Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 0,88 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FOLKLORDA LOKALLIQ VƏ UNİVERSALLIQ (Naxçıvan nümunələri əsasında)
QAYNAQLAR:
2015 FOLKLORDA LOKALLIQ VƏ UNİVERSALLIQ (Naxçıvan nümunələri əsasında) Naxçıvan folkloru, söz yox ki, Azərbaycan, ümumtürk, eləcə də dünya folklorunun tərkib hissəsidir. Bununla yanaşı o da qeyd olunmalıdır ki, zaman-zaman Naxçıvanda yaranan folklorun bir sıra özünəməxsus cəhətləri, başqa regionlarımızın folklorundan müəyyən qədər fərqlənən xüsusiyyətləri vardır. Tutalım, Göyçə, Gəncəbasar, Borçalı, Şirvan, Təbriz, Urmiyə... bölgələri ilə müqayisədə bu gün Naxçıvanı aşıq sənətinin çox işlək olduğu bölgə adlandırmaq çətindir. Halbuki bir çox aşıq havaları (“Naxçıvani”, “Ayaq Şərili”, “Baş Şərili”...) Naxçıvanla, Naxçıvan aşıq mühiti ilə bağlı olub; aşıq şeirinin Naxçıvanda XIX əsrdə Aşıq Abbas Dəhri, Ululu Kərim, Aşıq Həsənalı, Molla İsmayıl, Aşıq Nəcəfalı, Aşıq Məmmədcəfər, Dəvəçi Heydər, Aşıq Əli Xanxanım oğlu, Gülalı Məmməd, Çobankərəli Cəfər; XX əsrin birinci yarısında Aşıq Fətulla, Aşıq Nabat, Sərraf Qasım, Aşıq Yusif, Yamin Sail və başqa görkəmli nümayəndələri olub. Sərhədlərin bağlanması, Təbriz, Urmiyə, Göyçə, Gəncəbasar, Borçalı, Şirvan... aşıq mühitləri ilə əlaqələrin tam və ya qismən kəsilməsi ucbatından, həmçinin bir çox digər ictimai-siyasi səbəblərdən Naxçıvanda aşıq sənəti get-gedə əvvəlki inkişaf səviyyəsini itirməyə başlayıb. Musiqi, rəqs, tamaşa və söz ifaçılığı baxımından yanaşsaq, yallıları, yallıbaşı nəğmələri, haxıştaları, gülümeyləri, “Xan bəzəmə” tipli meydan tamaşalarını Naxçıvan bölgəsinin səciyyəvi janrları kimi fərqləndirə bilərik. Bu günün özündə Naxçıvanda, xüsusən Şərurda onlarla yallının ifa olunması; haxışta və gülümeylərin toy mərasimlərinə milli kolorit verməsi; “Xan bəzəmə” oyununun Novruz şənliklərinin tərkib hissəsinə çevrilməsi göstərir ki, musiqi, rəqs, tamaşa və sözün vəhdətinə əsaslanan ifaçılıq bu bölgə üçün nə dərəcə səciyyəvidir. Naxçıvan folklorunu ayrıca götürülmüş söz mətnləri baxımından araşdırsaq, heç şübhəsiz, bu folklorda mif, əfsanə, rəvayət, nağıl və lətifə kimi janrların aparıcı yer tutmasının şahidi olarıq. Bu aparıcılığı ümumi şəkildə də olsa, nə ilə müəyyənləşdirə bilərik? Həmin janrların işləkliyi; məzmun və formaca mükəmməlliyi; obraz, motiv və süjetinə görə orjinallığı ilə. Naxçıvan folklorundan bəhs edən tədqiqatçılar (İ.Həbibbəyli, M.Qasımlı, Y.Səfərov, S.Rzasoy, R.Babayev və b.) Nuh tufanı ilə bağlı əfsanələrə haqlı olaraq xüsusi fikir verirlər. Nuh tufanı, dünya daşqını Naxçıvan üçün o dərəcədə səciyyəvi mövzudur ki, bu mövzu birbaşa və ya dolayı şəkildə atalar sözü və məsəllərdə də öz ifadəsini tapır: Alçaxda yatma – sel aparar, Ucada yatma – yel aparar (3, 275). Suda boğulan ilana sarılar (3, 281). Naxçıvan və Naxçıvan ətrafı region üçün çox səciyyəvi olan Nuh əfsanələrində ilkin yaradılış haqda mifoloji görüşlərin, belə demək mümkünsə, yığcam bir sistemi verilib. Bu sistem ayrılıqda Naxçıvan, bütövlükdə isə türk-oğuz kosmoqoniyasını