Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi İQTİsadi İslahatlar
Azərbaycan Respublikasında sığorta və lizinq xidmətlərinin hüquqi əsasları
Yüklə 2,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan Respublikasında sığorta və lizinq xidmətlərinin hüquqi əsasları. “2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqram”ı üzrə qarşıya qoyulmuş hədəflərə nail olunması - müasir dövrdə kənd təsərrüfatında o cümlədən üzümçülük və şərabçılıq sahəsində vacib məqam kimi sığorta və lizinq xidmətlərinin səmərəli təşkilini, daha da inkişaf etdirilməsini şərtləndirir. Bu baxımdan Azərbaycan Respublikasında üzümçülük və şərabçılıq sahəsində sığorta və lizinq xidmətlərinin hüquqi əsaslarına baxmazdan əvvəl Azərbaycanın sığorta və lizinq fəaliyyətinin hüquqi əsaslarına baxılmalı, bu sahədə hüquqi baza araşdırılmalıdır. Sığorta fəaliyyətinin hüquqi əsasları: Maliyyə sisteminin tərkib hissəsi olan sığorta – bir iqtisadi kateqoriya olaraq, baş verən bu və ya digər xoşagəlməz hallardan, fövqəladə hadisələrdən vurulan ziyanın aradan qaldırılması, vətəndaşların şəxsi həyatları ilə əlaqədar olan hadisələr zamanı onlara maliyyə yardımlarının edilməsi ilə yaradılan məqsədli pul vəsaiti fondlarının yaradılması və istifadəsi prosesidir. Azərbaycanda sığorta əsasən öz inkişafını 3 mərhələdə keçmişdir: 1917-ci il oktyabr inqilabından əvvəlki, inqilabdan sonrakı (1917-90) və 1990-cı ildən başlayaraq müasir dövr. Azərbaycanda sığorta işinin təşkilinə XIX əsrin ortalarında başlanmışdır. Аzərbаycаndа sığorta işi kаpitаlist istеhsаl münаsibətlərinin inkişаfı, nеft sənаyеsinin mеydаnа gəlməsi və sаhibkаrlığın fəallaşması ilə sıх əlаqədаrdır. Bu dövrdə Azərbaycanda xarici ölkələrdən olan şirkətlərin filialları fəaliyyət göstərirdilər. Аzərbаycаndа əsаsən dəniz gəmilərinin sığorta еdilməsi üzrə iхtisаslаşmış ingilis şirkəti «Llоyd»un filiаllаrı, hаbеlə «Rus Llоyd»un və Аlmаniyаdаn оlаn ingilis şirkətinin iki nümаyəndəliyi, Rusiyа və İrаnin sərhəd limаnlаrınа qədər dаşınаn yüklərin sığortası ilə məşğul оlаn «Rеpmаn və Rust» ticаrət еvi ilə təqdim еdilən «Şimаli Аlmаn Llоyd»u, həmçinin gəmilərin və yüklərin sığortasını аpаrаn «Аlmаn, Livаntiyа хətti» cəmiyyəti fəаliyyət göstərməyə bаşlаmışdır. 1910-cu ildə Bakıda 18 sığorta cəmiyyəti fəaliyyət göstərmişdir. Ən böyük sığorta təşkilatı «Rus sığorta cəmiyyəti» olmuşdur Bakıda sığorta işinin əsasını Xəzər dənizində üzən gəmilərin sığortası təşkil edirdi. Kеçmiş SSRİ-nin bаşqа rеspublikаlаrındа оlduğu kimi, Sоvеt hаkimiyyəti illərində Аzərbаycаndа dа dövlət sığorta sistеmi təşkil еdilmişdir. Rеspublikаdа sığorta işinin inkişаfındа müəyyən rоl оynаmış Аzərbаycаn SSR Dövlət Sığortası Bаş İdаrəsi və SSRİ «İnqоsstrах»nın Bаkı şöbəsi fəаliyyət göstərirdi. 80-ci illərin ахırınаdək rеspublikаdа sığorta işi iki sığorta təşkilаtının və - Аzərbаycаn Rеspublikаsının Dövlət Sığorta Şirkətinin və SSRİ- nin хаrici dövlət sığorta təşkilаtının Bаkı şəhərindəki şöbəsinin inhisаrı аltındа olmuşdur. Azərbaycanda sığorta işi 1990-cı ildən sonra müstəqil inkişaf etməyə başladı. Milli sığorta bаzаrı Аzərbаycаndа 1992-ci ilin əvvəlindən fоrmаlаşmаğа bаşlаmışdır. Hazırda
