Защир ялясэяров



Yüklə 1,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə18/26
tarix16.02.2017
ölçüsü1,28 Mb.
#8548
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   26

Сероложи мцайиня. Хястялийин дягиг диагнозу мягсядиля сероложи 
реаксийаларын  ролу  бюйцкдцр  вя  бунлардан  пассив  земагглутинасийа 
реаксийасы юз дягиглийи вя спесификлийи иля сяъиййялянир. 
Бу  реаксийанын  мащйийяти  хястя  вя  хястялийи  кечирмиш 
гойунларын  ган  серумунда  спесифик  антителлярин  ашкар  едилмясиндян 
ибарятдир.  Бу  реаксийанын  йцксяк  дяряъядя  спесификлийинин  нязяря 
алараг  биз  юз  тядгигатымызда  йяни  салмонеллйозун  дягиг  шякилдя 

 
197 
мцяййян  едилмяси  мягсядиля  бу  реаксийадан  истфиадя  етдик.  ( 
З.Я.Ялясэяров, И.Б. Мяммядов) 
Бу мягсядля хястялийя шцбщяли 17 баш гойундан ган эютцрцлцб 
епизоотолоэийа,  микробиолоэийа  вя  паразитолоэийа  кафедрасында 
гейд олунан реаксийа иля йохладыг. 
Реаксийанын  гйоулмасы  цчцн  ашаьыдакы  компонентлярдян 
истфиадя етдик: 
1.
 
Тяркибиндя  1,4  вя  12  ресепторлары  олан  Б  сероложи  групп 
еритроситар  салмонеллйоз,  О-диагностикум.  Бу  препарат 
гонур  рянэдя  олуб  формалинляшдирилмиш    еритросит  вя  бунун 
цзяриня  абсорбсийа  олунмуш  салмонеллйоз  антиэени 
гаршыьындан ибарятдир. 
2.
 
Йохланылан ган серуму 
3.
 
Позитив  абсорбсийа  олунмамыш  салмонеллйоз  серуму  вя 
саьлам гойундан алынмыш нормал серум (нязарят цчцн) 
4.
 
ПЩ 7,0-7, 4 олан физиоложи мящлул. 
Реаксийаны ашаьыдакы методика ясасында гойдуг. Бунун цчцн 
цзяриндя  эцзъцкляри  олан  полистрилол  лювщяляриндян  истифадя  етдик. 
Реаксийа 0,75 мл щяъминдя гойулду. Реаксийада истифадя етдийимиз 
серумлары  инактивляшдирмядик.  Яввялъя  1-ъи  нцбяр  шцшясиня  0,05  мл 
серум  вя  4,95  мл  физиоложи  мящлул  тюкдцк,  йяни1:  100  нисбятиндя 
гарышыг  ялдя  етидк.  Сонра  1  вя  2-ъи  эцзэцйя  1:100  нисбятиндя 
дурулдулмуш мящлул вя 2-ъи, 3-ъц вя 4-ъц эцзэцйя ися 0,05 мл физиоложи 
мящлул тюкдцк. 
Ардыъыл  шяклиндя  гарышдырма  йолу  иля  2-ъи  эцзэцдя  3-йя  вя  5 
олмаг шярти иля 0,5 мл мящлул кечирмяк йолу иля 1:100; 1:200, 1:400 вя 
1:800-я  нисбятиндя  дурултма  дяряъяляри  щазырладыг.  Ахырынъы 
эцзэцндян ися 0.5 мл мящлулу кянар етдик. 
Диагносткианын  ампуласыны  щомоэен  гарышыг  алынана  гядяр 
мющкям  гарышдырдыг,  сонра  аьзыны  ачдыг  вя  щяр  полистрол  лювщядяки 
эцзэцйя  0.25  мл  мигдарында  диагностикум  ялавя  етдик.  Сонра  бу 
лювщяни  ещмалъа  чалхалайыб  2,5саат  мцддятиндя  термостатда  37
о
С 
температурада сахладыгдан сонра реаксийанын нятиъясини йохладыг. 
Реаксийанын нятиъяси ашаьыдакы гайда цзря гиймятляндирилди: 