əks etdirməklə ciddi maraq doğurur. Xalqın təsəvvürünə görə, Nuh tufanından sonra dünya yenidən yaranır, Nuhun tövsiyəsi ilə insanlar Ağrı, İlanlı, Kəmki, Gəmiqaya kimi dağların arasında yurd-yuva salır. Nuh əfsanələrində kosmoqonik təsəvvür ilkin əcdad barədəki təsəvvürlə qaynayıb-qarışır. Təsadüfi deyil ki, həmin əfsanələrdə ümumtürk mifologiyası üçün çox səciyyəvi olan xilaskar bozqurd motivinə rast gəlirik: Nuhun uzun müddət adada yaşamalı olan oğlanlarından biri məhz bozqurdun köməyi ilə adadan genişliyə çıxa bilir. Xatırladaq ki, Naxçıvan şəhərindəki köhnə məhəllələrdən biri “Qurdlar məhləsi” adlanır və əfsanələrin birində həmin ad xilaskar qurd inamı ilə əlaqələndirilir. Naxçıvandan toplanmış Nuh əfsanələrində özünəməxsusluq İlanlı, Kəmki, Gəmiqaya, Qaranquş yaylağı, Nuhdaban və s. kimi yer adlarının çəkilməsi, bozqurd motivinin mətnə daxil edilməsi ilə bitmir. Özünəməxsusluq həm də Ucubılıq, Ucuqulu, Ac və s. kimi adlarla təqdim edilən demonik obraza xüsusi yer verilməsində üzə çıxır. Ayağının birini İlanlı dağda yerə basanda o biri ayağını Kəmki dağında yerə qoyan, bir əlini Ağrı dağına, bir əlini də Haça dağa qoyup, əyilip Arazdan su içən, hər oturuma bir öküzün ətini yeyən, meşədən ağac kəsib gəmi düzəltməkdə Nuha yaxından kömək edən Ucubılıq “Dədə Qorqud” eposundakı bir sıra obraz və motivləri yada salır, ehtiyac yaranır ki, Naxçıvan folklor materialları ilə “Dədə Qorqud” boyları arasında tutuşdurmalar aparılsın. Belə müqayisələr bu vaxtacan da aparılıb və hər şeydən əvvəl Naxçıvanda “Dədə Qorqud” dastanı ilə bağlı Əlincə, Qaraçuq, Şərur, Dərəşam, Altuntaxt, Qazan göl, Qazan bağı, Buğa çeşmə, Sədərək, Günortac və s. kimi yer adlarına diqqət yetirilib. “Dədə Qorqud” dastanı ilə səsləşən adlar sırasına şəxs adlarını da əlavə etmək olar. Akademik Ziya Bünyadov və Hüsaməddin Məmmədovun birlikdə hazırlayıb nəşr etdirdikləri, 1727-ci ilə aid “Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri”ndə (Bakı, Sabah, 1997) Bayındır, Beyrək, Budaq, Durmuş, Duman, Qoca, Qocabəy, Barışxan, Qaraxan, Sarı Qarabəy oğlu, Sayılmış, Oxçuxan, Sayılan, Oxçu, Qaya, Dəmir, Daşdəmir, Qılınc, Sevdimxan, Buyur, Dəli, Dəlixan, İgidbəy, Sevindik, Yurdcu, Yolçu, Turxan, Orxan, Uğurlu, Arslan, Tərkin, Orduxan, Qoçuxan, Bayındır Aydın oğlu, Dilək, Dəmirdaş, Ulubəy, Uluxan, Güvəndik oğlu, Sanılmış, Bayraq, Ata, Ataxan, Kiçik oğlu, Uluxan Dəmirxan oğlu, Əsgər Qaya oğlu, Polad, Xangəldi, Ocaq oğlu, Cığal oğlu, Babaxan, Umud, Qardaş, Bayramxan və s. kimi şəxs adları birbaşa və ya dolayı şəkildə “Dədə Qorqud” dastanındakı şəxs adları ilə səsləşir. Bu gün Naxçıvanda işlənən bir çox atalar sözü və məsəllər Qorqud Ata sözlərini yada salır: Atılan ox geri dönməz (3, 282). Quldan xəta, ağadan əta. At minənindir, qılınc bağlayanın (3, 283). “Dədə Qorqud”la səsləşən obraz və motivlərə gəlincə, bir daha Ucubılıq haqqındakı süjetlərə qayıtmalı oluruq. Bu süjetlərdə səciyyəvi motivlərdən biri Ucubılığın Əzrayıldan qaçması motividir. Həmin motiv bir sıra əfsanə və rəvayətlərdə Qorqud Atanın əcəldən qaçması motivi ilə