sığorta bazarı Azərbaycanda özünün inkişaf mərhələsindədir. Sığorta şirkətləri 40-dan çox icbari və könüllü sığorta növlərini təklif edirlər. Lakin bu hələ də kifayət deyil. Müqayisə üçün deyək ki, inkişaf etmiş ölkələrdə 300-dən çox müxtəlif sığorta xidməti göstərilir. 1991-ci ildə Azərbaycanda 62 sığorta təşkilatı, o cümlədən 53 milli, 9 birgə sığortaçı fəaliyyət göstərirdi. Yaradılmış bir çox kommersiya sığortatəşkilatları sığorta olunanların etimadını qazana bilmədiklərinə görə, onların 33-ü müflisləşərək öz fəaliyyətini dayandırmışdır. 2006-cı ilin əvvələrində Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiş 29 sığorta təşkilatı fəaliyyət göstərmişdir ki, onlardan 22 özəl, 6 qarışıq mülkiyyət formalı dövlət kommersiya şirkətidir. 2010-cu ildə şirkətlərin yığımlarının ümumi həcmi 155,59 milyon manat təşkil etmişdir. 2011-ci ilin yanvar-aprelində ölkədə fəaliyyət göstərən sığorta şirkətlərinin mükafatlarının ümumi həcmi 66,342 milyon manat, ödənişlər isə 17,673 (artım 21,71 faiz) milyon manat olmuşdur. Beləliklə, müstəqillik dönəmindən bu yana ölkəmizdə sığorta xidmətləri bazarının inkişafının tənzimlənməsi, sığortaçıların, sığortalıların və dövlət mənafeyinin müdafiəsi, metodiki rəhbərliyin həyata keçirilməsi, müvafiq normativ hüquqi sənədlərin hazırlanması və s. istiqamətlərdə bir sıra işlər görülmüşdür. Azərbaycanda sığorta sektorunun qanunvericilik bazasının tarixi 1993-cü ildən başlayır. Həmin ildə “Sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul edilmişdir. 7 Buna
baxmayaraq ölkəmizin sığorta sisteminin hüquqi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində 150-dən çox normativ hüquqi aktlar qəbul edilmişdir. Qanunların say etibarilə çox olmasına baxmayaraq Azərbaycanda sığorta sahəsində qanunvericilik bazası təkmilləşdirilməsi daha da aktuallaşır. Belə ki, sığorta sektorunun inkişaf dinamikasının digər sektorlarla müqayisədə geridə qalmasında «Sığorta haqqında» qanundakı boşluqların olmasıdır. Halbuki 1993-cü ildə qəbul olunan bu qanun 1999-cu ildə təkmilləşdirilərək yenidən qəbul edilmişdi. Nəhayət, 2008-ci ildə qanun qüvvədən düşdü və 2007-ci ildə qəbul edilmiş «Sığorta fəaliyyəti haqqında» qanunun qüvvəyə mindi. Sözü gedən qanun Azərbaycan Respublikasında sığorta sisteminin inkişafının, sığorta bazarının peşəkar iştirakçılarının, o cümlədən sığortaçıların, təkrarsığortaçıların, sığorta vasitəçilərinin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərini və prinsiplərini, habelə sığorta sahəsində dövlət tənzimlənməsinin və nəzarətinin hüquqi və iqtisadi əsaslarını müəyyən etməklə hüquqi mexanizmlərin təsbit olunmasına şərait yaratmış oldu. Qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi təşəbbüsü isə mütəmadi olaraq bu sahədə mövcud olan fəaliyyətin inkişafına yönəlmiş və 2008-ci ildən etibarən 70-dən çox normativ hüquqi akt qəbul edilmişdir.