 
198 
(++++)  –  еритроситлярин  щамысы  агглутинасийа  олунуб  вя 
полистрилол дювщядяки эцзэцлярдя чятир шяклиндя чюкцнтц вериб. 
(+++)  –  еритроситляриня  ксяриййяти  агглутинасийа  олунуб. 
Чятирвари чюкцнтц фонунда агглутинасийа олунмамыш еритроситлярдян 
ибарят зяиф нязяря щялгя мцшащидя олунур. 
(++)  вя  (+)  –чятирвари  чюкцнтц  чох  зяиф  шякилдя  эюрцнцр  вя 
аглутинасийа  олунмамыш  еритроситлярдян  ибарят  олан  щялгя  шяклиндя 
чюкцнтц нязяря чарпыр.(-) –еритроситляр аглутинасийа олунмамышдыр вя 
эцзэцнцн дибиндя чюкцнтц верир. 
1:200  вя  даща  йухары  дурултмада  реаксийа  3  вя  4  мцсбят 
щалында  гейд  олундугда  бир  реаксийаны  мцсбят  йяни  йохланан 
щейванын салмонеллйозла хястя кими гиймятляндирдик. 
1:100  дурутмада  1-4  мцсбят  вя  йа  1:200-я  дурултмада  1-2 
мцсбят нятиъяли реаксийаларын нятиъясини биз шцбщяли щесаб етдик. Ону 
да  гейд  етмяк  лазымдыр  ки,  йохланын  17  баш  гйоундан  эютцрцлмцш 
нцмунялярдян  11-и  мцсбят  йяни  хястя  2-си  шцбщяли  вя  4-ц  ися  мянфи 
олду. Биз шцбщяли нятиъя верян щейванлары тялимат ясасында 2 щяфтядян 
сонра йеня дя бу реаксийа иля йохладыг вя нятиъя мянфи олду. 
Бу  реаксийа  йцксяк  дяряъядя  спесификлийя  малик  олмагла 
гйоунларын салмонеллйоза эюря йохланмасында щялледиъи ящямиййятя 
маликдир. 
Анъаг салмонеллйоза э.ря пейвянд  олунмуш гойун вя гузулар 
пассив щемаглутинасийа реаксийасы иля йалныз пейвянддян 3 ай кечмиш 
йохланмалыдыр. 
Тяфриги    диагноз.  Салмонеллйоз  компелкс  еизоотоложи,  клиники, 
патоложи  анатомики  мцайиняляря  ясасланараг,  патоложи  материалын 
бактериоложи вя сероложи анализи методларынын кюмяйи иля бузовларда-
диспепсийадан.  Колибактериоздан  вя  диплококк  инфексийасындан; 
донузларда-  классик  таун,  дизентерийа  вя  пастереллйоздан; 
гойунларда  –  брусселлйоз,  кампилобактериоз,  листериоз  вя 
хламидиоздан;  атларда  –  ринопневмонийа,  вируслу  артериитдян  тяфриг 
едилмялидир. 
Мцалиъя.  Хястялийин  мцалиъясиндя  антибиолтикляр,  сулфаниламид 
вя нитрофуран препаратларынын хцсусиля спесифик поливалент антитоксики 
щипериммун серумла бирэя ишлядилмяси эениш тятбиг едилир. 

 
199 
Антибиотиклярдян  тетрасиклин  группу  (террамисин,  биомисин), 
синтомисин,  левомисетин,  неомисин,  полимиксин,  мономисин  вя  б. 
мцалиъя мягсядиля, тялимата уйьун мцвафиг дозаларда ишлядилир. 
Аь ъийярлярин зядялянмяси заманы, ялавя олараг пенсиллин йахуд 
стрептомисин 
вя 
сулфаниламид 
препаратларынын 
инйексийасы 
мягсядяуйьун щесаб едилир. 
Мцалиъя  мягсядиля  тятбиг  олунан  препаратлар.  Мцвафиг 
салмонелла штаммына вя хястялийин фомрасына уйьун олараг сечилир. 
Салмонеллйозун  мцалиъясиндя  эениш  тятбиг  едилян  нитрофуран 
препаратларындан  фуразолидн,  фурасин  вя  фуразолин  даща  сямяряли 
нятиъя  верир.  Бунларла  йанашы,  хястялярдя  ейни  вахтда  симптоматик 
мцалиъя апарылмалыдыр. 
Иммунитет.  Хястяликдян  саьалмыш  щейванларда  иммунитет 
йараныр. 
Спесифик  профилактика  мягсядиля  щипериммун  серум  вя 
ваксинлярдян истфиадя олунур. 
Фяал  профилактика  мягсядиля  инактивляшдирилмиш  вя  дири 
ваксинлярля щейванлар ейвянд едилир. 
Инактивляшдирилмиш ваксинля:  
1)  бузовларын  салмонеллйозу  ялейщи  консентрасийаедилмиш 
формал хяйли ваксини. 
Ваксин  3-5  эцн  фасиля  иля  ики  дяфя,  бузовларын  илк  эцнляриндя 
дяриалты  пейвянд  едилир.  Бу  ваксинля  боьаз  инякляр  доьума  2  ай 
галмыш, 8-10 эцн фасиля  иля 2 дяфя пейвянд едилир (10-15 мл дозада). 
Йени  доьулмуш  кюрпялярин    аьыз  сцдц  васитясиля  гябул  етидкляри 
иммун ъисимъикляр, онлары хястяликдян мцяййян мцддят горуйур. 
2)  Чошкаларын  паратифи  ялейщи  ваксини.  Ики  дяфя  тятбиг  едилир  вя 
тчяркибиндя  С.ъщлдераесуис,  С.тйпщимуриум,  С.дублин  антиэенлярини 
сахлайыр.  
3)  Чошкаларын  салмонеллйозу,  пастереллйозу  вя  ентерококк 
инфексийасы ялейщи ваксин.  
4) Гойунларын салмонеллйозу ялейщи поливалент формолтиомерсал 
ваксин ( гузулар 7-10 эцн фасиляиля 2 дяфя, гйоунлар майаланмадан 
габаг 2 дяфя вя сонра доьума 1, 5 ай галмыш цчцнъц дяфя тялимата 
уйьун пейвянд едилир). 

