2013-CÜ İLDƏ azərbaycanda insan hüquqlari üZRƏ hesabat qisa icmal
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fiziki qüsurlu şəxslər
- Milli/irqi/etnik azlıqlar
- Seksual oriyentasiya və cinsi mənsubiyyətə görə cəmiyyətdə pis rəftar, ayrı-seçkilik və zorakılıq hərəkətləri
- Cəmiyyətdə digər zorakılıq və ayrı-seçkilik halı
|
Qadınlar Zorlama və ailə-məişət zorakılığı: Zorlama qanuna zidd əməl hesab olunur və 15 il maksimum azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır. Daxili İşlər Nazirliyinin verdiyi məlumata əsasən il ərzində 29 zorlama halı, 28 cinsi xarakterli zorakılıq və azyaşlı şəxslərə qarşı 18 cinsi zorakılıq halı baş vermişdir. Azyaşlı şəxsin, 13 yaşlı qız uşağının Ağdam rayonunda zorlanması barədə məlumat verilmişdir. QHT fəallarının verdiyi məlumata əsasən rayonun icra hakimiyyəti başçısı şəxsən istintaqa mane olmuş və cinayət əməlini törətdiyi iddia olunan şəxsi müdafiə etmişdir. Qanun məişət zorakılığı ilə bağlı şikayətlərin araşdırılması üçün çərçivəni, məhkəmə qadağalarının qəbul olunması prosesini müəyyən edir və qurbanlar üçün sığınacaq və reabilitasiya mərkəzinin yaradılmasını tələb edir. Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında qanunu tənqid edənlərin fikrinə görə dəqiq icra mexanizmlərinin olmaması qanunun effektivliyini azaltmışdır. Qanunun mövcud olunmasına baxmayaraq qadınlara qarşı zorakılıq, o cümlədən məişət zorakılığı halları problem olaraq qalmışdır. İl ərzində Milli Məclisin qadın üzvləri və Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin Sədri məişət zorakılığına qarşı mübarizə istiqamətindəki fəaliyyətlərini artırmışlar. Məişət zorakılığı problemlərinin mediada işıqlandırılması da, bu problemlə bağlı maarifləndirmə işlərinin artmasına səbəb olmuşdur. Kənd yerlərində qadınlar ərləri və ya digərləri tərəfindən zorakılığa məruz qaldıqları halda hüquqlarını effektiv şəkildə müdafiə edə bilməmişlər. Sülh və Demokratiya İnstitutu ilə əlaqəli olan və Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən qadınların böhran mərkəzi qadınlara pulsuz tibbi, psixoloji və hüquqi yardım göstərmişdir. Bu mərkəz eyni zamanda beynəlxalq donorların maliyyə dəstəyi ilə Cənubi Qafqaz regionunda həyata keçirilmiş gender zorakılığına və insan alverinə qarşı mübarizə sahəsində bir sıra layihələrdə işləmişdir. İnsan alveri və ailə-məişət zorakılığının qurbanlarına yardım göstərmək məqsədilə hökumət tərəfindən yaradılmış bir sığınacaq fəaliyyət göstərmişdir. Seksual qısnama: Seksual qısnama qanunla qadağan olunsa da, hökumət qanunun bu tələbini çox nadir hallarda həyata keçirmişdir. Daxili İşlər Nazirliyi il ərzində yeddi seksual qısnama
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 32
halının baş verdiyini bildirmişdir. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi qadın problemləri sahəsində əhəmiyyətli fəaliyyət göstərmişdir, o cümlədən seksual qısnama və məişət zorakılığı problemlərinin maarifləndirilməsi məqsədilə bir sıra konfranslar təşkil etmiş və bu cür tədbirlərə ev sahibliyi etmişdir. Reproduktiv hüquqlar: Cütlüklər və fərdi şəxslərin öz uşaqlarının sayını, doğuşlar arasındakı fasilə müddətini və uşaq dünyaya gətirmə vaxtını sərbəst şəkildə müəyyən etmək hüququ vardır. İnformasiya əldə etmək imkanı yaradılmışdır və buna görə də, ailələr və fərdlər hər hansı ayrı- seçkilik, məcburiyyət və zorakılıq olmadan reproduktiv qərarlar qəbul edə bilmişlər. Hamiləliyin qarşısının alınması üçün vasitələr geniş yayılsa da, demoqrafik araşdırmalar bu vasitələrdən istifadə səviyyəsinin aşağı olduğunu göstərmişdir. Doğuş zamanı peşəkar xidmət, eləcə də doğuşdan əvvəl, mamalıq və doğuş sonrası qulluq mümkün olmuşdur. Mədəni, tarixi və sosial- iqtisadi amillərə əsaslanan patriarxal normalar bəzi hallarda qadınların reproduktiv hüquqlarını məhdudlaşdırmışdır.