Ölkəmizdə inkişaf tarixi yeni olan bu sahədə hüquqi bazanın formalaşdırılması da 2000- ci ildən başlanmış, xüsusilə ölkənin kənd təsərrüfatı sahəsində daha da aktuallaşmışdır. Çox keçmədi ki, lizinq fəaliyyəti sahəsində yaradılan hüquqi və iqtisadi mexanizmlər öz müsbət nəticəsini verdi və əgər 2003-cü ildən lizinq portfelinin ümumi həcmi 2,5 mln. manat olmuşdursa, 2008-ci ildə bu göstərici 200 mln. manata çatmışdır. 8
qəbul edilmişdir və Azərbaycan Respublikası MDB üzvləri arasında lizinq haqqında qanunu qəbul etmiş ilk dövlət olmuşdur. Bu zaman lizinq fəaliyyəti sahəsində əsas problem qanun qəbul edildiyi zaman lizinq münasibətləri ölkədə hələ formalaşmamışdır, sahibkarlar arasında
7
8
http://azerbaijanleasing.com/site/wp-content/uploads/intervyu-E.A-BB.pdf
lizinq barədə əməli təcrübə yox idi. 9 Beləliklə Azərbaycan Respublikasında müvafıq qanunun qəbul edilməsi yolu ilə lizinqin qanunvericilik çərçivəsinə salınması cəhdi göstərilmişdir. Lakin, qanunun qəbul edilməsi lizinqin geniş yayılmasına və ondan ölkə əhalisi, o cümlədən sahibkarlıq subyektləri tərəfindən istifadə edilməsinə zəmin yaratmadı. Səbəb kimi isə bu sahədə vergi güzəştlərinin tətbiq olunmaması və əhalidə lizinq barədə düzgün təsəvvürün olmaması ilə izah edirdilər. Lizinq fəaliyyəti sahəsində kadr çatışmamazlığı isə özəl sektor tərəfindən xüsusi olaraq vurğulanır. 10 Beləliklə, 2003-cü ildən "Lizinq xidməti haqqında" qanun qüvvəsini itirmiş, Mülki Məcəllənin lizinqi tənzimləyən 38-ci fəslinə isə yeni 18-ci maddə əlavə edilmişdir. Qanunvericiliyə edilmiş əlavə və dəyişikliklər beynəlxalq təcrübəyə əsaslanır və ümumiyyətlə müsbət xarakter daşıyır. Lakin bəzi ziddiyyət və çatışmazlıqlar yenə də mövcuddur. Hal hazırda Azərbaycan Respublikasında lizinq Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Lizinq Mülki Məcəllənin “Lizinq” adlandırılan 38-ci fəsli, bu fəsillə tənzimlənməmiş hissəsində isə 33-cü (“Əmlak kirayəsi”) və 34-cü (“İcarə”) fəsilləri ilə tənzimlənir. Lizinqə əmlak kirayəsini tənzimləyən müddəaların aid edilməsi o deməkdir ki, Azərbaycan Respublikasında lizinqdən daha geniş sahələrdə istifadə edilə bilər. Yəni bəzi ölkələrdən fərqli olaraq (Rusiya Federasiyası, Özbəkistan, Qazaxıstan, Belarus vz s.) Azərbaycanda əmlak lizinqə yalnız sahibkarlıq məqsədləri üçün deyil, həmçinin məişət və sosial məqsədlər üçün verilə bilər. Çünki Mülki Məcəlləyə görə əmlak kirayəsi müqaviləsi elə bir mü- qavilədir ki, kirayəyə verən əşyanı kirayəçinin istifadəsinə verir, kirayəçi isə bunun müqabilində kirayə verənə kirayə haqqı ödəyir. 11
Beləliklə, lizinq sahəsində qanunvericilik bazasının mülki məcəllə ilə tənzimlənməsi müvafiq qaydaların mövcud olmasına şərait yaratsa da, sahibkarlıq subyektləri arasında genişləndirilməsi və inkişafı üçün inkişaf strategiyasının hazırlanması, geniş maarifləndirmə işlərinin aparılması və dünya təcrübəsinin öyrənilməsi ilə konkret tədbirlərin həyata keçirilməsi xüsusilə aktualdır. Bu baxımdan ölkənin kənd təsərrüfatı sahəsində lizinqdən istifadənin genişləndirilməsi iqtisadiyyatın digər sahələrində lizinqdən istifadə üçün model sailə bilər.
