2 Nİzami GƏNCƏVİ

İSKƏNDƏRIN ƏRƏBISTANA 

GETMƏSİ VƏ KƏBƏNİ

ZİYARƏT ETMƏSİ 

Ey saqi, əl uzat qəm qovan meyə, 

Durma, ver mən kimi qəlbi dərdliyə. 

Rahatlıq ətriylə dirçəlsin bu can, 

Qurtulum kədərdən, qəmdən bir zaman. 

Yaxşıdır hər falı xeyr işə yormaq, 

"Rux"u yox, oyunda "şahrux"u vurmaq

180

, 

Alçalırkən belə uca görünmək, 

Sarsılıb durarkən yenə öyünmək, 

Şam kimi bağrının içindən yanmaq, 

                                                                                                            

202

Zahirdə sevinclə nura boyanmaq. 

Hər işdə bir miskin aciz qalınca, 

Qaçar acizlikdən falçı dalınca. 

Əlinə keçirir daş, qumdan açar, 

Daş, qumdan çox zaman dəmir də çıxar. 

Bir qapı qeybdən yox olsa hərgah, 

Kimsə aça bilməz, açar bir allah. 

Xeyrə vur falını, faydan ondadır, 

Çünki xoş fal vurmaq uğur yaradır. 

Inləmə "xəstəyəm" deyə, ey filan, 

Desən ki: "sağlamam" sağlam olarsan. 

Hər işdə bizdən bir qürə atmaqdır, 

Işləri sazlayan yalnız o haqdır. 

Insaf bu pərdədə bizə məhəkdir, 

Tərs pərdə çıxarmaq nəyə gərəkdir. 

Könül, pərdə dardır, sən mənə yar ol! 

Pərdə yırtanlardan sən pərdədar ol! 

Bu parlaq beytləri hekayət edən, 

Mənim ziynətimə yaraşıq verən 

Nəql edir: dünyada olunca yiyə, 

İskəndər xeyməni vurunca göyə, 

Şahın fərmanıyla hər nə dövlət var, 

Yunana daşıdı mətin adamlar. 

Dünya hiyləsindən olunca iraq, 

Dolaşmaq fikrinə sarıldı qıvraq. 

Ədlindən müъdələr alınca dövran, 

Bir qətrə içmədi onu anmadan. 

İskəndər uğurlu şah olduğundan 

Işində ayıqdı hər an, hər zaman. 

Dünyanın sazını əlinə aldı, 

Ancaq şəfqət deyə xoş hava çaldı. 

Kəməndi altına girincə dünya, 

Uymadı ürəyə yatmaz havaya. 

Böyük kimsələrə vermədi ziyan, 

Asayiş altında yaşadı hər yan. 

Dikbaşlıq edəni öldürürdüsə, 

                                                                                                            

203

Yerinə qoyurdu ən yaxşı kimsə. 

Ölkədə bir şəhər yıxsaydı əgər, 

Qurardı ondan da gözəl bir şəhər. 

Bu dünya belədir, bu vaxta qədər 

Birini yıxarsa, birini tikər. 

İskəndər başladı abad etməyə, 

Oldu hardan-hara İskəndəriyyə. 

Çindən Qeyruvana yol var nə qədər 

Uca dərgahına axdı qasidlər. 

Hər padşah vəsiqə alırdı ondan, 

Ölkələr sığındı ona hər yandan. 

Dəyərli töhfələr gəldi hər yerdən, 

Adına yaraşan zərdən, zivərdən. 

İskəndər əmr etdi, cavab olaraq 

Məktublar müşk ilə yazılsın ancaq

181

. 

Bir zaman ötmüşdü bu qərar üzrə, 

Göylər dəfələrlə baş vurdu yerə. 

Padişah dünyanı gəzməkçin yenə, 

Hazırlıqla düşdü səfər qəsdinə. 

Oxumuş ərəbdən gələn məktubu, 

Illərcə qəlbində qalmış arizu. 

Istədi büsatı Iranda qursun, 

Ərəb də bu yolda ona baş vursun

182

. 

Kəbəni ziyarət etsin bir zaman, 

Sevinsin mübarək fallı naxışdan. 

Hökmüran olunca bütün Irana, 

Xeyməni köçürdü Ərəbistana. 

Xəzinə topladı bir neçə xalvar, 

Biyaban yolunu tutdu şəhriyar. 

Ərəb başlarını onun baxşışı 

Əydirdi büsbütün əmrinə qarşı. 

Görüncə əmrinə ram olmuş zəfər, 

Hökmünə baş əydi dikbaş ərəblər. 

Yel kimi at sürdü Ərəbistana, 

Ərəblər düşmədi ondan ziyana. 

Hər yerdə atını edincə rahət, 

Həm bəxşiş saçdılar, həm hədsiz nemət. 

                                                                                                            

204

Hər çeşid lüzumlu yeməkdən başqa, 

Bəslənmiş sürülər verməkdən başqa, 

Gücləri çatdıqca şahın önünə 

Hər yerdən çəkdilər ağır xəzinə. 

Səhralar dolaşan görkəmli atlar, 

Zəhərdən su içmiş parlaq qılınc var. 

Boyu otuz ərəş, üstü çox parlaq, 

Nizələr, qan ilə bəslənmiş mizraq. 

Yüyənsiz dəvələr, löklər hər yandan, 

Toz, torpaq içində yel kimi uçan. 

Bunlardan başqa çox bəxşişlər daşdı, 

Yüklənən gön, dəri, nəfis daş-qaşdı. 

Ona hörmət üçün hey zaman-zaman 

Hər yerdən çəkildi yüklənmiş karvan. 

İskəndər xəzinə ağzını açdı, 

Qızılı, zinəti xalvarla saçdı. 

Atlazdan səhraya fərşlər açaraq, 

Yaqutlar altında gizləndi torpaq. 

Yanaşdı Kəbəyə şən bir üz ilə, 

Həccin əmalını öyrəndi belə. 

Dünyanın nafinə basmışdı ayaq 

Aləmin nafindən ənbər açaraq. 

Çarxın pərgarıtək mərkəz nöqtəni 

Dolaşdı, ziyarət etdi Kəbəni. 

Təvafı olduğu kimi bitirdi, 

Kəbə halqasını ələ gətirdi. 

Öpərkən Kəbənin qapılarını

Ürəkdən andı o, böyük tanrını. 