Ayrı-seçkilik: Əslində qadınların kişilərlə bərabər qanuni hüquqları təsbit olunsa da, sosial ayrı- seçkilik problem olmuşdur. Ölkənin regionlarındakı ənənəvi sosial normalar və iqtisadi inkişafın geridə qalması, qadınların iqtisadi sahədə olan rolunu məhdudlaşdırmağa davam etmişdir və qadınların gender ayrı-seçkiliyi səbəbindən öz qanuni hüquqlarını həyata keçirməkdə çətinlik çəkdikləri barədə məlumatlar verilmişdir. Müəyyən vəzifələrdə qadınların çalışması qanunla yol verilmir. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Standartların və Tövsiyələrin Tətbiqi üzrə Komitəsinin mütəxəssisləri 2013-cü ildə hökuməti “qadınların məşğulluğunu məhdudlaşdıran hər hansı tədbirlərin yalnız onların analıq müdafiəsi ilə məhdudlaşmasını təmin etməyə” çağırmışlar, lakin ilin sonuna qədər hökumət tərəfindən hər hansı addım atılmamışdır. Yüksək vəzifəli işlərdə, o cümlədən biznes sahəsindəki yüksək vəzifələrdə qadınlar daha az təmsil olunmuşlar. Gender əsasında gələcək uşağın cinsiyyətinin müəyyən olunması: Nyu York Universitetinin Əbu-Dabi şəhərindəki kampüsünün tədqiqatçısı Mark Maykl tərəfindən iyun ayında aparılmış araşdırmaya əsasən ölkədə yeni doğulmuş uşaqların gender nisbətinə görə 2012-ci ilin sonuna olan məlumata əsasən hər 100 qız uşağına 115 oğlan uşağı düşür. Gender əsasında gələcək uşağın cinsiyyətinin müəyyən olunması hallarının xüsusən kənd yerlərində daha geniş yayıldığı barədə məlumatlar verilmişdir.
Doğuşun qeydiyyatı: Uşaqlara vətəndaşlıq ölkə ərazisində doğulmaqla və ya valideynlərin vətəndaşlığı əsasında verilir. Xəstəxana və ya klinikalarda baş tutmuş doğuşların qeydiyyatı müntəzəm şəkildə həyata keçirilmişdir. Buna baxmayaraq bəzən evdə doğulmuş uşaqların (məsələn, qaraçı ailələri və ya iqtisadi çətinlik çəkənlər) qeydiyyatı aparılmamış və vətəndaşlığı olmama halı uşaqlar üçün problem olmuşdur. Daxili İşlər Nazirliyi və Ədliyyə Nazirliyi bu cür AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 33
uşaqları insan alverinə qarşı həssas əhali qrupu kimi müəyyən etdikdən sonra sənədsiz uşaqların qeydiyyata götürülməsini davam etdirmişdir. Təhsil: 17 yaşına qədər təhsil icbari, pulsuz və ümumi olsa da, yoxsul kənd yerlərində yaşayan böyük ailələr bəzən oğlan uşaqlarının təhsilinə daha böyük önəm vermiş və qız uşaqlarını evdə işləmək üçün saxlamışlar. Bəzi kasıb ailələr məktəbə getmək əvəzinə uşaqlarını işləməyə və ya dilənçiliyə məcbur etmişlər. Küçə uşaqları ilə işləyən və Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən bir QHT-in verdiyi məlumata əsasən oğlanlar və qızlar küçə dilənçiliyi və fahişəliklə məşğul olmuşlar.
