaxшы ali mяktяb arasыnda 31-ci yerdяdir. 2010-cu il цzrя reytinqя gюrя, bu ali tяhsil mцяssisяsi юlkя universitetlяri arasыnda 16-cы yerя layiq gюrцlцb. Universitet ABШ-ыn sяkkiz яn nцfuzlu ali mяktяblяrini birlяшdirяn Sarmaшыq Liqasыna daxildir. 1763-cц ildя Nyu-Cersi Kollecinin mяzunu olmuш keшiш Ceyms Menninq Baptist (xristian mяzhяblяrindяn biri) Kilsяlяri Assosiasiyasы tяrяfindяn Rod Aylend Шtatыna kollec axtarmaьa gюndяrilir. Kollec Korporasiyasы Cяmiyyяti- nin ilk toplantыsы Rod Aylend Шtatыnda Nyuportda yerlяшяn Qяdim Ev adla- nan binada baш tutur. 3 mart 1764-cц ildя Bюyцk Britaniya kralы III Georq Rod Aylend Шtatыnda yeni kollec yaradыlmasы haqqыnda xartiya imzalayыr. Ali mяktяbя Rod Aylend Kolleci adы verilir. Xartiyanы kraldan baшqa, 60-dan чox шяxs imzalayыr, bunlarыn arasыnda kollecin tяшkilatчыlыq, maliyyяlяшmя vя idarяolunmasыnda bюyцk xidmяtlяri olan Braun ailяsinin цzvlяri (Con, Ni- kolas vя Mozes qardaшlarы) dя olur. Universitetin adыnı daшыdыьы (1804-cц ildяn) Nikolas Braun kollecя bюyцk miqdarda yardыmlar edir. 1765-ci ildя Ceyms Menninq yeni yaradыlmыш kollecin prezidenti tяyin edilir vя 1791-ci ilяdяk bu vяzifяdя qalыr. Tяlяbяlяr Kollecя dini mяnsubiyyя- tindяn asыlы olmayaraq qяbul edilir. 1770-ci ildя universitetin hazыrda Provi- dens шяhяrindя Цst-Saydda yerlяшяn яsas binasы tikilir. 1891-ci ildяn Braun Universitetinin nяzdindя Qыzlar Kolleci yaradыlыr vя ali mяktяbя qыzlar qяbul olunur. 1850-ci ildя Braun Universitetindя elmi dяrяcяlяr verilmяйя baшlasa da, 1857-ci ildя dayandыrыlыr. 1887-ci ildя universitet tяlяbяlяrinя magistr vя doktorluq dяrяcяlяri vermяk hцququnu bяrpa edir. Burada ilk magistr dяrяcяsi 1888-ci ildя, ilk doktorluq dяряcяsi isя 1889-cu ildя verilib. Braun Universitetindя ilk tibb proqramы 1811-ci ildя hяyata keчirilib. Tibb цзrя elmi dяrяcяlяr ali tяhsil mцяssisяsindя 1975-ci ildяn verilir. 1984- 1985-ci illяrdя Braun Korporasiyasы 8 illik Liberal Tibbi Tяhsil Proqramы qяbul edir. Hazыrda Braun Universiteti Tibb Mяktяbinin tяlяbяlяrini ildя 90-a yaxыn tibbi dяrяcя ilя tяltif edir. 1904-cц ildя universitetdя Con Karter Braun, 1908-ci ildя isя Riчard Rammell kitabxanalarы aчыlыr. Braun Universiteti 1969-cu ildя qeyri-adi tяdris proqramы qяbul edir. Bu proqrama яsasяn, universitetdя heч bir fяnn mяcburi tяdris edilmir. Tяlяbяlяr mцstяqil olaraq istяdiklяri fяnlяri seчir vя istяdiklяri zaman qiymяt яvяzinя "mяqbul" vя ya "qeyri-mяqbul" ala bilir. Hяlя 1850-ci ildя universitetin prezidenti Frensis Ueylend yazыrdы: "Mцxtяlif kurslar elя tяшkil olunmalыdыr ki, hяr tяlяbя seчdiyi fənlərin hamыsыnы vя yalnыz seчdiyini юyrяnя bilsin". 