Dünya təcrübəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan kəndli fermerlərə bir sıra dəstəklər göstərilir. Aparılmış müşahidələr onu deməyə əsas verir ki, aqrar sektor iqtisadi baxımdan inkişaf etmiş ölkələrdə belə ən çox dəstəklənən və büdcə vəsaiti hesabına əsaslı maliyyə yardımları edilən bir sahədir. Nümunə üçün qeyd edək ki, hazırda Avropa Birliyi ölkələrində birlik büdcəsinin təxminən 40 faizi aqrar sektorun dəstəklənməsi üçün həyata keçirilən müvafiq layihə və proqramlara istifadə edilir. Bu ənənə ölkəmizin kənd təsərrüfatı sahəsinin inkişafı istiqamətində də öz yerini almış bir sıra tədbirlərlə həyata keçirilməkdədir. Belə ki, bu istiqamətdə dövlət tərəfindən fermer sahibkarlara müxtəlif xarakterli dəstəklər göstərilməkdədir: -
olmaqla, bütün vergilərdən azad edilmiş; -
Aqrar islahatlar nəticəsində ləğv olunmuş, eləcə də işğal altında olan rayonlarda təsərrüfat subyektlərinin borcları silinmiş və onlara digər güzəştlər edilmiş; -
dövlət tərəfindən ödənilir;
9
10
http://azerbaijanleasing.com/site/wp-content/uploads/Consulting__Business_article.pdf
11 http://azerbaijanleasing.com/site/wp-content/uploads/articlef1.pdf
- Taxıl əkinlərinə görə subsidiyaların verilməsinə başlanılmış, texniki təminatın yaxşılaşdırılması üçün “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmış, istehsalçılara lizinq yolu ilə güzəştli şərtlər əsasında texnikanın və gübrələrin verilməsi həyata keçirilir; -
maliyyə vəsaitləri güzəştli şərtlərlə fermer və sahibkarlara paylanılır; -
Beynəlxalq təşkilatların dəstəyi ilə müxtəlif layihələr həyata keçirilir və s. Ümumiyyətlə, beynəlxalq təcrübə göstərir ki, aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi məqsədilə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan fiziki və ya hüquqi şəxslərə dövlət tərəfindən müəyyən güzəştlər verilir. Bu güzəştlərə, o cümlədən texniki təminat məslələrinin həlli məqsədilə dövlət tərəfindən təşkil olunmuş güzəştli şərtlərlə lizinq xidməti və təbii fəlakət nəticəsində zərər cəkmiş (kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan) şəxslərə dəymiş zərərin əvəzinin Dövlət tərəfindən ödənilməsi, onların banklara olan borclarının ödənilməsi və ya ödəmə vaxtının müəyyən müddətə uzadılması daxil edilir. Qeyd etdiyimiz kimi xüsusilə ölkənin kənd təsərrüfatı sahəsində daha da aktuallaşmış
xidmətindən istifadə edən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının sayı 5186 nəfər olmaqla verilmiş texnikaların ümumi sayı 9355 ədəd təşkil edir. Hazırda “Aqrolizinq” ASC-nin yerlərdə təsərrüfat hesablı 55 rayon Aqroservis filialları, 5 Rayonlararası Logistik bazaları və 5 Rayonlararası Təchizat bazaları fəaliyyət göstərir. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına göstərilən lizinq xidmətləri əsasən aşağıdakılardan ibarətdir: -
Kənd təsərrüfatında istifadə edilən texnikaların güzəştli qaydada verilməsi; -
Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, emalı və saxlanması üzrə texnoloji avadanlıqların quraşdırılması və güzəştli qaydada verilməsi; -
Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı sahəsində lizinq xidmətlərinə dövlət tərəfindən göstərilən dəstək tədbirləri bir sıra normativ hüquqi aktların qəbulu ilə başlamış və mövcud olan mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi davam etməkdədir:
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Aqrar
bölmədə lizinqin genişləndirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında 23 oktyabr 2004-cü il tarixli 468 nömrəli Sərəncamı – Aqrar bölmənin müasir texnika ilə təchizatı məsələlərinin çevik şəkildə tənzimlənməsini təmin etmək və Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan tədbirlərin icrasını sürətləndirmək məqsədilə bir sıra məsələlər o cümlədən aqrar sahədə lizinq xidməti sahəsində “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması öz əksini tapmışdır; 12
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus kənd təsərrüfatı texnikasının və texnoloji avadanlıqların hüquqi və fiziki şəxslərə lizinqə verilməsi və ya lizinq yolu ilə satılması Qaydaları"nın təsdiq edilməsi və “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin fəaliyyətinin təşkili ilə bağlı zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi haqqında 31 mart 2005-ci il 58 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “"Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus kənd təsərrüfatı texnikasının və texnoloji avadanlıqların hüquqi və fiziki şəxslərə lizinqə verilməsi və ya lizinq yolu ilə satılması” Qaydaları – burada texnika və texnoloji avadanlıqların lizinq xidməti ilə güzəştlə əldə edilməsi göstərilmişdir: “İstifadəçi "Aqrolizinq" ASC-yə məxsus texnikaları və texnoloji avadanlıqları sığorta haqqı da daxil olmaqla, lizinq yolu ilə satın aldıqda onların dəyərinin 10 faizini əvvəlcədən, qalan hissəsini isə bir ildən sonra 9 il ərzində ödəyir” 13 ;
12
http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=5802&doctype=0 13
http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=2059&doctype=0
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Aqrar sahədə dövlət lizinq şirkətlərinin maddi- texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə əlavə dəstək verilməsi barədə 21 iyul 2009-cu il tarixli 393 nömrəli 14 və Aqrar sahədə dövlət lizinq şirkətlərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında 26 iyul 2010-cu il tarixli 1045 nömrəli
15 Sərəncamları – sözügedən Sərəncamlarla “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətin aqroservis filiallarının ölkəmizin regionlarında tikintisinin davam etdirilməsinə 5 milyon manat və “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus kənd təsərrüfatı texnika və avadanlıqlarının müəyyən edilmiş tələblərə uyğun vəziyyətdə saxlanılmasını təmin etmək, texniki qulluq və təmir emalatxanalarının, habelə gübrə anbarlarının tikintisinin davam etdirilməsinə 5 milyon manat ayrılmasını nəzərdə tutulmuşdur. Kənd təsərrüfatında lizinq xidmətlərinin hüquqi əsaslarına baxdıqda aşağıdakı nəticələr əldə olunur: -
Aqrar sahədə lizinq xidmətlərindən istifadə istiqamətində dövlət dəstəkləri və güzəştlərin tətbiqinin hüquqi əsasları kənd təsərrüfatının bütün alt sahələri üzrə eyni səviyyədə hüquqi qüvvəyə malikdir; -
Kənd təsərrüfatı emalı müəssisələrinə lizinq xidmətlərinin göstərilməsi ilə bağlı dəstək tədbirlərinə tələbin mövcud olması; -