Uşaq zorakılığı: İl ərzində Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən verilmiş məlumata əsasən yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərin zorlanması ilə bağlı altı hal, azyaşlılara qarşı 18 cinsi zorakılıq halı və azyaşlı şəxsə qarşı əxlaqsız davranma ilə bağlı üç hal baş vermişdir. Məcburi və erkən nikah: Qanunla 18 yaşına çatmış hər hansı bir qıza qanuni yolla ərə getməyə icazə verilir və yerli icra hakimiyyətlərinin icazəsi ilə isə onlar 17 yaşında ailə qura bilərlər. Qanunda oğlanların 18 yaşında ailə qura bilmələri qeyd olunur. Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsi 2002-ci ildə fitva verərək nikah yaşını 18 yaş müəyyən etmişdir, lakin bu fitvanın dini qaydalar əsasında (kəbin və yaxud kəbin-namə) ailə quranlara o qədər də təsiri olmamışdır.
Yetkinlik yaşına çatmayan uşaqları zorla nikaha məcbur etmək əməlinə görə cinayət məcəlləsində 3000-4000 manat cərimə (3750-5000 ABŞ dolları) və yaxud dörd ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə cəzası nəzərdə tutulmuşdur. QHT-lərin verdikləri məlumata əsasən erkən nikahların sayı artmağa davam etmişdir. Dinin tələblərinə uyğun formada nikah bağlamaqla ərə getmiş qızlar xüsusi narahatlıq doğurmuşdur, belə ki, bu kimi hallar hökumətin nəzarətindən kənarda olmuşdur və boşanma zamanı arvada onun statusunun tanınması hüququnu verməmişdir. “Qadınlar Arasında Həmrəylik” İctimai Birliyi tərəfindən verilmiş məlumata əsasən bir çox hallarda kişilər özlərinin azyaşlı arvadlarını Azərbaycanda qoyaraq işləmək üçün Rusiyaya getmişlər.
Uşaqların cinsi istismarı: Pornoqrafiya qanunla qadağan edilir və onun istehsalı, yayılması və ya reklam edilməsinə görə üç ilədək azadlıqdan məhrum etmə cəzası müəyyən olunmuşdur. Yetkinlik yaşına çatmamış şəxslə cinsi əlaqədə olma “18 yaşına çatmış şəxsin 16 yaşına çatmamış şəxslə cinsi əlaqədə olması və yaxud cinsi xarakterli digər əməllər törətməsi” kimi müəyyən edilir və üç ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır. Azyaşlıların fahişəliyə (hər hansı azyaşlıya qarşı əxlaqsız davranış) cəlb edilməsinə görə üç ildən beş ilədək azadlıqdan məhrum etmə cəzası nəzərdə tutulur, lakin buna baxmayaraq zorakılıq kimi ağırlaşdırıcı amillərin olması mümkün hökmün beş ildən səkkiz ilə qədər artmasına səbəb ola bilər. Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən verilmiş məlumata əsasən 2013-cü ildə cinsi istismar məqsədilə AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 34
azyaşlının insan alverinə cəlb olunması üzrə bir hal və azyaşlıların fahişəliyə cəlb olunması üzrə iki hal baş vermişdir. Məcburi köçkün uşaqlar: Qaçqın və məcburi köçkün uşaqların böyük əksəriyyəti aşağı həyat səviyyəsi şəraitində yaşamışlar. Bəzi hallarda bu uşaqların məktəbə getmək imkanları olmamışdır. Hökumətin verdiyi məlumata əsasən il ərzində məcburi köçkünlərin əsasən mənzil şəraitinin, səhiyyə və təhsil xidmətlərinin yaxşılaşdırılması məqsədilə hökumət tərəfindən 628 milyon manat (785 milyon ABŞ dolları) xərclənmişdir. Hökumət bəyan etmişdir ki, 2008-ci ilin əvvəlindən bu vaxta qədər məcburi köçkünlərə 4,5 milyard manat (5,6 milyard ABŞ dolları) məbləğində vəsait xərclənmişdir. Beynəlxalq uşaq oğurluğu: Ölkə, Beynəlxalq Uşaq Oğurluğunun Vətəndaş-Hüquqi Tərəfləri üzrə 1980-ci ildə qəbul edilmiş Haaqa Konvensiyasına qoşulmamışdır.