2009-cu ildя Braun Universitetinin illik gяlirlяri 623887000 ABШ dollarы tяшkil edib. Bu vяsaitin 302018000 ABШ dollarы tяhsil haqqыndan, 133847000 ABШ dollarы qrant vя saziшlяrdяn, 49905000 ABШ dollarы yardыmlardan, 133030000 ABШ dollarы ianя fondunun gяlirlяrindяn, 80682000 ABШ dollarы DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 49 satыш vя gюstяrilяn xidmяtlяrdяn, 24586000 ABШ dollarы isя digяr gяlirlяrdяn яldя olunub. Hяmin il Braun Universitetinin illik xяrclяri isя цmumilikdя 636547000 ABШ dollarы dяyяrindя olub. Bu mяblяьin 301192000 ABШ dollarыnы яmяk- haqqы, 83639000 ABШ dollarыnы iшчilяrя verilяn mцkafatlar, 48447000 ABШ dollarыnы universitetя gюсtяrilяn xidmяtlяr, 77787000 ABШ dollarыnы tяchizat, 21495000 ABШ dollarыnы kommunal, qalanlarыnы isя digяr xяrclяr tяшkil edib. 2009-cu ilin yekunlarы цчцn Braun Universitetinin illik dюvriyyяsini 2724816 ABШ dollarы tяшkil edib. Braun Universitetindя tяlяbяlяrin tяhsil haqqы onlarыn oxuduьu mяktяb, fakцltя vя proqramdan asыlы olaraq dяyiшir. 2009-2010-cu tяdris ilindя tяlяbяlяrin tяhsil haqqы цmumilikdя 38048 ABШ dollarы tяшkil edib. Tяlяbяlяrin qidalanmasы vя digяr xяrclяri isя 11080 ABШ dollarы dяyяrindя olub. Tяhsil haqqы da daxil olmaqla, hяmin tяdris ilindя tяlяbяyя tяxminяn 49128 ABШ dollarы dяyяrindя mяblяь lazыm olub. Universitet bцtцn tяlяbяlяrя 100%-lik yardыm (tягaцd) tяklif edir. Ali tяhsil mцяssisяsinin tяlяbяlяrinin 41%-i maliyyя yardыmы alыr. Tяqaцdцn mяblяьi burada orta hesabla 33290 ABШ dollarыdыr. Braun Universitetindя mцяllimlяrin яmяk haqqы onlarыn elmi dяrяcя- lяrindяn asыlы olaraq dяyiшir. Burada professor orta hesabla ildя 134500 ABШ dollarы, elmlяr doktoru 87276 ABШ dollarы, dosent 75768 ABШ dollarы, mцяl- limlяr (mцhazirячi) 59858 ABШ dollarы, stajlы mцяllimlяr isя 71983 ABШ dollarы dяyяrindя maaш alыr. Яmяkhaqqыnыn mяblяьi universitetin mяktяb vя fakцltя- sindяn asыlы olaraq, az da olsa, fяrqlяnir. Braun Universiteti Providens шяhяrindя яn bюyцk яraziyя malik ali tяhsil mцяssisяsidir. Universitet яsas, Pembrok, Шяrq kampuslarыndan vя bir sыra digяr яrazilяrdяn ibarяtdir. Яsas kampus Иst-Saydda Providens чаyыndan baш- layaraq шяhяrin mяrkяzinя doьru 0,58 km 2 яrazini яhatя edir. Yaшыllыqlarla яhatя olunan bu шяhяrcikdя яksяriyyяti viktorian цslubunda inшa edilmiш 235 bina yerlяшir. Akademik binalarыn чoxu яsas kampusdadыr. Pembrok kampusunda Pembrok Qadыnlar цчцн Tяdris vя Tяdqiqat, Koqut Humanitar Elmlяr mяrkяzlяri, tяlяbя yataqxanalarы, yemяkxanalar, яylяncя mяrkяzlяri yerlяшir. 40000 m
2 яrazidяn ibarяt olan Шяrq kampusu Braun Universiteti tяrяfindяn 1969-cu ildя 5 milyon ABШ dollarыna яldя olunub, 1971-ci ildяn isя rяsmяn Braun Universitetinin kampusu elan edilib. Bu kampuslardan яlavя, Braun Universitetinя яsas шяhяrcikdяn bir mil Шimal-Шяrqdя yerlяшяn vя 1925-ci ildя tikilmiш Braun stadionu, Ceverli rayo- nunda 5 inzibati bina, Providens шяhяrindяn kяnarda, Bristol шяhяrindя 1,52 km 2 яrazi aiddir. Braun Universitetindя fяaliyyяt gюstяrяn kolleclяr bunlardыr: Bakalavr, Ali (magistr vя doktorantlar цчцn) kolleclяri vя Alpert Tibb Mяktяbi.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