Başını mübarək qapıya vurdu, 

Xəzinə saçaraq yoxsul doyurdu. 

Qızılı su kimi edərdi rəvan, 

Dəvə bağışladı o karvan-karvan. 

Doğrular evində tutunca qərar 

Tanrıya pərəstiş etdi tacidar. 

Kəbəni xəzinə-gövhərə tutdu, 

Damları müşk ilə ənbərə tutdu. 

Təvaf işlərindən azad olaraq, 

                                                                                                            

205

Basaraq Yəmənin gönünə ayaq

183

, 

Parlatdı Yəməni ordunun tozu, 

Gönü parladantək Süheyl ulduzu, 

Oradan atını Iraqa sürdü, 

Yunana dönməkçün hazırlıq gördü. 

Böyük Azərbaycan hökmüdarından 

Bir elçi gələrək dedi: Hökmüran, 

Nə üçün ram etdin bütün dünyanı? 

Sildin ruzigardan zülmü, tüğyanı? 

Verdin hər ölkəyə qurtuluş, aman, 

Ermənistan nədən çıxdı xatırdan? 

Doğduğun şəhərə bu yaxın ölkə 

Nə üçün bürünsün qaranlıq kölgə? 

Ermənistan oda ibadət edər, 

Başqa padişaha itaət edər. 

Orda Ad nəslindən bir pəhləvan var, 

Qüvvəti Rüstəmin gücünə çatar. 

Adı Dəvalidir, hər bağrı yarır, 

Aslan dərisindən yosun qoparır. 

Ermənistandakı bütün igidlər 

Yalnız bu padşaha boynunu əyər. 

Hər kəs badə içər onun adına, 

Yaxın ölkələrdən bac gəlir ona. 

Ordunla bu səmtə hücum etməsən, 

Ölkəni şübhəsiz alacaq bizdən." 

Hünərdən, gücdən söz açınca ona, 

Babildən at saldı Ermənistana. 

Ölkədən yuyaraq fitnəni, qanı, 

Rum şahı xoşladı Ermənistanı. 

Silindi ortadan hər bir köhnə iş, 

Möbidə ibadət, oda pərəstiş. 

Ordan da tez hücum etdi Abxaza, 

Açdı abxazlara kindən darvaza. 

Səs saldı gurlayan təbil hər yerə, 

Süngülər sirrini açdı göylərə. 

Hansı bir qələyə göndərdi xəbər 

Açarı durmadan təslim etdilər. 

                                                                                                            

206

Dəvali Abxazda şahlıq edərkən 

Eşitdi Rum şahı gəlmiş səfərdən. 

Bağladı vəfaya gön kəmərini, 

Işıqlı qəlbindən ataraq kini 

Atlandı, yüyəni aldı tez ələ, 

İskəndər əlini öpmək qəsdilə. 

Xəzinə götürdü o şəhriyara, 

Çatınca tapşırdı xəzinədara. 

Dərgaha gəlincə öpdü torpağı, 

Kinini yenərək olmadı yağı. 

Dünyanı zəfərlə ölçən İskəndər 

Gördü mərdlikdə yox ona bərabər. 

Nəvaziş göstərdi o qəhrəmana, 

Taxtının yanında yer verdi ona. 

Sordu əhvalını şəfqətli səslə, 

Qəlbini qızdırdı qızğın nəfəslə. 

Əmr etdi xəznədar şəxsə İskəndər; 

Versin Dəvaliyə xəzinə, gövhər. 

Gətirsin adına layiq bir xələt, 

Sırğa və həmayil, cəvahir, zinət. 

Həm qılınc, həm qədəh, cavahir, ipək, 

Verilsin padşaha layiq bir bəzək. 

Hər nə əmr etmişdi uca şəhriyar 

Yerinə yetirdi o xəzinədar. 

Ucaldı Dəvali, qəlbi oldu şən, 

Geyindi İskəndər ipəklərindən. 

Tovq asdı, tac qoydu, cavahirnişan, 

Sayıldı başını dik tutanlardan. 

Təşəkkür dilini açaraq ona: 

"Padşahım, yaradan yar olsun sana!" 

Qüruru yenərək, kiçildi deyə, 

Kiçilmiş başını qaldırdı göyə. 

O gündən xidmətə sıxdı kəməri, 

Padşaha xidmətdən durmadı geri. 

O, şahpərəstlikdə elə ad aldı, 

Şaha xas olanlar geridə qaldı. 

O yerlər göründü şaha bağ kimi, 

                                                                                                            

207

Gözünü parlatdı bir çıraq kimi. 

O gözəl torpaqda enib dincəldi, 

Sevincin, istəyin barını dərdi. 

Ən qoca bir dehqan vermişdir xəbər: 

Tiflisi ilk abad etmiş İskəndər. 

O cənnət bəzəkli gözəl torpağı

Yaxşılıq toxmuyla etdi gül bağı. 

O yerdə İskəndər belə əmr etdi, 

Rumun ayiniylə hər bir iş getdi. 

Keçdi o torpağı seyr edə-edə, 

Ov üçün at sürdü çöldə, dərədə. 

On beş gün dağlarda, çöldə yürüdü, 

Həm şikar edirdi, həm yol ölçürdü. 

Ovla gəzişərkən gözəl ölkəni, 

Can atdı görməyə şah Nüşabəni. 

Eşitdi qadının vardır şövkəti, 

Dəyərli ölkəsi, malı, dövləti. 

Gördüyü çəməndən, sudan şənləndi, 

Gəldi bir çəmənə, atından endi. 

İSKƏNDƏRIN BƏRDƏYƏ GƏLMƏSİ 

VƏ NÜŞABƏ İLƏ GÖRÜŞMƏSI 

Canpərvər şərabı dur gətir, saqi, 

O susuzlar üçün çeşmədir, saqi! 

Yanıram, təşnəlik salmış bir dərdə, 

Mənə ver, şərabə oldum aludə. 

Bərdə nə gözəldir, necə qəşəngdir, 

Yazı da, qışı da güldür, çiçəkdir. 

Iyulda dağlara lalələr səpər, 

Qışını baharın nəsimi öpər. 

O yaşıl meşəsi cənnətə bənzər, 

Şən ətəklərinə bağlamış kövsər. 

Söyüdlük çöllərə vermişdir zinət, 

Ağ bağı elə bil həqiqi cənnət. 