Anti-semitizm Ölkədə yaşayan 20 000-30 000 nəfərdən ibarət yəhudi icmasına qarşı anti-semit hərəkətlərlə bağlı etibarlı məlumat olmamışdır.
Bax: Dövlət Departamentinin www.state.gov/j/tip/ internet səhifəsində yerləşdirilmiş İnsan
Fiziki, hissi, zehni və əqli qüsuru olan şəxslərə qarşı məşğulluq, təhsil, hava nəqliyyatı və ya digər nəqliyyat vasitəsindən istifadə, səhiyyə və ya digər dövlət xidmətlərinin təminatı zamanı ayrı-seçkiliyə yol verilməsi qanunla qadağan edilsə də, hökumət bu müddəaların effektiv şəkildə həyata keçirilməsini təmin etməmişdir. Məşğulluq sahəsində ayrı-seçkilik problem olaraq qalmışdır. Ümumilikdə işə götürənlər fiziki qüsurlu şəxsləri işə götürməyə tərəddüd etmişlər. Geniş yayılmış düşüncəyə əsasən fiziki qüsurlu uşaqlar xəstədirlər və onlar digər uşaqlardan ayrılmalı və xüsusi müalicə mərkəzlərinə yerləşdirilməlidirlər, lakin müəyyən fiziki qüsurlu uşaqlar üçün ayrılmış xüsusi təhsil mərkəzləri fəaliyyət göstərmişdir. Bir sıra beynəlxalq və yerli QHT-lər sosial qavrayışların dəyişdirilməsi və fiziki qüsurlu uşaqların reinteqrasiyasi məqsədilə maarifləndirmə kampaniyaları həyata keçirmişlər. Fiziki qüsurlu şəxslərin ictimai və ya digər binalara girişini, informasiya və ya rabitə vasitələrinə çıxışının təmin olunmasını tələb edən qanunlar qəbul edilməmişdir və bu cür insanların bir çox tikililərə daxil olması mümkün olmamışdır. Əqli və digər qüsuru olan şəxslər üçün ayrılmış müəssisələrdə göstərilən qayğının səviyyəsi fərqli olmuşdur, bəzilərində adekvat qulluq və qayğı göstərilsə də, digərlərində müvafiq sanitar AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 35
şəraitin və qidalanmanın təmin olunması üçün səriştəli baxıcıların sayı, avadanlıq və təchizat lazımı səviyyədə olmamışdır.
Səhiyyə Nazirliyi və Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi fiziki qüsurlu şəxslərin hüquqlarının müdafiə olunmasına cavabdehdir.
Ölkədə yaşayan təxminən 20 000-30 000 nəfər erməni mənşəli vətəndaşlar məşğulluq, mənzil təminatı və sosial xidmətlər sahəsində ayrı-seçkiliklə üzləşmişlər. Etnik erməni mənşəli vətəndaşlar çox vaxt pasportlarında qanuni yolla dəyişiklik etdirərək özlərinin etnik mənsubiyyətlərini gizlətmişlər. İl ərzində ermənilərə qarşı hər hansı zorakılıq halı barədə məlumat verilməmişdir. Bəzi qruplar ayrı-ayrı hallarda ayrı-seçkilik hallarının baş verdiyini, onların öz ana dillərində dərs demək imkanlarının məhdudlaşdırıldığını və yerli dövlət orqanları tərəfindən incidildiklərini bildirmişlər. Bu qruplara cənubda talışlar, şimalda ləzgilər, Məhsəti türkləri və kürdlər daxil olmuşdur.