 
200 
5) Хяздярили вящши щйеванларын салмонеллйозу вя колибактериозу 
ялейщи поливалент ваксин. 
Инактивляшдирилмиш  ваксинлярля  мцгайисядя,  дири  ваксинлярй 
цксяк  иммуноэенлик    хцсусиййятиня  малик  олмагла,  даща  эярэин 
иммунитет йарадыр. 
Донузларын  салмонеллйозу  ялейщи  ТС-177  штаммындан  олан 
гуру-дири  ваксин  донузчулуг  комплексляриндя  тятбиг  едилир. 
Зяифлядилмиш С.дублин штаммындан щазырланмыш ваксин бир ядфя тятбиг 
едилир вя формалашан иммунитет ян азы 6 ай давам едир. 
Кюрпялярин  салмонеллйозу  ялейщи  С.тйпщимуриум  Н:3  вя 
С.дублин  №  6  штаммларындан  щазырланан  ваксин,  мювъуд  тялимата 
ясасян бузовларын саллмонеллйозуна гаршы тятбиг едилир. 
Донузларын  салмонеллйозу  ялейщи  С.ъщолераесуис  штаммындан 
олан  ваксин,  тялимата  уйьун  перорал  цч  дяфя,  йахуд  язялядахили  ики 
дяфя  йеридилир.  Гойун  вя  гузуларын  салмонеллйозу,  брадзоту  вя 
анаероб  дизентерийасына  гаршы  «Стимулин  НЕР»,  щямчинин  щямин 
хястяликляря  гаршы  натриум  нуклеинатла  бирэя  апарылан  комплекс  
ваксинасийа, щямин хястяликляря гаршы даща эярэин вя узун мцддятли 
иммунитетин формалашмасыны тямин едир (З.Я.Ялясэяров). Инсанларда 
салмонеллйозун  иммунопрофилактикасы практик олараг гейри-реалдыр. 
Пофилактика 
вя 
мцбаризя 
тядбирляри
Салмонеллйозун 
профилакткиасына аид тядбирляр системиня башлыъа олараг, зооэиэийеник 
вя  байтарлыг-санитарийа  гайдаларыынн  тяляб  олунан  сявиййядя  щяйата 
кечирилмяси,  щйеванларын  оптмиал  сахланма  вя  йемлянмя  шяраитинин 
тямин  едилмяси,  мцщитин  систематик  олараг  тямизлянмяси  вя 
дезинфексийасы аид едилир. Боьаз щейванлар йцксяк гидалылыг дяйяриня 
малик  олан  йем  пайлары  иля  йемляшдирилмялидир.  Тясяррцфатда 
салмонеллйозла  хястя  йахуд  шцбщяли  билинян  щейванлар  айрылараг, 
изолйаторда мцалиъя олунмалыдыр. 
Галан  щейванлар  ися  (  о  ъцмлядян  йени  доьулмуш  кюрпяляр) 
серумла  профилактик  доза  иля  иммунизасийа  едилмяли,  йахуд  онлара 
мцалиъяви-профилактик препаратлар верилмялидир. 
Щейван  сахланан  биналарын  вя  ятраф  мцщитин  дезифнкесийасы, 
тясяррцфатда  дезинсексийа,  дератизасийа  тядбирляринин  щяйата 
кчирилмяси олдугъа ваъибдир. Пейинин биотермики зярярсизляшдирилмяси, 