                                                                                                            

208

Qırqovul yuvası hər sərv ağacı, 

Oxuyur kəkliyi, ötür turacı. 

Səssizlik içində dincəlir gülşən, 

Torpağı silinmiş qayğı, kədərdən. 

Reyhanı yaşıldır illər uzunu, 

Hər çeşid naz, nemət bürümüş onu. 

Yem üçün gələr quş bu gözəl yurda, 

Istəsən "quş südü" taparsan burda. 

Torpağı yoğrulmuş qızıl suyundan, 

Elə bil hər yanda bitmiş zəfəran. 

O yaşıl yerləri dolaşıb gəzsən, 

Şənlikdən başqa bir xəyal görməzsən. 

Indi o dərgahın taxtı alçalmış, 

Ipəyi, qumaşı küləklər çalmış. 

Təzə nar gülləri tökülüb solmuş; 

O narlar, nərgizlər dönüb toz olmuş. 

Indisə yerində bu gözəl yurdun, 

Bar sel yumuş dərə, qurumuş odun. 

Yenə də bol olan o göyərtilər, 

Ədalət toxmundan göyərsə əgər, 

Yenidən gözəlcə bəslənsə diyar, 

Get-gedə yaşıllıq, gözəllik artar. 

Padşahın əlinə keçərsə fürsət, 

O taxta yenidən verərdi zinət. 

Hərum adlanırdı bu yurd hər yerdə, 

Indisə adına deyirlər Bərdə. 

Bu mərdlər, gözəllər yurdunda, inan, 

Çox saysız xəzinə gizləmiş zaman. 

Belə şux, sevimli gülşən harda var? 

Harda var xəzinə saçan bu diyar? 

Belə nəql edir söz xəzinədarı, 

Köhnə xəzinənin adlı saları: 

Hakim qadın varmış, adı Nüşabə, 

Uymuş il uzunu keyfə, şərabə. 

Erkəksiz yaşayan bu dişi ceyran 

Gözəldi, göyçəkdi erkək tovuzdan. 

                                                                                                            

209

Xoşsöhbət, ürəyi saf, mətanətli, 

Bir pəri əndamlı, xoş təbiətli. 

Önündə minlərcə gözəl qız varmış, 

Xidmətə ay kimi kəmər bağlarmış. 

Bunlardan başqa, var igid, qəhrəman 

Otuz min qulamı - qılınc oynadan. 

Dərgaha yaxın da olsa, yenə də

Evinə girməzdi erkək bir bəndə. 

Qadınla aşardı onun hər işi, 

Tapşırıq almamış ondan bir kişi. 

Sarayda iş bilən qadınları var, 

Yalnız kətxudasız iş görər onlar. 

Qulları bir yurdda salmışdı məskən, 

Yaxın bir obanı etmişdi vətən. 

Qəhrindən, kinindən onun qorxaraq 

Şəhrinə bir kişi basmamış ayaq. 

Biyara getməyə versəydi fərman 

Yolunda kişilər keçirdi candan. 

İskəndər səhraya çəkincə ordu 

Çadırlar başını əflakə vurdu. 

Gördü bir şənliklə yoğrulmuş cənnət, 

Etdi əkinlərə, çaylara heyrət. 

Sordu: "Bu şən ölkə kimindir, kimin? 

Kim burda padşahlıq edir, söyləyin." 

Dedilər: "Gördüyün bu var, bu yatır, 

Bu gözəl torpaqlar bir qadınındır. 

Qadındır, erkəkdən ürəkli, qoçaq, 

Dəniz incisindən təmiz və parlaq. 

Tayı yox şüurda, adda və sanda, 

Rəiyyət becərir çətin zamanda. 

Mərdliklə belinə bağlamış kəmər, 

"Kəyan nəslindənəm" deyə fəxr edər. 

Külahsız qadındır, ancaq tacı var, 

Bir əskər üzünü görməz bu sərdar. 

Hesabsız qəhrəman qulamları var, 

Önündə üzünü görməmiş onlar. 

Köksü gül. ağ bilək qız, gəlin ancaq 

                                                                                                            

210

Hər işdə onunla edər ittifaq. 

Boyları ox kimi, döş nara bənzər, 

Sanki hər məmədən süd əmmiş şəkər. 

Ən incə ipəklər, ən parlaq tüllər 

O lətif əndamdan utanıb titrər. 

Firiştə onlara baxmaz cürətlə, 

Baxsa göydən enər bir fəlakətlə. 

Bağın eyvanında parıldar tək-tək 

Gündüz şən bir günəş, gecə çıraqtək. 

O ağ bənizlərə etsən tamaşa 

Az qalır şəfəqdən gözlər qamaşa. 

Şaqraq səslərini eşitsə hər kəs 

Can qurban etməyə göstərər həvəs. 

Qulaqda, boyunda incilər gülür, 

Dodaqlar yaqutdur, dişlər isə dürr. 

Bilmirəm nə füsun oxumuş bunlar 

Ki, şəhvət toruna olmamış şikar? 

Bu mavi səmanın altında ancaq 

Işləri şərabdır, çalıb çağırmaq. 

Nəsilcə uca, pak hökmüdar qadın 

Onları qoymazdı şəhvətə yaxın. 

Sənəmxanası var saraylar qədər, 

Azad girib gəzər orda afətlər. 

Pərdə arxasında keçirir həyat, 

Doğma ölkəsinə verir qol-qanad. 

Möhtəşəm şahanə bir sarayı var, 

Bir büsat açmış ki, şahlara yarar. 

Büllurdan taxtı var, göyə vurur baş, 

Üstünə xalvarla tökmüşdür qaş-daş. 

O büllur taxtı bir qəndildən parlaq, 

Gecələr aydan da işıqlı çıraq. 

Oturur o büllur taxta hər səhər, 

Uca tanrısını hər gün yad edər. 

Gəlintək taxtında əyləşir yalnız, 

Xidmətçin ayaqda durur gəlin, qız. 

Mavi çərx altında sazla, qədəhlə

Dünyanı keçirir daşğın fərəhlə. 

                                                                                                            

211

Tanrıya səcdədən durmazlar geri, 

Yox yemək, içməkdən başqa işləri. 

Şahanə sarayla, böyük dövlətlə

Riyazət çəkərdi bir ibadətlə. 

O qədər dindardır bu nazlı dilbər, 

Əz cənnət köşkündə yatmaz gecələr. 