Ayrı-seçkilik əleyhinə qanun mövcuddur, lakin burada lesbiyan, gey (homoseksual), biseksual və transseksuallar (LGBT) xüsusi olaraq sadalanmır. Cinsi oriyentasiya və cinsi mənsubiyyət zəminində dözümsüzlük, zorakılıq və ayrı-seçkilik problem olaraq qalmışdır. Yerli QHT-in verdiyi məlumata əsasən cinsi oriyentasiya zəminində fərdi şəxslərə qarşı polis qəddarlığının baş verdiyi bir sıra hallar olmuşdur, lakin bu hərəkətlərə görə məsuliyyət daşıyanlar dövlət orqanları tərəfindən araşdırılmamış və ya cəzalandırılmamışlar. Yerli QHT-in verdiyi məlumata əsasən ilin ilk 10 ayı ərzində LGBT şəxslərə qarşı polis tərəfindən ən azı səkkiz reyd keçirilmişdir. Mart ayından sentyabr ayına qədər ən azı 41 LGBT şəxs qeyri-qanuni yolla narkotik maddə əldə etməkdə ittiham olunaraq polis tərəfindən həbs edilmiş və onlara üç ildən dörd ilə qədər həbs cəzası verilə bilər. Bundan əlavə xüsusi polis məntəqələrində geylərdən onların oriyentasiyalarını açıqlamamaq müqabilində pul alındığı bildirilmişdir. LGBT şəxslər cəmiyyətin qınaq hədəfi olmaqdan, qisas yaxud repressiv təqibdən qorxaraq hüquq-mühafizə orqanlarına rəsmi şikayət verməkdən imtina etməyə davam etmişlər. Gey və Lesbiyanların Beynəlxalq İnsan Hüquqları Komissiyası adlı QHT-in verdiyi məlumata əsasən ölkənin gey əhali qrupu “görünməzlik həddinə qədər qorxudulmuşdur”. LGBT problemləri, o cümlədən HİV/QİÇS xəstəliyinin qarşısının alınması, hüquqi məsləhətin verilməsi, psixoloji yardım və maarifləndirmə işlərinin həyata keçirilməsi istiqamətində bir QHT fəaliyyət göstərmişdir. QHT onun fəaliyyətinə qarşı hər hansı rəsmi təqibin baş vermədiyini
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 36
bildirmişdir. Bakıdakı fəallar 13 sentyabr tarixdə kiçik gey parad keçirtmişlər və bu tədbirlə əlaqədar hər hansı zorakılıq və yaxud qısnama hallarının baş verməsi barədə məlumat verilməmişdir. LGBT şəxslərə qarşı cəmiyyətdə qərəzli mövqe göstərilmişdir. Hər hansı işçinin cinsi oriyentasiyasına görə işdən çıxarılması qeyri-qanuni hesab olunduğuna görə, LGBT şəxslərin verdikləri məlumata əsasən işə götürənlər onları işdən qovmaq üçün digər səbəblər tapmışlar. Səhiyyə xidmətlərinin təminatda olan ayrı-seçkilik də problem olmuşdur. Bundan əlavə bəzi qruplar öz opponentlərini ləkələmək üçün LGBT oriyentasiyası ilə bağlı iddialardan istifadə etmişlər. Məsələn, iqtidar yönümlü nümayişçilər müxalifət liderlərindən birinə şifahi hücumlar edərək yanlışlıqla onu gey kimi təsvir etmişlər. Prezidentliyə namizəd Hafiz Hacıyev 28 sentyabr tarixdə televiziya vasitəsilə yayımlanan seçki qabağı debat proqramında bu iddiaları təkrarlamış və LGBT şəxslərə qarşı şifahi şəkildə hücum etmişdir. Cəmiyyətdə digər zorakılıq və ayrı-seçkilik halı HİV/QİÇS daşıyıcılarına qarşı cəmiyyətdə zorakılıq və ya ayrı-seçkilik hallarının baş verməsi barədə məlumat verilməmişdir.