üst-üstə düşür. Ucubılıq haqqındakı süjetlərdə tez-tez qarşılaşdığımız motivlərdən biri onun din-imana gətirilməsidir. Yeyib-içəndə doymaq bilməyən Ucubılığı doyuzdurmaq üçün Nuh Nəbi ona halal yemək verməli olur. Yaxud bir qoca, Ucubılığı doyuzdurmaqdan yana onu vadar edir ki, üç dəfə yerə, üç dəfə göyə and içsin. Azman varlıqların din-imana gətirilməsi ilə bağlı Naxçıvan mifoloji mətnlərində azmanların Allahla qarşılaşması detallarına da rast gəlmək olur. Həmin mətnlərin birində deyilir: “Azmanlar günnərin bir günü allahlıx sevdasına düşüllər. Allah hesdənir bınnarın ömrün azaldır, özdərin də xırdaldıb bizim günümüzə salır” (1, 41). Azmanların din-imana gətirilməsini əks etdirən bu kimi detal, epizod və əhvalatlar “Dədə Qorqud” eposunda Dəli Domrulun əvvəl Əzrayıla qarşı çıxıb, sonda ipə-sapa yatması, ilahidən gələn əmrə müntəzir olması əhvalatını yada salır. Əlbəttə, azmanlığına, “çox xatalar törədib” camaatdan yemək-içmək tələb etməsinə görə Ucubılıq, Təpəgözü xatırladır. Naxçıvan folklorunu Ucubılıq-Təpəgöz əlaqələri baxımından araşdırdıqda aydın olur ki, Təpəgöz obrazı Naxçıvan folklorunda “Kəlləgöz”, “Təkgöz” və s. adlarla bir sıra mətnlərin əsas qəhrəmanı kimi təqdim olunur. Toplama materialları Naxçıvanda zəngin nağılçılıq ənənəsinin olmasından danışmağa əsas verir. Faktlara diqqət yetirək: Caməs, Kuzəçioğlu, Cəlayivətən, Beçə dərviş kimi xüsusi nağıl qəhrəmanlarına daha çox bu bölgədən toplanmış nağıllarda rast gəlirik. Mifoloji rəvayətlərdə rast gəldiyimiz Hal obrazına nağıl personajı kimi hələlik bu bölgədən toplanmış nağıllarda təsadüf edirik. Bu bölgədən toplanmış nağıllarda arxaik elementlər daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Çoxcildli “Naxçıvan folkloru”nun II cildindəki “Sənəm qarı”, “Zəhra xanım”, “Kasıb arvad” kimi nağıllar buna misal ola bilər. Hər insanı daşa döndərdikdən sonra sehrkar qadının başında bir tükün artması; xəstə oğlana Hal anası beyninin dərman deyilməsi; yaylığn sehrli əşya kimi təqdim edilməsi və yaylığı başına atmaqla bir sehrkar qadının yeni doğulan üç uşağın gələcək taleyindən xəbər verməsi (uşaqlardan birinin xəncərlə vurulacağını, birinin doğum zamanı öləcəyini, digərinin isə kəndirlə boğulacağını qabaqcadan söyləməsi) nağıllarda “yeni” motivlərdir. Arxaik elementlərin qabarıqlığı bölgədə sehrli nağılların geniş yer tutması qənaətinə gəlməyimizə əsas verir. Aydın olur ki, bölgədən indiyə qədər toplanmış yüzdən artıq nağıl süjetindən yarısı məhz sehrli nağıl süjetidir. Ən vacib nəticələrdən biri budur ki, yüzdən artıq nağıl süjetindən iyirmidən çoxunun beynəlxalq aləmdə qarşılığı yoxdur. Naxçıvan folklorunun özünəməxsus cəhətlərini səciyyələndirərkən bahadırlıq nağıllarını xüsusi vurğulamaq lazımdır. Avropa xalqlarında bahadırlıq nağıllarına rast gəlmək çətindir. Bu səbəbdən beynəlxalq Aarne – Tompson sistemində bahadırlıq nağıl qrupu nəzərdə tutulmayıb. Qəhrəmanın köməkçi vasitə yox, fiziki güc hesabına məqsədə çatması əsasında qurulan bahadırlıq nağılları türk xalqları üçün çox səciyyəvidir. Azərbaycanda bu vaxtacan bahadırlıq