Yusifov E. F., Hacıyev V. C
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
38
II BÖLMƏ Ərazinin flora biomüxtəlifliyi Hirkan Biosfer Rezervatı Respublikanın cənubunda 3 inzibati rayonun ərazisində yerləşməklə, sahəsi 195-200 km 2 -dir. Biosfer rezervatın 96,8%-ni dağlar, dərələr, dərə yarıqları təşkil edir. Dəniz kənarından, yəni litoral mühitlərdən başlayaraq üfüqi zonallıqla – yüksək dağlarla qovuşan bu ərazinin flora zənginliyi, bitkilik örtüyünün rəngarəngliyi, onun fiziki-coğrafi və təbii tarixi şəraitinin qədimliyi və müxtəlif olmasıdır. Ərazi Respublikanın başqa qonşu regionlarının bitki örtüyünə bənzəmir. Burada üçüncü dövrlərdən sonra buzlaşma erası yan keçdiyindən təbiət bu ərazidə milyon illərin yadigarlarını – relikt dendroloji biomüxtəlifliyi qoruyub saxlaya bilmişdir. Mütəxəssislər Buzlaşma dövrünün Üçüncü dövr Talış meşələrinə təsir etməməsinin əsas səbəbini Xəzər dənizində görürlər. Bu konsepsiyaya əsasən Üçüncü dövr meşələri daxili səbəbdən salamat qalmışdır: Xəzərin cənub hissəsinin daha dərin olması (1098 m) yay istisinin iri su həcmində toplanaraq temperaturun mövsüm qradientinin mülayimləşməsinə səbəb olmuşdur. Müxtəlif tərkiblərdə formalaşmış bu relikt meşəliklər zaman- zaman, şüurlu və şüursuz olaraq məhv edilmişdir. Yalnız XIX-XX əsrlərdə, xüsusilə XX əsrin əvvəllərində Avropa alimlərinin bu regiona axınının nəticəsi bu mənfi tendensiyanı bir qədər soyutmuşdur. Avropa alimlərinin 1800-1900 ildən bəri regiona axını nəticəsində botanika elminin yüzlərcə yeni-yeni bitkilərinin aşkar edilməsi buna sübutdur. A.A.Lomakin (1894, 1895, 1897), Y.S.Medvedyev (1882, 1902, 1909) və onlarla başqalarının regiona ekspedisiyaları meşə qırıntısının qarşısını ala bildi. Əvvəldə qeyd edildiyi kimi, Qafqaz florasının ən görkəmli alimlərindən akad. A.A.Qrossheym 1912-1918-ci illərdə bu regiona 12 dəfə botaniki ekskursiya etmiş, öz tələbələri ilə birlikdə yüzlərcə yeni bitki növləri aşkar etmişdir. Ədəbiyyat siyahısından görünür ki, keçmiş əsrlərdə Avropa botaniklərinin bu regiona maraqları çox böyük olmuş, onlar öz əsərlərində Talış florasının bitki örtüyünə aid yüzlərcə elmi əsərlər yazmışlar. Bu zəngin relikt cinslər dünya «Qırmızı kitab»ına salınmışdır. Bunların bir çoxu dünyanın müxtəlif botanika bağlarında 39 becərilir və nadir bir kolleksiya kimi bağlarda, milli parklarda saxlanılır. 1998-2003-cü il məlumatlarına əsasən Hirkan Biosfer Rezervatında 800-ə yaxın ali və ali sporlu flora biomüxtəlifliyi vardır ki, bunlar da 350 cinsdə və 80 fəsilədə təşəkkül tapmışdır. Əsərdə göstərilən 80 fəsilədən 10 fəsiləsinin tərkibində daha çox cinslər və müxtəlif növlü taksonlar (bitki növləri) formalaşmışdır ki, bunlar da ümui növlərin əsas faizini təşkil edir. Aşağıdakı cədvəldə 10 fəsilənin taksonları fəsilələr və cinslər üzrə verilir. Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|