üzümçülük və şərabçılıq sahəsi üçün xüsusi mexanizmlərin işlənməsi; Üzümçülük sahəsində fermerlərin aqrotexniki tədbirlərin bütün mərhələlərini icra edə bilmədiklərini və şərabçılıq sahəsində müasir texnoloji avadanlıqlara böyük tələbin olduğunu nəzərə alsaq texnika və texnoloji avadanlıqların lizinq xidməti ilə güzəştlə əldə edilməsi üçün kiçıx faizin əvvəlcədən, qalan hissəsini isə məhsul dövründən və ya məhsulun bazara çıxarıldığı dövrdən müəyyən olunmuş müddət ərzində ödəməsi xüsusilə aktualdır. Doğrudur ayrılıqda üzümçülük sahəsinə 334 ədəd müxtəlif markalı traktorlar, 43 ədəd bağarası becərən mexaniki və hidravlik frezlər, 310 ədəd ventilyatorlu çiləyicilər (müxtəlif həcmli qoşulan və asılan) lizinq xidməti ilə güzəştlə verilmişdir. Aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi üçün dövlət dəstəkləri sahəsində kənd təsərrüfatında sığorta xidmətinin stimullaşdırılması müasir dövrdə xüsusilə aktuallaşmışdır. Belə ki, kənd təsərrüfatında sığorta xidmətlərinin səmərəli təşkilində – təbii amillər nəticəsində zərər çəkmiş (kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan) şəxslərə dəymiş zərərin əvəzinin ödənilməsi, onların banklara olan borclarının qaytarılması, yəni zəmanət məsələlərində sığorta xidmətinə dövlətin ortaq olması və ya qeyd edilən prosesləri stimullaşdırılması olduqca önəmlidir. Yuxarıda sadalanan məsələlər kənd təsərrüfatında sığorta xidməti sahəsində qəbul edilmiş normativ hüquqi aktlarda öz əksini tapmışdır. Belə ki, 18 iyun 2002-ci il tarixdə qəbul edilmiş “Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılması haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu mülkiyyət formasından asılı olmayaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının əmlakının sığortasının stimullaşdırılmasının hüquqi və iqtisadi əsaslarını müəyyən edir, sığortanın iştirakçıları arasında münasibətləri tənzimləməklə əsasən aşağıdakı məsələlər nəzərə alınmışdır: 16
-
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasının məqsədi – kənd təsərrüfatı istehsalçılarının əmlakının təbii fəlakətdən sığortasında dövlətin iştirakını təmin etməklə, aqrar sahədə sığortanın inkişafını stimullaşdırmaq və sığortalılara sığorta hadisələrindən dəyən zərərin ödənilməsinə verilən zəmanətin iqtisadi əsaslarını gücləndirməkdir;
14
15
http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=19893&doctype=0
16 http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=1124&doctype=0#
- Kənd təsərrüfatında əmlakın sığortasının obyektləri – kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulları, kənd təsərrüfatı heyvanları, ev quşları, dovşanlar, xəzdərili vəhşi heyvanlar, arı ailələri, habelə kənd təsərrüfatı təyinatlı binalar, tikililər, qurğular, avadanlıqlar, maşınlar, nəqliyyat vasitələri və digərləri ilə bağlı əmlak mənafeləri (azqiymətli və tez köhnələn əşyalar və təbii biçənəklərin məhsulları istisna olmaqla); -
sığortasının subyektləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanları, sığorta sahəsində Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərən sığortaçılar, sığortalılar və sığorta müqavilələrindən irəli gələn vəzifələri həyata keçirən digər hüquqi və fiziki şəxslər; -