Başqa bir köşkü var mərmər daşından, 

Ay kimi hər gecə süzülür pünhan. 

Köşkündə o günəş, o nazlı qönçə

Başlar ibadətə şəfəq söküncə. 

Bir sona suya baş vurduğu qədər 

Yasdığa baş qoyub yatar o dilbər. 

O pəri əndamlı qızlarla yenə 

Mey ilə, çalğıyla başlar keyfinə. 

Gecəni, gündüzü keçirir belə, 

Gündüzü belədir, gecəsi elə. 

Nə gündüz əl çəkir can bəsləməkdən, 

Nə gecə tanrıya səcdə etməkdən. 

Vardır qapısında çox xidmətçilər, 

Özünün, işinin qeydini çəkər." 

İskəndər bu işdən şənləndi, ancaq 

O naxşı görməyə göstərdi maraq. 

Yaşıllıq içində gördü bu dünya, 

Gövhərdən qiymətli olan kimiya. 

O yerdə başladı istirahətə, 

Bir neçə gün daldı eyşə, işrətə. 

Hökmüdar qadına verdilər xəbər. 

Mübarək fal ilə gəlmiş İskəndər. 

Pərəstiş etməyə gördü hazırlıq, 

Göndərdi padşahın adına layiq 

Hər çeşid yararlı, ləziz yeməklər, 

Ürəkdən xidmətə bağladı kəmər. 

Ayırdı mətbəxə, miniyə yarar 

Gözəlcə bəslənmiş canlı heyvanlar. 

Müşk, ənbər qoxuyan dadlı yeməklər, 

Əlini yumağa müşk ilə ənbər. 

Hər çeşid yeməli, dadlı meyvə var, 

                                                                                                            

212

Müşk ilə şəkərdən bir neçə xalvar. 

Mey, noğul, bostanın bəzəyi reyhan 

Neçə gün daşındı şaha durmadan. 

Həm də mehtərlərə ayrı olaraq 

Hər gün göndərirdi müəyyən ərzaq. 

O qədər mərdlik üz verdi qadından 

Tə"rifi dillərdə oldu bir dastan. 

Padşahın könlündə açdı bahartək 

Onunla görüşmək arzusu çiçək. 

Qadını öyrətmək istədi o şah, 

Olsun bu ölkənin sirrindən agah. 

Bilsin sərhəddini bu məmləkətin, 

Varmıdır əsli bu sözün, söhbətin? 

Şəbdizə vurunca gündüz qızıl nal, 

O dünya günəşi atlandı dərhal

184

. 

Hazırlıq görüncə ucaldı göyə, 

Yol aldı saraya "Elçiyəm" deyə. 

Elə ki, saraya çox yaxın gəldi, 

Yolun zəhmətindən bir az dincəldi. 

Göylərə baş vuran bir saray gördü, 

Onu yerlər öpür, göylər öpürdü. 

Xidmətçi qadınlar onu gördülər, 

Qaçıb Nüşabəyə verdilər xəbər: 

"Rum tacidarının şən dərgahından 

Ölkəmiz alıbdır şənlikdən nişan. 

Ağıllı bir elçi gəlmişdir bizə, 

Rum şahından xəbər gətirmiş sizə. 

Ağıl mədənidir başdan-ayağa, 

Bənzəyir tanrıdan yanan çırağa." 

Nüşabə sarayı bəzədi artıq, 

Dəmirli yollara vurdu yaraşıq. 

Nazənin qızlara vuruldu bəzək, 

Düzüldü sıraya yüz əlvan çiçək. 

Müşkin kəməndlərə düzüldü gövhər, 

Daş-qaşa büründü ipək geyimlər, 

Bir bağça tovuzu kimi səkərək 

Parlayıb, gülümsər işıq çıraqtək 

                                                                                                            

213

Padşahlıq taxtına oturdu xoşhal, 

Əlində ətirli, gözəl portağal. 

Əmr etdi, padşahlar ayini üzrə

İskəndər elçisi gəlsin hüzurə. 

O uca sarayın baş vəkilləri 

Əmrini icradan durmadı geri. 

Elçi çox sür"ətlə girdi qapıdan, 

Qondu taxt üstünə o qorxmaz aslan. 

Belindən nə qılınc açdı, nə kəmər, 

Elçitək etmədi səcdə İskəndər. 

O gözəl sarayda bir hikmət gördü, 

Sevimli bir saray, bir cənnət gördü. 

Hər yanda qaynaşır huri və pəri, 

Müşk ilə, ənbərlə yoğrulmuş yeri. 

Daş-qaşa batmışdı gəlinlər, qızlar, 

Baxanın gözündə parlar ulduzlar. 

Elçiyə daş-qaşın parıltısından 

Bir alov göründü durduğu məkan. 

Sanki birləşmişdir mədənlə dərya, 

Bütün gövhərləri tökmüş buraya. 

Elçinin tutduğu uğursuz işə

Nüşabə pərt olub, düşdü təşvişə: 

"Bu zirək kişiyə indi nə demək, 

Qoyulan ayinə əməl etməmək? 

Həddini tanıtmaq gərəkdir ona: 

Bu elçi saymayır bizi, baxsana." 

Nüşabə baxınca düşərək şəkkə 

O bişmiş qızılı vurdu məhəkə. 

Diqqətlə baxınca tanıdı birdən, 

Taxtında yer verdi, qəlbi oldu şən. 

Bildi İskəndərdir, dolaşır ona, 

Taxtında oturmaq yaraşır ona. 

Yeddi mavi göyün səadətilə 

Onun tərifini gətirdi dilə. 

Endirdi həyadan göz qapağını, 

Utandı, tər yudu al yanağını. 

Sezdiyi bu işi açmadı ona, 

                                                                                                            

214

Açarım var, deyə bağlı qıflına. 

İskəndər bir elçi kimi davrandı, 

Özünü olduqca o sərbəst sandı. 

Çox salam yetirdi hey dönə-dönə, 

Təkmil bir elçilik etdi özünə. 

Salamlar bitincə dedi: - Ey sərdar 

Şöhrətli, şövkətli, adil tacidar 

Deyir: "Ey şöhrəti dünyanı tutan, 

Ən adlı kəslərə meydan oxuyan, 

Nə üçün çevirdin bizdən yüyəni? 

Hüzura gəlmədin, anmadın məni? 