 
201 
сдцн  пастеризасийасы  диггят  мяркязиндя  олмагла,  щйеван  ъясядляри 
мювъуд 
байтарлыг 
ганунуна 
мцвафиг 
вахтында 
зярярсизляшдирилмялидир. 
Диэяр  щейвандарлыг  тясярцрфатлары  иля  ялагя,  байтар  щякимлярин 
иъазяси ясасында щяйата кечирилмялидир. 
Инсанларын 
тящлцкясизлийини 
ятмин 
етмяк 
мягсядиля, 
епизоотоложи-епидемиоложи  нязарятя,  инфексийа  мянбяйинин  вя 
йолухма йолларынын зярярсизляшдирилмясиня йюнялдилмиш санитар-техники 
вя санитар-эиэийеник тядбирляр планы диггят мяркязиндя дайанмалыдыр. 
Бактериоложи  мцайиня  методларынын  кюмяйиля  хястялярин  вя 
хястялик  дашыйыъыларын,  хцсусиля  2  йашынадяк  олан  ушагларын 
арашдырылараг, стасионарларда йерляшдирилмяси, йейинти сянайеси, иътимаи 
иашя  мцяссисяляриндя  чалышан  шяхслярин  мцайиня  олунмасы,  хястяляр 
ашкар олундугда онларын тяърид едилмяси ваъиб  сайылыр. 
Щейванлар вя гушлар арасында салморнеллйозларын ляьв едилмяси 
вя  профилактикасы  мягсядиля  тядбирляр  комплексинин  щазырланмасы, 
щяйата кечирилмяси, инсанлар цчцн реал ола биляъяк тящлцкянин арадан 
галдырылмасы бахымындан да мягсядяуйьундун. 
Йейинти  сянайеси  мцяссисяляриндя,  иътимаи  иашя  вя  гида 
мящсулларынын сатышы обйектляриндя техноложи вя  кулинар емалын, гида 
мящсулларынын  сахланмасы,  дашынмасы  шяртляриня  риайят  олунмасына 
даими планлы санитар нязарят тямин едилмялидир. 
Ят  емалы  мцяссисляриндя,  саллагханаларда,  илкин  сцд  йыьымы 
мянтягяляриндя  вя  гида  нязаряти  стансийаларында,  мцвафиг  байтар-
санитар  експертизасы  щяйата  кечирилмялидир.  Ят  комбинатлары,  сцд 
заводларында,  ярзанг  мящсуллары  емалынын  техноложи  просесляриня 
гойулан эиэийеник тялябляря ъидди риайят едилмялидир. 
Щям Милли истещсалын, щямчинин идхал едилян гида мящсулларынын 
вягида  ингредийентляринин  сечмя  йолу  иля  бактериоложи  мцайиняси 
апарылмалыдыр.  Сцд  вя  ят  емалы  мцяссисяляриндя,  ярзаг  мящсуллары  вя 
хаммал  анбарларында,  сойудуъуларда  вя  диэяр  обйектлярдя  плана 
уйьун  олараг  дизенфексийа,  дизенсексийа  вя  дератизасийа  тядбирляри 
щяйата кечирилмялидир. 
   
 

 
202 
В И Р О З Л А Р 
 
ГУДУЗЛУГ  (Rabies) 
 