nağıllarına aid cəmi 20 süjet qeydə alınıb. Həmin 20 süjetin 4-ü Naxçıvan bölgəsindən toplanıb: “Lətif şah”, “Yadigarın nağılı”, “Kuzəçioğlunun nağılı”, “Beçə dərviş”. İnsan övladının folklorda əksini tapan ideallarından biri güclü-qüvvətli olmaqdır. Bu güc-qüvvət folklorda iki əsas tipdə özünü göstərir: qılınc hesabına güc-qüvvət, ağıl hesabına güc-qüvvət. Yuxarıda xatırlatdığımız bahadırlıq nağılları, təbii ki, qılıncın gücünü əks etdirən nümunələrdir. Ağlın gücünə gəlincə, qeyd etməliyik ki, bu güc tipi yalnız nağılların yox, bir çox başqa janrların da ifadə predmetidir. Həmin janrları ayrı-ayrılıqda gözdən keçirmədən ümumi şəkildə belə bir cəhəti vurğulamaq olar ki, Naxçıvandan toplanmış bir sıra folklor nümunələrində hikmət dilində və üslubunda danışmaq xətti çox səciyyəvidir. Məsələn, rəvayətlərin birində ata öz qızı haqda deyir: “Bir qızım var, çirkindi, əl-ayağı şikəsdi, qulağı kar, dili də laldı” (1, 227). Hikmət dilində və üslubunda bu cümlə belə başa düşülməlidir: “Qızım çirkindi, o deməkdi ki, gözəldi; əl-ayağı şikəsdi, o deməkdi ki, oğurluq eləmir; dili laldı, o deməkdi ki, yalan danışmır; qulağı kardı, o deməkdi ki, pis sözləri eşitmir” (1, 227). Başqa bir rəvayətdə şeyxlə tacirin “söhbəti” bu şəkildədir: Şeyx sağ əlinin baş barmağını başına vurur. Tacir isə cavab olaraq sağ əlinin baş barmağını dilinə vurur. “Söhbət” bitir və şeyxlə tacir çıxıb öz işinin dalınca gedir. “Söhbət”in mənasını soruşan nökərə (yəni hikmət dilində danışmağı bacarmayan adama) şeyx izahatı belə verir: “Mən tacirə dedim ki, məni öldürmək istəyillər. Necə eliyim ki, başım salamat qalsın. Ona görə barmağımı başıma vurdum. Tacir də əlini dilinə vurdu. Bununla demək istədi ki, get dilini farağat saxla” (1.229). Ağıl və hikmət məsələlərindən danışarkən lətifələrdən yan keçmək çətindir. Çünki lətifələrdə ağıl və hikmətin ifadə forması başqa janrlarla müqayisədə fərqli və özünəməxsusdur. Özünəməxsusluq, hər şeydən əvvəl, dünyanı tərsinə görməkdədir. Dünyanı tərsinə görüb, gördüyünü baməzə biçimdə başqalarına çatdırmaq, sənə qulaq asanı nəticədə güldürüb düşündürmək adamdan yüksək intellekt istəyir. Naxçıvan lətifələrində bu intellekti hiss etmək heç də çətin olmur. Təsadüfi deyil ki, Y.Qarayev Şəki, Təbriz və Naxçıvanı “intellektual amilin prioritet təşkil etdiyi bölgələr” adlandırır (7,19) və belə hesab edir ki, həmin bölgələrdə “şifahi ənənədə də məzhəkə... yumorun didaktikası və rasionalizmi ilə seçilir. Burada məhz gülüş həm xaosun inkarı, həm də harmoniyanın ifadəsi və təsdiqi üsulu, vasitəsi olur”. Konkret olaraq Şəki və Naxçıvan gülüş mədəniyyətinin tipologiyasından bəhs edərkən Y.Qarayev yazır: “Sözün lüğəvi mənasında “dəli əmi” Hacı dayı üçün maraqsızdır və bu cəhətdən onu Naxçıvan folklor mühiti ilə, gülüşün Mirzə Cəlil stixiyası ilə yaxınlaşdıran cizgilər daha çoxdur: onların hər ikisində komik insident özünüdərk, mühiti idrak aktı kimi baş verir” (7, 13). Əlbəttə, gülüşün Mirzə Cəlil stixiyasının mühüm qaynaqlarından biri folklordur, xalq gülüş mədəniyyətidir. Mirzə Cəlil sənətkarlığının