50 Bakalavr Kolleci universitetin əsasını təşkil edir vя ali mяktяbin yarandы- ьы andan fяaliyyяt gюstяrir. Hazыrda kollecin tяlяbяlяrinin sayы 6013 nяfяrя bяrabяrdir. Kollec iki mцxtяlif bakalavr dяrяcяsi tяklif edir: incяsяnяt vя elmlяr bakalavrы. Bu dяrяcяlяrin ikisini dя almaq цчцn tяляbяlяr beш il tяhsil almalыdыr. Яgяr bюlmяlяrin arasыnda tяlяbяnin arzuladыьы proqram yoxdursa, o, шяxsi proqram hazыrlamaq vя mцstяqil tяdqiqat aparmaq hцququna malikdir. Alpert Tibb Mяktяbi, universitetdя tibb proqramы 1811-ci ildяn yara- dыlыb. 1991-ci ildяn mяktяb Braun Tibb Mяktяbi adlandыrыlыr. 2007-ci ildя iш adamы Uorren Alpert mяktяbя 100 milyon dollar vяsait yardыm edib. Bunun qarшыlыьыnda mяktяbin adы dяyiшdirilяrяk Uorren Alpert Tibb Mяktяbi olur. Hazыrda bu mяktяb Amerikanыn яn rяqabяtli mяktяblяrindяn biridir. Mяktяbя qяbul olmaq istяyяnlяrin yalnыz 2%-dяn aшaьыsы mцsabiqяdяn uьurla keчir. Mяktяbdя hцceyrя biologiyasы, fiziologiya, biokimya, qidalanma, immunolo- giya vя genetika, mikroskopik anatomiya, цmumi patologiya, neyrobiologiya, patofiziologiya, neyrofarmokologiya, mikrobiologiya, epidemiologiya, en- dokrin patofiziologiya, kardiologiya, nefrologiya, pulmonologiya, gematolo- giya, qastroenterologiya vя s. elmlяr юyrяdilir. Mяktяbдя 4 il tяhsil aldыqdan sonra tяlяbяlяr bakalavr diplomu alыr vя avtomatik olaraq tяhsilini MD (latыn dilindяn "Medicinae Doctor" - tibb doktoru) dяrяcяsi almaq цчцn davam etdirir. Alpert Tibb Mяktяbinin nяzdindя Rod Aylend, Miriam, Memorial, Batler, Emma Pendlton Bradli, Qadыn vя Uшaq xəstəxanaları vя Providens Tibb Mяrkяzi fяaliyyяt gюstяrir. Pembrok Qadыnlar цчцn Tяdris vя Tяdqiqat Mяrkяzi 1981-ci ildя yaradыlыb vя gender mяsяlяlяri цzrя elmi-tяdqiqatla mяшьuldur. Mяrkяz qыzlar цчцn fяaliyyяt gюstяrяn Pembrok Kollecinin шяrяfinя adlandыrыlыb. Burada qadыnlarыn tarixi nailiyyяtlяrinin tanыnmasы цzrя bir sыra proqramlar hяyata keчirilir, hяr il seminarlar tяшkil olunur. Braun Universitetinin kitabxana sisteminя 6,8 milyon cild kitab, dюvri nяшr, xяritя, яlyazma, musiqi яsяrlяri vя s. daxildir. Bu resurslarыn цzяrinя hяr il 70000 nяшr яlavя olunur. Kitabxanadakы materiallar internet vasitяsilя geniш spektrdя oxucularыn istifadяsinя verilib. Universitetdя aшaьыdakы kitabxanalar fяaliyyяt gюstяrir: humanitar vя ictimai elmlяr haqqыnda kitablar; toplanmыш Kiчik Con Rokfeller adыna dяqiq elmlяr, tibb vя kцtlяvi informasiya vasitя- lяrinя aid kitab vя dюvri nяшrlяrin saxlandыьы Elmlяr (burada tяlяbяlяrin яn чox toplaшdыьы Syuzen P. vя Riчard A. Fridman adыna Tяdris Mяrkяzi йerlяшir); xцsusi kolleksiyalarыn, nadir kitablar, яlyazmalar vя arxivlяrin yerlяшdiyi Con Hey; dцnya цзrя mяшhur Amerikanыn Шimal vя Cяnubuna aid kolleksiyalarыn toplandыьы Con Karter Braun; Valter Neymanыn 46 sяsyazmasы vя 24000-dяn чox musiqi яsяrlяrinin saxlandыьы Virciniya Orviq adыna Musiqi; tяsviri