Гудузлуг  (Rabies)  аьыр  эедишли  инфексион  хястялик  олуб 
полиенсефаломиелит  (мяркязи  синир  системинин  аьыз  зядялянмяси)  вя 
полинефрит    симптомлар  комплекси  иля  сяжиййялянир.  Хястялик  бцтцн 
нюв истиганлы щейванлар вя инсанлар цчцн тящлцкялидир.  
Тарихи мялумат. Хястялик чох гядим тарихя маликдир вя илк елми 
мялумат  XIV  ясрдя  Д.Фракасторайа  мяхсусдур.  1780-жи  илдя  рус 
алими  Д.Самойлович  хястялийин  йолухужу  хцсусиййятини  гейд 
етмиш,1804-жц  илдя  Синкя  Франсада  гудуз  Итин  аьыз  суйунун 
инфексион  хцсусиййятя  малик  олмасыны  эюстярмиш  вя  Галтйе  ада 
довшанларында експериментал гудузлуг тюрятмишдир. 
1881-1889-жу  иллярдя  Л.Пастер  вя  онун  ямякдашлары  гудузлуг 
вирусунун  бейин  тохумасына  тропизмини  мцяййян  етмиш  вя  бейин 
дахили  дяфялярля  пассаъ  йолу  иля  онун  вирулентлийини  зяифлятмиш  вя 
инкубасийа  дюврцнцн  гысалдылмасы  вя  даими  олмасыны  тямин  едян 
вируслу  материал  алмышдыр.  Беля  вируслу  материал  вирус  фихе 
адландырылмышдыр.  Натриум  гялявиси  цзяриндя  гурутма  йолу  иля 
инактивасийа  едилмиш  ада  довшанларынын  онурьа  бейнини  Пастер 
антирабик  ваксин  щазырламаг  цчцн  истифадя  етмишдир.  1885-жи  илдя 
гудузлуьа  гаршы  инсанларын  илк  дяфя  мяжбури  пейвянди  апарылмышдыр. 
1887-жи  илдя  Бабеш  баш  бейин  щцжейрясиндя  хцсуси  жисмжикляр  ашкар 
етмиш  вя  1903-жц  илдя  Негри  бунларын  диагностик  ящямиййятя  малик 
олмасыны  эюстярмишдир.  Щейванларын  Гудузлуьу,  Австралийа  вя 
Антрактидадан  башга, бцтцн гитялярдя гейдя алынмышдыр 
Хястялийин тюрядижиси.  Вирус РНТ-ли олуб рабдовируслар аилясинин 
лиссавируслар  жинсиня  мянсубдур.  Вирус  эилизвари  формададыр. 
Вирионун  диаметри  7,5-8,0  нм,  узуну  ися  180  нм-дир.  Репликасийа 
шяраитдян асылы олараг вирионун узунлуьу дяйишя биляр. Вирионун гишасы 
3  консентрик  гатдан  ибарятдир.  Биринжи  сятщи  гаты  мцхтялиф 
субващидляря  малик  олмагла  диаметри  4,5-5,5  нм-дир,  икинжи  гатын 
галынлыьы  5,5-7,5  нм-дир,  миселйар  зцлал  вя  липидлярдян  ибарятдир, 
цчцнжц  мембрана-бянзяр  гатын  галынлыьы  2,5-3  нм-дир  вя  юзяйин 

 
203 
зцлалындан  ибарятдир.  Вирионун  бцтцн  структур  зцлаллары  1850 
молекуладан ибарятдир. 
Гудузлуг  вирусуну  епизоотик  штаммлары  вирулентлийи  вя  диэяр 
хцсусиййятляриня  эюря  бир-бириндян  фярглянир.  Гузузлуг  вирусунун 
дяфялярля лабораторийа щейванларына бейин дахили йолухдурма йолу иля 
йетишдирмяк  мцмкцндцр.  Бундан  ялавя  вирусу  мцхтялиф  нюв 
щейванларын  бюйряйиндян  щазырланмыш  илкин  щцжейря  кцлтурасында, 
тойуг фибробластларында, итлярин аьыз суйу вязиляриндя дя йетишдирмяк 
олур.  
Давамлылыьы.  Хястялик  тюрядижиси  термолабилдир.  Беля  ки, 
Гудузлуг  вирусу    60
0
Ж-дя  10  дягигядян  сонра,  100
0
Ж-дя  ися  ани 
олараг  мящв  олур.  Амил  ашаьы  температурун  тясириня  давамлы 
олмагла,  дондурулмуш  бейиндя  айларла  йашама  габилиййяти 
сахланылыр. 
Вирус  гурудулмуш  бейиндя  бир  нечя  щяфтя,  эцняш  шцасынын 
тясириндян ися 1-2 сутка саь галыр. 
Тюрядижи,  1-5%-ли  формалин  мящлулунун  тясириндян  5  дягигя 
сонра,  0,1%-ли  сцлеймани  мящлулунун  тясириндян  2-3  саат  сонра,  2-
5%-ли  натриум  гялявисинин  тясириндян  ися  бир  нечя  дягигя  ярзиндя 
инактивляшир. 
Вирус    50%-ли  глисеринин  буфер  мящлулунда  бир  илядяк  йашама 
габилиййятини сахлайыр. 
Амил фенол вя йодун тясириня ися нисбятян давамлыдыр. 
Епзоотолоъи  мялуматлар.  Гудузлуг  вирусуна  бцтцн  истиганлы 
щейванлар щяссасдырлар. 
Гудузлуьа  хцсусиля  тцлкц,  жанавар,  чаггал,  пишик  бир  чох  нюв 
эямирижиляр даща йцксяк щяссаслыг эюстярирляр. Хястялийя  ит, гарамал, 
донуз вя ат ися нисбятян аз щяссасдырлар. 
Кюрпя  щейванлар,  йашлыларла  мцгайисядя,  гудузлуьа  даща 
йцксяк щяссаслыг эюстярирляр. 
Хястялик  тюрядижисинин  мянбяйи  хястя  щейванлардыр  Ки,  онларда 
вирусу  аьыз  суйу  васитясиля  харижя  ифраз  едяряк,  вирусу  саьлам  вя 
щяссас  фярдляря  ясасян  дишлямя  васитясиля  ютцрцрляр.  Гудузлуг 
вирусунун  аьыз  суйу  васитясиля  ифраз  олунмасы,  хястялийи  илк  клиники 
симптомларындан сонра гейдя алыныр. 