sirlərindən biri mifoloji düşüncəni tərsinə çevirməkdə, onu ironik düşüncə ilə əvəz etməkdədir. Yumurta döyüşdürmək, xoruz döyüşdürmək, dəvə boğuşdurmaq, it boğuşdurmaq və nəhayət, adam güləşdirmək mifoloji təsəvvürdə qurbanvermə mərasiminin tərkib hissələrindəndir və Mirzə Cəlil, söz yox ki, bu cür mərasimlərə böyük ehtiramla yanaşır. Mirzə Cəlili bir realist sənətkar kimi maraqlandıran iş-gücünü buraxıb, xoruz döyüşdürmək və it boğuşdurmaqla adamların vaxt öldürməsidir. Bu cür vaxt öldürmək xalq gülüşünün, o cümlədən Naxçıvan lətifələrinin hədəfi olduğu kimi, Mirzə Cəlil gülüşünün də tənqid hədəflərindəndir. Xalq mərasimlərindən fərqli olaraq, xalq gülüşündə adam güləşdirənlər yox, söz güləşdirənlər, it boğuşduranlar yox, it oynadanlar baş qəhrəmanlara çevrilir və Mirzə Cəlil bu ənənədən qidalanır. Mifoloji düşüncədən yumoristik düşüncəyə keçməyə aid başqa misal: dərin yatmaq məsələsi. Eposda dərin yatmaq bir çox məqamlarda gücün-qüvvətin, qorxmazlığın əlamətidir. Düşmənin iki addımlığında daş kimi yatan, saatlarla, hətta günlərlə yuxudan ayılmaq bilməyən oğuz igidləri “Dədə Qorqud” dastanında məhz qorxu-hürküsüz adamlar kimi təqdim olunur. Mirabdulla ağa, Abbasqulu, Məhərrəm əmi, Qəssaboğlu və s. kimi xüsusi qəhrəmanları olan Naxçıvan lətifələrində yatmaq, təbii ki, güc-qüvvətin, qorxmazlığın yox, ətalətin göstəricisidir: “Bir gün bir qadın Mirabdulla ağaya deyir ki, körpə uşağı nə gecə bilir, nə gündüz, yatmayıb ağlayır. Mirabdulla ağa deyir: – Apar hamama. Qadının təəccübləndiyini görən Mirabdulla ağa gülümsəyərək deyir: – Hamamda yaşlı adamları yuxu tutur, yatırlar. O ki, qaldı uşaq ola” (1, 255). Belə lətifələr göstərir ki, Mirzə Cəlildəki hamamda yatmaq məsələsinin bir ucu folklora gedib çıxır. Çap olunmuş materiallar əsasında qeyd etdiyimiz bütün bu cəhətlər AMEA Folklor İnstitutu əməkdaşlarının son illər toplayıb nəşrə hazırladığı Şərur folklor örnəklərində də öz təsdiqini tapır. Şərur örnəkləri Naxçıvan folkloru ilə bağlı təsəvvürümüzü daha da dolğunlaşdırır və bir sıra qaranlıq nöqtələrə müəyyən qədər işıq salır. Belə qaranlıq nöqtələrdən biri Novruz çərşənbələri ilə bağlıdır. Bildiyimiz kimi, son vaxtlar az qala yekdil olaraq ilin son çərşənbələrini bu ardıcıllıqla bayram edirik: su, od, yel, torpaq çərşənbələri. Bu “yekdillik” xalqın özündənmi gəlir, biz folklorşünaslardanmı gəlir? Xalqın özündə hər hansı folklor faktına yekdil münasibət mümkün olmayan işdir. O mənada mümkün olmayan işdir ki, çoxvariantlılıq folklorun təməl xüsusiyyətlərindəndir. Yalnız bir variantda təqdim olunan, başqa variantlarına təsadüf edilməyən mətnin folklor nümunəsi olub-olmaması şübhə doğurur. Novruz bayramına da böyük bir mətn kimi baxsaq, unutmamalıyıq ki, bu mətnin müxtəlif bölgələrdə qismən fərqli məzmunda ortaya çıxması tamamilə təbiidir. Fərqlər isə çərşənbələrə verilən adlarda, çərşənbələrin sayında və ardıcıllığında özünü daha çox göstərir. Bəzi bölgələrimizdə su, od, yel, torpaq çərşənbələri əvəzinə, yalançı çərşənbə, xəbərçi çərşənbə, ölü çərşənbəsi (yaxud qara çərşənbə), axır çərşənbə