Sığorta hadisələri – kənd təsərrüfatında bütün sığorta obyektləri bir qayda olaraq yanğın, dolu, sel, daşqın, tufan, şaxta və ildırım vurması, zəlzələ, torpaq sürüşməsi, dəmyə torpaqlarında quraqlıq kimi təbii fəlakətlərdən, habelə kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulları, kənd təsərrüfatı heyvanları, ev quşları, dovşanlar, xəzdərili vəhşi heyvanlar, arı ailələri müvafiq olaraq xüsusi təhlükəli ziyanvericilərin yayılmasından və hücumundan, yoluxucu xəstəliklərdən, kənd təsərrüfatı təyinatlı binalar, tikililər, qurğular, avadanlıqlar, maşınlar, nəqliyyat vasitələri isə qəza hadisələrindən sığortalanır; -
Sığorta haqqı, sığorta tarifləri və sığorta məbləği – əmlakını üç ildən az olmayaraq ardıcıl sığorta etdirmiş, lakin həmin müddətdə sığorta ödənişi almamış sığortalıya sonrakı illər üçün hesablanmış sığorta haqqından dördüncü il üçün 10 faiz, beşinci il üçün 20 faiz, beş ildən artıq müddətə isə 30 faiz həcmində güzəşt edilir. Sığorta müqaviləsi üzrə sığorta məbləği kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə məhsulun dəyərinin azı 70 faizi, kənd təsərrüfatı heyvanları, ev quşları, dovşanlar, xəzdərili vəhşi heyvanlar, arı ailələri üzrə hüquqi şəxslərdə - onların balans dəyərinin, fiziki şəxslərdə isə bazar qiymətinin azı 80 faizi, kənd təsərrüfatı təyinatlı binalar, tikililər, qurğular, avadanlıqlar, maşınlar, nəqliyyat vasitələri və digər əmlak üzrə isə əmlakın bazar qiymətinin tam məbləği miqdarında müəyyən edilir; -
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılması sahəsində dövlətin vəzifələri – sığortasına dövlət tərəfindən yardım edilən əmlak növlərini, sığorta hadisələrini və sığorta haqqının büdcə vəsaiti hesabına ödənilən hissəsini müəyyənləşdirmək, sığorta tariflərinin maksimum həddini müəyyən etmək, sığortaya dövlət tərəfindən yardım edilməsinin şərtlərini, qaydalarını hazırlamaq və təsdiq etmək, sığorta müqavilələri üzrə hesablanmış sığorta haqqının bir hissəsini büdcə vəsaiti hesabına ödəmək, dövlət yardımı hesabına sığorta işlərini aparan sığortaçılar üzrə sığortalıların uçotunu aparmaq; (Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılması sahəsində dövlətin vəzifələrini öz səlahiyyətləri daxilində Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti, Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi həyata keçirirlər); Beləliklə, sözügedən qanunda kənd təsərrüfatında sığorta xidmətinin təşkili və stimullaşdırılması üçün vacib məqamlar öz əksini tapmış və konkret mexanizmlər üçün şərait yaratmışdır. Bütün bunlarla yanaşı “Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılması haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunda ölkənin kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasına maliyyə yardımının verilməsinin ümumi qaydaları, şərtləri, təşkili, həmçinin sığortalılara dəymiş zərərə görə sığorta ödənişinin verilməsi məsələləri üzrə bir sıra vacib məqamlar müəyyən olunmuşdur. 17
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasına maliyyə yardımının ayrılması və ödənilməsi məsələlərinin tənzimlənməsi sahəsində isə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2004-cü il 4 mart tarixli 23 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasına maliyyə yardımının ayrılması və ödənilməsi qaydaları
17
http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=1124&doctype=0#
haqqında Əsasnamə"ni xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, sözügedən qaydalarda əsasən aşağıdakı istiqamətlər üzrə hüquqi mexanizmlər müəyyən edilmişdir: 18