 
204 
Йолухма  щямчинин  вируслу  селийин  селик  гишалара  вя  щямчинин 
зядялянмиш дяри юртцйцня сирайят етмяси нятижясиндя дя мцмкцндцр. 
Експериментал олараг, хястялик тюрядижисинин алиментар вя респиратор 
йолларлада ютцрцлмяси мцмкцн олмушдур. 
Гудузлуг  вирусу,  хястялярдян  сидик  вя  сцд  васитясиля  дя  (аз 
мигдарда)  харижи  мцщитя  ифраз  олунур.  Бу  щал  Епизоотолоъи  вя 
Епидемиолоъи бахымдан ящямиййят кясб етмир. 
Хястялийин  йайылмасы  вя  Епизоотийанын  баш  вермясиндя  бцтцн 
нюв  щяссас щейавнлар рол ойнамыр. 
Гудузлуг  вирусунун  резервуары  ятйейян  вящши  щейванлар  вя 
итляр,  анжаг  дцнйанын  бир  чох  реэионларында  ися  йарасалар  щесаб 
едилир. 
Вирусун  ещтийат  мнябяйинин  характериндян  асылы  олараг, 
хястялийин тябият вя шящяр типли Епизоотийалары мювжуддур.  
Сащибсиз ит вя пишикляр инфексийа тюрядижисинин мянбяйи  олараг, 
шящяртипли  Епизоотийаларын,  вящши  ятйейян  щейванлар  ися  тябият 
Епизоотийасынын баш вермясиндя мцщцм рол ойнайыр. 
Вящши  ятйейян  щейванларын  сыхлыьы,  гудузлуьун  йайылмасында 
мцстясна рола маликдир. 
Тябиятдя  Гудузлуг  ясасян  йаз,  пайыз  вя  гыш  дюврцндя 
мцшащидя олунур ки, бу да  ятйейян вящши щейванларын биолоэийасы иля 
ялагядардыр. 
Йанвар-май  айларында  бу  груп  щейванларын  жцтляшмяси  дюврц 
олур ки, бу заман да еркяк рягибляр арасында мцбаризя эедир. 
Нязяря  алынмалыдыр ки,  гудузлугла хястялянмя  щаллары  йанвар-
май айларында(50%-дяк) даща чох юзцнц бирузя верир, сонра азалма 
мцшащидя  олунмагла,  хястялийин  баш  вермясиндя  йени  мярщяля, 
нойабр-декабр айларында гейдя алыныр. 
Патоэенез.  Щясас  щейванын  йолухмасы  заманы,  Гудузлуг 
вирусу  бир  мцддят  дахил  олдуьу  йердя  (эириш  гапысы)  сахланылыр,  синир 
тохумасы  щцжейряляриндя  фиксасийа  олунур.  Сонра  вирус,  синир  йолу 
васитясиля, онурьа бейин вя баш бейиня сирайят едир. Хястя щейванларын 
организминдя  вирус,  башлыжа  олараг  баш  бейинин  боз  маддясиндя, 
хцсусиля  аммони  буйнузларында,  бейин    йарымкцряляри  габыьында, 
бейинжик вя узунсов  бейиндя артыб чохалыр. 