adlarından istifadə olunur (8, 139-140). Bayram edilən çərşənbələr bəzi bölgələrimizdə sayca dörd yox, beş (8, 149) və ya yeddi (2, 28) çərşənbədən ibarət olur. Belə olan halda aydınlaşır ki, çərşənbələrin su, od, yel, torpaq çərşənbəsi ardıcıllığının yekdilliklə qeyd edilməsi xalqın özündən çox folklorşünaslardan gəlir. Folklorşünaslar özlərinin müəyyənləşdirdiyi su, od, hava və torpaq ardıcıllığını mətbuatda, radio və televiziyada durmadan təbliğ etdikdən bir müddət sonra bu ardıcıllıq şüurlara hakim kəsilməyə, əksəriyyət tərəfindən qəbul olunmağa başlayır. Yaxşı ki, mətbuatın, radio və televiziyanın təbliğatına baxmayaraq, çərşənbələrə fərqli yanaşma xalq arasında az-çox müşahidə olunmaqdadır. Belə fərqli yanaşmaların səciyyəvi bir nümunəsinə Şərur bölgəsindən toplanmış etnoqrafik materiallar arasında rast gəlirik: “Mart dört həfdədi. İlin dört cərməsi sınır o dört həftədə. Bu dört cərmənin birincisi suya düşür, suyun dört buzu açılır. İkinci cərmə küləyə düşür. Onda bayram ayında həfdəynən küləh əsir, yeri, göyü pak eliyir. Üçüncü cərmə torpağa düşür. Belə baxırsan, dağdan-daşdan, dərədən-filannan öz-özünə buğ çıxır. Dördüncü cərmə oda düşür ki, bu vaxt peyğəmbərə od yandırırıx”. Şərurun Həmzəli kənd sakini Rəna Paşa qızı Hüseynovadan (o, əslən Şərurun Havuş kəndindəndir) qeydə alınan bu parçaya təsadüfi parça kimi baxmaq düzgün olmazdı. Məsələ burasındadır ki, söyləyicinin “cərmə” adlandırdığı cəmrələrin havaya, suya, torpağa düşməsi ilə bağlı inamın izlərinə Azərbaycanın başqa bölgələrində, həmçinin Türkiyənin Qars vilayətində də az-çox rast gəlmək mümkündür. Belə faktlar isə Novruz çərşənbələrinin məlum ardıcıllığına yenidən baxmağın vacib olduğunu bizlərə bir daha xatırladır. Naxçıvan və Naxçıvan ətrafı bölgələrin folklor örnəkləri sırasında adları xüsusi olaraq çəkilən haxışta və gülümeylər barədə məlum təsəvvür ondan ibarətdir ki, bu örnəklər bayatılar əsasında yaranır, adətən, qızlar tərəfindən söylənir. Şərurdan toplanmış yeni materiallar məsələyə bir az da aydınlıq gətirmiş olur: “Gülümeylər və haxıştalar ən çox qızlar məclisində, məsələn, xına gecələrində, toylarda, bayramlarda deyilir. Gülümey budu ki, aparıcı qız bir misra deyir. Yerdə qalan qızlar xorla “a gülümey, a gülümey” deyirlər. Gülümeylər barədə aydın təsəvvür yaratmaq üçün bir nümunəyə müraciət etmək yerinə düşərdi: Tut ağacı buruldu, A gülümey, a gülümey. Dibində su duruldu, A gülümey, a gülümey. Hamı gedənnər gəldi, A gülümey, a gülümey. Mənim boynum buruldu, A gülümey, a gülümey. Bayatı əsasında qurulan bu nümunənin əsas misralarını (Tut ağacı buruldu, Dibində su duruldu...) başçı qız, nümunənin nəqarət hissəsini isə (A gülümey, a gülümey) xor təkrar edir və gülümey məclisi bu qayda ilə başlayır və davam edir. Həm gülümeylərin, həm də haxıştaların şənlik məclislərindəki ifa prosesini öyrənmək, söylənən şeirlərin həmin prosesin ayrılmaz tərkib hissəsi olmasına diqqət yetirmək folklorun bir çox başqa janrlarının da o cür öyrənilməsinə rəvac verə bilər. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|