Qanun, o cümlədən müvafiq təlimatlar və qanunvericilik aktları sərbəst birləşmə azadlığını, o cümlədən müstəqil həmkarlar ittifaqlarının yaradılması hüququnu müəyyən edir. Hərbçilər və polisin həmkarlar ittifaqına qoşulması qadağan edilmişdir. Qanun eyni zamanda rəhbər işçilərin həmkarlar ittifaqına qoşulmasını qadağan edir, lakin çox vaxt həmkarlar ittifaqına üzvlük haqları sənaye sahələrində fəaliyyət göstərən dövlət müəssisələrinin rəhbərlərinin əmək haqqından avtomatik olaraq çıxılmışdır. Qanun həmkarlar ittifaqlarına hökumətin müdaxiləsi olmadan öz fəaliyyətlərini həyata keçirməyə icazə verir. Hökumət tərəfindən müdaxilə halları barədə məlumat verilməmişdir, lakin həmkarlar ittifaqlarının sədrləri ümumilikdə hökumətlə yaxından əməkdaşlıq etmişlər və beynəlxalq müşahidəçilərin mühakiməsinə əsasən həmkarlar ittifaqları öz üzvlərinin maraqlarını lazımı səviyyədə təmsil etməmişlər. Əksər işçilərin tətil keçirmək hüququ qanunla nəzərdə tutulur. Tətil keçirilməsinin qadağan edildiyi işçi kateqoriyalarına aşağıdakılar daxildir: icraedici və qanunvericilik orqanlarının yüksək vəzifəli şəxsləri, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları, məhkəmə işçiləri, yanğınsöndürənlər, səhiyyə, elektrik enerjisi, su təchizatı, telefon, dəmir yolu və hava nəqliyyatı sahələrinə nəzarət işçiləri. İctimai nəqliyyatın işini pozan tətilçilər üç ilədək azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edilə bilər. Tətilçilərə qarşı işdən qovma və ya yeni işçi ilə əvəz etmə kimi cəzalandırma tədbirlərinin görülməsi qanunla qadağan edilir. Qanun eyni zamanda həmkarlar ittifaqlarına və əmək fəallarına qarşı ayrı-seçkiliyi qadağan edir. Qanun işçilərin kollektiv şəkildə sövdələşmək hüququnu nəzərdə tutur, lakin buna baxmayaraq həmkarlar ittifaqları əmək haqqı dərəcələri və iş şəraiti ilə bağlı səmərəli danışıqlar apara bilməmişlər, çünki əksər dövlət müəssisələrini hökumət tərəfindən
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 37
təyin edilmiş rəhbərlər idarə etmişlər və bütün hökumət işçilərinin əmək haqları hökumət tərəfindən təyin olunmuşdur. Həmkarlar ittifaqı ilə bağlı olan fəaliyyətinə görə işdən qovulmuş işçilərin işinə bərpa edilməsi qanunla tələb olunur. Yerli QHT-in verdiyi məlumata əsasən əksər böyük şirkətlər bir qayda olaraq işçiləri qısa-müddətli müqavilə əsasında işlərinə bərpa etmişlər. Həmkarlar ittifaqlarının siyasi fəaliyyətlə məşğul olmaları qanunla qadağan edilmir. Həmkarlar ittifaqlarının siyasi partiyalarla birləşməsi və ya onlardan maliyyə vəsaitləri almasına məhdudiyyətlər vardır, lakin bu tələbə bərabər şəkildə əməl olunmamışdır. Əmək qanunvericiliyi bütün işçilərə və müəssisələrə şamil edilsə də, hökumət ikitərəfli razılaşmaların şərtlərini müzakirə edə bilər və bu da çoxmillətli şirkətlərin dövlətin əmək qanunvericiliyinin tələblərindən azad olunması ilə nəticələnir. Məsələn, hökumət və çoxmillətli enerji şirkətləri arasında imzalanmış Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişləri (PSA) işçinin həmkarlar ittifaqında iştirakını nəzərdə tutmur. Əmək təşkilatları və yerli QHT-lərin verdikləri məlumata əsasən bu şirkətlərin bəziləri işçilərin həmkarlar ittifaqı yaratmasına mane olmuş və bəzi istisnalar olsa da, PSA əsasında fəaliyyət göstərən şirkətlərin işçilərinin çoxu həmkarlar ittifaqının üzvü olmamışlar. “British Petroleum” Şirkəti tərəfindən işə götürülmüş işçilər həmkarlar ittifaqı yaratmışlar, lakin xüsusilə üçüncü ölkə subpodratçılarının fəaliyyət göstərdikləri digər çoxmillətli korporasiyalarda vəziyyət daha pis olmuşdur. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası (AHİK) ölkədə fəaliyyət göstərən yeganə həmkarlar ittifaqları konfederasiyası olmuşdur. Həmkarlar ittifaqının qeydiyyat prosesi ağırdır və AHİK müstəqil təşkilat kimi qeydiyyatdan keçsə də, bəzi işçilər bu təşkilatın hökumətlə sıx bağlı olduğunu hesab etmişlər. Həmkarlar ittifaqı yaratmaq hüququna və həmkarlar ittifaqının fəaliyyətlərinə bürokratik nəzarət kimi bəzi məhdudiyyətlər qoyulmuşdur. Həmkarlar ittifaqlarının çoxu müstəqil olmamışlar. Bəzi, jurnalistlərin həmkarlar ittifaqları istisna olmaqla, onların böyük əksəriyyəti hökumətlə sıx bağlı olmuşdur. Yerli və beynəlxalq QHT-lərin iddialarına əsasən sənaye sahəsində çalışan əksər işçilər öz hüquqlarını bilməmişlər və şikayət edəcəkləri halda cəzalandırılmaqdan qorxmuşlar. Bu daha çox dövlət sektorunda çalışan işçilərə şamil edilmişdir. Kollektiv əmək sazişləri çox vaxt formal olaraq imzalanmış və həyata keçirilməmişdir. Yalnız üzv təşkilatlara çıxışı olan AHİK-ın verdiyi məlumata görə Konfederasiya 2012-ci ilin əvvəlində 26 sahədə çalışan 1,6 milyon üzvü təmsil etmişdir. Əgər hər hansı şirkət AHİK-ın üzvü deyilsə bu zaman məsuliyyət Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin üzərinə düşür. AHİK tərəfindən verilmiş məlumata əsasən 2012-ci il ərzində Konfederasiyaya təxminən 149 174 müraciət daxil olmuşdur və onlardan 98,6 faizi öz həllini tapmışdır. Konfederasiyanın 670 nəfərin işdən çıxarıldığına görə şikayətinə kömək etdiyi və onlardan 172 nəfərin öz işinə bərpa edildiyi bildirilir. Hər il AHİK, Nazirlər Kabineti və Sahibkarlar Konfederasiyası ilə üçtərəfli
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 38
saziş imzalayır. Formal iqtisadiyyatda üstünlük təşkil etmiş dövlət müəssisələrinin çoxu işçilərin əmək haqlarından üzvlük haqqı tutmuş, lakin bu üzvlük haqları həmkarlar ittifaqlarına çatmamışdır. Neftçilərin həmkarlar ittifaqları üçün toplanılmış üzvlük haqqının dörddə biri rəsmən işəgötürənlər tərəfindən ittifaqın fəaliyyəti üçün “inzibati xərclərə” çıxılmışdır. Bundan əlavə şəffaflığın olmaması üzvlük haqlarının necə xərclənməsi barədə hər hansı dəqiq fikir söyləməyi qeyri-mümkün etmişdir. Həmkarlar ittifaqları və üzvlərinin onlardan tutulmuş bu vəsaitləri araşdırmaq imkanları olmamışdır. İşə götürənlərin kollektiv sövdələşmə prosesinə mane olması qanunla qadağan edilir, lakin buna baxmayaraq işə götürənlər subpodratçılarla müqavilə imzalamaqla və qısa-müddətli əmək müqavilələri bağlamaqla kollektiv sövdələşməni məhdudlaşdırmışlar. Neft və Qaz Sənayesi İşçilərinin Həmkarlar İttifaqına üzvlük, Dövlət Neft Şirkətinin 65,200 işçisi üçün məcburi olmuşdur və onların həmkarlar ittifaqına üzvlük haqqı (hər bir işçinin əmək haqqının 2 faizi) dövlət orqanları tərəfindən əmək haqlarından avtomatik olaraq çıxılmışdır.
Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|