 
205 
Мяркязи  синир–системиндя  интенсив  артыб  чохалан  вирус, 
периферийайа  доьру  йюнялир  вя  даща  чох  аьыз  суйу  вязилярини 
иннервасийа едян синир щцжейряляриндя топланыр. 
Хястялийин  эедиши  заманы,  вирус  синир  щцжейрялярини  парчалайыр, 
бунун  нятижясиндя  ися  мяркязи  синир  системинин  зядлянмяляри  иля 
ялагядар  олараг  цряк  вя  тяняффцс  аппараты  язяляляринин  ифлижи 
нятижясиндя  юлцм  баш  верир.  Хястялярдя,  гудузлуг  вирусунун  сирир 
йолу  иля  йайылмасындан  ялавя,  ган  вя  лимфа  системи  васитясиля  дя 
йайылмасы мцяййян олунмушдур. 
Гудузлуьа  тутулмуш  щейванларын  синир  тохумасындан 
нейротоксинляр айрылмышдыр ки, бунун тясириндян дя хястялийя  хас олан 
симптомо-комплекс  инкишаф едир. 
Эедиши  вя  киники  яламятляри.  Гудузлуг  заманы  инкубасийа 
мярщяляси  бир  нечя  эцндян  бир  нечя  айайдяк  давам  едир.  Бу  дювр 
адятян  3-6 щяфтя чякир. 
Инкубасийа  дюврцнцн  мцддяти  дишлямя  йери  вя  дяряжясиндян, 
йара  сащясиня  дцшмцш  вирусун  мигдарындан  вя  дишлянмиш  щейванын 
резистентлийиндян асылыдыр.  
Инсанларда  ися  инкубасийа  дюврц  адятян  10  эцндян  2  айадяк 
чякя  билир.  Лакин  бу  дювр  дишлямянин  локализасийа  йериндян  асылы 
олараг  (зядя  нащийяси  баша  ня  гядяр  йахын  оларса,  инкубасийа 
дюврцдя гыса олар) 5 эцнядяк вя бязи щалларда бир илядяк дя давам 
едя билир. 
Гудузлуг  цчцн  характерик  хцсусиййят  онун  ити  эедишли 
олмасыдыр.  Клиники  яламятляр  мцхтялиф  нюв  щейванларда  ейнидир  вя 
итлярдя даща йахшы юйрянилмишдир. Хястялик итлярдя даща чох жошгун вя 
паралитик  формада,  нисбятян  аз  ися  атипик,    абортив  вя  гайыдан 
формада мцшащидя едилир. 
 Жошгун формада бир-бирини ардыжыл шякилдя явяз едян 3 мярщяля 
мцшащидя едилир: продромал, ойаныглыг вя ифлижляр мярщяляси. 
Продромал мярщяля 12 саатдан 3-эцня кими давам едир вя бу 
дюврдя итлярин давранышында дяйишикликляр мцшащидя  едилир. Ит яввялжя 
сакит, гямэин бир йердя дурур, сащибинин жаьырышына реаксийа вермир. 
Бязян  ися  щяддян  артыг  мещри-банлыг  эюстярир,  дили  иля  сащибин  ялини, 
цзцнц йаламаьа чалышыр. Бу дюврдя аьыз  суйунда вирус олур.  Сонра 

 
206 
тядрижян онларда наращатлыг башлайыр, о бир  йердян диэяр йеря гачыр, 
сясдян вя тохунмадан горхур. Итлярдя галлйусинасийа яламятляри йяни 
юзцня  аид  васитяляря  вя  сащибиня  щцрцмя,  щавада  ня  ися  аьзы  иля 
тутма щярякятляри гейд олунур. Бязян зядя сащясиндя эцжлц гашынма 
мцшащидя едилир. Продромал дюврцн сонунда удлаг язяляляринин ифлижи 
баш  вердийи  цчцн  удма  акты  позулур.  Эцжлц  саливасийа  башлайыр,  ит 
хырылтылы шякилдя щцрцйцр, аггре-сивлик яламятляри башлайыр. 
Ойаныглыг дюврцндя итлярдя горху щисси олмур, щяр шейя щцжум 
едир, сябябсиз гачыр вя гаршысына чыхан инсан вя щейванлары дишлямяйя 
чалышыр  вя  бу  дювр  3-4  эцн  давам  едир.  Жошгунлуг  яламятляри 
тядрижян  ифлижляр  мярщяляси  иля  явяз  олунур.  Щейванын  санки  эцжц 
тцкяниб,  о  щярякятсиз  узаныр,  щяр  бир  гыжыьа  йеня  жошгунлуг 
тутмалары  мейдана  чыхыр  вя  тядрижян  язялялярдя  ифлижляр  гейд  олунур. 
Бу  дювр  1-4  эцн  давам  едир.  Нятижядя  итдя  атонийа,  алт  чянянин 
салланмасы,  чяпэюзлцлцк мцшащидя едилир. Сонра арха ятрафларын ифлижи, 
даща сонра ися эювдянин вя юн ятрафын ифлижи вя юлцм баш верир.  
Паралитик  (сакит)  форма  итлярин  ясасян  тцлкцлярдян  йолух-масы 
заманы мейдана чыхыр. Бу формада ойаныглыг олур, ифлиж-ляр цстцнлцк 
тяшкил  едир.  Ян  яввял  онларда  удма  акты  чятин-ляшир,  саливасийа 
эцжлянир. Сонра алт чяня салланыр, эювдя вя ятрафларын ифлижи баш верир. 
Цмумиййятля  итлярдя  юлцм  2-4  эцндя  гейд  олунур.  Пишиклярдя 
хястялийин  клиники    яламятляри  итлярдя  олдуьу  кимидир.  Вящши  ят  йейян 
щейванларда аггресивлик даща эцжлц щалда гейд олунур.   
Ири  буйнузлу    щейванларда,  хястялийин  Сакит  формасы  (паралитик 
форма) характерик олмагла, бу заман демяк олар Ки, ойаныглыг вя 
агрессивлик гейдя алынмыр. 
Хястя  щейванларда  чювшямя  дайаныр,  удма  акты  чятинляшир, 
аьыздан селикли майе ахыр, адятян мядя юнлцкляринин атонийасы гейдя 
алыныр вя гябзлик баш верир. Тезликля ятрафлар ифлиж олур. 
Хястялийин чошгун формасы заманы щейван щамыйа щцжум едир, 
мцхтялиф манеяляри даьытмаг истяйир, башыны йухары тутараг бюйцрцр, 
айагларыны  йеря  дюйцр,  сонра  ися  тярлямя,  щейванын  аьзы  ачыг 
галмагла  чохлу  мигдарда  аьыз  суйу  ифраз  олунур,  дил  харижя  чыхыр, 
щейван  айаг  цстя  дура  билмир  вя  гычыг  факторларына  гаршы  реаксийа 
вермир. Хястялийин 3-6 эцнляриндя щейван тяляф олур. 