Nə zülüm etdim ki, düşmən kəsildin? 

Ey harın at, bizi acizmi bildin? 

Bundan da kəskin bir qılınc kimdə var? 

Kimin oxu belə qızğın od saçar 

Ki, ona sığınmaq yararlı ola, 

Səninçin məsləhət budur, gəl yola. 

Uca dərgahından çəkinmə, gəl, get, 

Coşduğum gündə qorx, ondan həzər et. 

Bu gözəl ölkənə mən ki yol aldım, 

Öz dövlət kölgəmi üstünə saldım. 

Qapıma neçin baş vurmadın bir an, 

Neçin üz çevirdin mənim yolumdan? 

Könlümü alırsan meyvə, şərabla, 

Aldadırsan noğul, reyhan, kababla. 

Etdiyin bu işlər qəbuldur, ancaq 

Doğru fikirlərdən gəl olma uzaq. 

Səni bu idrakla görməyim, inan. 

Bəxtiyar görünür hümay quşundan. 

Qəbul başlanırkən səhər, çox erkən 

Şahın dərgahına sən də gələrsən." 

Elə ki, yetirdi özündən xəbər 

Başını aşağı dikdi İskəndər. 

Nüşabə cavabçın lalə sayağı 

Gül açıb, tərpətdi yaqut dodağı: 

"Ey cəsur padişah, eşq olsun sənə, 

Elçilik edirsən özün özünə. 

                                                                                                            

215

Mənə saf ürəyim söyləyir belə, 

Bu başla, şahanə, uca sayənlə 

Bir elçi deyilsən, hökmverənsən, 

Göndərilmiş deyil, sən göndərənsən. 

Peyğamın qılıncdır, qoparır başlar. 

Səndən başqa bunu mənə kim vurar? 

Ancaq şah qılıncla oynarsa artıq, 

Qılıncı göstərər başıucalıq. 

Söz açma İskəndər qılıncından sən, 

Özünə çarə tap, İskəndər sənsən. 

Məni çağırarkən toruma düşdün, 

Gözünü yaxşı aç, çiysən, bir düşün. 

Taleyim gətirmiş səni bu taxta, 

Eşq olsun dövləti düşünən baxta." 

İskəndər dedi: "Ey bu taxta layiq, 

Arama baxtının hökmündən artıq. 

İskəndər dənizdir, mən çayam, ancaq 

Günəşlə kölgəni olmaz bir tutmaq. 

Bir kəsə tay tutma məni, ey huşyar, 

Mən kimi minlərcə gözətçisi var. 

Bu fikri qəlbindən sən sil büsbütün, 

Padşahı bundan da çox uca düşün. 

Yoxsa İskəndəri sandın kimsəsiz, 

Özünə elçilik edən bir aciz? 

Uca dərgahına sığmaz igidlər 

Özümü zəhmətlə elçilik edər?" 

Ağıllı Nüşabə yenə dürr sacdı, 

O gül dodağından qıfılı açdı: 

"Qəlbimi bu qədər aldatmaq nədən? 

Yalan atını gəl minib çapma sən. 

Əl çək bu tərslikdən, yetər inadın. 

Mərdliklə şan, şöhrət qazanmış adın. 

Böyükdür pəyamın, adın da, sən də

Aslanı gizləmə qurd dərisində. 

Elçidə olurmu belə cəsarət? 

Hüzurda göstərsin bu qədər hiddət? 

Qəhr ilə buyruqdan nə əl çəkirsən, 

                                                                                                            

216

Nə də qarşımızda boyun əyirsən. 

Bizimlə hökm ilə edirsən rəftar, 

Belə rəftar yalnız padşahda olar. 

Var bundan başqa çox nişanlar, hələ

Ondan da çox əsrar gələcək ələ". 

Tez verdi belə bir cavab İskəndər: 

"Bir tülkü aslandan gətirməz xəbər! 

Gözündə olsam da cəsur, qəhrəman, 

İskəndər deyiləm, elçiyəm ondan. 

Xəbəri böyüklər göndərmiş belə, 

Hökmünü dəyişmək yararmı? Söylə! 

Sözümdə varsa kin, acıq, kükrəyiş, 

Bu sənin və onun bildiyi bir iş. 

Ürəkli olmama səbəb onu bil, 

Göndərən aslandır, bir tülkü deyil! 

Belədir şahların rəsmi, elçilər 

Amanda olurlar, görməzlər zərər. 

Dediyim sözləri demiş tacidar, 

Dilin qıfılına göstərmə açar. 

Doğru bir cavab ver mənə bir kərə, 

Yenə də dönüm öz gəldiyim yerə." 

Nüşabə qızdı o aslan ürəyə: 

"Günəşi palçıqla suvadın" deyə. 

Zərrəcə qorxmadı, gətirmədi tab, 

Verdi qılınc kimi kəskin bir cavab: 

"Yersizdir,- dedi,- bu çalışıb durmaq, 

Günəşə palçıqdan vurursan suvaq." 

Kənizə əmr etdi: "Ver, baxsın" deyə, 

Padşahlar rəsmini öpən ipəyə. 

Ipəkdə göstərdi ona bir bucaq, 

Söylədi: Əlində tut, diqqətlə bax. 

Bu surət, bu sima kimindir, kimin? 

Sarayda hörmətlə saxlanır neçin? 

Inad etməyinin qalırmı yeri? 

Örtmə öz qaşınla uca göyləri."

185 

İskəndər dinlədi onu hörmətlə, 

Yazılı ipəyi açdı sürətlə. 

                                                                                                            

217

Rəsmini tanıdı baxınca şəklə, 

Gördü almış düşmən ölkəni ələ. 

Bu işdə kin, hiddət göründü yersiz, 

Bir cavab verməkdən qalaraq aciz, 

Qorxudan saraldı bir saman kimi, 

Sığındı allaha tutulan kimi. 

Nüşabə gördü ki, o qızğın aslan 

Pozuldu, alçalıb düşdü ucadan. 

Dedi: "Ey uğurlu, böyük tacidar! 

Zəmanə başlara çox oyun açar. 

Düşünmə, hörmətim çoxdur, bunu bil, 

Bu ev öz evindir, başqa yer deyil! 

Pərəstiş edərəm sənə hər zaman, 

Ya orda, ya burda bəndəyəm, inan! 

Bu rəsmi onunçun göstərdim ki, sən 

Mənim də şəklimi aydın görəsən. 