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 51 incяsяnяt, memarlыq, arxeologiya materiallarыnыn qorunduьu Иncяsяnяt Slayd kitabxanalarы. Braun Universitetinin яn bюyцk muzeyi Braun Haffenreffer Antropo- logiya Muzeyidir. Burada Шimali vя Cяnubi Amerika, Afrika, Asiya vя Sakit okean mяdяniyyяtinя aid 100000-dяn чox eksponat qorunur. Annmary Braun Memorial muzeyindя Avropa vя Amerikanыn bяdii rяsm яsяrlяri, eksponatlar, Britaniyanыn Mazanski qыlыnc kolleksiyalarы, Braun nяslinin cяvahiratlarы nцmayiш olunur. Bell Qalereyasыnda mцasir rяssamlarыn sяnяt яsяrlяri yerləşir. Universitetdя цmumilikdя 4629-a yaxыn iшчi qeydя alыnыb. Bunlarыn 1187 nяfяri professor-mцяllim heyяti, 773 nяfяri idarяetmя, qalanlarы isя inzibati iшчilяrdir. Braun Universitetindя ABШ-ыn 50 Шtatыndan vя dцnyanыn 107 юlkяsindяn 8261 tяlяbя tяhsil alыr. Onlarыn 6013 nяfяrini bakalavrlar, 1832 nяfяrini magistr vя doktorantlar, 416 nяfяrini isя Tibb Mяktяbindя tяhsil alan tяlяbяlяr tяшkil edir. Universitetdя 4016 oьlan, 4245 qыz tяlяbя oxuyur. 2009-2010-cu tяdris ilindя universitetя qяbul цчцn 24988 яrizя daxil olub, onlardan yalnыz 2790-ы qяbul olunub. Braun Universitetindя tяlяbя hяyatы чox yцksяk sяviyyяdя tяшkil olunub, burada gяnclяr цчцn istяnilяn шяrait yaradыlыb. Universitetin kampuslarыnda internet, kabel televiziyasы, telefon, istilik sistemi vя digяr xidmяtlяrlя tяmin edilmiш bir, iki vя daha чoxotaqlы 60-a qяdяr yataqxana var. Universitetdя tяlяbяlяrя tibbi, hцquqi, psixoloji xidmяtlяr dя gюstяrilir. Braun Universitetindя 300-dяn чox tяlяbя tяшkilatы qeydя alыnыb. Bцtцn Amerika universitetlяrindя olduьu kimi, bu ali tяhsil mцяssisяsindя dя idmana xцsusi diqqяt yetirilir vя bu sahяdя bюyцk uьurlar яldя olunub. Braun Universiteti юzцnц belя xarakterizя edir: "Universitetimizin tяlяbя vя mцяllimlяri чox yaradыcы vя zяngin intellektual bacarыqlara malik шяxslяrdir. Elяcя dя onlar hяr zaman apardыqlarы tяdqiqatlara gюrя narahatdыrlar. Onlar iшin adi gediшindяn qane olmur, problemin yeni hяll yollarыnы axtarыr vя eksperimentlяr hяyata keчirirlяr. Bizim mяqsяdimiz dцnyaya yeni-yeni tюhfяlяr verя bilяcяk kosmopolit vяtяndaшlar yetiшdirmяkdir". Чikaqo Universiteti (University of Chicago). Чikaqo Universiteti ABШ- ыn Чikaqo шяhяrindя, Иllinoys шtatыnda yerlяшяn elmi-tяdqiqat axtarыш mяrkяzidir. Bu universitet ABШ-da Amerika fяnlяrarasы humanitar elmlяr kollecini vя alman tяdqiqat universitetlяrini birlяшdirяn ilk ali tяhsil ocaьыdыr. Ali mяktяb юzцnцn fяrqli tяdris planы vя 1930-cu ildя universitetin prezidenti Robert Maynard Hatчins tяrяfindяn яsasы qoyulmuш tяhsil islahatlarы ilя seчilir. ABШ-da яn bюyцk universitet nяшriyyatы bu tяhsil ocaьыnda yerlяшir. Universitetin nяzdindя юlkяdя ilk olaraq mцstяqil Sosiologiya Mяktяbi yaradыlыb. Aparылан dцnya universitetlяrinin reytinqinя яsasяn, 2009-cu ildя Чikaqo Universiteti 7-ci yerdя qərarlaşmışdır. MÜDAFİƏ MAHMUDOV
52 Чikaqo Universiteti 1890-cы ildя neft maqnatы vя xeyriyyячi Con Rok- feller tяrяfindяn yaradыlыb. 1891-ci ildя Uilyam Reyni Harper universitetin rяhbяri tяyin edilib vя burada ilk dяrslяr 1892-ci il oktyabrыn 1-dяn baшlayыb. 1898-ci ildя universitetin nяzdindя Biznes, 1902-ci ildя isя Hцquq mяktяbi yaradыlыb. 1906-cы ildя R.Harper vяfat edir vя 1923-cц ilяdяk burada цч prezident dяyiшir. Bu dюvr яrzindя universitetin nяzdindя Шяrq Иnstitutu yaradыlыr. 1929-cu ildя Robert Hatчins Чikaqo Universitetinя prezident tяyin olunur. Prezidentliyi 24 il sцrяn Hatчins bir чox dяyiшiklik edir, o, alimlяri universitetя cяlb edяrяk "Ortaq Nцvя" tяdqiqat mяrkяzini yaradыr vя tяdris planыnы hяyata keчirir. Onun rяhbяrliyi altыnda Чikaqo Universiteti Xяstяxa- nalarы (Чikaqo Universiteti Tibb Mяrkяzi), Иctimai Dцшцncя Komitяsi yara- dыlыr, tibb fakцltяsi aчыlыr. II Dцnya mцharibяsi dюvrцndя universitet Manhet- ten layihяsinя юnяmli яlavяlяr edir. 1942-ci ildя Enriko Fermi burada mцstяqil nцvя reaksiyalarы aparыr, plutoniumun izolyasiyasы цzrя iш hяyata keчirilir. 1962-cы ildя universitetin prezidenti Bidlin kampus torpaqlarыnы icarяyя verdiyi цчцn tяlяbя hяrяkatы baш verir. 1969-cu ildя universitetin 400 tяlяbяsi mяшhur mцяllimlяri Marle Diksonun iшdяn чыxarыlmasыna etiraz əlaməti ola- raq, bu tяhsil ocaьыnыn inzibati binasыnы яlя keчirir vя 2 hяftя mцddяtindя binanы tяrk etmirlяr. 1999-cu ildя universitetin prezidenti Huqo Sonnensчeyn яsas fяnlяrin sayыnы 21-dяn 15-я endirяrяk mяшhur nцvя tяdris planыnы zяiflяdir. Bцtцn mяt- buat bu mяsяlяni mцzakirя edir, universitetdə bu mюvzu cяmiyyяtdя aparыlan mцzakirяlяrin mяrkяz nюqtяsinя чevrilir, nяticяdя prezident Huqo Sonnens- чeyn 2000-ci ildя istefa vermяli olur. Son on ildя Чikaqo Universiteti milyonlarla dollar dяyяrindя geniшlяnmя layihяlяrinя baшlayыb. 2008-ci ildяn universitetdя Milton Friedman İnstitutu yaradыlыr. 2008-ci ildя investor Devid But Чikaqo Universitetinin Biznes Ali Mяktяbinя 300 milyon dollar hяdiyyя edib; bu isə universitetin tarixindя hяdiyyя olunmuш яn bюyцk mяblяьdir. 2009-cu ildя 100 milyon dollar dяyя- rindя yeni tяdqiqat mяrkяzlяri vя s. layihяlяr hяyata keчirilib. Чikaqo Universitetinin kampusu Чikaqo шяhяrinin mяrkяzindя – Hayd- parkda, Miчiqan gюlцnцn yaxыnlыьыnda 85 hektarlыq яrazidя yerlяшir. Kampu- sun яrazisindя цmumilikdя 243 bina yerlяшir. Binalar Oksford Universitetinin binalarыna oxшar qotik (orta яsrlяrdя Avropada yayыlmыш memarlыq цslubu) tяrzdя inшa edilib. Чikaqo Universitetinin Mitчel qцllяsi eynilя Oksford Uni- versitetinin Maqdalena qцllяsinя, Hatчinson salonu isя Krist kilsяsinя oxшayыr. Kampusun "Ana Dюrdbucaq" adlanan яsas hissяsinin binalarы memar Henri Иves Kobb tяrяfindяn inшa edilib: altы dюrdbucaq bina bir bюyцk dюrdbucaq meydan яmяlя gяtirir. 1940-cы illяrdяn baшlayaraq, qotik цslubunu mцasir tяrzdя inшa edilmiш tikililяr яvяz edir.
|