-
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasına maliyyə yardımının ayrılması; -
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasına maliyyə yardımının ödənilməsi şərtləri; -
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılmasına maliyyə yardımının verilməsinin təşkili. Üzümçülük və şərabçılıq sahəsində sığorta xidmətlərinin təşkili hazırda qeyd olunan normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir. Xüsusilə bir şeyi qeyd etmək lazımdır ki, vaxtı ilə üzümçülük və şərabçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının qanununda bu sahə ilə əlaqədar sığorta xidmətlərinə dövlət tərəfindən dəstək xüsusi olaraq göstərilmişdir. Lakin,3 dekabr 2002-ci il tarixli 397-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə dəyişiklik olmuş və sığorta xidməti istiqamətində dövlət dəstəyi ilə bağlı müddəa çıxarılmışdır. Qanunun əvvəlki redaksiyasında isə üzümçülük və şərabçılıq sahəsində sığorta xidmətinə dövlət dəstəyi əsasən üzüm əkinlərinə və məhsullarına görə tətbiq edilirdi: 19
Bank kreditlərinin və investisiya fondunun vəsaiti hesabına maliyyələşdirilən layihələr üzrə üzüm əkinlərinin və məhsulun layihə dövrü ərzində təbii fəlakətdən sığortalanması büdcə vəsaiti hesabına həyata keçirilir; -
sığortalanması, habelə bank faizi üzrə güzəştlərin ödənilməsi qaydaları müvafiq qanunvericiliklə müəyyən olunur. Qeyd olunan məsələlər əsasən iqtisadi tənzimlənmə istiqamətində üzümçülüyün və şərabçılığın inkişafı üzrə məqsədli kreditlər müddəalarında yer almışdır. Burada əsas məqsəd isə kommersiya banklarını üzümçülük və şərabçılıq üzrə dövlət proqramları çərçivəsində üzümçülüyün inkişafı sahəsində həyata keçirilən layihələrin kreditləşdirilməsinə həvəsləndirmək və risklərini azaltmaq təşkil etmiş və sığorta xidmətlərinə dövlət dəstəyi bir mexanizm olaraq nəzərdə tutulmuşdur. Haqqında bəhs edilən dəyişiklik üzümçülük sahəsinin özünə məxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla fermerlərin və sahibkarların fəaliyyətində müəyyən çətinliklər yaratsa da, “Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılması” haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu bu istiqamətdə yarana bilən problemlərin tənzimlənməsinə şərait yaratmış oldu. Beləliklə, ölkəmizdə ümumilikdə və ayrıca olaraq kənd təsərrüfatında sığorta və lizinq xidmətlərinin hüquqi əsaslarının mövcudluğu bu istiqamətdə müəyyən tənzimlənmə mexanizmlərinə şərait yaradır, lakin konkret olaraq üzümçülük və şərabçılıq sahəsində bu cür mexanizmlərin təkmilləşdirilməsinə mühüm zərurət mövcuddur. Belə ki, aşağıda sadalanan məsələlər xüsusilə aktualdır: -
sahənin özünün xüsusiyyətlərinə görə risk şəraitinin (hava şəraiti, torpaq və iqlim) olması; -
Məhsuldarlığın yüksəldilməsində mühüm rol oynayan aqrotexniki qulluq üçün zəruri olan texnalogiyaya tələbin artması; -
-
Üzümçülük və şərabçılıq sahəsində sığorta və lizinq xidmətləri üçün konkret mexanizmlərin olmaması nəticəsində iri layihələrin həyata keçirilməməsi; -
Ənənəvi üzümçülük rayonlarında fermer və sahibkarların sığorta və lizinq xidmətləri ilə bağlı maarifəndirmə tədbirləri və s.
18
http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=5906&doctype=0# 19
http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=1021&doctype=0
|