Erkək tinətliyəm olsam da qadın, 

Hər işi bəllidir mənə dünyanın. 

Mən də bir aslanam, düşünsən bir az, 

Aslanın erkəyi, dişisi olmaz. 

Qara bulud kimi gurlasam kinlə, 

Qılınc tüstüsündən yanar su belə. 

Aslanlar buduna basaram mən dağ, 

Nəhənglər yağından yaxaram çıraq. 

Məni düşmənliyə çəkmə sevgidən, 

Vurğunun olana tənə vurma sən! 

Kim tikan əkərsə, tikan dərəcək, 

Kim nicat verərsə, nicat görəcək. 

Əgər sən üstünlük edərsən mana, 

Qələbə çalarsan bir dul qadına. 

Mən qalib gəlsəm, kin coşduğu zaman 

Ataram gizlənən şahı ortadan

186

. 

Tülküylə qurd kimi biz etsək savaş, 

Sən kiçik olarsan, mənəm böyük baş. 

Sınaqlı qocalar söyləmiş belə: 

"Güləşmə ən fəqir, yoxsul bir kəslə, 

Səndən şey qoparmaq fikrini izlər, 

                                                                                                            

218

Ürəkdən çalışar, üstünlük edər." 

Vücudum şəhərdə etsə də məskən, 

Qəlbim qafil deyil şahlar işindən. 

Hindistan mülkündən Yunana qədər 

Virandan, abaddan tutmuşam xəbər. 

Göndərdim hər yerə bilikli adam, 

Ağıllı, sınaqlı, mahir bir rəssam. 

Böyük fatehləri öyrənim deyə, 

Rəsmini aldırdım incə ipəyə. 

Adlı padşahların rəsmini çəkən 

Hər rəsmi gətirib mənə verərkən, 

Sanıram dünyanı verdilər mana, 

Öz incə rəyimlə baxaram ona. 

O rəsmi doğurdan tanıyım deyə, 

Göstərrəm başqa bir görən kimsəyə. 

Desələr ki, filan tacidardır bu, 

O zaman təsviri sanaram doğru. 

Sonra da təpədən dırnağa qədər 

Hər rəsmə salaram dərin bir nəzər, 

Yaşlıdan və gəncdən öz qədərincə 

Bir ölçü götürrəm incədən incə. 

Yaxşını, yamanı tanır xəyalım, 

Bar zəka tanıyan şüur, kamalım. 

Boşuna keçməyir gecə, gündüzüm. 

Özümlə oynayan deyiləm özüm. 

Bu himmət tərəzim durmadan işlər, 

Şahlarda ağırı, yüngülü ölçər. 

Ipəkdə gördüyün surətlər ki, var, 

Tək sənin xəyalın könlümə yatar. 

Çünki surətinlə tanışam çoxdan, 

Bu nəqşin dostluqdan göstərmiş nişan." 

Sözünü ürəklə dedi, şənləndi, 

Öz büllur taxtından aşağı endi. 

"Taxtımda, - dedi, - sən otur namidar, 

Bir taxta yaramaz iki tacidar. 

Bilirsən şahmatın iki şahı var, 

Hər qəlbə yeni qəm gətirir onlar." 

                                                                                                            

219

Taxtından enincə o pərisurət 

Durdu hüzurunda, göstərdi xidmət. 

Gəlintək oturdu qızıl kürsüyə, 

"Padşaha kiçik bir bəndəyəm" deyə. 

O nəhəng balıqdan şahın görkəmi 

Rəng verdi, rəng aldı zürafə kimi. 

Düşündü: "Qadın da olsa bu salar, 

Ürəyi bir erkək ağlıyla parlar. 

Bax, belə işləri görən qadına, 

Pərilər afərin söylər adına! 

Qadınlar olmasın gərək çox cəsur. 

Dişi aslanlarda kin kəskin olur. 

Yüngüldür çəkidə qadının daşı, 

Kişi ölçüsüylə durmaz yanaşı. 

Qadınlar pərdəylə örtülsə xoşdur, 

Pərdəsiz musiqi ahəngi boşdur. 

Bax, Cəmşid nə gözəl söyləmiş gerçək. 

"Qadın ya pərdə, ya məzarda gərək!" 

Qadını, saleh də olsa, buxovla, 

Oğru dost olsa da, eşşəyi bağla!" 

Düşündü: "Nədir bu acı həqarət? 

Bu yerdə kim edər sənə mərhəmət? 

Fikrini bişir də, qəlbini xoş tut, 

Yıxıldın, artıq öz canını unut. 

Gözəldir, bal qatmış gül ləblərinə, 

Belə bir sevimli dilbər yerinə 

Olsaydı amansız, kinli bir düşman, 

Artıq əl çəkəydim gərək başımdan. 

Bu yerdən çıxarsam ağır yükümü, 

Hər işdə saxlaram düzgün ölçümü. 

Şaşqınlar yolunu tutmaram bir də. 

Örtmərəm üzümü gərəksiz yerdə. 

Açaram bəndi bu bağlı qəlbimdən, 

Düyünü düyünə necə vurum mən? 

Qarınca düşərsə parlaq bir tasa, 

Bir çarə düşün, güc iş görməz yoxsa

187

. 

Səbr edim, çox çətin olsa da bu hal, 

                                                                                                            

220

Bu işlər yuxudur, yaxud bir xəyal? 

Eşitdim çox şadmış bir gənc müqəssir, 

Dara çəkilirkən boynunda zəncir. 

Dostlardan birisi verdi bir sual: 

"Az qalır ömründən, hey, nədir bu hal?" 

Dedi: "Son nəfəsdir, ömrüm qalır az, 

Az ömrü kədərlə keçirmək olmaz." 

Qurtardı yaradan onu zillətdən, 

Işığa çıxartdı qatı zülmətdən. 

Qıfıla çox zaman tapılmaz açar, 

Bir açan tapılar, nəhayət açar." 

Özünə çox bu cür sözlər söylədi. 

Çarəsiz canını təslim eylədi. 

Yalnız çapğın etsə hər bir pəhləvan, 

Düşər div əlinə pəhləvan, inan. 

Xanəndə bəstəsiz şərqi söyləsə, 

Söz ilə kamança gülər o səsə. 

Bir zaman çox dərin fikirə getdi, 

Öz təbiətini məzəmmət etdi. 

Səbr etdi, bu ağır dərdə, kədərə, 

Təslimlə dik başı əyildi yerə. 

Nüşabə xidmətə bağladı kəmər, 

Əmr etdi: durmayıb gözəl pərilər 

Şahlara yaraşan bir süfrə açsın, 

Ortaya hər çeşid yeməkdən saçsın. 

Kənizlər şam kimi qalxdı ayağa, 

Şahanə bir süfrə hazırlamağa. 

Hər çeşid yeməklər axdı hər yandan, 

Yeməklər bişmişdi qoçdan, toğludan, 

Uzun və yuvarlaq incə çörəklər 

Saraydan başlamış qapıya qədər, 

Kökələr yoğrulmuş yağla, şəkərlə, 

Şəkərli küncüddə dada bax hələ. 

Ənbərlə yoğrulmuş dadlı yeməklər 

Cənnət yeməyindən verirdi xəbər. 

Dağ kimi qalanmış öküz və balıq, 

Çəkdi yer öküzü bundan ağırlıq. 

                                                                                                            

221

Süfrədə quzular coşqun sevincdən 

Quş kimi qol-qanad açmışdı şən-şən. 

Ən dadlı mürəbbə, limonlu şərbət, 

Püstədə, badamda var başqa ləzzət. 

Bar hədsiz paludə - ənbər qoxuyan, 

Çox məğzi paludə sağalar ondan. 

Tər halva və badam halvası daşır, 

O qədər çoxdur ki, qablardan aşır. 

Gülabla çəkilmiş şərbət, gülşəkər, 

Saçdığı şirənin nəfəsi ənbər. 

Bunlardan başqa o taxtın üstündə

Qızıl büsat qurdu şahın önündə. 

Bir xonça qoyuldu günəşdən parlaq, 

Içində dörd büllur kasa qoyaraq, 

Biri ləl, o biri qızıldan dolmuş, 

Biri dürr, birinə yaqut qoyulmuş. 

Elə ki, uzandı əllər süfrəyə, 

Ağızlar açıldı təam yeməyə, 

Nüşabə dedi: "Ey böyük hökmüran, 

Yeyiniz, ən dadlı bu xuruşlardan." 

İskəndər söylədi: "Ey sadə dilbər, 

Ölçüsüz söyləmə, tökməyəsən tər. 

Düzmüsən süfrəmə almaz, yaqut, dürr, 

Daş-qaş yeyilərmi, bu nə deməkdir? 

Daşı da yeyərmi ağıllı insan? 

Bu rəngi təbiət həzm etməz, inan! 

Eylə bir yemək ver mədəmiz dolsun, 

Rəğbətlə ona əl uzatmaq olsun." 

Nüşabə gülərək söylədi şaha: 

"Daşın ki, boğaza yolu yox daha, 

Faydasız, yaramaz belə daş üçün 

Bu qədər vuruşmaq, çarpışmaq neçin? 

Indi ki, yeməyə yaramaz bu daş, 

Dünyada onunla ucalarmı baş? 

Dəyərsiz bir daş ki, olmayır yemək, 

Onunçun bu qədər zəhmət nə gərək? 

Yollardan daşları almaq lazımkən, 

                                                                                                            

222

Daşı daş üstünə qoyursan nədən? 

Bu daşdan doyunca hər kəs ki, aldı, 

Yemədi, daş yenə yerində qaldı. 

Deyilsənsə daşa pərəstiş edən, 

Daşını yüngül et, yerində qal sən." 

O incə qadının bu söhbətindən 

Yeməkdən əl çəkdi o polad bədən. 

Dedi: "Ey xanımlar xanımı qadın, 

Qüvvətdə erkəkdən ucadır adın. 

Doğru söylədin ki, belə gövhərlə 

Hər sərraf ancaq bir daş alar ələ. 

O zaman dəyərli olardı sözün, 

Öncə bu qaş-daşdan qaçaydın özün. 

Tacımda cavahir parlar, doğrudur, 

Padşahlar tacında cavahir olur. 

Sənin xonçandakı bu qaş-daş daşır, 

Bu danlaq, bu töhmət kimə yaraşır? 

Süfrəyə cavahir saçmaq nə gərək? 

Gövhərdən qaçmağı mənə öyrətmək? 

Sərrafın gözünə toz atmaqdır bu, 

İskəndər yaqutu hər evdə dolu. 

Bununla bərabər diqqət edincə  

Sözlərin yerlidir, doğrudur, məncə.  

Eşq olsun bu fıkri sağlam qadına,  

Mərdliyin yolunu göstərir mana.  

Ey uzaq görən qız, gəl məni dinlə,  

Qızıl sikkəsini nəsihətinlə  

Ataram bir kərə torpaqlara mən,  

Qızıla torpaqdır təbii mədən".  

Sonra Nüşabənin yaqut dodağı  

Yaqutla bəzədi bütün torpağı.  

Əmr etdi xonçaya qoyuldu yemək,  

Qızıl noğuldanlar, əntiq və qəşəng.  

Hər yeməkden özü dadırdı öncə,  

Çox heyrət etdi şah bunu görüncə.  

Şah rahat deyildi belə xidmətdən,  

Ayağa qalxdı tez yemək bitərkən. 

                                                                                                            

223

Gedərkən Nüşabə bağladı peyman,  

İskəndər verməsin mülkünə ziyan.  

Vəsiqə yazmağa şah verdi fərman,  

O cənnətdən çıxıb getdi hökmüran.  

İskəndər şəhərdən çıxınca gerçək,  

Fələkdən kin gördü, Tanrıdan kömək.  

Düşmüşdü qurtulmaq üçün qayğıya,  

Şükr etdi qurtaran böyük Tanrıya.  

Gündüzdən günəşi qapınca gecə,  

Bir çıraq parlatdı bir şam sönüncə.  

Al Günəş göyünün uca səqfınə  

Haləli ulduzlar düzüldü yenə.  

Padşah da yuxuya tez hazırlandı,  

Dörd ünsür də yatdı, qapı bağlandı

188

.  

Dan yeri söküncə dincəldi artıq,  

Qaranlıq içində söküldü ağlıq.  

Şəfəqlər içində qalxdı yuxudan,  

Səhərtək bir məclis qurdu hökmüran.  

Günəşin əlində bir narınc vardı,  

Fələk narıncının başını yardı

189

.  