 
207 
Гойун  вя  кечилярдя  ясасян  Гудузлугун  чошгун  формасына 
тясадцф  едилир.  Бу  заман  агрессивлик  гейдя  алынмагла,  хястялярдя 
аьыздан селик ахмасы, дишлярини хырчылдатма, жинси ойаныглыг яламятляри 
мейдана  чыхыр  вя  лактасийа  дайаныр.  Хястя  щейванларда    техликля 
ифличляр баш верир вя хястялийин 3-5 эцнцндя щейван юлцр. 
Атларда Гудузлуьун щям Паралитик щямчинин чошгун формалары 
гейдя    алыныр.  Паралитик  форма  адятян  вящши  ятйейян  щейванлардан 
йолухма заманы мейдана чыхыр. 
Донузларда адятян хястялийин чошгун формасына тясадцф едилир, 
бязи щалларда ися хястялийин Паралитик формасыда гейдя алыныр. 
Донузларда  хястялийин  чошгун  формасы  заманы,  агрессив 
щярякятляр  мцшащидя  олунмагла,  хырылтылы  сясляр  эцжлц  саливасийа, 
бязян гусма баш верир. 
Бядянин  зядялянмиш  нащиййясиндя  гашынма  баш  верир,  даща 
сонра  ися  эювдя  цзяриндя  ифлижляр  инкишаф  едир.  Бир  щяфтя  мцддятиндя 
хястялик юлцмля нятижялянир. 
Инсанларда хястялийя тябии щяссаслыг йцксякдир. 
Хястялийя  инсанларда  йолухма  ясасян  хястя  щейванларын 
дишлямяси  нятижясиндя  баш  верир.  Бязи  щалларда  ися  гудузлугла  хястя 
щейванларын  селийинин  йара  нащиййясиня  сырайят  олунмасы  да 
йолухмайа сябяб олур. 
Йолухмуш  инсанларда  илкин  клиники  яламятляр,  дишлянмиш 
нащиййядя  шиддятли  гашынманын  баш  вермяси  вя  аьрыларын  мейдана  
чыхмасы  иля  юзцнц  бирузя  верир.  Хястялийя  тутулмуш  инсанларда, 
сябябстз  олараг  щяйажанланма,  горху,  гямэинлик,  сясин  вя  ишыьын 
тясириня гаршы щяссаслыьын йцксялмяси, бядян температурунун гисмян 
йцксялмяси  яламятляри  гейдя  алыныр.  Гейд  олунан  яламятлярля 
характеризя  олунан  мярщяля  1-3  эцн  давам  едя  билир  вя  сонра 
хястялийин  йени  инкишаф  мярщяляси  башлайыр.Бу  заман  хястялярдя 
гыртлаг  вя  удлаг  язяляляриндя  суйун  гябулу  заманы  гыжолма 
яламятляри  мейдана  чыхыр,  даща  сонра  ися  эювдя  цзяриндя  ифлижляр 
инкишаф едир  вя  нящайят хястялик паралитик мярщяляйя  кечир, нятижядя 
ися юлцм баш верир. 
Yüklə 1,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   26




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin