Xo’jalik hisobi turlariga ta’rif bering Xo’jalik mablag’lari va ularning manbalari haqida so’zlang

Qimmatli qog‘ozlar sotilishini hisobga olish

№	Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni	debet	kredit
1	Qimmatli qog‘ozlarni sotishdan olingan daromad aks ettiriladi	4010	9220
2	Sotilgan qimmatli qog‘ozlarning balans qiymati hisobdan chiqarildi	9220	0610
3	Qimmatli qog‘ozlarni sotishdan moliyaviy natija aks ettiriladi	9220	9320

12 -21. Pul mabblag’lari va valyuta operatsiyalari hisobi

T/r	Xo‘jalik muomalalarining mazmuni	Schyotlarning bog‘lanishi
		Debet	Kredit
1	Kreditga sotilgan tovarlar bo‘yicha foizlar naqd pulda olinganda (savdo korxonalarida)	5010, 5020	4830
2	Mahsulot, ish va xizmatlarning naqd pulga sotilishi	5010, 5020	9010-9030
3	Asosiy vositalar va boshqa aktivlarni sotishdan tushumning naqd pulda olinishi	5010, 5020	9210-9220
4	Bankdagi tegishli schyotlardan pul mablag‘lari kassaga kelib tushdi (ish haqi, nafaqa, mukofotlar va shu kabilarni berish uchun)	5010, 5020	5110-5530
5	Hisobdor shaxslar tomonidan ishlatilmagan oldin olingan bo‘naklarning qaytarilishi	5010, 5020	4220-4290
6	Aktsiyani nominal qiymatidan yuqori narxda sotish natijasida olingan emissiya daromadi	5010, 5020	8410
7	Ta’sischilar o‘zlarining ulushlari hisobidan korxonaning ustav kapitaliga naqd pul mablag‘larini kiritdi	5010, 5020	4610
8	Kvartira ijarachilaridan qarz summasi kelib tushdi	5010, 5020	4890
9	Komunal xizmatlar, aloqa xizmatlari va boshqa to‘lovlarning kelib tushishi	5010, 5020	4890
10	Ishchilarga alohida uy-joy qurishga qarz berish uchun kredit summasi naqd pulda olindi	5010, 5020	6810, 7810
11	Pul mablag‘lari kassadan topshirildi va bankdagi hisob-kitob schetiga o‘tkazildi	5110-5530	5010, 5020
12	Aktsiyadorlardan ularga tegishli aktsiyalar qaytarib sotib olindi	8610, 8620	5010, 5020
13	Qimmatli qog‘ozlarni sotib olishdagi xarajatlar to‘landi (brokerlar, maslahatchilar xizmati uchun to‘lovlar)	9690	5010, 5020
14	Hisoblangan mehnat haqi va boshqa to‘lovlar berildi (mukofot va shu kabilar)	6710	5010, 5020
15	Hisobdor summalar berildi	4220-4290	5010, 5020
16	Xodimlarga berilgan qarz summasi	4720	5010, 5020
17	Turli xil summalar berildi (bajarish varaqalari bo‘yicha va boshqalar)	6990	5010, 5020
18	Korxonaning ajaratilgan bo‘linmalari hisobiga naqd to‘lanishi	4110	5010, 5020
19	Tabiiy ofatlar bilan bog‘liq turli xil qoplanmaydigan xarajatlar to‘lanishi	9720	5010, 5020

13. 
    
    Xo’jalik yurituvchi subyekt aktivlari hisobi hamda shakllanish manbalari
    

15. 
    
    Mol yetkazib beruvchilar va buyurtmachilar bilan hisob kitoblar hisobi
    

Olingan tovar-moddiy boyliklar, ishlar, xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga oid majburiyatlar quyidagi schyotlarda aks ettiriladi:

a)joriy qismi:
6010 «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar»; 6020 «Berilgan veksellar».
b) uzoq muddatli qismi:
7010 «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan uzoq muddatli schyotlar»;
7020 «Berilgan veksellar».
Turli mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga olingan TMB (tovar- moddiy boyliklar), bajarilgan ishlar, ko‘rsatilgan xizmatlar va boshqa aktivlar uchun subyektning joriy qarzi 6010-schyotda, uzoq muddatli qarzi esa 7010- schyotda aks ettiriladi.
6010 «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» schyoti amalda kelib tushgan TMB, qabul qilib olingan ishlar va iste’molda bo‘lgan xizmatlar qiymatiga mazkur boyliklar yoki tegishli xarajatlarni hisobga olish schyotlari bilan korrespondentsiyada kreditlanadi.
Masalan, mol yetkazib beruvchilardan materiallar olindi: Dt 1010 «Xomashyo va materiallar»560 m.s.
Kt 6010 «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar»560 m.s.
Agar bunda materiallar uchun oldindan to‘lov to‘langan bo‘lsa, bu quyidagi ko‘rinishda aks ettiriladi:
Dt 4310 «TMBlar uchun mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo‘naklar»560 m.s.
Kt 5110 «Hisob-kitob schyoti»560 m.s.
Materiallar olinganda esa mol yetkazib beruvchiga bo‘naklar va kreditorlik qarzi schyotlari (Dt 1010, Kt 6010) yopiladi:
Dt 6010 «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar»560 m.s.
Kt 4310 «TMBlar uchun mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo‘naklar»560 m.s.
Omborga kelib tushgan moddiy boyliklarning miqdori va sifati shartnoma shartlariga mos kelmaganda, 6010-«Mol yetkazibberuvchilar va
pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» schyoti 4860-«Da’volar bo‘yicha olinadigan

17. 
    
    Balans va unda bo’ladigan o’zgarishlar
    

Balansda sodir bo`ladigan o`zgarishlar 4ta . Bular quyidagilar:

1. Aktiv (+) , Aktiv (-)

   
   

DT 5010
KT 5110

2. Passiv (+), Passiv (-)

   
   

DT 8710
KT 8310

3. Aktiv (-), passiv(-)

   
   

DT 6010
KT 5110

4. Aktiv(+), passiv(+)

   
   

DT 1010
KT6010

31. 
    
    Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot
    

Moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot 3-son BHMSga asosan yuritiladi. 2002-yil 27-dekabrda Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan.

Respublikamizda korxona moliyaviy natijasini aniqlashning uslubiyati ishlab chiqilgan bo’lib, u O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999- yil 15- fevraldagi 54-son Qarori (yangi tahriri 2003 yilda 444-sonli qaror bilan tasdiqlangan) bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom»ga muvofiq xo’jalik yurituvchi su’yekt faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning quyidagi ko’rsatkichlari bilan tasniflanadi:  mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda, bu sotishdan olingan sof tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi o’rtasidagi tavofut sifatida aniqlanadi:

• mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda, bu sotishdan olingan sof tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi o’rtasidagi tavofut sifatida aniqlanadi:

  
  

• asosiy faoliyatdan ko’rilgan foyda, bu mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda bilan davr xarajatlari o’rtasidagi tavofut va plus asosiy faoliyatdan ko’rilgan boshqa daromadlar yoki boshqa zararlar sifatida aniqlanadi:

  
  

• xo’jalik faoliyatidan olingan foyda (yoki zararlar), bu asosiy faoliyatdan olingan foyda summasi plus moliyaviy faoliyatdan ko’rilgan daromadlar va minus zararlar sifatida hisoblab chiqiladi:

  
  

• soliq to’lagungacha olingan foyda, u umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda plus favqulodda (ko’zda tutilmagan) vaziyatlarda ko’rilgan foyda va minus zarar sifatida aniqlanadi:

  
  

• yilning sof foydasi, u soliq to’langandan keyin xo’jalik yurituvchi su’yekt ixtiyorida qoladi, o’zida daromad (foyda)dan, to’lanadigan soliqni va minus qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa soliqlar va to’lovlarni chiqarib tashlagan holda soliqlar to’langunga qadar olingan foydani ifodalaydi:

  
  

19. 
    
    Asosiy va tranzit schyotlar mohiyati va qo’llanish doirasi
    

Tranzit schyotlar (T) - bu moliyalanadigan natijalar to’g’risidagi hisobotda aks ettiriladigan daromadlar va xarajatlarni hisobga oladigan vaqtinchalik schyotlar bo’lib, ular hisobot davri davomida ishlatiladi, lekin hisobot davri oxirida yopiladi va qoldiq qolmaydi.