O mələk əndamlı Nüşabə şən-şən  

Uğurlu fal ilə çıxdı şəhərdən.  

Elə bil qaranlıq çöküncə lay-lay,  

Göründü məşriqdən bədirlənmiş Ay.  

Pərvintək kənizlər yanında gedər,  

İncidir başından dırnağa qədər.  

Gözəllər dolaşır dörd bir yanında,  

Yüz Zöhrə qaş kimi bir barmağında.  

Şahlara yaraşan bir dərgah gördü,  

Dünyaca bir ordu, barigah gördü.  

O qədər ipəkli bayraq ucaldı,  

Hava gül, torpaq göy rənginə çaldı.  

Çadırlar gövhərdən olmuşdu nişan,  

Dərgahın yolunu kəsmiş hər yandan.  

Aradı, öyrəndi, gəldi saraya,  

Gördü bir xeymədir ucalmış Aya.  

                                                                                                            

224

İpləri ipəkdən möhkəm hörülmüş, 

                                                                                                            

225

Sütunu qızıldır, mismarı gümüş. 

Atından endi yol tapsın hüzurə, 

Üz sürtsün dünyanın öpdüyü yerə. 

Növbətçi hörmətlə verincə izn, 

Zərnişan çadıra girdi nazənin. 

Gördü ki, dünyanın şahları gəlmiş, 

Bir tac kölgəsində başlar əyilmiş. 

İskəndər önündə kəmər-kəmərə

Padşahlar oturmuş, göz dikmiş yerə, 

O parlaq büsatdan düşdü qorxuya, 

Görənin ürəyi dönərdi suya. 

Hamısı divarda surətə bənzər, 

Danışıb gülməyə kimdə var hünər? 

Hasarı görüncə hasarlı gəlin 

Titrədi, bu qəbul göründü gərgin. 

Yer öpdü Nüşabə, afərin aldı, 

O aslan ürəklər buna mat qaldı. 

Kənizlər hakimin əmrini alcaq 

Bir kürsü qoydular günəşdən parlaq. 

Yanında oturdu dünya gəlini, 

Aldı qız-gəlinlər dörd dövrəsini. 

Halını soruşdu, göstərdi hörmət, 

Coşdu o gəlişlə məclisdə işrət. 

Bir az toxtayınca yeni oturan, 

Işarət edildi uca padşahdan: 

Tez süfrə ağası gətirsin xörək, 

Ortaya düzülsün hər çeşid yemək. 

Öncə gətirildi ətirli şərbət, 

Sanki yerə sərdi hovzunu cənnət. 

Gülab kimi axan bu arxı, yəqin 

Yuxuda nə Xosrov görmüş, nə Şirin. 

O qədər xonçalar düzüldü ora, 

Ənbərdən ucaldı toz buludlara. 

Ən ləziz yeməklər bol-bol axaraq 

Hər yanda dağ kimi vurmuşdu qalaq. 

İkiqat ələnmiş yağ qatlamalar 

Ən parlaq aydınlıq kimi parıldar. 

                                                                                                            

226

Ələnmiş ağ undan, bişmiş yuvarlaq, 

Ay kimi qoğallar xəzdən də yumşaq. 

Qoyuldu xonçaya yüz çeşid yemək, 

Yeməklər xonçaya verirdi bəzək. 

Yox idi elə bir yemək dünyada 

Bir mövqe tutmasın qızıl xonçada. 

Dadlıdır, yeməklər gəlincə xoşa, 

Dopdolu qədəhlər çəkildi başa. 

Göyün ortasına gəlincə günəş, 

Içdilər mey qəlbə salınca atəş. 

Hamının çatılmış qaşı açıldı, 

Sərxoşlar üzünə nəşə saçıldı. 

O pəri bədənli nazlı dilbərlər 

Çalğını dinlədi axşama qədər. 

Zülmətdən gecə bir ordu çəkərkən, 

Təbiət gözündən mürgü tökərkən 

Cahandar söylədi o pərilərə: 

"Bu gecə basmayın ayaq şəhərə! 

Buyruğum belədir, səhər gərək mən 

Bir məclis düzəldəm yerdən göyəcən. 

Firidun və Kəyan rəsmiylə şən-şən, 

Dolğun kam alaraq çalğıdan, meydən, 

Qoy şərab bir yanğın salsın könülə, 

Bişsin hər işimiz bu qan çayilə! 

Ayrılaq bir zaman dünya işindən, 

Pərvərdə mərcanla bəslənsin bədən. 

Mey ilə gül kimi parlayaq belə, 

Güllərdən rəng alaq bu kürə ilə. 

Saçaq qətrələrdən torpağa ənbər, 

Çimsin bu şərabdan güllər, olsun tər." 

Pərilər hörmətlə öpdü torpağı, 

Şənləndi, ismətdən yandı yanağı. 

Məclisdə Nüşabə, o nazlı dilbər, 

Sanki dan sökərkən doğmuş bir ülkər. 

Ənbərdən gecə şən büsat qurunca 

                                                                                                            

227

Yayıldı o müşkin saçlar boyunca. 

O müşkin saçlardan böyük İskəndər 

Bir kəmənd düzəltdi, saçırdı ənbər. 

Ayı, Müştərini kəməndlə birdən 

Yerlərə endirdi uca göylərdən. 

Şənlik gecəsiydi o şanlı gecə, 

Pərilər dalmışdı nazlı sevincə. 

İskəndər qəlbini çalmaq fikrilə 

Istərdi atəşdən parlatmaq şölə. 

Padişah əmr etdi: "Tez od qalansın, 

Müğlərin rəsmiylə gündür, müşk yansın." 

Meydən bir od yaxdı ki, şöləsində

Içənlər yandı öz əlbəsəsində. 

Çalğı nəşəsiylə yeyib içdilər, 

Gecəni şənliklə etdilər səhər. 

Lacivərdə şəncərf vurunca dövran 

Samur sarı tülkü doğdu o zaman. 

Yenidən canlandı şənlik və həyat, 

Quruldu sevimli, şahanə büsat. 

Çəmənlər yenidən nəşəyə gəldi, 

Kəklik və qırqovul cilvəyə gəldi. 

Nəğməyə başladı pəriüzlülər, 

Günəş mehreganda daha xoş gələr. 

O gülgun meydən ki, yaquta bənzər, 

Gündüzün üzünə səpdilər gövhər.